Subi Çako/

Në Universitetin e Harvardit u organizua një leksion ndriçues i titulluar “Barazia gjinore në politikë: Si vendet në tranzicion avancojnë pjesëmarrjen politike të grave”, mbajtur nga Merita Limani, PhD dhe Ligjëruese ne Universitetin e Western Ontario ne Kanada.

Dr. Limani u thellua në rolin kritik të barazisë gjinore në tranzicionin drejt sistemeve politike demokratike, duke u fokusuar veçanërisht në vendet në tranzicion nga regjimet socialiste dhe komuniste, si ato në Ballkanin Perëndimor, duke përfshirë Shqipërinë, Bosnjën dhe Hercegovinën, Kosovën, Malin e Zi, Maqedoninë e Veriut dhe Serbinë. Duke theksuar sfidat me të cilat përballen këto vende, Dr. Limani theksoi angazhimin e vazhdueshëm për të siguruar barazinë gjinore në pjesëmarrjen politike ndërmjet sfidave të tranzicionit politik dhe ekonomik, konflikteve në rajon dhe vlerave të vazhdueshme patriarkale që mundësojnë dominimin e burrave në lidershipin politik. Pjesëmarrësit shfaqën interesim të madh në temën e adresuar, dhe patën interesim për të ditur më shumë rreth çështjeve që ndërlidhen me varësine në kuotat gjinore për të siguruar pjesëmarrjen në politike të grave; si dhe rreth ndikimeve që mund të ketë feja dhe kultura në pabarazinë shoqërore, gjithashtu dhe rreth aspekteve që ndërlidhen me qeverisjet e centralizuara rreth liderëve politik si formë e centralizimit të autoritetit te lideri, që mund të ndikoj në heqjen e fuqisë vendimmarrëse për burrat dhe gratë në pozita politike e lidershipi. Ne fund, Dr. Limani prezantoi gjetjet e hulumtimit të saj ku mund të krahasohen trendet e përfaqësimit të grave në politikë në vendet e Ballkanit Perëndimor në 10 vitet e fundit, duke e përmbyllur me progresin e bërë ne rritjen e pjesëmarrjes numerike të grave në politikë, megjithëse ende jo në margjinat e barazisë gjinore. Kjo ligjëratë është organizuar nga Programi për Gratë dhe Politikat Publike, Qendra e Grave të Kolegjit të Harvardit, si dhe Shoqata e Studentëve Shqiptarë në Universitetin e Harvardit.

Përgatiti intervistën
Ornela Radovicka
Qëndra albanologika A. Bellushi mbi gjuhën dhe kulturën arbëreshe themeluar në 1980/

Arbëreshi At Antonio Bellusci, kujton mikun e tij me rastin e 100- vjetorit të lindjes së tij me ane te nje interviste.

At Bellusci, sot është 100 vjetori i lindjes se profesorit të madh Jup Kastrati. Cili ishte Profesor Jup Kastrati për Ju? 

Profesor Jupi  ishte si ajo aorta pulsante, e ngrohtë, me të cilën ushqeu  çdo kapilar të trupit tij, me një dashuri të fortë për kombin, mbajti një qëndrim stoik për gjuhën shqipe, thelloi studimet  për kulturën e popullit të tij, me ndershmërinë e tij  intelektuale i la kombit mbi 40 vepra shkencore, mijëra faqe epistolare,zgjeroi sferat shkencore  duke u bërë një prej  themeluesve të Universitetit të Shkodrës, një vizionar shkencor si themelues i “Boletini shkencor”, përhapës i qytetërimit  dhe i kulturës dhe e demostroi edhe më tepër me hapjen e Bibliotekës së Shkodrës, por edhe një patriot i madh, antifashist, i cili u burgos, u internua. 

Ky njeri i shkencës dhe i kulturës  nuk e humbi kurrë atë alkimi  humane sa profane po aq edhe hyjnore, pjesë e shpirtrave të mbrekuellueshëm, duke e bërë këtë njeri  të rrallë e poliedrik, ndërsa ishte një mik- vëlla shumë i mirë. 

At Bellusci, kur e keni takuar për herë të parë profesor Jup Kastartin?

Ishte viti 1972, dhe mua më kishin ftuar në kuvendin Ilir. Atje u njoha me shumë studiues shqiptar,  në mes  tyre njoha edhe prof Jup Kastratin. Drekonim dhe darkonim tek “Hotel  Dajti”.   

