-Pas botimit të reportazhit tim të Marsit 1996 “Muri ndërshqiptar si ‘fundi i botës’”, që edhe u përkthye dhe arriti edhe te diplomatë më erdhi edhe mesazhi se kurrë më nuk do të jetë ashtu ai kufi

 Gazeta DIELLI nga korrespondenti në Kosovë Behlul Jashari

PRISHTINË, 1 Prill  2024/ Para 28 viteve, në 1 Prill 1996 për herë të parë kalova kufirin Kosovë-Shqipëri nëpër vendkalim kufitar, në Vërmicë-Morinë, ishte dita e parë e heqjes së vizave dalëse. Viteve më parë udhëtoja drejt Shqipërisë duke kaluar nëpër Mal të Zi, e ilegalisht në një rast i nisur nga Ulqini duke ecur këmbë drejt Shkodrës, e në një rast tjetër duke ecur këmbë nga Kumanova në Maqedoni drejt Preshevës – Kosovës Lindore…

“Lajmi i fundit” në gazetën e Kosovës “Bujku”  në ballinë, i shkruar në 1 Prill 1996  nga Prizreni e Kukësi,   kishte titullin “Kufiri Kosovë-Shqipëri kalohet pa viza dalëse”  dhe në fund paralajmëronte: “Raport më të gjerë nga të dy anët e kufirit ndërshqiptar japim në numrin e nesërm”.

Në pasditën e 1 Prillit 1996 shkova deri në Kukës dhe u ktheva në Prizren e natën vonë në Prishtinë për të shkruar raportin nga ai udhëtim. Një fragment të atij raportimi e kam ribotuar me titull “Kronikë kufiri” para më shumë se çerek shekulli kur kam shkruar reportazhin e ardhmërisë – futuristik “Udhëtimi për në Prizren” botuar në Prishtinë e Tiranë në 31 Dhjetor 1996. Këtë reportazh futuristik që paralajmëronte bashkimin kombëtar – heqjen e kufirit Shqipëri-Kosovë e lidhjen edhe me autostradë e gjejë në Arkivin Shtetëror të Kosovës të botuar në Prishtinë në gazetën e rezistencës e pjesë e lëvizjes e luftës për liri e pavarësi “Bujku”, kryeredaktor i parë-themelues i së cilës isha, dhe në Bibliotekën Kombëtare të Shqipërisë të botuar në gazetën tradicionale të Kosovës Rilindja që dilte në Tiranë pasi në Prishtinë u ndalua me dhunë nga Serbia okupatore. Brenda reportazhit është edhe shënimi “Kronikë kufiri” – pjesë nga shkrimi që kam bërë në 1 Prill 1996 nga kufiri Kosovë-Shqipëri,  të cilin vetëm zogjtë e kalonin pa pengesa…

“Udhëtimi për në Prizren” ishte reportazhi i dytë i ardhmërisë që kam shkruar. I pari ishte “KOSOVË: REPORTAZHI I ARDHMËRISË – Një ditë e një viti që vjen”, i shkruar dhe  dërguar nga Prishtina drejt Tiranës në 27 Dhjetor 1995 dhe është botuar në atë fundvit në të dy kryeqytetet shqiptare, ndërsa i treti ishte  “Kufiri i ëndrrës”  që e kam shkruar në fundvitin 1997, botuar në 3 Janar 1998…

Reportazhet e ardhmërisë i botoja edhe në Kosovë edhe në Shqipëri, duke thyer kufirin e hekurt me shkrimet shqip edhe me shumë raportime që bëja si korrespondent në Prishtinë i Agjencisë Shtetërore-Zyrtare të Lajmeve të Shqipërisë që nga 24 Maji i vitit 1992 i zgjedhjeve të para pluraliste presidenciale e parlamentare në Kosovë, kur lideri historik i lëvizjes për liri e pavarësi Dr. Ibrahim Rugova u zgjodh President.

Shumë nga ato që shkruaja në reportazhet e ardhmërisë – futuristike atëherë e që dukeshin si ëndërra,  që ishin ngjarje të fantazuara-parashikuara, tashmë janë realizuar në Kosovën e lirë nga Qershori 1999 dhe të pavarur nga 17 Shkurti 2008…

Reportazhi i ardhmërisë II “Udhëtimi për në Prizren” i para më shumë se çerek shekulli ishte ky:

 UDHËTIMI PËR NË PRIZREN

(Reportazhi i ardhmërisë II)

Behlul JASHARI

Nuk kishte arritur as t’i shfletojë mirë botimet e  mëngjesit, të gazetave që i kishte marrë në Tiranë, e as ta pijë deri në fund kafenë. Udhëtimi me aeroplan nga Rinasi deri në Sllatinë kishte zgjatur vetëm njëzet e tre minuta. Kishte fluturuar mbi brerimat e bardha të reve, e nga dritarja nuk kishte mundur as përafërsisht të shohë a të përcaktojë se ku mund të jetë vija e kufirit, prej nga vinte lajmi i ditës, që e kishin botuar të gjitha gazetat: “Hiqen gurët e kufirit…”  Njoftohej se lumjanët me daulle, si në dasma, kishin dalë t’i hiqnin gurët, që para shumë e shumë viteve kishin venë kufi midis tokave të tyre. Nuk ishte ky kurrëfarë incidenti kufitar, por edhe paralajmërim i një ngjarjeje, për të cilën reporteri nga Tirana ishte nisur për në Prizren.

            Kishte ardhur më parë në Prishtinë për të shfletuar kronikat e viteve të bujshme të Kosovës. Donte të bënte edhe një kronikë ngjarjesh që i paraprinë një Kuvendi të madh kombëtar, që do të mbahej pas një kohe në Prizren, në kryeqytetin e Lidhjes Shqiptare. Në Prizren pritej edhe  manifestimi qendror i përurimit të autostradës Lezhë-Prizren-Prishtinë, të ndërtuar nëpër shtigjet e rrugës së vjetër  Lis-Dardani…

            Pikërisht udhëtimet Kosovë-Shqipëri nëpër vite ishin një nga interesimet gjatë shpalimit të kronikave në Bibliotekën Kombëtare e Universitare  në Prishtinë. Viti 1996 iu duk se ishte një vit kthesë. Më 1 prill të këtij viti,  për herë të parë pas shumë viteve,  shqiptarët e Kosovës së pushtuar filluan të udhëtojë për në Shqipëri pa viza dalëse, që i kishte aplikuar regjimi i Beogradit për të penguar komunikimet ndërshqiptare. Rexhimi i vizave ishte tepër rigjid. Vetëm brenda një viti mbi një mijë shqiptarëve të Kosovës iu kishin konfiskuar pasaportat e u ishin shqiptuar dënime nga policia e nga gjyqet serbe vetëm e vetëm pse kishin udhëtuar në Shqipëri pa viza dalëve. Po, udhëtimet nuk ndaleshin me gjithë vrasjet në kufirin e ndodhur nën kontrollin e hekurt të forcave serbe.

            Pasi ishte hequr regjimi i vizave dalëse, sipas kronikave të kohës, Prizreni priste të bëhet qendër shumë e rëndësishme e komunikimeve ndërshqiptare nëpër magjistralin Prishtinë-Lezhë. Magjistrali është quajtur rrugë e ardhmërisë nëpër shumë shkrime gazetash  të vitit 1996, kur nga Prishtina për në Tiranë udhëtohej më shumë nëpër Podgoricë apo Shkup dhe udhëtimi zgjaste deri shtatëmbëdhjetë orë. Ishte llogaritur se magjistrali Lezhë-Prizren do të shkurtonte për tre herë rrugën nga Kosova për në bregdetin shqiptar. Midis këtyre dy qyteteve shqiptare  ai magjistral i shtrirë nëpër luginat e lumenjeve Fani i Vogël e  Drini i Bardhë do të kishte maksimum 130 kilometra…

            Tek shfletonte kronikat e vitit 1996 në Kosovë, gazetarit nga Tirana përshtypje të veçantë i bëri edhe një titull i madh në faqen e parë të gazetës: “Jemi zotuar për të ardhmen  e lirinë tuaj”. Ishin këto fjalët e ndihmëssekretarit amerikan të Shtetit Xhon Kornbllum në hapjen e Zyrës Amerikane në Kryeqytetin e Kosovës, më 5 qershor. “Kjo është një ditë historike për Kosovën”, deklaronte me këtë rast presidenti i Republikës së Kosovës dr. Ibrahim Rugova.

            Shfletimi i kronikave për përfaqësinë e parë të një shteti të hapur në Kosovë ia përkujtoi se duhet të shkojë brenda ditës në ambasadën e Shqipërisë në Prishtinë, në kuadrin e ambasadave në kryeqytet…

            Derisa po kthehej, kishte rënë nata, rrugët dhe sheshet e kryeqytetit të ndriçuara me neon ishin të mbushura plot njerëz.  Masa e njerëzve që shëtitinin në atë mbrëmje të këndshme ia kujtoi të dhënën se numri i banorëve të Kosovës kishte arritur në mbi tre milionë.

