Dr. Shefqet Deliallisi/

Iniciativa private, tregu i lirë, konkurenca, privatizimet, shpesh paraqiten si “çelsi i artë” për zgjidhjen e problemeve të sistemit shëndetsor. Sigurish që është një kundërpërgjigje radikale ndaj super-centralizimit të sistemit që lamë pas, apo ndryshimeve mbresëlënese të sektorëve të tjerë, në sajë të forcave të tregut. Por a janë forcat e tregut mekanizmi i vetëm i regullues i sistemit shëndetsor?

TË GJITHË TË PAKËNAQUR, TË GJITHË NË REFORMË..

Të gjithë vendet janë të pakënaqur me sistemin shëndetsor. Dikush kërkon më shumë mekanizma tregu, dikush më shumë solidaritet social. Dikush thotë sistemi vuan nga mungesa e konkurencës, dikush konkurenca e tepërt e dëmton. Ndryshe mendojnë ekonomistët, që e shohin kujdesin shëndetsor si një industri shërbimesh dhe fokusohen në aspektin “industri,” duke nënkuptuar treg, konkurencë, por dhe pabarazi. Ndryshe politikëbërësit dhe qytetarët, që fokusohen në aspektin “shërbim,” duke nënkuptuar nevojë, detyrë, drejtësi sociale Të gjitha vendet janë në reformim të sistemit shëndetsor. Reformim pambarimisht i gjatë. Në reformë sitemi shëndetsor Amerikan, Kanadez, Britanik. Në reformë sitemi në Gjermani, Danimarkë, Hungari, Greqi, Turqi, Bullgari, Kroaci, Qipro, Estoni, Kazakistan, Rumani, Sllovaki, etj, etj.

Në shumicën e vendeve, politikat shëndetsore janë në gjendje fermentimi, tronditje dhe konfuzioni … asnjë zgjidhje e lehtë nuk propozohet, mbasi, asnjë e tillë nuk egziston.

Duke u përballur nga njëra anë me presionin e financimit të sistemit shëndetsor, nga ana tjetër me dështimin në shpërndarjen e tij, politikëbërësit kërkojnë zgjidhje radikale.

REVOLUCIONI DHE KUNDËREVOLUCIONI

Në librin “E ardhmja e politikave shëndetsore” , më tërhoqën vëmendjen dy kapituj, renditur njëri pas tjetrit. “Revolucioni i konkurencës i viteve 80-të” dhe “Kundërevolucioni i financimit të kujdesit shëndetsor.” Në kapitullin e parë flitej për “revolucionin” e sistemit shëndetsor të viteve 80, funksionimin e tij sipas koncepteve të industrisë, ligjeve të tregut të lirë, konkurencës. Në të dytin, 20 vjet më pas, bëhej fjalë, tashmë për nevojën e një “kundërrevolucion”, mbasi “revolucioni”…. kish dështuar!!!

Po le të kthehemi në vitet 80-të. Ishte koha kur në vendet e zhvilluara mjeksia shkencore, pa zhurmë po zhvendoste funksionin social dhe “apostolik” të mjeksisë, rolin ngushëllues, këshillues, me pak fjalë efektin placebo, apo “ilaçin doktor”. Ishte koha kur si pasojë e shpërthimit të dijeve mjeksore, komercializimit të praktikës mjeksore, sistemi shëndetsor doli jasht kontrollit. U bë më i pabarabartë dhe shumë më i shtrenjtë…… Ishte koha kur Regani në Amerikë dhe Thatcher në Britani, adoptuan ideologjinë ekonomike sipas të cilës kontrolli dhe drejtimi i gjithë aspekteve të jetës mund të realizohej nëpërmjet e forcave të tregut, të cilat mund të kontrollonin rezultatin, shpërblenin apo penalizonin ekonomikisht individët për arritjet apo dështimet. Principet e tregut u konsideruan universale. Madje u shkua deri aty sa, nëse diçka ishte gabim, “ishte jo-mjaftueshëm si tregu!!!”. Kjo ideologji ekonomike u aplikua edhe në sistemin shëndetsor. Avokati më i fuqishëm i saj ishte këshilltari i Reganit, sekretar i Shëndetit, Edukimit dhe Çeshtjeve Sociale(1977-79) Joseph Califano, i cili idetë e tij i shprehu në librin “Revolucioni Amerikan i Kujdesit Shëndetsor” Kush jeton? Kush vdes? Kush Paguan ?” (1986).

