Faton Bislimi/

Asnjëherë dhe për asnjë moment nuk kam pasë as edhe dyshimin më të vogël se Kosovës tonë përkrahja më e sinqertë i vije nga Washington, DC. Nuk ka deklaratë apo prononcim publik apo edhe privat nëpër takime me zyrtarë të lartë ndërkombëtarë që nuk e kam potencuar po të njejtin qëndrim. E dij, shpeshëherë, disa miqëve tanë evropianë edhe ka mundur t’i ngelet hatri, por janë faktet historike ato që na e bëjnë të kjartë si kristali se Kosova ka fituar vetëm atëherë kur ka qenë përkrah me SHBA-të. Fatkeqësisht, Evropa (me përjashtim të pak shteteve brenda saj) ka dështuar historikisht në trajtimin e drejtë të cështjes shqiptare në Ballkan.

Edhe sot, Kosova e ka rastin që të zë trenin e fundit, realisht vagonin e fundit, për të mos thënë edhe ulësen e fundit në trenin që për locomotive ka Washingtonin. Nuk ka argument më të fuqishëm që e dëshmon këtë sesa një krahasim shumë gjakftohtë i dy letrave me rëndësi të jashtëzakonshme që krerët e Kosovës kanë marrë nga SHBA-të e Evropa në lidhje me dialogun me Serbinë.

E para, nga Presidenti i SHBA-ve Joe Biden, e prillit 2021, e potencon shumë kjartë se “marrëveshja përfundimtare gjithëpërfshirëse për normalizimin e marrëdhënjeve në mes Kosovës e Serbisë duhet të përqëndrohet në njohjen reciproke.”

E dyta, nga Presidenti Macron i Francës dhe Kancelari Scholtz i Gjermanisë, e gushtit 2022, e potencon vetëm “gatishmërinë për vendime të vështira dhe progres në dialog,” pa përmendur askund njohjen reciproke. Tutje, kjo letër, bën edhe një shkarje tjetër nga interesi madhor kombëtar i Kosovës – ngase në të theksohet se dy këshilltarët për marrëdhënje me jashtë të dy liderëve evropianë po ofrohen si mbështetje shtesë ndaj Lajcakut dhe vizitën e tyre e bëjnë vetëm me Lajcakun e jo edhe me Escobar-in amerikan.

Prandaj, them edhe njëherë se e kemi rastin e fundit që t’i sjellim vendit zgjidhjen e duhur dhe ta përmbyllim këtë proces të stërzgjatur të dialogut me Serbinë vetëm nën lidershipin amerikan. E aty, në Shtëpinë e Bardhë e kemi një njeri që e njeh Kosovën dhe kauzën tonë kombëtare. E kemi një president që ka lidhje direkte me Kosovën edhe nga e kaluara e tij si Senator i SHBA-ve për dekada të tëra. Mandati i tij përfundon edhe dy vite thuajse. Kushdo që nesër vjen në Shtëpinë e Bardhë nuk e do e ketë lidhjen me Kosovën e as njohuritë për të sikur që i ka Presidenti Biden sot.

Ky momentum duhet shfrytëzuar nga Prishtina zyrtare dhe e gjithë klasa jonë politike. Dialogu është cështje kombëtare e Kosovës e jo vec e një qeverije apo aq më pak e një partije. Marrëdhënjet tona me SHBA-të duhet sforcuar tutje.

Me cka mundemi e dijmë, ne do vazhdojmë misionin tonë në këtë drejtim, bashkë me miqët tanë në Capitol Hill, ngase Republika e Kosovës është projekt i përjetshëm, e kapricot tona politike vetëm se oscilime kohore të interesave shpeshëherë mediokre. Sot e përmot, angazhimi im mbetet në interes të shtetit, për kauzën kombëtare, e vetëm në miqësi permanente (e përnjëmend ashtu) me SHBA-të. Javët në vijim do jenë kruciale, e ne do jemi aty ku duhet, me ata që s’na lanë në baltë asnjëherë – në Washington, DC!

Halil RAMA – Mjeshtër i Madh

Shkodra, metropoli i Shqipërisë së Veriut, e cilësuar nga personalitete kombëtare e ndërkombëtare, si “djepi i kulturës shqiptare”, pasi këtu arti dhe kultura kanë shtëpinë e vet, do të ishte frymëzimi i shkrimtarit Flamur Buçpapaj për romanin e tij të ri “Doktoresha”. Pikërisht nga ky qytet, i njohur për qëndresën antikomuniste, ku kaloi një pjesë të konsiderueshme të rinisë së tij, autori F.Buçpapaj, si një nga drejtuesit e Lëvizjes Studentore ’90, do të skedonte ngjarjet dhe personazhet. I fokusuar tek genocidi i pashembullt që sistemi komunist ushtroi ndaj elitës shkodrane, autori ka skalitur mjeshtërisht profilet e personazheve kryesorë, dy profesorë të diplomuar në Austri dhe vajzën e njërit prej tyre “doktoreshë Zanën”, duke i bërë si askush tjetër autopsinë sistemit të kaluar diktatorial në Shqipëri e duke i dhënë kështu lexuesit një roman mjaftë tërheqës.