            U ndal më gjatë para reklamave të kinemave e teatrove të kryeqytetit. E shihte se do ta kishte vështirë të përcaktohej ku të shkojë, por as nuk kishte kohë. E priste takimi me kolegët gazetarë të Prishtinës në hotelin “Bozhurët e Kosovës”, ku ishte vendosur. I pihej edhe një raki rrushi e Rahovecit…

            Po, kishte pirë edhe ca më shumë, dhe derisa po lexonte teletekstin shqiptar dhe gazetat e mbrëmjes, e kishte zënë gjumi. E kishte zgjuar herët cingërrima e telefonit. Ishte një telefonatë nga Tirana, që e paralajmëronte se pas një ore duhej të paraqitej drejtpërdrejt me raport për lajmet e mëngjesit në Televizion.

            Raportin e kishte në mendje, po, megjithatë, po e shkruante edhe në letër: “Në Prishtinë dhe në gjithë Kosovën pritet me interesim shumë të madh  Kuvendi gjithëkombëtar, që do të mbahet në Prizren. Pritet edhe përurimi i magjistralit…Heqja e gurëve që shënonin kufirin është manifestim i entuziazmit e gëzimit të popullit për bashkimin kombëtar që paralajmërohet…”

            Pas festës së madhe që paralajmërohej me mbajtjen e Kuvendit kombëtar në Prizren po e priste edhe një festë e bukur: Dita e Verëzes – Dita e Luleve.

Është kjo një festë e lashtë iliro-pagane, që, pos në Prizren e rrethinë, nga të gjitha trojet shqiptare festohet vetëm edhe në Elbasan, në të njëjtën ditë, më 14 mars,  po me emër ca ndryshe: Ditë e Verës – Ditë e Luleve. Prandaj, në këtë festë në Prizren udhëton edhe një delegacion nga qyteti i Elbasanit.

            Kështu, si një surprizë hyn edhe Festa e Luleve në reportazhin e ardhmërisë të reporterit në udhë për në Prizren, prej nga do të kthehet përsëri në Tiranë, për herë të parë nëpër magjistralin e sapoperuruar, vetëm për afër dy orë. E, në Vermicë s’do të jetë më pika kufitare, s’do të jetë më kufiri…

KRONIKË KUFIRI

Kufiri Kosovë-Shqipëri nuk është më si fundi i botës. Pas shumë vitesh kalohet sot për herë të parë pa viza dalëse nëpër pikën kufitare të Vermicës. Po, megjithatë, aty ende ndalojnë forcat serbe dhe është një kontroll i hekurt.

Në njërën anë – bunkerët e betonit, që kanë mbetur si të harruar e janë mbuluar nga ferrat e bari.

Në anën tjetër – “piramidat e betonit”, kaherë të vendosura në zonën kufitare si “pengesa antitanke”.

E, mbi të gjitha pejzazhet shqiptare, midis të cilave sikur mbytet vija e mallkuar e kufirit të aq shumë ndarjeve. Mbi malet e ashpra me borë të Sharrit, Pashtrikut e Koretnikut fluturon një Shqiponjë, nëpër qiellin e përflakur nga dielli në pranverë si në sfondin e flamurit.

E, jo vetëm stinën, por edhe kohën që vjen, sikur e paralajmërojnë dallëndyshet e lejlekët që fluturojnë mbi syprinat e kaltra të lumit të Drinit.

Megjithatë, vetëm zogjtë kalojnë kufirin pa pengesa…(Vermicë, 1 prill 1996)

NGA REPORTAZHI IM I MARSIT 1996 “MURI NDËRSHQIPTAR SI ‘FUNDI I BOTËS’”:

E më pak se dy javë para 1 Prillit 1996, jo rrugës po nëpër male fshehtas nëpër shtetrrethimin e forcave serbe shkova deri afër kufirit Kosovë-Shqipëri dhe nga një kodrinë shihja si dukej e çka ndodhte në vendkalimin kufitar në Vermicë-Morinë, prej nga shkrujta reportazhin “Muri ndërshqiptar si ‘fundi i botës’”, të cilin e botova në gazetën e rezistencës “Bujku” më Prishtinë para 27 viteve, në 18 Mars 1996.

Reportazhin e dërgova edhe në Agjencinë Shtetërore-Zyrtare të Lajmeve të Shqipërisë. Në “Paraqitje e shkurtër e regjistrimeve të gjetura” të Bibliotekës Kombëtare të Shqipërisë e gjejë se reportazhi është botuar në 19 Mars 1996 edhe në gazetën Rilindja që dilte në Tiranë pas ndalimit nga regjimi okupues në Prishtinë. Në atë reportazh mes tjerash, kam shkruar:

“Një grup i të rinjëve dhe të rejave nga rrethi i Prizrenit, ditë më parë ishin penguar të shkojnë në Shqipëri, meqë nuk iu ishin dhënë vizat dalëse nga administrata e instaluar policore serbe në Prizren.

Qëllimi i udhëtimit të tyre në Shqipëri ishte të marrin pjesë në festën e njohur të qytetit të Elbasanit-të Ditës së Verës, Ditës së Luleve, të 14 Marsit.

Donin të shihnin se si kremtohet në Elbasan e njëjta festë që është edhe në Prizren e rrethinë”…

***

Pas botimit të reportazhit “Muri ndërshqiptar si ‘fundi i botës’”, që edhe u përkthye dhe arriti edhe te diplomatë më erdhi edhe mesazhi se kurrë më nuk do të jetë ashtu ai kufi…

Në gazetën “Bujku” reportazhi ka nënshkrimin edhe të korrespondentit të saj në Prizren, Fatmir Pireci, bashkë me të cilin shkuam drejt kufirit…