Califano impononte një set levash ekonomike si promovimi i fuqishëm i pagesave DRG, menaxhimin e kujdesit shëndetsor, kontrollin e mjekëve nëpërmjet incentivave ekonomike. Sipas tij, zgjidhja ishte : më shumë treg, më shumë konkurentë, dhe më shumë presion konkurence. Califano u përpoq që “sëmundjen” e sistemit shëndetsor ta shëronte duke përdorur ”ilaçin” treg. Por koha tregoi se ky “ilaç” nuk e përmirësoi gjëndjen. Gabimi themelor ishte mos-konsiderimi i shëndetit si një mall i veçantë.

SHËNDETI MALL, PO EDHE NJË E DREJTË NJERËZORE

Në sistemin kapitalist shëndeti, si çdo gjë tjetër, kthehet në mall mbasi hyn në përdorim, furnizimi me të nuk është pa kufi, kërkesa për të është në raport të zhdrejtë me çimin e tij. Duke u konsideruar mall, përdoruesi duhet të paguajë për të. Por, shëndeti ndryshe nga mallrat e tjera është më pak i qartë, është vështirë të tregtohet ndërmjet personave, në masë të madhe vetë-prodhohet, kërkon bashkëpunimin njerëzor mjek- pacient, dhe jo mardhënie të ftohta komerciale shitës-blerës, ndikohet fuqishëm nga konsumimi i mallrave të tjera. Të gjitha këto vështirësojnë matjen, vlerësimin e shëndetit. Bëjnë që tregu i shëndetit të jetë jo një treg i regullt konkurence, sipas modelit tradicional të konkurencës së pastër që përshkruhet në tekstet e ekonomisë.

Në të njejtën kohë, sipas shumicës, shëndeti konsiderohet një e drejtë njerëzore. Si e tillë nuk duhet të alokohet si mallrat e tjerë, në bazë të aftësisë për të paguar. Dhe, kur një shërbim shpërblehet si e drejtë, pa u siguruar në treg, de-mallizohet. Por ndërsa mallizimi i plotë i shëndetit në sistemin kapitalist është i mundur, de-mallizimi i plotë i tij jo. Konsiderimi i shëndetit si mall pa çmim (“I pa çmuar” siç zakonisht thuhet) krijon probleme në prodhimin dhe furnizimin me të.

Pra, njëkohësisht kërkohet që shëndeti të gëzojë edhe atributet e drejtës njerëzore, edhe ato të mallit. Të jetë si një “ishull” socialist në “oqeanin” kapitalist.

Është pikërisht ky dualizëm që e bën shëndetin mall të veçantë dhe ndërlikon problemet.

ROLI I TREGUT

Sipas ideve neo-liberale, tregu i lirë i bazuar në kërkesë-ofertë, rregullon në mënyrë natyrale prodhimin dhe furnizimin me shërbimin e kujdesit shëndetsor. Në sajë të konkurencës natyrale ai siguron shërbim cilësor, madje me kosto të ulët. Ndonëse idetë neo-liberale janë përqafuar gjerësisht, asnjë sistem shëndetsor perëndimor nuk është plotësisht i rregulluar sipas sistemit të tregut të lirë (madje edhe Amerika ka kujdese shëndetësore publike si Medicaid dhe Medicare). Ende në vende të ndryshme perëndimore sitemet shëndetsore janë të organizuar rreth vlerave të solidaritetit.

Në Europë zakonisht flitet për një sistem shëndetësor “quasi-market,” ku sigurimi i kujdesit shëndetsor i është lënë konkurencës së tregut, ndërsa financimi, dhe në disa raste edhe shitja e tij, bëhet nga shteti. Kjo për faktin se tregu i lirë e ka të pamundur të sigurojë një alokim social optimal të resurseve.