Në atë Kuvend vetëm sa njohëm, por kisha menduar që,  kur të rikthehesha për në Itali,(protokolli ishte që një natë duhet të ndaloja në Shkodër) do të takoja Profesor Jupin, por nuk ndodhi kështu.  

Gjatë kthimit tim për në Itali , nuk isha vetëm. Sipas rregullat e shërbimit sekret të Shqipërisë të asaj kohe, duhet pa tjetër të isha i shoqëruar deri në kufi, dhe ai që më shoqëronte ishte musikologu Benjamin Kruta. 

Sapo mbrrita atë ditë në Shkodër i kërkoj Z. Benjamin Kruta, se dëshiroja të takoja  Prof Kastrati, por me sa kuptova  nuk ishte e mundur për shkak të  protokollit. Vonë mësova se regjimi nuk të jepte këtë liri, kështu për të shfrytëzuar kohën në maksimum kërkova të vizitoja Katedralen e Shkodrës. Këtë kërkesë ma plotësuan, por brenda saj  gjeta një hapsirë boshe, kthyer në “Pallat sporti” ku zhvilloheshin ndeshjet e Boxit.Të nesërmen në mëngjes i shoqëruar deri në Han Të Hotit nga Z. Benjamin Kruta, lë Shqipërinë dhe  vazhdova për në itali me makinën time.  

At Bellusci, kur iu dha mundësia  të ritakoheshit me Profesor Kastratin?

Ishte  prill i vitit 1981. Në atë pranverë  vijnë në Frasnitë edhe profesorët  Ali Xhiku, Dhimitër Shuteriqi e Jup Kastarti. Aso kohe ishte një epokë kur studiuesit nga Shqipëria vinin dhe bënin kërkime serioze në botën arbëresh. Mbanin lidhje me botën arbërershe. Më kujtohet që shkuan në Shën Adrian, por edhe në Maqi.  Kërkimet shkencore  të atyre viteve bëheshin me një kriter serioz, njerës të cilët mbanin përgjegjësi për ato fakte që jepnin por edhe të përgatitur. Egzistonte në punën e tyre  një farë meritokraci.    

Kur mbrrijne në Frasnitë ,profesore te tille të mëdhenjë  siç ishin ata, edhe ne na bëhej zemra mal, sepse ishin miq nga Shqipëria. 

Na dukeshin vëllezërit tanë të ndarë në shekuj, kështuqë atë ditë i ftova për drekë në shtëpinë time në Frasnitë. I njoha me ambientin tim, me motrën time Rina dhe kaluam momente të ngrohta.  

Ishin vite kur rregjimi  nuk të jepte atë mundësi lirshmërie që kanë sot njerëzit e lirë, dhe unë  

isha një prift, edhe ata po ashtu, sepse  kush kalonte kufirin  kishin direktiva dhe norma për të ndjekur. Këtë gjë e dija, duhet të ishim të kujdesshëm për çdo pyetje , sepse çdo lëvisje raportohej. Unë këtë e dija dhe prandaj isha shumë i kontrolluar në pyetje të përgjithshme.

Profesor Jupi, ishte i vetmi që më kërkoi menjehërë të vizitonte bibliotekën.

Shkuam edhe  në arkivin tim. 

Vura re qe i pëlqenin shumë librat. Pyeste shpesh nëse kishim ndonjë kopje më tepër për biblotekën e tij. Ishte i  interesuar për poetet shkrimtarë, pulicistë, historiane arbëresh edhe pse  piksynimi i tij ishte De Rada.I shoqerova me makinën  time te tre miqte në Kozencë, ku ndaluan në arkiv, dhe vizituam disa fshatra arbëresh përqark.

Kush ishin bisedat me të cilat u përqëndruat në ato takime? 

Bota ime është e gjerë, por jam i përqëndruar më tepër në drejtim të folklorit, etnografisë. Profesor Jupi ishte gjuhëtar, por ai nuk ndalej vetem ne ate aspekt linguistik si ndodh me shumë gjuhëtarë steril, e dinte shumë mirë që gjuha vjen nga populli ,dhe vura re që Ai shfletonte edhe librat mbi etnografinë, mbi folklorin, dhe kjo gjë më bëri të afrohesha disi më tepër. 