Nga dr. Sadik Elshani/

24 Mars 1999, fillimi i fundit të vuajtjeve të Kosovës dhe lindjes së nje epoke të re në liri.

Më 24 mars të vitit 1999 forcat e NATO-s filluan bombardimet kundër ushtrisë serbe në Kosovë dhe pikave e objekteve strategjike ushtarake në Serbi. Serbia e kishte nbushur kupën duke kryer krimet më të tmerrshmë që nga Lufta e Dytë Botërore në shumicën e teritorit të ish-Jugosllavisë e që kulmuan me krime makabre e pastrim etnik ndaj popullsisë shqiptare në Kosovë. Është shkruar mjaft për këto ngjarje gjatë kësaj periudhe vuajtjesh e sakrificash mbinjerëzore, prandaj, nuk ka nevojë që të përsëriten në këtë shkrim të shkurtër. Por, po sjell ca përjetime personale, edhe pse isha me mijëra kilometra larg vendit të ngjarjes ku po kryheshin krime të tmerrshme, po ndodhenin masakra, trgjedi, drama njerëzore midis jetës e vdekjes.
Si të gjithë shqiptarët anembanë botës, edhe une i prita këto bombardime me shumë entuziazëm dhe me besimin se NATO do ta kryente punën deri në fund, deri në mundjen e Serbisë dhe çlirimin e Kosovës. Kthim prapa më nuk kishte dhe as tërheqje të NATO-s pa e përfunduar misionin që më në fund e kishin ndërmarrë. Natën vonë shkova në shtrat pasi i kisha përcjellur në TV aksionet e para të bombardimeve të NATOS-s. Aty kah ora 5 e mëngjesit telefoni cingëroi, u zgjova menjëherë. Ishte vëllau im, Shaipi, nga Zvicra. Fjalët e mia të para ishin se kishin filluar bombardimet e NATO-s mbi forcat serbe, por ai menjëherë ma ktheu se gjendja në Suharekë/Therandë ishte kaotike, forcat paramilitare serbe i kishin filluar represaljet ndaj popullsisë së pafajshme e të pambrojtur shqiptare. Më tregoi se vëllezërit Haliti e Sedati i kishin telefonuar se rreziku po u kanosej edhe atyre dhe ndoshta ajo ishte edhe biseda e fundit në mes tyre. U ndieva shumë i pafuqishëm e i trishtuar nga ato fjalë. Biseduam edhe pak dhe shprehëm mendimin, dyshimin nëse udhëheqja e NATO-s dhe shteteve përendimore e dinin se çka po ndodhte me popullsinë civile në ato çaste.
Isha me mijëra kilometra larg e i pafuqishëm, pa kurrëfarë mundësie për të bërë diçka konkrete për të ndihmuar, për ta ndryshuar gjendjen. Megjithatë, u mundova që të bëja diçka në mënyrë të tërthortë: mora telefonin dhe u mundova që të kontaktoja me Shtëpinë e Bardhë për t’i njoftuar se çka po ndodhte në Kosovë, me idenë që ata ta kontaktonin Millosheviqin dhe t’i kërkonin që t’i ndalnin krimet ndaj popullsisë shqiptare. Përndryshe, atë do ta mbanin përgjegjës dhe një ditë do të përgjigjet për ato krime. Telefoni cingërontë, por askush nuk lajmërohej. Pastaj u mundova ta kontaktoja rrjetin televiziv, CNN. Telefoni cingëronte, por edhe aty askush nuk lajmërohej. Këto përpjekje i vazhdova për një kohë të gjatë, por pa sukses. Aty diku rreth orës 9 të mëngjesit e kontaktova zyrën e Senatorit Arlen Spekter (1930 – 2012), atëherë senator i rëndësishëm nga shteti i Pennsylvanias. Zonjës që e mori telefonin i tregova se përse po e thërrisja, me pak fjalë ia përshkrova gjendjen që më kishte treguar vëllay dhe i kërkova që Senatori ta kontaktonte Shtëpinë e Bardhë, për të bërë diçka për të ndaluar masakrat që po ndodhnin dhe që do të ndodhnin në ditët në vijim. Tani nuk e di nëse senatori e kishte kontaktuar Shtëpinë e Bardhë apo jo, por në ato çaste mua vendi – vend nuk më zihej, edhe nga larg mundohesha të bëja diçka, ndoshta të pamundur, por që duhej provuar. Si në gjithë Kosovën edhe në Suharekë/Therandë kanë ndodhur, tragjedi, masakra, krime të tmerrshme. Më 26 mars janë vrarë 21 anëtarë të pafajshëm të familjes së ngushtë Berisha dhe mbi 25 fqinj të tyre: gra, burra, adoleshentë e fëmijë të mitur. Për këtë ngjarje kanë shkruar shumë gazeta shqiptare e botërore, janë bërë dokumentarë të shumtë. Një artikull i gjatë është botuar në qershor të vitit 1999 në revistën javore prestigjioze amerikane, Neësëeek. Aty në mënyrë të detajuar është përshkruar sesi ka ndodhur kjo masakër dhe kush e ka kryer atë. Në lagjen tonë në Suharekë/Therandë që ndodhet rrëzë malit në periferi të qytetit, ishin tubuar edhe shumë familje të tjera, të cilat së bashku me familjen tonë më vonë ishin larguar nga aty, fillimisht duke bredhur nëpër fshatrat përreth nën plumbat e armikut. Vëllau ynë i vogël, Sedati, një ekspert i shkëlqyer i elektronikës, kishte arritur që ta merrte me vete telefonin dhe lidhjen telefonike. Ai telefon ishte lidhja e vetme me botën e jashtme për ata qindra bashkëqytetarë që i kishin braktisur me dhunë shtëpitë e tyre.Më vonë familjarët kishin arritur, me njëqind mundime, që të kalonin në Shqipëri, Por, dy vëllezërit, Haliti e Sedati, me disa nipër e të tjerë kurrësesi nuk kishin pranuar që ta lëshonin vendin. Edhe ata kishin bredhur nëpër bjeshkë e disa fshatra përreth, pa ushqime, pa siguri. Por, kur gjendja ishte qetësuar pak ata ishin kthyer në shtëpi, me kokë në torbë, siç thotë një fjalë e jona. Pasi kishin përjetuar shumë çaste ankthi e pasigurie, edhe ata më vonë e kishin shfrytëzuar rastin për t’u larguar [ër në Shqipëri, ku ishin bashkuar me anëtarët e tjerë të familjes. Secili njeri, secila familje që i ka përjetuar ato ditë të vështira ka për të treguar drama familjare, ngjarje të tmerrshme, tragjedi.
Në atë kohë unë ndodhesha në Lubbock të Texasit ku punoja si postdoktorant në Texas Tech Universitë, por atë ditë që filluan bombardimet e NATO=s ndodhesha në Philadelphia për ta vizituar familjen. Ne kishim vendosur që nga Texasi të zhvendoseshim në Philadelphia. Për shkak të shkollës së fëmijve, bashkëshortja dhe fëmijët kishin ardhur më herët, ndërsa unë pak më vonë, sepse isha në përfundimin e sipër të disa projekteve shkencore. Me t’u kthyer në Lubbock i dhashë një intervistë kanalit televiziv, 6abc, ku i njoftova për ato që po ndodhnin në Kosovë. Po ashtu, i dhashë një intervistë edhe gazetës universitare, “The University Daily”. Gazetari-student i kishte dhënë një titulli të qëlluar artikullit: “Close to home” (“Afër shtëpisë”). Pra, edhe mijëra kilometrave larg këtyre ngjarjeve të tmerrshme, në mesin e tyre ishte dikush që kishte familje atje, që po i perjetonte ato ngjarje me shumë ankth e pasiguri – ngjarje që kishin ndikim në gjendjen e tij shpirtërore. Ishin këto intervista edhe për ta bërë më të ndjeshme, më të afërt çështjen e Kosovës, për të siguruar përkrahjen e gjërë të popullit dhe zyrtarëve amerikanë: Administratës e Kongresit.
24 Marsi i vitit 1999 ishte dita qe shënoi fillimin e mbarimit të terrorit shekullor serb në Kosovë, ishte dita e ringjalljes së shpresës për liri. Le të jetë kjo një ditë falenderimi, mirënjohjeje e reflktimi – të mos i zhgënjejmë miqtë tanë, të mos e zhgënjejmë popullin tonë. Populli ynë mjaft ka vuajtur ndër shekuj, të dimë si ta gëzojmë lirinë tonë e të bëjmë përpjkje të vazhdueshmë që Kosova të bëhet një vend i lulëzuar e demokratik. Pavarësia e Kosovës është fryt i përpjekjeve mbinjerëzore, luftërave të pandërprera të brezave të tërë të shqiptarëve dhe ndihmës vendimtare të aleatëve tanë përendimorë.

Prof.dr.Nusret Pllana:” Obelisk në nderim të 1432 fëmijëve të vrarë gjatë luftës në Kosovë”

“Autori i këtij libri ka qenë edhe vetë aktor në Luftën Çlirimtare, madje në një dimension dhe rol jashtëzakonisht të rëndësishëm të saj, të cilat kulmuan me çlirimin e Kosovës. Pikërisht për këtë fakt, pra për faktin e autorit-protagonist, ky libër mund të themi se nuk është i zakonshëm, duke qenë se bartë me vete edhe gjendjen emocionale, empatinë psikologjike e shpirtërore, tundimin dhe ndërgjegjen e tij”, tha ndër të tjera, Dr.Sali Sefa.

Cyrih, 23 mars

E shtuna e 23 marsit në Cyrih të Zvicrës ishte ditë shiu e me fjolla të buta bore, por, për bashkatdhetarët tanë nuk ishte pengesë, që të mos shkojnë me nderu punën e madhe të Prof.Pllanës. As agjërimi nuk i pengoi edhe pse disa agjërues duke ardhur në promovim kanë bërë iftarin. Mërgata shqiptare ishte e shpërndarë nëpër disa aktivitete, që ishim të njoftuar dhe që kishim edhe ftesa, jo se nuk ishin të rëndësishme ato, kur e dijmë se organizohen nga mërgimtarët tanë, por vendosëm të shkëpusim kohë jete në një ngjarje tjetër, në një ngjarje që do të mbetet e gravuar brez pas brezi. Ngjarje e mbështjellur me shumë emocione dhimbjeje dhe në fund krenarie. Nga katër anët e Zvicrës, ishin drejtuar bashkatdhetarë për në Cyrih, veprimtarë të dëshmuar të kauzës sonë kombëtare, për ta takuar Prof.dr.Nusret Pllanën dhe për ta dëgjuar kur flet me zërin e tij të dashur për të gjithë. Ditë më parë për këtë ngjarje u njoftuam edhe përmes disa mediave, se do të organizohet promovim libri nën patronatin e shefit të misionit konsular në Konsulatën e Republikës së Kosovës në Cyrih, z. Vigan Berisha edhe ate nga ora 20.00 në Konsulatën e Republikës së Kosovës, në shenjë kujtimi të 25-vjetorit të intervenimit të NATO-s në Kosovë, manifestim i vetëm në Zvicër dhe në shenjë respekti e falënderimi për Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe NATO-s, do të promovohet libri i Prof.dr. Nusret Pllanës, „INTERVENIMI I NATO-S NË KOSOVË“,“NATO intervention in Kosova” dhe filmi dokumentar „Gjenocidi serb mbi shqiptarët 1844-1999“ të autorëve Nusret Pllana dhe Esat Shala dhe libri i xhepit të autorëve Nuret Pllana dhe Agim Aliçkaj, Vergiss Niemals-Mos harro kurrë! Para se të përshkruaj përmes pak fjalëve ecurinë e promovimit, nuk mundem ta anashkaloj edhe realitetin tjetër, se është shefi i misionit konsular në Konsulatën e Republikës së Kosovës në Cyrih, z. Vigan Berisha, që prej ditës së parë ka filluar të punojë pa u ndalur, orë pas ore, ditë pas dite në mesin e komunitetit tonë, por edhe duke pritur veprimtarë e bashkatdhetarë të shumtë në konsulatën e Kosovës në Cyrih. Kjo është për të vlerësuar lart dhe në fakt po vlerësohet. Sepse me të gjithë veprimtarët që e kanë vizituar është bërë publike dhe ka dëgjuar hallet e dëshirat e tyre drejtpërdrejt. Një punë shumë e madhe dhe e veçantë. Z.Berisha, ka takuar e po takon edhe diplomatë të huaj që jetojnë në Zvicër. Krejt ajo çka dua të them është, se i gjithë stafi i tij, duke u nisur nga Konsulja, zonja Arieta Gallapeni, zv. Avni Zejnullahu, Driton Tahiri, Betim Qorraj, shpesh ju bie që nga e hëna në të hëne të jenë në punë. Respekte për të gjithë. E shtuna e diela, si zakonisht nëpër gjithë diasporën ka aktivitete të mërgatës sonë, por Cyrihu është qendër thuajse e manifestimeve dhe në ato takime konsulata mer ftesa të shumta për ti nderuar.