Eliminimi, denigrimi dhe shpërfillja e elitës

Në Shkodër, ku elita intelektuale gjatë regjimit komunist është burgosur dhe pushkatuar, dy profesorët e nderuar Martini dhe Leka, vuajnë brengën e eleminimit e denigrimit të ish shokëve e miqve të mbetur si dhe shpërfilljen e tyre nga të pashkollët që kishin marrë frenat e pushtetit. Pikërisht nga këtu nis subjekti i këtij romani. Ata janë dy aristokratë që arrijnë t’i mbijetojnë sistemit, falë aftësive të tyre, si të pazëvendësueshëm: Martini në bankën e qytetit dhe Leka, ndër profesorët më të aftë të gjimnazit dhe të institutit dy vjeçar. Autori jep detaje nga takimet e shumta të dy miqve të pandarë që nga fëmijëria, shkollimi, si ish studenteë të shkëlqyer në Graz të Austrisë (Martini për financë dhe Leka për matematikë). Madje pikërisht nga këto takime ai ndërton dialogje që të mbeten në mendje. 

“Ka mbrritur antikrishti… Dhe është mallkimi i Zotit mbi Shqipërinë tonë sa një pëllëmbë… Kush ka mbaruar jashtë, ose dënohet, ose internohet. Këta i përmbysën të gjitha dhe tani jemi kolektiv. S‘ka fe, familje, atdhe… Këta janë masonë, janë vëllazëri ujqërish…”. Këto janë në thelb bisedat që zhvillohen në fshtësi mes dy profesorëve, që autori i vendos nëpër kafene të ndryshme të Shkodrës, për t’iu ruajtur zbulimit nga ish Sigurimi. Është koha kur janë dënuar me pushkatime e burgim priftërinjtë e Shkodrës dhe i njejti fat i priste edhe ata që zbuloheshin ose etiketoheshin si anti parti. Gjithsesi, gjithkush rreth e rrotull tyre do të habitej me mënyrën e të sjellurit prej aristokratësh. Në këtë kontekst autori evidenton zakonin aristokrat sipas të cilit “në Shkodër e pinin kafenë ngadalë dhe duke bërë muhabet, zakon ky i aristokracisë shodrane, e cila për qytetari kishte emër të mirë e”. Kësisoj do vepronte edhe Martini që kishte trashëguar shumë prona, toka dyqane( por që ia konfiskuan) dhe sjelljen dhe moralin e një njeriu të madh me origjinë dhe prejardhje fisnike shkodrane.

Ishte bërë zakon, që për disa vite këta burra të mëdhenj të qytetit nuk i ndaheshin njëri tjetrit. Pasi çakërronin gotat, si shkodranë puro, dy profesorët e vërtisnin bisedën tek rreziku i zhdukjes së tyre si klasë.

“Kam pasur plot dyqint veta në punë dhe, një ditë s’ua kam vonuar rrogat. Ku i kam shtypur ata? Unë dhe familja ime veç të mira u kemi bërë. Për Zotin i kam ndihmuar këta qafirët e pafe. Po kush e dinte se do bëjnë genocid morracakët…Ua kam falur rrobat e mia të trupit, se më ka ardhur keq, se si shqiptar kam thënë: Hajt t‘i ndihmoj me u çliruar nga fashizmi. Po kush e dinte se këta janë më të këqinj?”. Mjafton qoftë dhe ky perifrazim nga romani, në një prej bisedave mes dy profesorëve, për të kuptuar bagazhin e gjerë jetësor, por dhe artin e të shkruarit nga autori Buçpapaj. Dhe nuk ngelet thjeshtë tek pesimizmi, por mbijetesën e personazheve të tij e vesh edhe me petkun e optimizmit kur vë në gojën e Martinit se: “…Dhe vërtetë na i kanë konfiskuar pronat, por do të vijë dhe dita jonë, do të paguajnë për këto padrejtësi…Janë çuar këmbët me i rënë kokës…veç këtu ka ndodhur. Por besoj te Zoti dhe te Amerika që s’do ti lejë gjatë…”. 

Autori ka meritën e përcjelljes tek lexuesi të mesazhit se ishin pikërisht të shkolluarit jashtë që ndikuan në ruajtjen e atyre pak institucioneve të domosdoshme edhe për atë sistem, falë aftësive të tyre profesionale. Kështu, Martini, që për t’i shpëtuar ndëshkimit kishte divorcuar dhe përcjellë për në Itali bashkëshorten e parë italiane, do të ishte i vetmi specialist që do të “riparonte” gabimet e pallogaritshme të të pashkollëve të punësuar në Bankën kryesore të qytetit. Ndërkohë nuk do të nguronte që në bashkëbisedimet e fshehta me profesor Lekën të shfaqte pasigurinë: “se kjo shoqëri e kafshëruar komplet s‘do të mbijetojë, sepse do të përhapet më shumë imoraliteti, homoseksualizmi, sëmundjet ngjitëse, tradhtia bashkshortore, degjenerimi i familjes e cila shthuret dhe nuk përmban njësinë themelore të shoqërisë, por shthurje totale…”. Ndërsa Leka i prezantohet lexuesit si profesori perfekt, me aftësi të rralla profesionale, që megjithë ndërhyrjet s’toleron tek nota as fëmijët e nomenklaturës komuniste.