Unë  jam edhe prift, me këtë dua të them që  puna me njerëzit më ka lidhur, dhe jam ne gjendje pak a shume të kuptoj edhe atë pjesën humane të tyre. Ne ate takim mes tre profesorëve te mëdhenjë nuk mohoj që shpirti më tërhoqi disi më tepër nga profesor Jupi. 

Kërkova që ta njohë më tepër edhe me teper  si nga aspekti  shkencor, po ashtu edhe human. 

Kishte atë hijen rigoroze, kur fliste për punën shkencore, dhe trasformohej në një njeri shumë human në ato pak biseda të lira. 

Mësova  prej tij përpjekjet jo të lehta, dhe sakrificat që bënin studiuesit shkencor, në kërkimin dhe përpunimin e tyre. Mungesa e instrumentave për punimet e tyre shkencore. 

Profesor Jupi, krijoi një obelisk veprash. Ajo që më ngeli në mëndje ishte momenti kur mësova prej tij, që Ai në vitin 1963 kishte themeluar “Boletini shkencor” Organ i Universitetit  “Luigj Gurakuqi”. E konsideroj një akt të madhe e te nevojshëm, revisten shkencore kur mendoj që bota e sotme katedrat  akademike e Kalabrisë nuk ka ende  një organ të saj shkencor  siç kishte  dikur në  Shqipëri  “Revista Filologjike”. 

Në fund kur mbaruan vizitat e tyre, që  të tre Profesorët Shuteriqi, Xhiku, e Kastarti lanë  shënime  tek libri “ Bibliotekës”. Ndërsa profesor Ali Xhiku e  Prof Shuteriqi  ishin të shpejt dhe sintetizues ne përshtypjet e tyre,ndérsa Prof Kastarati, u tregua  i detajuar, shumë bujar në shpirt, e nuk u kursye në fjalët e dedikimit. 

Ja se çfarë shkroi . 

“Sot për sot Antonio Bellusci është një nga personalitete më të shquar të kulturës materiale kombëtare shqiptare, ndër arbëreshët e Italisë. Personaliteti poliedrik i këtij dietari të mirënjohur shfaqet në disa drejtime… Ai është edhe një specialist për botën shqiptare të arbërorëve të Greqisë, dhe për shpirtin shqiptar të Koronejve. Ai ha interesa shkencore në folklor e pulicistikë, etnografi. Mikut tim të ngusht e të shtrenjtë i uroj gjithë zemër të mbahet 100 vjet me shëndet të plot, me freskinë intelektuale dhe këtë entuziazëm”. Ato fjalët e tij  më dhanë forcë, sepse  shpirti i tij i bukur më dhuroi edhe “Kohen” që është gjëja më e shenjtë.  

Profesor Jupi kishte atë thjeshtësinë e tij, që e bënte akoma më madhështor.

A i kthyet ndonjëherë vizitën  mikut tuaj Prof Kastrati?

Që nga dita që u njohëm kërkuam mos t’i humbisnim lidhjet. Regjimi nuk na jepte lirshmëri, por me rënien e tij, unë u ktheva në Shqipëri në vitin 1993. 

Qëllimi im ishte, të rregjistroja e të mblidhja folklor në disa zona të Shqipërisë si në Tepelenë, Vlorë, Mallakastër si edhe në Shkodër. Ishte muaji gusht dhe nisem për Shkodër. 

Telefonoj mikun tim Jup dhe takohemi në shtëpinë e tij. 

Ishte një pritje e mberkullueshme. Atje takova zonjën e tij. Një grua fisnike, mirëpritëse, dhe një ambjent i qytetëruar. U njoha me vajzat e  tij Diana dhe Fatmira. 

Ishin të reja, dhe shumë bukuroshe, por mbi të gjitha të shkolluara, dhe të edukuara. 

Ishte një familje intelektuale. Vura re një shtëpi karakteristike fisnike Shkodrane. Mbizotronte ajo doza e kulturës, që të bënë sa të thejshtë  por që imponon respekt. 

U ndjeva si në familjen time. Një ditë shkuam edhe  në plazh. 

Më krijuan një ambjent, që ato sekuenca i ruaj sot si karolina në kujtesën time.

Të nesërmen,  më reservoi të shkonim edhe tek Istitutin e Shkodrës, ku Profesor Kastrati ishte një prej themeluesve të këtij istituzioni, i cili shumë shpejt u shëndërrua në Universitet. 