Kështu ndodhi edhe këtë të shtune. Para konsulatës valonte flamuri i shtetit të Kosovës dhe shumë prej bashkatdhetarëve bënin edhe foto kujtimi në një datë të rëndësishme.

Shpesh përmendej, se nëpër promovime librash nuk ka të interesuar sa do të duhej, por kësaj here, njëra nga sallat modeste e konsulatës ishte përplot e përplot. Në koridor ishin librat e Profesor Pllanës, ato që kishte mundur ti sillte dhe shumë prej veprimtarëve bënin foto para fillimit të promovimit. Ashtu edhe siç ishte paralajmëruar në ballë të konakur të kësaj ngjarjeje ishte, Z.Vigan Berisha, shef i konsulatës së Kosovës në Cyrih, znj.Arieta Gallapeni, konsule, z.Sali Sefa ish konsul dhe Prof.dr.Nusret Pllana. Të pranishëm ishin edhe Dr. Sali Sefa , PhD.Dashnim Hebibi, Prof.Dr. Fadil Çitaku, z.Riza Demaj, Esat Halilaj, Shefqet Cakolli, Qemal Musliu, Rafet Ademi, Agron Hoti, Florim Useini, Visar Robelli, Agim Pepaj, e shumë të tjerë.

Hapjen e promovimit e bëri z.Vigan Berisha, shef i konsulatës së Republikës së Kosovës, duke e përshëndetur përzemërsisht musafirin, veprimtarin, ish luftëtarin, ish të burgosurin, gazetarin, shkrimtarin, publicistin, profesorin universitar, Prof.dr.Nusret Pllana. Ai pasi përshëndeti musafirin dhe të pranishmit ndër të tjera tha: “Më kujtohet sikur sot edhe pse isha shumë i ri në ate kohë, zëri i Profesor Pllanës: “Ju flet Kosova e lirë! Ishte zëri fitues, zëri i shpresës, zëri më i ëmbël I fitores, se Kosova jonë është e lirë. Të dashur bashkëkombas, kujtojmë e do ti kujtojmë për jetë dëshmorët, invalidët e luftës dhe veteranët si dhe të gjithë veprimtarët kudo që janë edhe juve mërgatë e nderuar, sepse të mos ishim të gjithë bashkë dhe me ndihmën e SHBA-së dhe NATO-s, do të ishte shumë më e vështirë liria.

Profesor Nusret Pllana, hiq më pak se për 24 vjet ka angazhim maksimal, për t’ ia dëshmuar botës përparimtare e demokratike gjenocidin mbi shqiptarët. Nusret Pllana, është në mesin tonë në një natë të veçantë në shenjë kujtimi të 25-vjetorit të intervenimit të NATO-s në Kosovë dhe në shenjë respekti e falënderimi për Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe NATO-s. Natyrisht se dua të them edhe shumë fjalë, por duke e ditur, se të gjithë dëshironi të thoni ndoj fjalë, fjalën menjëherë ia kaloi mikut tonë, ish konsulit të Repubikës së Kosovës në Cyrih, Dr.Sali Sefa. Dr.Sali Sefa me të marën fjalën tha:

“Të nderuar te pranishëm! Në fillim desha me pak fjalë ta përshkruaj një idealist, pjesëmarrës direkt i pranverës studentore e gjithëpopullore të vitit 1981, ish i burgosur politik në momentet më të vështira te kohës, një pjestarë i ushtrisë së Lavdishme Çlirimtare të Kosovës, zëdhenës për informim dhe folësi kryesor i Radio stacionit: “Ju flet Kosova e lirë!” Fjala është për autorin e disa librave të botuara, autorin e disa filmave dokumentar të luftës, iniciatorin e ngritjes së një mauzoleu për 1432 fëmi të vrarë, autorin për grumbullimin e fakteve të krimeve e masakrave mbi popullatën civile në Kosovë te kryera nga ushtria dhe paramilitarët serb para dhe gjatë luftës, në mënyrë që të ndihmoj në pregaditjen e një Aktakuze Serbisë, për gjenocidin e kryer mbi Shqiptarët në Kosovë. Sot, këtu me në bashkë është profesori i nderuar i UP z. Nusret Pllana që e përshëndesim! Sot, jam këtu me ju për te thënë opinionet e mia në promovimin e një vepre të jashtzakonshme, poashtu të një autori të jashtzakonshëm! Intervenimi i NATO-s në Kosovë është një kapitull i lavdishëm historie të kombit tonë, ngjarje të cilat i kemi përjetuar të gjithë ne, të cilat, deshëm apo nuk deshëm, kanë lënë gjurmë të pashlyeshme në profilin tonë psikologjik e njerëzorë! Për më tepër kur dijmë se autori Pllana është i njohur me botime rrënqethëse dokumentare ,faktografike e fotografike, që pasqyrojnë, masakrat shekullore që Serbia fashiste ka bërë ndaj shqiptarëve. Autori, me një stil mbresëlënës, fillon me përshkrimin dhe ndërtimin e një konteksti shumë të gjerë, krejt në funksion të asaj teme bosht i këtij studimi, e që është intervenimi i NATO-s në Kosovë për 73 ditë rresht! Shikuar nga prizmi i një vlerësuesi objektiv, rëndësia e këtij libri që po e promovojmë sot del të jetë i jashtëzakonshëm siç e tham në fillim, për shumë arsye se: Autori i këtij libri ka qenë edhe vetë aktor në Luftën Çlirimtare, madje në një dimension dhe rol jashtëzakonisht të rëndësishëm të saj, të cilat kulmuan me çlirimin e Kosovës. Pikërisht për këtë fakt, pra për faktin e autorit-protagonist, ky libër mund të themi se nuk është i zakonshëm, duke qenë se bartë me vete edhe gjendjen emocionale, empatinë psikologjike e shpirtërore, tundimin dhe ndërgjegjen e tij.

Ky është privilegj për autorin -protagonist por, një privilegj i tillë sikur është rasti i Nusret Pllanës, bash këtu te ky privilegj shpeshherë qëndron edhe rreziku që, autorin mund përcjell e të rrëshqasë në ndonjë subjektivizëm, megjithate duke e njohur përmasën tragjike të rrugëtimit tonë historik, duke e ditur së vet autori është deshmitar i gjallë që me kamerën e tij dhe të Martin Çunit faktuan skemat më te tmerrshme të kryer nga regjimi serb në popullatën civiele, fëmijë gra e pleqë ruajti subjektin, është i mirëkuptueshëm dhe nuk e zbehë vlerën autentike të këtij studimi. Për në fund i nderuar Prof. Nusret Pllana, promovimi i librit tuaj në këtë objekt në shtetin Helvetik e që është pronë e shtetit të Republikës së Kosovës është nderë i dyanshëm”. Pas z.Sali Sefa, fjala iu dha, PhD.Dashnim Hebibi i cili përmes disa fjalëve foli për 24 marsin, librat e profesorit dhe për punën e shenjtë siç theksoi ai të Prof.dr.Nusret Pllanës. Po shkëpusim disa fjalë të z.Hebibi: “

„Është bërë një studim cilësor, që edhe profesor, Pllana mbrojti tezën e doktoraturës me këtë temë që e ka titull libri. Lirisht mundem t`ju them edhe ate me shumë fakte, se Profesor Pllana ka lënë një studim të veçant jo vetëm për gjenerat e gjenerata të kombit tonë por edhe për botën demokratike, ku padyshim do të përdoren referenca për të ardhmen. 24 marsi është ditë e shpëtimit kombëtar për popullin shqiptar të Kosovës, por edhe si shkëndijë për vendosjen e paqes dhe stabilitetit në rajonin e Ballkanit Perëndimor dhe më gjerë. Titull i libri që po e promovojmë sonte“ INTERVENIMI I NATO-S NË KOSOVË“, është shkruar në vitin 2010 me redaktor: Prof.dr.Emin KABASHI, Redaktor gjuhësor Prof. Sanije KELMENDI dhe Recensues Prof.dr.Hajredin KUÇI si dhe Prof.dr.Etem AZIRI.Profesor Pllana në faqen 5 apo fjalën e parë të librit shkruan: “ Të gjithë Dëshmorëve të Kombit, që ranë për lirinë tonë, që hapen proceset e mëdha historike për zgjidhjen e çështjes shqiptare, që mundësuan krijimin e kombit modern shqiptar, ua kushtoj këtë vepër! Studimi “Intervenimi i NATO-s në Kosovë” merret me një luftë të mirëfilltë, të cilën e ka filluar dhe e ka zhvilluar Ushtria Çlirimtare e Kosovës. Në mars të vitit 1999, i erdhi në ndihmë Aleanca e Atlantikut të Veriut me ndërhyrjet ajrore. Shqyrtimi i materialeve ka filluar që nga konferencat ndërkombëtare për çështjen shqiptare, që nga Kongresi i Berlinit, i cili copëtoi tokat shqiptare, deri te Konferenca e Rambujesë, që ishte konferenca e parë ndërkombëtare për Kosovën, në të cilën filloi të zgjidhet problemi i Kosovës, në historinë njëshekullore të pushtimit të saj. Me këtë ndërhyrje NATO-ja po fillonte një mision të ri në kuadër të ekzistencës së vet pesëdhjetëvjeçare, duke krijuar një moral të ri botëror, në të cilin diktaturat fashiste luftohen edhe me armë. Prof.Pllana një jetë ia kushtoi çështjes kombëtare ku ka lënë gjurmë të pashlyera për gjenerat e gjenerate që do të vijnë.