Koha kur lavazhi i trurit kishte marrë përmasa gjigande 

Për genocidin e pashembullt komunist në Shqipëri janë shkruar disa romane, novela e tregime, por Flamur Buçpapaj ka meritën se artistikisht, si askush tjetër jep pasojat e pallogaritshme të atij sistemi që solli mjerim dhe varfëri të tejkajshme. Duke përshkruar qartë e bukur në faqet e romanit realitetin e trishtë të afro gjysmëshekulli të sundimit komunist, ai qëllimisht i kundërve klasës sunduese mendimin progresist të dy profesorëve aristokratë. Ndaj jo pa qëllim ai vë në gojën e tyre argumentin dhe bindjen se “Nuk mund të mbijetojë një ekonomi kaq e vogël, duke u bazuar në forcat e veta, sepse s‘ka treg, s‘ka ofertë, s‘ka para në qarkullim, se fuqia blerëse është shumë e vogël…janë copa kafshësh me dy sy…”. Dhe po në këtë kontekst, me gjuhë të pasur e mjete shprehëse interesante autori evidenton pasojat e pallogaritshme që sollën eksperimentet bajate me kolektivizimin e bujqësisë, arëzat e tufëzat që varfëruan skajshëm fshatarin shqiptar të atyre viteve. Dhe të gjitha këto bëheshin në emër të krijimit të të ashtuauajtur “Njeriu i ri”. 

Dështimin e atij sistemi autori e argumenton edhe me infrastruturën e rëndomtë, ku jo pa qëllim vë në gojën e njërit prej personazheve konkluzionin se: “Ka thuajse njëzet vjet pushtet popullor dhe rrugët e Shkodrës janë krejt gropa. Futu në lagje, të mbyt pisllëku, pallate me punë vullnetare ngrihen si shëmti..”.

Për të qenë sa më bindës në artikulimin e atij realiteti trishtues, autori sjell në vëmendjen e lexuesit në një nga dialogjet mes profesorëve, konkluzionin e tyre se: “Njeriun e ri po e rritin të mangët nga truri dhe, kur të vijë koha të udhëheqin këta të rinjtë e sotëm, kush e di se ç‘do të bëjnë? Gjynah për Zotin, për këtë vend, për këta njerëz që po shkojnë me kaq vrull drejt kolektivizimit, bile do të vijë koha që dhe gratë t‘i kemi bashkë…!”. 

Për të përligjur faktin se ai sistem sillte vetëm varfëri dhe sundim nga i pashkolluari dhe i ligu, autori bën analogji me fqinjët për rreth, si për shembull me Malin e Zi, ku kishte zhvillim intensiv të turizmit dhe me tërë ish-Jugosllavinë ku sistemi i vetëadministrimit qe favorit për fshatarët, ndërkohë që pasaporta e qytetarëve jugosllavë ishte aq e vlefshme sa me të mund të emigroje lirshëm ku të doje, deri edhe në Amerikë. Në kohën që tregtarët shkodranë i njihte gjithë bota, në Shqipëri eksperimentohej fenomeni i lavazhit të trurit i cili kishte marrë përmasa gjigande.

“Dikur thonim ‘për atë Zot në qiell’, sot thuhet ‘për ideal të Partisë’. Dialogu me budallenjtë është si t‘i biesh oqeanit me not, ose të nisesh për në hënë me këmbë”, do të shprehej profesor Leka në njërën nga bisedat me Martinin.

Në këtë roman të llojit e stilit të veçantë, koha e sistemit makabër jepet edhe me detaje jetësore, si për shembull gjatë aktivitetitët të profesor Martinit në bankën e qytetit ku: “…vjen dhe të bëhet shef, të mëson, të jep leksione partie një i paaftë, që s‘di as tabelën e shumëzimit… Fodullë janë, por bishtin përpjetë. S‘kanë idenë për ç’farë janë në punë, thjeshtë marrin rrogën. S‘dinë të bëjnë bilanc, s‘dinë të caktojnë fitimin, s‘dinë të gjejnë fitimin bruto, as neto të një ndëmarrje… Këta të çnderojnë, të bëjnë prostitutë, të hedhin në plehra dhe njëkohësisht, një punëtore fabrike e bëjnë drejtoreshë kombinati… Kjo është panorama e këtyre lugetërive…”.

“Doktoresha, personazhi më i spikatur i romanit

Doktoreshë Zana, është padyshim personazhi më i spikatur i këtij romani. Ajo është vajza e profesor Martinit, e cila nga autori përshkruhet si një bukuri e rrallë, trupgjatë, syzezë, me tipare si të bëra me dorë… Dhe pikërisht nisur nga këto tipare, profesor Martinit që e ka dobësi, i duket se i ngjet motrës së tij. 

“Zana është bukuri përrallore…Është një fëmijë i mirë… E ka bërë Zoti engjëll…Vetëm studjon. Është tipike raca ime, krenare, e bukur dhe e zgjuar…”,- kështu e profilizon autori këtë krijesë të magjishme, gjithnjë në gojën e babait të saj, që vuan brengën se ajo herë pas here çalon në njërën këmbë. 