E vizitoja për herë të parë  këtë istitut. Qëndruam disi gjatë në ato korridore, i shoqëruar nga kujtimet dhe përpjekjet e prof Jupit, për pengesat që kishin  patur me studentët, për shkak të mungesë tekstesh,mjetesh mësimore, si edhe vështirësitë që ai  kishte hasur në punën e tij shkencore,ku në atë vite kadetrat shkencore, nuk kishin as mjet për rregjistrime, as video, për traskriptime, por ishin të pajisur vetëm me tekste, fletore dhe  laps. Ai ishte edhe Përgjegjësi i Katedrës së gjuhës shqipe në Institutin e Lartë Pedagogjik të Shkodrës, dhe ishte i pari që kishte futur  lëndën e Historisë së albanologjisë,si degë e Universitetit.

Gjatë qëndrimit tim në  Shkodër shkova me Prof Jupin në një fshat afër Shkodrës në një familje ku do të rregjistroja këngë të hershme, si edhe  për kostumin tradicional të zonës së Zadrimës. Kaluam një ditë plot informacione por edhe ato momente  si dy miq të vjetër ku koha rrejedh, kujtimet ngelen, e shpirti shërohet. 

Shumë emocionuese ishte promovimi i veprës së tij Histroria e Albanologjisë(1497-1853). Isha atje dhe mora pjesë. Është një vepër kolosale. Ka diçka në veprat e mikut tim Jupi, sepse të gjitha janë të fuqishme, janë shkencore, janë monumentale. Kujtoj që më bëri edhe një dedikim. E ruaj në bibloteke. Janë shenja që nuk i fshin asnjë kohë. Do të rrojnë me gjuhën, sepse  gjuha arbërore nuk vdes kurrë!  Dua të shtoj që në bibliotekë ruaj edhe “Historia e Gramatologjisë shqiptare 1635-1944”

Çmund të na thoni për veprën e profesorit Jup kastrati lidhur me botën arbëreshe?

Në punën  e tij të madh shkencor vepra e prof Jupit mund ta konsideroj  si ai atomi që brenda ka protonet dhe elektronet.  Botimet e tij shkencore mbi botën arbëreshe ishin ato elektronet e lira që fluturonin mbi arbëri dhe përqëndroheshin tek De Rada. 

Botëa arbëreshe e tërhiqte si një cicrce drejt vëllezërve të të njëjtit gjak,  

Kur e takova në vitin 1981,Prof Kastrati, pak vite më parë më 1979, Ai kishte shkruar Studime nbi De radën, dhe  shkroi edhe më vonë shumë për të, por ajo që më bëri me krah dhe u gëzova tej mase ishte “Veprat historiko – filologjike dhe publicistike të Jeronim de Radës”, botuar nga Qendra e Studimeve dhe Publikimeve për Arbëreshët (QSPA).Kur e pash këtë libër mbi tavolinë për një çast mu kujtua “Tavolina e tij e punës”plot dorëshkrime, copëza letre, dhe  për një moment ato shkronja mu shëndërruan në sytë e tij  të lodhur, por që kurrë nuk humbën dritën. 

E shfletova, këtë epope deradiane  e në mëndjen time  mendova: Kjo është një komedi hyjonore  për De Radën. Ishte një vepër gjigante, një vepër e ndarë në  aspektin: “Vepra historiko-gjuhësore”, “Vepra historiko-letrare”, “Profile historiko-letrare”,  në “Vepra historike, publicistike, politike” raporte korrispondenza, “Epistolar” të De Radës. Në këtë vepër ku janë ndërthurur dhe radhitur kërkimet e tij  historike,gjuhësore, por më tepër si një publicist i gjithanshëm, ku ajo bashkësi fjalësh, mendimi, kërkimi shkencor lidhen në mënyre organike, e jo vetëm,  por penetron edhe një  stil artistik, sepse kur lexon, disa pjesë duken herë si poezi e herë si prozë.  

Studimet e tij  mbi botën arbëreshe e kthyen profesor Jup Kastrati në një historian,sepse autorët arbëresh i shtjelloi në kushtet historike, Prof Kastrati demostroi që është një letrar ku hulumtoi  studime edhe mbi letrsinë arbëreshe,një  etnograf, sepse preku studime mbi kulturën dhe folklorin arbëresh,  hartues i një fjalor, rregjistori një toponomastikë arbëreshe  dhe së fundmi  edhe një monografist . 