Libri është i ndarë në 6 kapituj me 401 faqe, me mbi 60 burime nga literature kryesore si dhe me literature ndihmëse 44, pastaj me burime të tjera 22. Puna jote me fakte, do ti shërbej gjeneratave tona që do të vijnë edhe ate brez pas brezi, sepse çdo faqe e librit është një jetë, çdo shkronjë është një dhimbje dhe çdo shenjë e pikësimit është një tik tak i zemrës tënde.

Të uroj shëndet, jetë të gjatë fizikisht, sepse jetëgjatësia jote do të jetoj përjetësisht”. Fjalën e morën edhe Prof.dr.Fadil Çitaku i cili foli për librin e xhepit “Mos harro kurrë – Vergiss Niemals” ( gjermanisht – shqip) të autorëve Nuret Pllana dhe Agim Aliçkaj, libër të cilin e kishin përkthyer nga shqipja në gjermanisht me vajzën e tij. Pastaj fjaën përshëndetëse e morën edhe vepritmarë të tjerë, si Qemal Musliu, Riza Demaj. Në vazhdim u shfaqë edhe filmi i shkurtër dokumentar „Gjenocidi serb mbi shqiptarët 1844-1999“ të autorëve Nusret Pllana dhe Esat Shala. Krejt në fund u interpretua edhe një këngë me lahutë. Fjalën e emori edhe autori Prof.dr.Nusret Pllana, pasi përshëndeti dhe falënderoi edhe konsulin, stafin dhe të gjithë të pranishmit ai shtoi:” 1432 fëmijë të vrarë janë në librin tim me emra e mbiemra. Si duket na ka mundur virusi i bajraktarizmit. Harresa është defekti jonë. Pse po harorjmë se çka përjetuam? Të mos e harrojmë gjakun e dëshmorëve. Ti nderojmë edhe më shumë invalidët e veteranët e luftës. Faleminderit NATO! Faleminderit Amerikë! Faleminderit UÇK! Vitet po ecin dhe ne nuk kemi ende një obelisk në nderim të 1432 fëmijëve të vrarë gjatë luftës në Kosovë. Harresa, bajraktarët dhe servilët nuk na duhen. E dini se sa të vrarë kemi. Sa të masakruar. Sa nëna, pleq, gra shtatëzona, fëmijë, këto nuk duhet harruar. Zoti do na malloj nëse i harrojmë dëshmorët. Të ruajmë dhe ta forcojmë edhe ma shumë miqësinë me SHBA-në. Kontributi i diasporës natyrisht se ishte i madh për çlirimin e Kosovës. Ju jeni pjesa më e ndritshme e shoqërisë sonë”. Z.Vigan Berisha, shef i konsulatës së Kosovës në Cyrih, falënderoi autorin dhe të gjithë të pranishmit që kishin nderuar këtë ngjarje të rëndësishme, duke ia kujtuar të gjithë mërgimtarëve, se konsulata është me dyer të hapura dhe do të jemi afër jush në çdo situatë që mendoni se duhet të jemi. Më erdhi mirë, që salla ishte përplot e mbushur. Shihemi në ngjarje të tjera gëzimi. Aty në orën 22.00 u shtrua edhe një koktej nga konsulata dhe patën mundësi të pranishmit ti mernin edhe ato libra që ishin me nënshkrim nga autori dhe të kenë edhe foto kujtimi. Prej Cyrihut, Prof.dr.Nusret Pllana u drejtua edhe në Shtutgart që ta promovoj librin në mesin e mërgatës sonë. Për fund të këtij reportazhi të gjatë, por të shkruar për ata që lexojnë, më duhet përmendur, se edhe pse libri i Profesor Pllanës ka parë dritën në vitin 2010, ai është aktual dhe do të jetë aktual përgjithmonë, brez pas brezi, gjurmë me fakte e referencë e mire për studiues. Prof.dr.Nusret Pllana, shëndet të mirë e jetë të gjatë dhe puna jote është një lloj shenjtërie. Mirënjohje. / Dashnim HEBIBI

Në Zvicrën mike, sheshi, busti dhe shtëpia muze e Aleksandër Moisiut?

U nisëm nga Cyrihu e të ftuar nga drejtori i shkollës së aktrimit IFTP, Prof. Adem Kicaj. Nga Cyrihu ishim Prof. Adem Kicaj, Musa Sylejmani, Pal Daka, Kol Rapaj, Giorgia Alexia, Anife Shaqiri, Shqipe Hasaj dhe Skender Hasani (kameraman dhe fotograf). Rruga ishte e gjatë, por mezi se prisnim, që të jemi me kohë në vendin e caktuar ku na priste me zemërbardhësi, z.Sylë Mujaj me veprimtarë të asaj ane, si: Fitore Haklaj, poete e artiste, Mimoza Elshani, edukatore e mësuese, Fatmir Veseli, atdhetar e krijues, Remzi Durmishi, aktorë e veprimtarë, Luljetë Dragidella- Tigani, shkrimtare e poete, Redon Durmishi, student, Kolë Repaj, student e krijues, Hanife Shaqiri, poete e krijuese dhe Xhemile Veseli.

Morcote, 24 mars

Nga tituli me një pikëpyetje, tregon se ende nuk është jetësuar, por ka lindur e do të rritet e jetësohet ky projekt. Gjithandej Zvicrës, gjuha e ëmbël shqipe po dëgjohet. Edhe Enti Federal i Statistikave zvicerane, ditë më parë, doli me lajmin, se gjuha shqipe, pas gjuhëve vendore dhe pas angishtes është e para. Kjo nuk do dyshim, sepse gjuha shqipe flitet e përflitet gjithandej dhe numri i shqiptarëve në Zvicër thuhet se po i a frohet 300.000. Mërgata shqiptare ka filluar të orientohet edhe në projekte të mëdha jetike për brezin e ri që do të rritet e jetoje në Zvicër. Tashmë, kemi gjeneratën e katërt dhe padyshim, se vizioni i gjeneratave të reja është më ndryshe. Gjurmët e të parëve nuk do ti humbin, qoftë në diasporë apo edhe në tokat shqiptare. Kanë kaluar kohërat, kur mërgata jonë është dashur, primare të shikoj për në atdhe, para luftës, gjatë luftës, sepse tashmë kemi shtetin tonë, Kosovën e pavarur. Fati është i madh, se veprimtarët e dëshmuar, së bashku me veprimtarët e rinjë, po marrin nisma jetike edhe në shtetet ku po jetojmë. Edhe pse nuk dëgjuam ndoj lajm diku në atdheun tonë për përvjetorin e 89 të ndarjes nga jeta për aktorin e madh të skenës evropiane në dhjetëvjeçarët e parë të shekullit XX. Edhe pse as në diasporë nuk dëgjuam, ka artistë, dashamirës të artit që nuk e harrojnë. Nuk duan vetëm foto të kenë, por përgaditje disa mujore për t`ia kushtuar gjithë ditën aktorit të madh me gjakë shqiptari që pushon në përjetësi në Morcote të Zvicrës. Mosiu mbante lidhje me studentët shqiptarë në Austri. Më 28 nëntor 1930, u prit ngrohtësisht prej tyre në një darkë, me rastin e Ditës së Flamurit. Për shkak të mbiemrit, qarqet antisemite gjermane dyshonin mos është hebre dhe e përndiqnin. Në vitin 1932 u largua nga Gjermania dhe u vendos në Zvicër.

Po atë vit korri sukses nëpër skenat e Evropës në shfaqjen jubilare të “Faustit” të shkrimtarit gjerman Johan Volfgan Gëte (Johann Wolfgang Goethe, 1749-1832). Rolin e Fedjas nga drama “Kufoma e gjallë” e Tolstoit e interpretoi 1200 herë duke dhënë me mjeshtri të lartë ankthin ekzistencial të njeriut përballë vdekjes. Aleksandër Moisiu vdiq në Vjenë më 23 mars të vitit 1935, në kulmin e veprimtarisë së tij skenike. U varros në varrezat Morkote (Morcote), mbi liqenin e Luganos, në kantonin Tessin të Zvicrës.