Ndonëse bijë e një aristokrati që survejohej për t’u burgosur apo internuar, Zana, përshkruhet si një studente ekselente në mjekësi, ndërkohë ishte shumë e bukur, po bukurisë së saj i ishte shtuar dhe vlera e zgjuarsisë dhe ndershmërisë. Sa herë vinte në qytet nga Tirana ku studjonte, gjithë rruga mbushej, duke e parë sa e bukur, e gjatë dhe e mençur ishte ajo krijesë që fatkeqsisht kishte filluar të çalonte. Ndaj dhe babai i saj, Martini herë pas herë shpreh shqetësimin se çalimi do t’i shtohej nëse nuk bëhej ndërhyrje kirurgjikale jashtë Shqipërisë, sepse këtu nuk kishte aparatura dhe doktorë të specializuar për të sëmundje të tillë, të pashfaqur deri tani…, ndërkohë edhe frikën e ankthin për të kërkuar vizë ta nxirrte jashtë shtetit, ku kishte miq të shumtë doktorë me të cilët ishte diplomuar në Austri, sepse do ta etiketonin si njeriun që kërkon të arratiset… Dhe duke vijuar në përvijimin e tipareve të bukurisë së kësaj “zane”, autori vë në gojën e babait të saj dashurinë e pakufishme për të: “Unë e dua Zanën time…jap jetën për të. Zoti e ka qëndisur me dorë. Ajo është krijesë mistike, e zgjuar, e bukur, njeriu më i mirë në tokë. Zoti e krijoi dhe e solli tek ne… Një vajzë simpatike, e gjatë dhe gjithë dhjeta në mësime. Çdokush do të habitej nga gërshetimi i bukurisë me inteligjencën. Një kompozim i rrallë që vështirë të përsëritet më…” . Kjo edhe për faktin se Zanës mësimi në gjuhë të huaj i dukej si në shqip, sepse fliste kater gjuhë të huaja shkëlqyer dhe i shkruante ato fiks…gjuha e saj më e preferuar, pas shqipes ishte gjermanishtja.

Duke vazhduar në këtë linjë autori e konsideron Shkodrën një qytet që e ka fat një vajzë të bukur si në legjenda ose përralla, ku bukuria triumfon bashkë me dashurinë…një vajzë që lufton për dashurinë dhe përparimin në qytetin e saj…Zana ose vajza e bukur doktoreshë që pas Rozafës është legjenda e dytë e qytetit. Pikërisht evidentimi dhe përshkrimi mjeshtëror i ngjarjeve kulminante në jetën e Zanës i japin dimensionin shumvlerësh romanit “Doktoresha”. Sepse ajo, nga një studente ekselente, kur vjen të bëjë praktikën në spitalin e Shkodrës do të bëhet protagoniste e ndryshimit rrënjësor të këtij institicioni. Ndaj dhe “Zana doktoresha, i thonin që tani në qytet…Emri i saj po përhapej kudo si me magji…Dikush bënte dhjetë herë xhiro vetëm për ta parë…”.

Trilli i autorit është mjaft tërheqës kur këtë perëndeshë të bukurisë, jashtë vullnetit të babait që e kishte porositur të dashurohej me një djalë larg influencave partiake, pa pritur e përshkruan si të dashuruar marrëzisht me djalin e vetëm ‘kadet’ të ish kryetarit të Komitetit Ekzekutiv të Shkodrës. 

“Si është kështu puna e fëmijëve? I rrit, i shkollon dhe, vjen një ditë, ikin secili në drejtime të ndryshme, secili për luftën e vet ekzistenciale”!. Kësisoj e përshkruan autori qëndrimin meditativ të profesor Martinit, të cilit “Sytë i xixëllonin përherë para fëmijvë të tij (Zanës dhe djalit të vetëm gjimnazist me të gjitha notat dhjeta). Ajsbergu i dhimbjes nuk dukej kurrë. Ai fshihej poshtë në oqeanin e dhimbjes së tij të përditshme”. Ndaj dhe Adriana, gruaja e tij (e dytë) mësuese, e donte me shpirt, sepse Martini ishte shembull për këtë famlje. I përkushtohej që Ai të ishte i lirë në punën e tij shkencore dhe politike.

Në fantazinë e autorit, nuk është thjeshtë një akt dashurie dhe kurorëzimi në fejesë i tyre, por dhe ndikimi i Zanës tek i dashuri që ai të kuptonte pasojat e atij sistemi, që gjithsesi do të dështonte. Madje, jo vetëm kaq, por pikërisht në këtë linjë F.Buçpapaj di të përveçojë edhe faktin se edhe në atë sistem kishte kuadro deri funksionarë të lartë, si ish kryetari i Komitetit Ekzekutiv apo ish Drejtori i Bankës, që ndonëse të indoktrinuar, kishin krijuar bindje në moseifiçencën dhe fundin e dështuar të atij sistemi. 

KONCEPTET BASHKOHORE PËR DASHURINË

Ndryshe nga dhjetra autorë që dashurinë e identifikojnë me erotizmin, F.Buçpapaj nuk nguron që në këtë roman të shpalosë konceptet bashkkohore. Kështu, përballë hezitimit të profesor Martinit për ta fejuar doktoreshë Zanën me djalin e një funksionari të lartë komunist, ai i referohet përvojës jetësore, sipas së cilës s’ka gjë që ndalon një dashuri, qoftë baballarët apo nënat. Gjithsesei edhe në këtë rast nuk lë jashtë kontekstit shqetësimin prindëror se: “Të rinjtë s‘duan t’ia dijnë për pasojat e dashurisë, s‘ia dijnë rëndësinë humbjes fare.” Dhe po në linjën e koncepteve bashkkohore për dashurinë autori shkruan se “Dashuria është si sëmundja e kolerës që përhapet në ajër dhe s‘ke asnjë mundësi shpëtimi, sepse s’rri dot pa ajër dhe pa oksigjen. Nëse fëmija dashuron, s ‘ka rrugë tjetër veç ti thuash “urime”. Këto koncepte F.Buçpapaj i përçon tek lexuesi, duke i vënë thjeshtë dhe bukur, herë në gojën e professor Martinit dhe herë në atë të fejuarit të doktoreshë Zanës, Ditmarit, djalit të ish kryetarit të komitetit… Le të perifrazojmë disa fragmente kur autori shpreh filozofinë e tij për dashurinë:

“Askush s’e ndalon dritën e diellit dhe lidhjen e të dashuruarve të bashkohen bashkë. Është më keq se tërmeti dhe vuajtjet më të mëdha në tortura…Dashuria është e vetmja forcë që depërton kudo në hapësirën e lirë…Kur dy veta dashurohen, ata për njëri – tjetrin janë gjithshka… Dashuria është si drita e hënës që i merr hua rrezet e diellit natën për të ndriçuar tokën. Dashurinë dhe diellin asgjë s’i ndalon dot të bien mbi tokë. Është dhe në Bibël: Njerëzit që dashurojnë janë pranë Zotit dhe Zoti ua ka hapur derën për në shtëpinë e tij diku lart në qiell, në pafundësi….”.

Madje, jo pa qëllim autori e “vetësakrifikon” të fejuarin e Zanës në emër të dashurisë, i cili pasi i kanë pushkatuar babain (ish kryetarin e Komitetit, ku si edhe në dhjetra raste kuçdra ha bijtë e vetë) kryen aktin e guximshëm të minimit dhe hedhjes në erë të godinës së ish Komitetit të Partisë, dhe vetëvritet pasi i ka shprehur doktoreshë Zanës dashurinë e përjetshme edhe në botën e përtejme… Ndërsa ajo do të qëndrojë stoike edhe kur e denigrojnë, duke e transferuar si infermiere në një fshat të largët të Shkodrës.

KOHERENCA ME REALITETIN OBJEKTIV

Ndonëse ngjarjet dhe personazhet u përkasin viteve 60-70 të shekullit të kaluar kur në Shqipëri u instalua sistemi monist, autori F.Buçpapaj ka meritën e artikulimit të tyre në koherencë me realitetin objektiv. Kështu, jo pa qëllim ai vë në gojën e prof.Martinit konkluzionin se “Edhe po iku komunizmi s’ia vlen më, sepse trendi është që të jenë prapë këta. Se atdheu është i këtyre dhe janë mjeshtra manipulimi…Po erdhi Amerika, këta do të fitojnë prapë. Do të thonë, i tillë ishte regjimi. Ne jemi me Ju. Dhe ne që u dënuam për Amerikën, prapë do jemi në opozitë…(fq.188). Po nën këtë optikë e sheh dhe transmeton ai edhe konceptin e luftës për ekzistencë që sipas tij është gjithmonë lufta më e tmerrshme se çdo llojë beteje frontale…. Madje nga kjo betejë do ta pësonte edhe Kudreti, ish kryetari i Komitetit Ekzekutiv i cili ndonëse qe edhe kandidat për Anëtar i Byrosë Politike ra viktimë e shpifjeve dhe veprimeve spullative të sekretarit të parë që gënjente kudo me shifra fiktive, merrte ryshfete, merrtw para për emërime… Kjo për faktin se lufta për ekzistencë i kalonte dhe kufijtë e gjakut. 

Autori sjell gjithashtu artistikisht fakte nga ajo kohë mënxyre kur zilia e njerëzve i kalonte kufijtë e njerëzores, si në rastin e porosisë së Kudretit për të birin Ditmarin se: “… politika është gënjeshtër biri im…hyra në këtë rrugë dhe ngela….tashmë duhet të marrësh lejë në byro për të fejuar djalin….deri këtu ka arritur shtetëzimi në këtë vend qesharak….”.

Po ashtu autori artikulon një ish – sekretar partie të kohës së monizmit, kur aludon edhe për ndonjë shpirtkatran tillë të kohës që jetojmë, të cilin “Zoti e ka lënë pa fëmijë se është zemërkeq dhe ka qejf t‘bëjë njerëzit të vuajnë… Mendoj se është impotent…sepse njerëzit me çrregullime seksuale janë agresivë dhe të padurushëm. Impotenca sjell edhe mosbindje të trurit ndaj organeve tjera jetësore. Ata janë më vrasës se homoseksualët, më krinelë se serbët…janë shtuar shumë…janë të sëmurë dhe s‘kanë shërim…gjaku nuk u qarkullon mirë në tru dhe lind defiçenca ose çmenduria relative sa vjen e shtohet”.

Ndaj dhe i mëshon familjes që qëndron në themel, si baza e ekzistencës së botës së qytetëruar. 

Në këtë roman F.Buçpapaj prezantohet edhe si mjeshtër i rrallë në përshkrimin e peisazheve, si në rastin e lokalit në Shirokë ku u bë ceremonia e ngushtë e fejesës së Zanës me Ditmarin. 