 Ç’farë do ti shtonit kësaj interviste të shkurtër? 

Dua të shtoj se në këtë 100 vjetorin e tij edhe pse ai nuk është fisikisht midis nesh, ka lënë veprën e tij gjigande, por ka lënë edhe të bijën e tij, Diana Kastrati e cila po ecën në gjurmët e të atit,  që mbështet e  mbron botën arbëreshe, me të cilën u ushque që e vogël, nga ambient ku bota arbëreshe nuk mungoi kurrë. 

Me siguri që miku im Jupi nga lart është i kënaqur për zgjedhjen e saj si mbështetëse e botës arbëreshe. Me sa kam parë dhe vënë në dijeni, është një “bilëz” që punën, me vendosmëri, me këmbnguljen, dhe ka një detyrë tej mase të vështirë për momentet që po kalon sot Arbëria.  

Është drejtoreshë e një ambjenti të një Arbërie  jo të rehatshme, të një Arbërie që po lëngon, që po vuan. Të një Arbërie  që është abuzuar! 

Uroj që forcat e saj  të shkjonë në atë drejtim që  shkuan energjitë e të atit,e  personalisht  kam shpresë që duke mbështetur njëri tjetrin, bota arbëreshe dhe bota shqiptare, duke qenë një Arbëri e bashkuar, mendoj se edhe arbëreshi  do të rikëmbët. 

Amaneti im është; Mos harroni gjuhën! 

Mendoj  se ky është edhe amaneti i mikut tim Jupit, e të gjithë atyre profesorave që shkrinë energji për gjuhën dhe botën arbëreshe. 

Po humbëm gjuhën nuk ka më Arbëri!

I paharruar jeta dhe vepra e mikut tim, vëllaut tim, profesorit shumë dimensional, euridistit Jup Kastratit   

Përgatiti intervistën 

Ornela Radovicka 

Qëndra albanologika A. Bellushi mbi gjuhën dhe kulturën arbëreshe themeluar në 1980

Në KUVENDIN ILIR 1972

AT BELLUSCI DHE PROF JUP KASTARTI ME TË SHOQEN E TIJ 

MBISHKRIMI I PROF JUP KASTARTI NË LIBRIN E BIBLIOTEKËS, MBI AT BELLUSCI 

AT BELLUSCI E PROF KASTARATI NË NJË FESTË MBI PROMOVIMIN E LIBRIT TË PROF JUPIT 

AT BELLUSCI DHE NJË GRUP NGA KUVENDI ILIR.

Dr. Lulzim Nika/

Sot, i emocionuar, takova dy nga familjarët, që pesha e historisë sonë tragjike, por e lavdishme, ra mbi familjarët tyre, mikun tim Fadil Muçollin dhe Teuta Elshanin, vajzën e mikut tim të çmuar, poetit dëshmor Ymer Elshani.

Me 17 prill 1999, forcat serbe ushtruan një nga aktet më të tmerrshme duke vrarë e masakruar civilët shqiptarë, në fshatin Poklek të Vjetër dhe Çikatovës së Vjetër të Drenicës.

53 viktimat e kësaj barbarie serbe pasi ishin vrarë, kufomat e tyre ishin djegur, për t’i humbur gjurmët e krimit. As foshnjat gjashtëmuajshe e as pleqtë 75 vjeçarë, nuk u kursyen nga barbaria serbe.

Po bëj këtu një digresion, duke analizuar, në një kontekst më të gjerë historik se prej vitit 1876 e deri në vitin 1999, Serbia me politikën e saj të tokës së djegur dhe më planet e saja shfarosëse, ka arritur që në çdo periudhë kohore të kryejë gjenocid mbi popullin shqiptar, pra cilëndo periudhë ta marrësh në shqyrtim, do të hasësh në vrasje, masakra, gjenocid të kryer nga Serbia, mbi popullin shqiptar të Kosovës.

Së bashku vizituam shtëpinë-muze të masakrës së Poklekut, ku nga Fadili, u njoftuam edhe një herë me ngjarjen që tronditi mbarë njerëzimin me pamjet e tmerrshme të gjenocidit që ushtruan forcat serbe ndaj popullsisë civile në Kosovë, e në veçanti në masakrën e Poklekut.