Madhështinë e Aleksandër Moisiut e kanë vlerësuar personalitete të mëdha të botës së artit. Midis tyre:

Shkrimtari austriak me prejardhje hebraike Franc Kafka (Franz Kafka, 1883-1924) thotë: “Zëri, mimika dhe gjestet e Moisiut shfaqin diçka unike, diçka e cila nuk ishte parë asnjëherë në skenën botërore të artit”;

Shkrimtari i shprehjes gjuhësore gjermane, me prejardhje hebraike, i lindur në Pragë Maks Brod (Max Brod, 1884-1968) thotë: “Hamleti është shkruar për Moisiun dhe Moisiu ka lindur për të interpretuar vetë ai Hamletin”;

Regjisori dhe reformatori i skenës gjermane Maks Rajnhard (Max Reinhard, 1873-1943) thotë: “Unë gjeta te Moisiu aktorin e vërtetë që kërkoja”;

Aktori dhe reformisti i teatrit francez Andre Antuan (André Antoine, 1858-1943) thotë: “Me interpretimin e rolit të Hamletit, Moisiu fitoi dashurinë e publikut francez”.

Duke i ditur të gjitha këto dhe shumë të tjera, ku edhe sytë e tanë e panë realitetin se një buqetë me lule nuk ishte mbi varrin e tij, por lulet e freskëta po i vijnë e do ti vijnë deri sa të jetë gjallë, Moisiu i diasporës sonë, aktori, regjisori, skenografisti, drejtori i shkollës së aktrimit IFTP me qendër në Zvicër, Adem Kicaj, i shoqëruar nga ish studenti i tij aktorë, z.Musa Sylejmani dhe i madhi, Sylë Mujaj, ish kryetar i Shoqatës Kulturore Shqiptare me emrin “Aleksandër Moisiu”, që ishte themeluar në vitin 1993 dhe regjistruar në kantonin Tiçino si shoqatë kulturore e cila ka realizuar edhe ngjarje të tjera shumë të rëndësishme në vitet 1994-1995. Z.Adem Kicaj dhe z.Mujaj, janë një kombinim i mrekullueshëm, që e njohin mirë historinë e Moisiut. Njëri nga arti figurative dhe tjetri nga ai artistikë e duke luajtur edhe rolin e tij nëpër shumë takime por edhe sot. Është interesant fakti, se sot më 24 mars, në anën e Zvicrës gjermane ishte një mot i lig, por duke shpresuar se në Morcote do të ketë rreze dielli, sepse edhe qëllimi ishte i bardhë dhe fisnikë. Zakonisht në reportazhet e mia ka fjalë përshkrimi nga ajo që kam parë me sy, ndoshta edhe syri i kamerës nuk ka mundur ti kape. Prandaj, janë paksa të gjata, por me rëndësi se shkruaj për ata që lexojnë. U nisëm nga Cyrihu e të ftuar nga drejtori i shkollës së aktrimit IFTP, që para disa muajve kremtoi edhe 20 vjetoin e themelimit. Nga Cyrihu ishim Adem Kicaj, Musa Sylejmani, Pal Daka, Kol Rapaj, Giorgia Alexia, Anife Shaqiri, Shqipe Hasaj dhe Skender Hasani (kameraman dhe fotograf). Rruga ishte e gjatë, por mezi se prisnim që të jemi me kohë në vendin e caktuar ku na priste me zemërbardhësi, Sylë Mujaj me veprimtarë të asaj ane, si: Fitore Haklaj, poete e artiste, Mimoza Elshani, edukatore e mësuese, Fatmir Veseli, atdhetar e krijues, Remzi Durmishi, aktorë e veprimtarë, Luljetë Dragidella- Tigani, shkrimtare e poete, Redon Durmishi, student, Kolë Repaj, student e krijues, Hanife Shaqiri, poete e krijuese dhe Xhemile Veseli.

Ora 11.08 min në Morcote

Pas një bashkëbisedimi me miqtë tanë në pjesën e kantonin e Tiçinos, menjëherë iu drejtuam Morcote për te varri i Aleksandër Moisiut dhe bashkëshortes së tij për të vazhduar me sukses përvjetorin e të madhit Aleksandër Moisiut me moton tashmë të njohur ndër vite: “LULE PËR MOISIUN”, lule që kishte siguruar, aktori dhe veprimtari, Remzi Durmishi. Këtë organizim, padyshim, se do ti kishte lakmi edhe institucionet tona shtetërore sepse ishte punuar me muaj nga drejtori i IFTP, z.Adem Kicaj. Morcote me rrezet e diellit dëshmoi sigurisht edhe shpirtin e Moisiut sepse ai kudo që shkonte dielli e Ilirëve e mbante me vete. Ishte Profesor, z.Kicaj ai që kishte barren kryesore të organizimit me studentët e tij. Kam pasur nderin që edhe nëpër disa përvjetore të jem edhe unë, por vërtet ishte një gjallëri e veçantë dhe përjetova sikur ta njoha Moisiun edhe fizikisht. Z.Sylë Mujaj kishte marur një numër të madh të fotografive të Moisiut nëpër role, foto nga shtëpia e tij dhe secili që ishim në këtë ditë mbanim një foto dhe një lule të freskët në dorë. Kaluam shkallët e larta dhe iu afruam varrit. Z.Kicaj kujtoi edhe disa personalitete që këtyre shkallëve dikur sa ishin të gjallë fizikisht i kishin kaluar si Dr.sc.Llukman Halilin. Foto kujtimi dhe kameramani e fotografi, z.Skender Hasani mundohej të regjistronte gjithçka e duke e drejtuar Adem Kicaj që nuk i ikte asgjë, sepse e kishte bërë regjinë me shumë përkushtim. Pas pak minutash, Adem Kicaj, siç dinë ai vetë me shumë mjeshtri ishte veshur si Moisiu dikur nëpër skenat e ndryshme të botës. Ai ndër të tjera na tha: „Tani jam në botën e Moisiut tim. Ftoj PhD.Dashnim Hebibi për një fjalë rasti. PhD.Dashnim Hebibi, njëherit gazetar, poetë, publicist dhe që e ka përcjellur edhe këtë përvjetor, pasi përshëndeti z.Kicaj për ftesën ndër të tjera tha: „ Shpirti im është oqean fjalësh, por për çudi më humbën. Më humbën në këto momente emocionale, kur po flas para varrit të Mosiut dhe bashkëshortes së tij që janë afër njëri tjetrit. Po flas para kësaj bukurie, që ngjyrat e liqenit dhe qiellit po bashkohen me njëri tjetrin, po kujtoj kohën se se e lamë në Cyrih dhe me zemrat tona me plot diell, erdhëm ta kujtojmë njeriun që e merrte diellin me vete ngado. Moisiu nga ajo që kemi lexuar dhe kemi dëgjuar, ishte një yll i ndritur. Ju kujtoj, se vetë roline Fedjas nga drama Kufoma e gjallë“ eTolstoit e interpretoi 1200 herë. Sado që të flas është pak për te. Gjithmonë në zemra tona. Do të doja, që në vitin tjetër ti kemi edhe institucionet tona ti bashkangjiten Adem Kicaj bashkë me studentët e tij dhe Sylë Mujaj bashkë me ne të tjerët. Të nderuar të pranishëm, unë sot, ju them me shumë emocione, para nesh e kemi Moisiun tonë të diasporës dhe t`ia japim fjalën atij“. Pas z.Hebibi foli edhe z.Sylë Mujaj që është njohës i mirë i jetës dhe veprës së Moisiut ai kujtoi shumë gjëra interesante dhe tregoi edhe për shtëpinë e tij që e ka këtu në afërsi.

Fjalën e mori edhe me një përshëndetje, por edhe me një poezi edhe Fitore Haklaj, poete e artiste, pastaj Musa Sylejmani, aktor e artist me një pjesë artistike të mrekullueshme, Pal Daka, aktor, Remzi Durmishi, aktorë e veprimtarë, pastaj zonja.Shqipe Hasaj, poete e kontribuese me disa fjalë dhe lexoi edhe një poezi të saj si dhe zonja.Mimoza Elshani, edukatore e mësuese, falënderoi të gjithë dhe vlerësoi lart edhe veprën e jetën të aktorit me gjakë shqiptari, Aleksandër Moisiu. Aktorja rumune, studente dhe bashkëpunëtore e Profesor Adem Kicaj, znjsh.Giorgia Alexia në rolin e bashkëshortes të Aleksandër Moisut me një pjesë të shkurtërt teatrale na dhanë emocione të pashlyera.