Flamur Buçpapaj, (që me këtë roman prezantohet edhe si njohës perfekt i shkencave ekzakte në zbatimin e elementeve përjashtues në ekuacionet termike dhe aerodinamike….. dhe i historisë, si në rastin e historikut të spitalit të Shkodrës që daton në vitin 1891 kur shkodrani Kol Kryqi ose Kryçi la për shpirt bamirësie shtëpinë e tij për spital…dhe se deri më 1928 spitali është administruar nga bashkia e Shkodrës dhe, mbas këtij viti nën administrimin qëndror shtetëror….), pas botimeve të romanit “Martesa e dytë”, vëllimit me tregime “Shiritat”, tre dramave për kukulla dhe studimit “E kaluara morfo-arkeologjike e rrethit të Tropojës, qyteza ilire e rosujës”, si edhe dy vëllezërit e tij Skënderi e Mujo – poetë, studjues e analistë, ndër më të mirër në rang kombëtar, hyn me dinjitet në historikun e fondit të artë të letrave shqipe. 

Gazeta DIELLI nga korrespondenti në Kosovë Behlul Jashari

PRISHTINË, 1 Shtator 2022/ Në Kosovë para 31 viteve shqiptarëve edhe shkollat ua mbylli e ndaloi Serbia okupatore.      

 Gazeta e rezistencës “Bujku”, kryeredaktor i parë-themelues i së cilës isha, e që ishte pjesë e lëvizjes e luftës për liri e pavarësi, që sfidonte ndalimin e dhunshëm nga pushteti okupues serb të gazetës së vetme të përditshme shqipe në Kosovë Rilindja, para 31 viteve – në numrin e 3 Shtatorit 1991 në ballinë në kryetitull shkruante se “Pushteti serb pengoi fillimin e mësimit në shkollat shqipe në Kosovë”, ku theksonte: “Për nxënësit dhe arsimtarët shqiptarë shumëkund dyert e shkollave ishin të mbyllura.-Në shkollat e mesme e fillore të Prishtinës e në shkolla të tjera të Kosovës, pos drejtorëve të dhunshëm e inspektorëve jolegjitimë, në mbikëqyrjen e situatës dhe në pengimin e mësimit u angazhuan edhe punëtorë të sigurimit shtetëror dhe milicia serbe”.

“Serbia mbyll shkollat e shqiptarëve”, ishte një nga titujt tjerë të ballinës së gazetës “Bujku”, me mbititull “Federata Ndërkombëtare mbi të Drejtat e Njeriut për Kosovën” e me nëntitull: “Në kuadrin e nënkomisionit të OKB-së kundër diskriminimit dhe për mbrojtjen e minoriteteve në Gjenevë, Federata Ndërkombëtare për të Drejtat e Njeriut u paraqit me një material të dokumentuar për format e ndryshme të diskriminimit që pushteti i Serbisë po i ushtron mbi shqiptarët”.

Në numrin vijues gazeta shkruante: “U ndalua gazeta ‘Bujku’ e 3 shtatorit (viti 1991). U ndalua sepse shkroi se policia serbe nuk lejoi nxënësit shqiptarë të hyjnë në shkolla…”.  Këtë e lexoja nga gazeta edhe derisa flisja në një dokumentar para 29 viteve, kur në Kosovë, nga 24 Maji deri në  3 Qershor 1993, zhvillohej një grevë e madhe e urisë e gazetarëve dhe shkrimtarëve shqiptarë, në kërkim të lirisë dhe në mbrojtje të fjalës shqipe, Ndërmarrjes Rilindja, në kohë të stuhishme, të rënda të pushtimit e të dhunës së egër nga regjimi okupues serb në Kosovë.

Dita e fillimit të grevës ishte pikërisht një vit pas zgjedhjeve të para pluraliste presidenciale e parlamentare të 24 Majit 1992 në kërkim të vendosjes së pushtetit të Kosovës në Kosovë, kur Dr. Ibrahim Rugova u zgjodh President i parë i Republikës, në zhvillime historike, që pasonin Deklaratën e Pavarësisë të 2 Korrikut e Kushtetutën e 7 Shtatorit 1990, si dhe Referendumin e 26 deri 30 Shtator 1991, në të cilin për Kosovën Shtet Sovran dhe i Pavarur u deklaruan 99,87 për qind e qytetarëve pjesëmarrës masivisht në votim.

 Trokëllima e teleksit të raportimeve, që nga dita e zgjedhjeve të para e historike pluraliste në Kosovë i bëja nga Prishtina në Tiranë, hapë filmin dokumentar të xhiruar gjatë grevës njëmbëdhjetëditëshe.

Derisa zhvillohet greva e urisë e gazetarëve e shkrimtarëve shqiptarë në Pallatin e Shtypit Rilindja në Prishtinë, flas në dokumentar:  “Këtu është zyra e teleksit të Rilindjes. Nga ky teleks për çdo ditë dërgojmë raporte, informata për Agjencinë Telegrafike Shqiptare, në Tiranë. Ja, në këto momente jemi duke u përpjekur ta marrim lidhjen…Presim… Lidhjet janë tepër të dobëta…”

Lexoj nga lajmi që sapo kisha dërguar në Agjencinë Shtetërore-Zyrtare të Lajmeve të Shqipërisë: “Para mbrëmjes, përfaqësuesi i Misionit të KSBE-së në Kosovë erdhi në Rilindje dhe po bisedon me Këshillin Grevist. Deri tash nuk ka ende asgjë nga ajo që pritej për sot, arritja e marrëveshjes konkrete. Bisedat vazhdojnë, ndërsa vazhdon edhe dita e tetë e grevës së urisë e Adem Demaçit dhe grevistëve të tjerë për mbrojtje të lirisë dhe fjalës shqipe. Qëndrimet serbe që na i prezantoi misionari i KSBE-së janë të papranueshme për Këshillin Grevist dhe për kolektivin e Rilindjes…Tashmë janë vendosur edhe rojet e armatosura civile serbe në portën e Rilindjes…”

KSBE ishte mision  evropian, që tash është OSBE. Emri zyrtar i OSBE-së para vitit 1995 ka qenë Konferenca për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë (KSBE).