Ruajtja e faktografive të luftës së fundit e në këtë kuadër edhe shtëpisë së familjes Muçolli, ku ndodhi masakra në Poklek, është obligim shtetëror e njerëzor, kur dihet se vetë liria e Kosovës i ka rrënjët në sakrificën shekullore të popullit shqiptar.

Teuta Elshani kishte ardhur nga SHBA-ja për të qenë prezent në përvjetorin e masakrës së Poklekut si dhe për të qenë pjesë e “Sofrës poetike” që organizohet për të kujtuar poetin e dashur për fëmijë, Ymer Elshani dhe për të respektuar veprimtarinë e tij të bujshme letrare.

Martirizimi i familjes Muçolli, Elshani Caraku e Hoxha, si dhe poetit Ymer Elshani me familje, është dhimbje që vetëm shqiptari i Kosovës mund ta bartë.

Në gjithë rrëfimet që na ngjallën emocione nga Fadili, ai nuk harroi që t’i falënderojë shumë edhe bashkëfshatarët e vet, gjatë atyre ditëve të vështira, duke përmendur shumë edhe me emra, por unë po i veçoj dy miqtë e mi, Nehat Sylejmanin dhe Ismer Mustafën, të cilët, në ato ditë të rënda, kur ende forcat serbe nuk ishin larguar nga vendi i krimit dhe tërë Drenicën e mbanin në rrethim të hekurt, pra edhe në ato kushte, këta dy luftëtarë së bashku me shumë ushtarë të tjerë të UÇK-së, kishin arritur që të siguronin vendngjarjen dhe të gjitha dëshmitë, në mënyrë që botës t’i shpalosej e vërteta për masakrën e Poklekut. Ishte një detyrë sa e rëndë, për nga pesha emocionale, por mjaft e rëndësishme për historinë tonë, duke marrë parasysh që Serbia dhe forcat ushtarake të saj, me çdo kusht përpiqeshin të zhduknin çdo gjurmë të krimit që kishin bërë në Kosovë.

Një kontribut kishte dhënë edhe Mujë Muçolli, që pas luftës, kish vendosur kulmin e shtëpisë-muze të familjes Muçolli të Poklekut.

Lavdi martirëve të Poklekut dhe të gjithë Kosovës!

Nderim për Fadilin,Teutën dhe trashëgiminë e paharrueshme të poetit dhe familjarëve të martirëve të lirisë së Kosovës!

Demokracia nënkupton harmonizim vullnetesh e qëllimesh

30-VJET MË PARË ËSHTË INAUGURUAR KISHA E RINOVUAR NË HOT TË MALËSISË SË MADHE

Nga Frank Shkreli

Një shikim 30- vjetë prapa

Ishte viti 1994. Ashtu siç kishte ndodhur me shembjen e komunizmit në vendet ish-komuniste anë e mbanë Evropës Lindore e Qendrore, edhe në Shqipëri, më në fund, kishin filluar proceset demokratike. Me ndryshimet politike në vend në fillim të 1990-ave, vihej re edhe hapja e kishave, teqeve dhe xhamive – ente këto që ishin mbyllur ose shkatërruar dhe shumë prej klerikëve jan[ pushkatuar, burgosur ose dërguar në kampe përqendrimi — për pothuaj gjysëm shekulli komunizëm – si pasojë e shpalljes së Shqipërisë nga regjimi komunist i Enver Hoxhës si shteti i parë ateist në botë në vitin 1967 – duke i shpallur luftë edhe Zotit. Njëra prej objekteve të para fetare që është rinovuar në Shqipëri me ndihmën e komunitetit shqiptaro-amerikan – ka qenë edhe Kisha e Shën Gjonit në Hot të Malësisë së Madhe. Autori ka qenë ftuar nga autoritetet kishtare të asaj krahine për të marrë pjesë në ianugurimin e asaj kishe në vitin 1994. Pason fjala e autorit, mbajtur me atë rast në Kishën Katolike të Shën Gjonit – e pa botuar deri më tani:

“Të nderuar klerikë, të dashur besimtarë. Përshëndetjet e mia më të përzemërta të gjithë ju pjesëmarrësve në këtë inaugurim të kësaj kishe të rinovuar pas pothuaj një gjysëm shekulli diktaturë komuniste. Jam jashtzakonisht i kënaqur që gjëndem sot këtu në mesin tuaj me këtë rast të inaugurimit të Kishës së Shën Gjonit — Kishës së Hotit – ku për një kohë ka shërbyer si famullitar, i Madhi At Gjergj Fishta, i cili bëri të pavdekshme tiparet e Shqiptarit – ndërkohë që kujtojmë edhe bajraktarin e Hotit, Mulë Delinë me rastin e kthimit të eshtërave të tij nga mërgimi, që më në fund të pushojë këtu në Hot të Malësisë së Madhe.