Pasi mbaruam me programin e paraparë, z.Kicaj dha një monolog siç dinë ai mjeshtërisht, ku e kishte përgaditur ditë më parë enkas për këtë përvjetor. Mes rreshtash e pash edhe veten e tij, duke përmendur fjalët e duke bërë krahasim me Moisiun që nuk e kishte shtetësinë e Shqipërisë. Po përshkruaj disa fjalë të recitalit të z.Kicaj: „Pse more nuk po më pranoni? Pse more po thuani nuk e njeh gjermanishten, kur ai luan në teatrin zviceran. Pse more e mundoni me përgojime dhe mundoheni ta shkelni mundin, respektin e modestinë. Kujt ja lyp për mëshirë një copë letër për atdhesim? Në skenën gjermane ja çifuti. Hajt pra, se unë e kreva rolin tim. Nuk i mungonte edhe loti në sytë gjatë aktrimit, sepse ishte i tëri në rolin e Moisiut. Brilante. Z.Kicaj me veshjen e tij aristokrate por në rol të Moisut me bostunen (shtagën) e bardhë e dorëzat e bardha përmendi edhe disa emra të veprimtarëve në diasporë për kontributin e tyre në çështjen kombëtare që nuk i kemi fizikisht por shpirtërish gjithmonë, si z.Rrustem Selca, PhD.Llukman Halili, bëmirësin, Bexhet Sallahu, artistin Naski Abdixhiku, veprimtarin Lan Avdiu, aktorin e madh Skender Tafa, Agron Bajrami, drejtorin e shkollës së vallëzimit Shota, Agim Mala ish drejtorin e RTP, Shpend Gashi aktorë, Nuhi Hoxha aktorë, etj. Kjo është madhështore. Modesti e klasit të parë. Duke cakërruar gotat, z.Kicaj, së bashku me z.Sylë Mujaj, me studentët e shkollës së aktrimit IFTP dhe të gjithë të pranishmit, cakërruan gotat dhe aty në mënyrën më të bukur artistike, z.Kicaj luajti edhe rolin e Moisiut kur i fliste studentëve të tij në gjuhën e bukur shqipe. Me të përfunduar i gjithë ky takim përkujtues, u vendos nga z.Adem Kicaj, drejtor i shkollës së IFTP me qendër në Cyrih, së bashku me z.Sylë Mujaj dhe Phd.Dashnim Hebibi e të përkrahur nga të gjithë që ishin të pranishëm dhe duke pritur edhe përkrahjen e institucioneve tona gjithandej tokave shqiptare, që ta jetësojmë një projekt që do ti bëj nder edhe neve si shqiptarë, Zvicrës dhe gjithë botës, artëdashësve. Z.Mujaj theksoi se do të punojmë të gjithë kush sa të mundet që të kemi një shesh me emrin e Aleksandër Moisiu, një bust për Moisiun si dhe që shtëpia e Aleksandër Moisiut të kthehet në qendër kulturore internacionale për kulturë në mes popujve t`i destinohet kulturës /ashtu që ishte edhe vetë testamenti i Aleksandër Moisiut, që kjo shtëpi ti kthehet kulturës së popullit /, dhe fjalën e fundit do ta thotë gjaku im”.

Z.Sylë Mujaj na njoftoi edhe me veprën e një miku të madh të shqiptarëve dhe një njohës i mirë i Moisut, z Antonin Adriano i cili kishte ndërruar jetë në vitin 2011 dhe pushon përjetësisht shumë afër Aleksandër Moisiut, i cili për simpoziumin e vitit 1994 për Aleksandër Moiisun kishte dhënë 1500 aperitiv të gjithë të pranishmëve për respektin që kishte për Moisiun dhe shqiptarët. Nderime të përjetshme!

Ky projekt do të jetësohet dhe u nënshkrua nga të pranishmit, që ishin në këtë përvjetor të 89 të ndarjes nga jeta të Aleksandër Moisiu dhe më pastaj kërkesa ti drejtohet Komunës së Morcotes, Paradisos e Luganos.

Aleksandër Moisiu ose Alexander, Alessandro Moissi ose Moisi, lindi më 2 prill të vitit 1879 në Triste dhe vdiq më 23 mars të vitit 1935 në Vjenë.

Prej vitit 1910 e deri më 1935 mori pjesë në 10 produksione të filmave, 8 prej tyre ishin filma pa zë. Në vitin 1935, pak kohë para vdekjes së tij, Moisiu kërkoi shtetësinë e Shqipërisë si dhe atë të Italisë. Shqipëria refuzoi këtë kërkesë, kurse Italia ia dha shtetësinë Moisiut, kur ai ishte i shtrirë në shtratin e vdekjes. Ai është i varrosur në varrezat e komunës së Morcote-së, pranë qytetit Lugano në kantonin e Tessinit në Zvicër. Krejt në fund të kësaj dite, miqtë e z.Kicaj u ndanë me miqtë e z.Mujaj me shpresë se do të takohen përsëri dhe të vazhdohet tradita e nisur që moti “Një lule për Moisiun” të vazhdoj përjetësisht dhe projekti të jetësohet që u nis sot sa më shpejt të jetë e mundur. Gjatë ceremonisë funerale, aktori me famë Albert Bassermann nxori nga gishti unazën Iffland të cilën tradicionalisht e mban aktori më i mirë i kohës, dhe e vendosi mbi gjoksin e Moisiut të vdekur duke i thënë: ….ty të përket unaza Iffland-it…Sargun me hirin e Moisiut, Johanna Terwin e varrosi në Tessin të Zvicrës, në varrezën e Morcote-s pranë viles së tij mbi liqenin e Luganos. Aty gjendet një pllakë mermeri me mbishkrimin Alessandro MOISSI, 1879 – 1935, po në këtë vend (1962) do varroset edhe bashkëshortja Terwin.

Dëshiroj të mbyllë reportazhin me një thënie të vet Moisiut në vëren e vitit 1927, në Wansee të Berlinit në fjalimin që mbajti në varrimin e kolegës Agnes Sorma, fjalë të cilat më vonë do të kishin të njëjtën pasojë edhe për të: AKTORI I TEATRIT NUK ARRIN TA SHOHË KURRË PUNËN E TIJ. AI NUK MUNDET TA SHFLETOJË ATË SI NJË LIBER APO NUK MUNDET TË SHIKOJË ATË NË KANAVACË E NË GURË….. / Teksti Dashnim HEBIBI, Foto: Skender Hasani

Nga Namik Selmani/

Në vitin 1972 kur në Tiranë bëhej një Kongres shumë i veçantë për atë kohë, pse jo dhe për vitet që do të vinin më pas, si ai i Drejtshkrimit të Gjuhës Shqipe, unë kisha nisur që të ligjëroja tek nxënësit e mi mësimin e gjuhës amtare. Vija nga krahina e Çamërisë që në një shekull e kishte (dhe e ke ka “Mollë të ndalueme”) shqipen e shkruar, por dhe të folur. Me shpejtësi në shkollat tona nisën të vinin njëri pas tjertrit udhëzime, broshura, fjalorë. Gazetat nisën ta quanin një sukses të jashtëzakonshëm më shumë edhe politik. Nisën të bëheshin mbledhje të pafundme për të realizuar në praktikë atë që thuhej në Kongresin e madh të Tiranës. Orë të tëra mbledhjesh pas zileve të mësimit ndiqnin njëra-tjetrën. Në atë Kongres kishte dhe disa nga mësuesët tanë të shkollës pedagogjike “Luigj Gurakuqi” (edhe ai ishte nga Veriu, nga Shkodra, që më vonë do të krjionte një Shkollë të gegërishtes dhe do të bëhej qendra e lëvrimit të këtij dialekti) ose Normalja, ose, si i thonim ne, dhe paraardhësit tanë para disa vitesh se të bëheshin pjesë e shkollës e klasave e traditës. Mbaj mend se në ato vite duke lexuar gati dorë më dorë me ato pak kopje që kishte shkolla të librit “Gjahu i malësorëve” shihnim një mrekulli të të madhit Kostandin Kristoforidhi që quhej ndryshe BABAI i GJUHËS SHQIPE.

Libri nuk kishte shumë fletë dhe sot më kujtohet edhe ngjyra e tij pak e verdhëme, po na dukej i madh. Rinia jonë edhe pse nuk e thoshte politika, e ndjente një lloj gardhi që kishte kombi dhe sikur ai bashkonte të dy pjesët e kombit në një me anën e gjuhës, ku futej me dinijtet edhe gegërishtja.

Edhe pse ishte me origjinë nga Elbasani, ai kishte aq i kulturuar aq inteligjent dhe me aq atdhedashje sa të bënte këtë libër jo vetëm me mesazhin e bashkimit, por dhe të pasurisë së gjuhës shqipe, si i themi ne “pa hile” ose evropiançe “pa doreza”. Deri në atë kohë në duart tona si mësues të nxënësve të atyre shkollave të pakta të mesme qarkullonin libra letrarë të autorëve të dialektit gegërishte si: Migjeni, Mjeda, Shiroka, Hilë Mosi, Prendushi e më vonë të Fishës. Veç Esat Mekulit e ndonjë autori tjetër nga Kosova, pak autorë vinin në duart tona për të parë ata jo vetëm si pasuri estetike, artistike, por dhe gjuhësore. Gegërishtja si një “nuse” e bukur, po fshihej në sytë tanë dhimbshën, egër, pa mundur që as ta njhinim dhe as ta mbronim atë ashtu si ishte, e bukur ambëltore, këngëllore. Kishim lexuar për disatën herë se Fjalori i parë i gjuhës shqipe ishte shkruar gegërisht.