Në atë mbrëmje të 31 Majit 1993, të ditës së tetë të grevës së urisë, dr. Gani Demolli, themelues i shërbimit mjekësor  “Nëna” në kohën e dëbimit të dhunshëm të shqiptarëve edhe nga spitalet, derisa po kujdesej për shëndetin e grevistëve duke qëndruar ditë e natë pranë tyre po bënte me kamerën e tij edhe një film dokumentar dëshmi kohe për rezistencën deri në flijim, për lëvizjen gjithëkombëtare për liri e pavarësi.

“Greva e urisë” është titulli i dokumentarit që u bë derisa ajo po zhvillohej në kundërshtim të regjimit të dhunës serbe, i cili pasi ndaloi gazetën tradicionale Rilindja, të vetmen të përditshme shqipe në Kosovë, po ia merrte për ta tjetërsuar e shndëruar në ndërmarrjen fantome “Panorama” të instaluar nga Beogradi edhe gjithë pronën, përfshirë pallatin 18 katësh në qendër të Prishtinës.

“Më 20 Maj 1993 regjimi serb me dekret të posaçëm ‘Rilindjen’ të vetmen Ndërmarrje Gazetare Botuese në gjuhën shqipe e shendërroi në ‘Panorama’”, shkruhet në fillim të filmit dokumentar.

Në dokumentarin e kohëve të kërkimit të lirisë, “Greva e urisë 1993” në Pallatin e Shtypit Rilindja në kryeqytetin e Kosovës, në ekran, shfaqen emrat e disa prej shumë grevistëve, që iu bashkuan Adem Demaçit: Ali Podrimja, Zenun Çelaj, Bardh Hamzaj, Nehat Islami, Shaip Beqiri, Idriz Ulaj, Milazim Krasniqi, Abdullah Konushevci, Bajram Kosumi, Vezir Uka, Shkëlzen Stublla,  Halil Matoshi, Blerim Shala, Besim Rexhaj, Gani Gashi, Shpend Vinca, Haqif Mulliqi, Agim Zogaj, Muhamet Ahmeti…Shfaqen pamjet e njerëzve dhe kohëve të rezistencës, të lëvizjes e luftës për Kosovën e lirë e të pavarur.

Në dokumentar për kërkesat e Këshillit Grevist gjatë një konference për shtyp flet kryeredaktori i atëhershëm i revistës letrare “Fjala”, që e botonte Ndërmarrja Rilindja, Milazim Krasniqi. “Ato kërkesa janë në funksion të mbrojtjes së Institucionit të Rilindjes dhe  të shtypit të lirë…”, thekson ai.

Ishte kohë okupimi, shqiptarët ishin dëbuar  kolektivisht nga puna e nga institucionet, nga universiteti, edhe fëmijtë shqiptarë ishin dëbuar nga shkollat e çerdhet, foshnjoret…

Edhe në atë kohë, poeti Ali Podrimja në grevën e urisë në mbrojtje të fjalës shqipe, kishte një përjetim lirie si ëndërr në barrikadimin në Pallatin e Rilindjes. Në dokumentar shihet e degjohet tek këndon-reciton me buzët shkrumb etje e urie vargjet që sapo i krijonte:

“SHIKIMI NGA DRITARJA

Nëse shkojmë mos na vajtoni

Vetëm na këndoni

Se lirinë e përjtuam nga brenda”.

Në dokumentarin për grevën, në rrëfimin e nisur pranë teleksit të raportimeve për Agjencinë Telegrafike Shqiptare, në ambientet e grevës së urisë, them edhe këtë: “Grevistët e urisë në Pallatin e Shtypit, të vetmin kontakt me jashtë Pallatin e kanë shikimin në botë nga këto dritare. Ata janë ngujuar qe tetë ditë këtu, janë barrikaduar këtu, për fjalën e lirë shqipe…”

Në filimin dokumentar shihet: Data 31 Maj 1993, ora e mbrëmjes vonë, rraplloj dyerte mbyllura për shqiptarët nga serbët e armatosur, në shtëpinë tonë, të Rilindjes… Dua t’i hap…

E rezistenca,  greva e urisë vazhdonte në Pallatin e Shtypit Rilindja, që nuk mbeti vetëm kështjellë e rezistencës dhe ëndërrave të mëdha: Pas luftës – në liri e pavarsi u bë ndërtesë qeveritare e shtetit të Kosovës…

Para Pallatit të Shtypit Rilindja në Prishtinë, i cili ishte edhe seli raportimesh për Agjencinë Telegrafike Shqiptare që nga fillimi nga zyrat e gazetës së rezistencës “Bujku”, në 23 Maj 2015 u ngrit dhe u përurua  shtatorja e themeluesit të shtetit shqiptar, firmëtarit të parë të Deklaratës së Pavarësisë së shpallur në Vlorë para më shumë se 100 viteve, Ismail Qemalit.