Them se jam i kënaqur të jem me ju këtu sot se ndonëse kam vizituar Shqipërinë disa herë me delegacione zyrtare amerikane nga viti 1991, kjo është hera e parë që vizitojë këto anë të Shqipërisë. Jam shumë i përmalluar të vizitojë këto male, pasi jo larg prej këtu, pikërisht në Shkrel, e kam origjinën e familjes dhe të parëve të mi, e nënën nga Vermoshi.

Jam ardhë pra, nga brigjet përtej oqeanit Atlantik, nga trojet e Xhorxh Washingtonit dhe Thomas Xhefersonit, nga Amerika e madhe dhe e largët — strehuasja e të përbuzurëve dhe të shtypurëve – ku jo vetëm mua por edhe mijëra shqiptarë të tjerë, shumë edhe nga Hoti, nga dëboi tufani i egër i komunizmit ndërkombëtar sllavo-aziatik. Kemi ardhur dhe jemi mbledhur këtu me ju nga Amerika mike e shqiptarëve për tu thenë këtyre burrave e burrneshave shqiptare në varrezat përjashta: lëkundni eshtrat, çojeni kokën dhe hapni sytë për të parë, mos kini frikë! Gëzonju se ende ka shqiptarë. Emërat e tyre janë të shkruar, jo vetëm në zemërat tuaja, por kujtimi i tyre i kapërcen kufijt e Shqipërisë dhe mbërrin deri në Amerikën e largët.

Dëshmi e kësaj është prania e shumë shqiptarëve këtu të ardhur nga qytete të ndryshme të Amerikës. Për shqiptarët e Amerikës dhe shqiptarët e tjerë jasht Atdheut, për pothuja 50-vjetë shkëputje nga trojet tona – ishte Lahuta e Malësisë e At Gjergj Fishtës që na mbante të lidhur me Shqipërinë dhe ajo që na ndihmoi të ruanim sadopak thesarin kombëtar, gjuhën, historinë, kulturën dhe karakterin. Fjalët e Fishtës qëndrojnë si shtyllë drite për breznitë e tashme dhe të ardhëshme. Veprat e tij venë në dukje shkëlqimin e trashëgimisë stërgjyshore të shqiptarit.

Në këtë periudhë të vështirë të tranzicionit nga komunizmi në demokraci – për të gjithë shqiptarët sot duhet të shë ndrisin figurat historike të Lahutës së At Gjergj Fishtës në Rrëzhanicë e në Deçiq – ashtuqë të vihet në pah përsëri vet-mohimi i Patër Gjonit, guximi e burrëria e Ded Gjo’ Lulit, e po edhe fisnikëria dhe trimëria e Tringës.

Do të harrohen tiranët dhe veprat e tyre. Do harrohen ata që tretën edhe eshtrat e Gjergj Fishtës, por shqiptari kujton sot dhe do të kujtojë gjithmonë bijat dhe bijtë e sajë të denjë. Kujtimi i tyre do të frymëzojë breznitë e reja kah veprat e mira e të mbara sepse qëllimi i tyre dhe bashk-kohësve të tyre ishte vetëm që Shqipëria të vazhdonte në atë rrugë të ngadalshme e të vështirë, por kurrë të ndërprerë të qytetërimit perendimor, sipas traditave më të shëndosha të Kombit. Ata nuk dëshironin që Kombi shqiptar të futej në një rrugë zhdukjeje e të gjithë vlerave dhe pasurive kombëtare me qëllim për të krijuar të ashtuquajturin “njeri të ri”, në bazë të një ideologjie barbare sllavo-komuniste. Të fat të keq, shumë bijë e bija të Malësisë së Madhe kanë renë martir në mbështetje të demokracisë. Pjesëmarrja juaj sot këtu dëshmon se shpirti i tyre nuk është shëndrruar në një ankesë të kotë, ose në një shpirt vëllavrasës. Por, përkundrazi, dëshmon se ajo frymë vazhdon të jetë ndërtuese e një ndërgjegjeje kombëtare me mendime e caqe të mprehta dhe me ndjesi drejtpeshimi e bashkimi të shqiptarëve.