Kishim njohur një nga një autorët e shekullit XV dhe XVIII që bashkë me gjurmët letrare, punuan edhe për përhapjen e gegërishtes në të gjithë trojet e në Evropë. Mbanim në dorë në atë kohë kur kishte nisur që të shpërthente përkthimi profesionist, veprat e Dante Aligierit nga pena e Pashkë Gjecit. Që në atë kohë kish nisur i trumbetuar standartizimi i gjuhës shqipe duke lënë pas shumë vlera që kishte dhe ka gegërishtja në trungun e kulturës shqiptare në përgjithësi. Le ta bëjmë një pyetje retorike: “Si veprojnë sot shumë kombe me një gjuhë më të pasur apo më të folur në Evropë e në botë para dialekteve?” Natyrisht që i pranojnë ato sa më shpejt e sa më tolerueshëm.

“Standardizimi i gjuhës mendoj se qe pjesa e një politike të barazisë”- thotë Arshi Pipa për këtë fenomen. –U revolucionarizua jeta e vendit në fusha krejt të ndryshme si: bujqësia e kultura ushtria e feja, nomenklatura e partisë dhe letërsia në shkelje të plotë të parimit bazë marksist se ndryshimet superstrukturore vijnë pas atyre strukturore dhe se kanë prirje për të zgjatur.”Ka një mendim paksa të përbashët se gegërishtja ka vdekur në lëmin e standartizimit të gjuhës shqipe. Nëse do ta quanim pak ekstrem këtë thënie, do ta thonim me plot gojë se ajo është goditur rëndë dhe po shihet edhe tash si “bijë e njerkës.” Që prej gati disa dekadash të gjithë vlerat që krijoi ajo që në Mesjetë në trojet shqiptare dhe në perëndim nuk janë dhënë për publikun e gjërë shqipdashës. Në shkollat e Shqipërisë mungojnë në mënyrë masive tektste studimore të nivelit të shkollës parauniversitare që të tregojë vlerat e këtij dialekti kaq të pasur të gjuhës sonë amtare. Standartizimi i gjuhës është paksa një shtysë për të mohuar vlerat. Ka një fakt se në botimet shqiptare, në vitet 30-40 në Shqipëri pati një vërshim të madh të veprave kryesisht fetare, por dhe ato publicistike që botoheshin në dy dialekte. Secili lexues e merrte librin dhe gjente veten.

Në vitet që vinin pas Luftës së Dytë Botërore që quhet ndryshe dhe periudha e komunizmit pas vitit 1970, kemi vërshim të librave me dielektin toskë dhe as që mendohej që të botoheshin vepra me dialektin gegë në një kohë që centralizimi i jetës ekonomike kulturore dhe arsimore të vendit ishte i dukshëm në të gjithë drejtimet. Sa bukur do të ishte që në emër dhe të larmisë së botimeve sot të kishim dhe botime elitare në dy dialektet, qoftë në planin studimor, qoftë dhe në planin krahasues në shkollat e mesme të përgjithshme ku njohuritë për dialektet janë shumë sipërfaqësore, gjysmake. Në Konferencën III të Lidhjes së Shkrimtarëve Kostaq Cipo mban një referat për pastrimin e gjuhës shqipe duke i paraprirë ndoshta këtij vendimi. Gjithsesi Pipa na njofton se gegërishtja letrare u ngushtua vetëm në sferën e letërsisë artistike që vazhdonte të lejohej ndërsa po humbëte terren.

Në një monografi që ka zënë vend në bibliotekën evropiane botuar me 1989 nga Columbia University Press Nju Jork. në shqip ky botim vjen pas 20 vjetësh duke na njohur me pjesën më të errët të historisë sonë gjuhësore nën diktaturë. Janë botime shumë cilësore që edhe në të ardhmen do të kenë më shumë vlerë.

Gjuha është pasuria më e madhe që mund të ketë një popull, një komb. Dasia që kemi ne që prej 100 vitesh nuk ka patur ndikime pozitive në jetën kulturore dhe sociale të asaj pjese që është në zonën e gegërishtes. Tashmë është e njohur nga të gjithë se në shekujt e historisë njerëzore shpesh ka dalë në skenën e zhvillimeve dhe “gjuhët e vdekura” Një nga arsyet e kësaj “vdekjeje“ ose më zbutur e një lëngimi shpesh vjen dhe nga politika, e cila nuk ka gjetur instrumentet e duhura për ta mbajtur gjallë pasurinë e saj. Janë me dhjetra libra, studime, shkrime që e kanë nxjerë me argumenta pasurinë leksikore të gegërishtes. Nëse sot ne kërkojmë që UNECO-ja ta vërë në listën e Pasurive më të mëdha të njerëzimit Eposin e Kreshnikëve, atëherë përnjëherë na shkon mendja se ai nuk mund të shprehej si kryevlerë kombëtare dhe ndërkombëtare nuk mund të rrinte në në këmbë deri në ditët tona pa gegërishten ëmbëltore. Përdorimi i gegërishtes duhet të jetë më i mirë, më i ngrohtë me me dashuri, më me profesionalizëm. Kjo bëhet e domosdoshme sot kur globalizmi po na godet dhimbshëm dhe klithshëm jo vetëm në tribunat politike shpesh të detyruara, madje nuk na pranojnë pa para ta votime shpesh shohim dhe një “goditje“ të re që i bëhet gjuhës amtare. Shihni një çast zyrat e shtetit edhe se trumbetohet fort për një gjuhë standarte! Vëreni se sa gabime bëhen në shkresa të shumta zyrtare! Ne duhet që ta pranojmë dhe me forma të dukshme dhe ta nxisim gegërishten. Mund të bëhen dhe emisione për vlerat e saj. Mund të organizoheshin ballafaqime dhe të thirren studiues të ndryshëm të fushës së gjuhësisë për të nxjerë vlerat. Mund të bëjmë më shumë botime për këtë fushë.

Edhe këtu Evropa na jep shembuj të mirë. Në Norvegji është mendimi për të patur më shumë se një gjuhë letrare, ashtu si ndihet në letërsinë greke në kulm të lulëzimit të saj. Të pasurisë dhe jo të mungesës. Tradita letrare e përbashkët gegë e toske ka nisur me tekstet më të hershme të shek. XVI me Buzukun e mbërrin deri në vitet 30. Shembull është gazeta e Konicës “Albania” ku numrat e saj të parë përmbanin tekste edhe toskërisht edhe gegërisht.

Nëse Kongresi i Manastirit arriti të njësonte alfabetin duhet të tërhiqet vëmendjen se problemi i një gjuhe të përbashkët letrare u la për më vonë për shkak të vështirësive në lidhje me ndryshimet e mëdha fonologjike midis dy dialekteve. Faik Konica botuesi i “Albanias” 1898-1909 më e mira gazetë e periudhës së parapavarësisë i dha toskërishtes letrare një pamje të kultivuar dhe elegante. Ky ishte i pari e i fundit shkrimtar toskë me ndikim, i cili u orvat seriozisht që ta takonte gegërishten në gjysëm të rrugës Konica kishte studiuar në kolegjin jezuit të Shkodrës duke futur tipare fono-morfologjike të gegërishtes si është rasti i hundakes për zanoret hundore me/ ma u bë/ u ba. Për një fare kohe Konica përqafoi shkrimin e shoqërisë “Bashkimi” të Shkodrës. Ndihmesa e tij më e madhe për afrimin e të dy dialekteve ishte heqja e e-ve fundore te fjalët tejfundore. Naim Frashëri shkruan: “Shqiptarët duhet të jenë vëllezër, por Konica shkruan: “Shqiptarët duhet pra ai i shkruan këto fjalë, po në atë mënyrë që i shkruajnë sot të dyja palet si gegët, si toskët duke hapur kështu një shteg për gjetjen e përdorimin e një forme të përbashkët të njërës nga format që përbënin dallimin madhor mes dialekteve. Ai qe i pari që përqafoi formën gegë të mbaresës -ueshëm për mbiemrat foljore të potencialit i lakmueshem i arsyeshëm. Dhe në numrin e fundit të “Albanias” 12 1909, ai i dallon zanoret e gjata ose duke i dubluar ose duke u shtuar një e pas saj të re shtëpie. Ai bile do me thënë e me raste përdor edhe paskajoren gege. Çudi e madhe. As që zihet me gojë Konica te Historia e Gjuhës Shqipe e Shaban Demirajt kapitulli i dytë i së cilës titullohet “Lëvrimi i shqipes gjatë shekullit XIX. Pra Konica e kishte filluar botimin e “Albanias” qysh më 1897.

Nuk është fjala për të bërë sërish një Kongres të dytë gjuhësor, por duhet gjetur mekanizmat që ajo, gegërishtja me kaq vlerë, ajo këngëllorja, të zërë vendin që i takon në universin e njërës prej gjuhëve më të lashta të kontinentit.