Gazeta rezistencës – e vetme e përditshme shqipe në atë kohë në Kosovë, “Bujku”,  dilte nga 18 Janari i vitit 1991, dhe si kryeredaktor i parë-themelues i saj nisëm e themeluam edhe bashkëpunimet e para të medias Kosovë-Shqipëri duke marrë e botuar që nga numri i parë informacionet nga Agjencia Telegrafike Shqiptare e pastaj edhe si korrespondent i saj.

Zyra e teleksit në Pallatin Rilinda në ambientet e gazetës “Bujku”, prej nga raportoja ditë e natë, u bë edhe si një përfaqësi e parë e Shqipërisë në Kosovë, prej nga bëheshin edhe komunikime tjera Prishtinë-Tiranë…

 “NA E MORËN SHKOLLËN…”

Para 31 viteve, në 2 Tetor 1991, kam shkruar këtë skicë me titull “Na e morën shkollën…”, botuar të nesërmen – në 3 Tetor 1991 në gazetën e rezistencës “Bujku”:

Dy tetor ’91, ora tetë e tridhjetë e pesë, gjashtë, shtatë…minuta. Përjashta shkollës fillore “Hasan Prishtina” në Prishtinë, në rrugë, shumë fëmijë – nxënës, edhe arsimtarë e prindër të fëmijëve shqiptarë. Te dyert e shkollës – policia.

Brenda në shkollë, nga dritaret e mëdha, shihen klasët e zbrazëta, edhe klasë ku mësim ka vetëm – serbisht.

Nxënësve dhe arsimtarëve shqiptarë nuk u lejohet të hyjnë në shkollë. Në sytë e fëmijëve lotët: “Na e morën edhe shkollën…”

Fëmijët serbë e malazez nga dritaret e shkollës i gërgasin fëmijët shqiptarë, ua ngrenë tre gishtërinj, i shajnë…(O zot, a edhe fëmijët i mbushën mizori, si mundet i madhi t’ia jepë të voglit atë mësim të keq?!)

Fëmijët shqiptarë as që shikojnë andej. I shikojnë punët e veta dhe protestojnë qetë, me urti. Nuk ua tremb qetësinë as aeroplani ushtarak plot zhurmë që fluturon mbi qytet, mbi kokat e tyre. Duket se asgjë më nuk u bën përshtypje, nuk i tremb, as ai “zog frikësimi” në hava.

Qëndrojnë, protestojnë, nuk pajtohen kurrësesi t’ua marrin shkollën.

            Shkollën me emrin e bukur të tribunit Hasan Prishtina. Ai ua mëson nga përjetësia e librat edhe këtë trimëri të urtisë…

NË GJYQIN NDËRKOMBËTAR TË HAGËS DËSHMI EDHE MBYLLJA E SHKOLLAVE SHQIPE NË KOSOVË

E nxjerrë, me guxim dhe sakrifica, me standarde profesionale, nga gazetarët dhe punonjësit e tjerë të gazetës së ndaluar Rilindja, gazeta e përditshme “Bujku”, kryeredaktor i parë-themelues i së cilës isha, nisi të dalë në 18 Janar 1991 dhe doli deri në prag të vitit 1999, kur edhe ajo u ndalua dhunshëm nga administrata dhe forcat okupatore serbe.

Edhe në Gjyqin Ndërkombëtar të Hagës, ku kishte përfunduar për krime luftë dhe krime kundër njerëzimit presidenti serb Slobodan Milosheviç – i njohur edhe si “kasapi i Ballkanit”, në Maj të vitit 2002 Presidenti historik i Kosovës, Dr. Ibrahim Rugova, ka folur për okupimin që iu bë Kosovës dhe dhunën e egër të forcave serbe, edhe për dëbimin e shqiptarëve nga puna, mbylljen e shkollave dhe universitetit  shqip, mbylljen e Radio Televizionit të Prishtinës në gjuhën shqipe dhe ndalimin e gazetës Rilindja – të vetmes gazetë të përditshme në gjuhën shqipe në Kosovë. Dr. Rugova ka theksuar se pas mbylljes së shkollave fillore, të mesme dhe Universitetit u organizua sistemi i mësimit në shtëpitë private që bota e ka quajtur “sistemi paralel” dhe se kjo ka vazhduar deri në vitin 1999…

KOSOVA PARA 23 VITEVE, FESTA E KTHIMIT NË SHKOLLA E UNIVERSITET

 Në vitin e madh 1999 të lirisë së Kosovës,  në 2 Gusht para 23 viteve, ndodhi edhe festa e kthimit të gjysëm milion nxënësve, studentëve e mësuesve shqiptarë në shkolla dhe universitet, prej nga ishin dëbuar në fillimin e viteve të 90-ta të shekullit të kaluar.  Ky është lajmi që e raportoja  nga Prishtina në Tiranë në Agjencinë Shtetërore-Zyrtare të Lajmeve të Shqipërisë – Agjencinë Telegrafike Shqiptare:

http://www.hri.org/news/balkans/ata/1999/99-08-02.ata.html

[08] Albanian pupils and students return back to their school buildings

 PRISHTINE, August 2 (ata) – ATA correspondent in Prishtine, Behlul Jashari reports: Over half a million Albanian pupils, students and teachers of Kosova returned today to school premises from which they were expelled by Serbs 9 years ago.

In the ceremony held on this occasion in the Prishtina University, in the square in front of the Philological Faculty, a festive concert was performed in the presence of thousands of students and citizens. /p.ta/xh/

D’Arc Avenue 23, Tirana, Albania E-Mail:

Albanian Telegraphic Agency