Zonja e Zotëri, askush nuk pohon se demokracia është një sistem i lehtë qeverisjeje, siç është shprehur dikur Vinston Çurçilli. Fjala demokraci nënkupton pjesëmarrje e njerëve të lirë në proceset demokratike. Për më tepër, nënkupton njerëzillëk, respekt dhe tolerancë ndaj mendimeve të njëri tjetrit, sado të kundërta të jenë ato, e jo pështjellim ideshë e panjerzi sjelljesh. Demokracia kërkon hamonizim vullnetesh e qëllimesh nepërmjet diskutimesh të lira e të kthiellta. Demokracia nuk duron që të ngujohemi në “kullat” e ideve tona, duke mos u hapur dritaren ideve të ndryshme dhe qëndrimeve të tjerëve, me qëllim arritjen e objektivave për të mirën e përbashkët.

Kur mendoj për Shqipërinë, e mendoj mbushë me luftëra e përpjekje gjithmonë për mbijetesë, si një vend me histori të lashtë, të vështirë por edhe të lavdishme, me një potencial për një të ardhme madhështore. Mendoj për falëtoret që do të ndërtohen e rindërtohen siç është kjo Kisha e Shën Gjonit që po inaugurohet sot këtu në Hot. Mendoj për brezat e rinjë të shqiptarëve, të cilët pas pothuaj një gjysëm shekulli diktaturë komuniste, me punën e tyre, shpresojnë në premtimet dhe në realizimin e endërrave që sjellë liria dhe demokracia.

Unë besoj se demokracia e re shqiptare — megjithë vështirsitë fillestare që janë kryesisht, pasojë e komunizmit barbar sllavo-aziatik – do të jetë aq e fortë dhe e qendrueshme sa ishte kjo kishë që po ripërtrihet sot – e të cilën ideologjia komuniste enveriste mendonte se do ta zhdukte jo vetëm si ndërtesë,por edhe si institucion.

Zonja e Zotërinj, uroj që të bëhemi të denjë të kujtimit të At Gjergj Fishtës (i cili thuhet se ka shërbyer në këtë kishë për një kohë) dhe i të gjithë atyre patriotëve që e donin Shqipërinë të lirë e demokratike – dhe të kërkojmë ndihmën e Zotit që ky vend, më në fund, të gëzojë lirinë, sot për ju e nesër për pasardhësit tuaj – për një të ardhme më të mirë të mbarë Kombit shqiptar.

Konsideroj se tranzicioni politik nga komunizmi në demokraci do të jetë një moment historik për Shqipërinë dhe për shqiptarët — që pas një gjysëm shekulli komunizëm, më në fund, të kthejnë vëmendjen e tyre kah traditat, vlerat dhe të shfaqin rishtas — ashtu si në kohën e Gjergj Kastriotit – Skenderbe — bashkimin, besën dhe vëllazërimin me njëri tjetrin, me shpresën që t’i sjell Kombit shqiptar agime të reja për brezat e ardhëshëm të shqiptarëve.

Ceremonia e sotëme e inaugurimit të kësaj kishe në Hot të Malësisë së Madhe duhet të jetë një dëshmi e fortë se njerëzimi gjithnjë ringjallet dhe ripërtrihet, ndërkohë që e mira, rishtas, triumfon mbi të keqën. Prandaj, sot në këtë vend dhe në këtë moment, me shpresë dhe me arsye mund të brohorisim me Plautus-in, (dramaturgun romak) se, “Victi, vincimus”: Megjithse të mundur, i kemi mujtë”.

Frank Shkreli

*Fjalim i pa botuar nga autori – mbajtur me rastin e inaugurimit (1994) të Kishës së rinovuar të Shën Gjonit në Hot të Malësisë. Po botohet me rastin e 30-vjetorit të inaugurimit.

Autori duke mbajtur fjalimin e rastit në Kishën e rinovuar të Shën Gjonit

në Hot të Malësisë së Madhe pas shembjes së Murit të Berlinit, (21 Gusht 1994)