ROLI QEVERISË

Ajo që sot tërheq vëmendjen është se pothuaj në të gjitha vendet e industrializuara vërehet zgjerimi i ndërhyrjes së qeverisë në sektorin shëndetsor. Ndonëse këto vende kanë përqafuar politika liberale, tregun e lirë, privatizimin, etj, kur flitet për sigurimet shëndetsore dhe kujdesin shëndetsor, qeveritë e tyre luajnë një rol të konsiderueshëm regullues si subvencionuese, rimbursuese, blerëse direkte apo prodhuese të kujdesit shëndetsor, apo shpërndarëse të tij. Dhe kjo ndodh ndonëse dihet që kontrolli burokratik që shoqëron ndërhyrjen e qeverisë, nuk favorizon një kujdes shëndetsor kosto-efektiv me cilësi të lartë, kur është provuar se kontrolli i gjithanshëm i qeverisë mbi kujdesin shëndetsor nuk ka mirëfunksionuar në asnjë vend.

Në fakt ekonomistët i kanë kushtuar vëmendje ndërhyrjes së qeverisë dhe pasojave. Ndërsa M.Fridman e ka argumentuar ekspansionin e qeverisë, si një politikë mjaft të gabuar, Stigler(1975) është më racional : “ Nëse një politikë ekonomike përqafohet nga shumë komunitete, apo ndiqet nga shoqëria në mënyrë të vazhdueshme, për kohë të gjatë, është mirë të pranohet, mbasi tashmë efektet reale të saj janë të njohura dhe të dëshiruara.” Madje edhe Von Hayek (2000), një prej avokatëve më të mëdhenj të noe-liberalizmit, mendon se fushat ku shteti mund të luajë një rol të rëndësishëm, pa dëmtuar liritë individuale janë pikërisht shëndeti dhe arsimimi. Problemi, sipas tij, krijohet kur shteti,qeveria, kalojnë masën si ridistributor i të mirave materiale, shërbimeve dhe të ardhurave.

SI PËRFUNDIM…

Sigurisht, tregu është një mekanizëm i fuqishëm regullues, konkurenca një komponent i rëndësishëm që ai të funksionojë mirë. Por konkurenca në kujdesin shëndetsor duhet të menaxhohet, dhe qeveria duhet të jetë menaxhuesja kryesore.

Të gjithë vendet moderne përdorin kombinimin e mekanizmave rregullues tregut dhe qeverisë. Por, propocioni ndryshon së tepërmi nga një vend në tjetrin, madje, dhe nga një kohë në tjetrën, në të njejtin vend. Ruajtja e një ekuilibri të domosdoshëm ndërmjet rolit të qeverisë (politikës), dhe rolit të tregut (ekonomisë), është e domosdoshme.

Në librin

“Në labirintin e reformës shëndetsore (ONUFRI 2013)

Historia e shtrembëruar nuk mund të jetë mësuese e mirë e jetës

Nga dr. Sadik Elshani/

Është për t’u habitur e duket si diçka e pakuptimtë kur lexon e dëgjon se një pjesë e mirë e shqiptarëve ende flasin me adhurim për regjimin komunist. Habia është edhe më e madhe kur e dëgjon këtë edhe pas më shumë se 30 viteve nga rënja e komunizmit në Shqipëri. E dëgjon këtë edhe nga një pjesës e mirë e shqiptarëve që me vite të tëra jetojnë në ShBA dhe vende të tjera përendimore, të cilët e shohin me sytë e tyre sesi funksionojnë shoqëritë demokratike dhe vlerat njerëzore që ato i rrezaojnë. Jetojnë në këto vende dhe i gëzojnë privilegjet që këto vende i ofrojnë, por ata mendjen dhe zemrën e kanë te një periudhë e errët e historisë së kombit tonë – periudhës komuniste. Mundohen ta arsyetojnë përkrahjen e tyre për regjimin komunist duke i radhitur disa të arritura: ndërtimi i hidrocentraleve, ndërtimi i hekurudhave, shëndetësia, arsimi, etj. Wshtë e kuptueshme që kur një regjim rri në pushtet për afro 50 vite diçka duhet të ndërtohet, se ndryshe nuk mund të ekzistonte. Në rastin e Shqipërisë shumica e ndërtimeve janë bëre me ndihmën e Jugosllavisë në fillim e pastaj me ndihmën e Bashkimit Sovjetik e Kinës. Kur u prishën këto marrëdhënie, që më mirë mos të kishin ekzistuar fare, regjimi komunist nuk mund t’i përballonte sfidat e shumta ekonomike dhe ai regjim u shemb, falimentoi. Edhe nëse është bërë ndonjë gjë e mirë, është bërë duke e paguar një çmim të madh: zhdukjen e lirisë së njeriut, eliminimin e elitës intelektuale,arrestimet, burgosjet, internimet, pushkatimet që nuk u ndalen kurrë deri në grahmat e fundit të atij regjimi çnjerëzor. Regjim që u fundos nga pesha e rëndë e krimit, paaftësisë, injorancës – regjim që u mposhtë nga populli më i molisur i kontinentit evropian. Një e keqe i hijëson, i mbulon të gjitha të mirat, e në Shqipëri në atë kohë kanë ndodhur shumë të këqia. Nga të mirat nuk përmbyset asnjë regjim. Nëse qenka jetuar mirë në atë regjim, atëherë përse shqiptarët e shporrën atë?! Wshtë shkruar mjaft për atë periudhë dhe këtu nuk do të ndalemi më tepër, janë dokumentuar mirë çmenduritë e asaj kohe. Zbehtësinë e këtyre “përparimeve” bukur e ka paraqitur Visar Zhiti në romanin e tij, “Këpuca e aktorit” (Tiranë, 2022, f. 130): “Me fitoren e tyre, vërtet punojnë të gjithë, mbase edhe bukë kanë të gjithë, por nuk janë të lirë, nuk kanë as vetet e tyre. Atdheu duket i mbyllur forcërisht…si një teatër absurd, ku të zihet fryma e ti je i detyruar të shohësh të njejtën skenë, të njejtën komedi. Që vetëm duke u bërë aktor mund të përballohet. Xhaxhai më fliste për ndryshime të mëdha, punohen tokat kudo, bëhen ndërtime, rrugë, shkolla, spitale, hidrocentrale, shpesh më dukej se donte t’ia thoshte vetes me zë, që ta dëgjonin të tjerë, dakord, s’isha kundër, doja t’u gëzohesha edhe unë, por mjaftonte të shikoja sytë e trishtuar të nënës time, atë buzëqeshje të venitur që të rrënoheshin të gjitha…”.

As për lotin e një fëmije

Diçka të ngjashme më tha edhe një koleg rus. Në mesin e viteve të 90-ta të shekullit të kaluar kur po punoja në Departamentin e Kimisë në Universitetin e Idahos, në grupin e profesorit me të cilin punoja erdhi një koleg rus nga Universiteti i Moskës. (Për kurreshtjen e lexuesit, edhe qyteti ku ndodhej universiteti quhej Moscoë – Moska. Dhe këtë bashkëpunim e quanin: nga Moska në Moskë.). Ai ishte një djalë i qetë dhe me të bisedoja edhe rusisht, sepse anglishtja e tij nuk ishte aq e mirë. Bisedonim shpesh edhe për gjendjen në Rusi, vitet e sistemit sovjetik, etj. Më interesonte të dija se çfarë qëndrimi kishte për sistemin komunist të ish-Bashkimit Sovjetik dhe si do ta karakterizonte atë periudhë. Nuk doja ta pyesja në mënyrë direkte për të mos e vënë në ndonjë pozitë të pakëndshme apo provokuese, prandaj provova pak më ndryshe, në një mënyrë të tërthortë dhe iu drejtova: Trofim, po Bashkimi Sovjetik ka arritur edhe suksese, ndërsa ai menjëherë m’u përgjigj: Sadik, nuk ia vlen as për lotin e një fëmije. Kështu, fare qart e në një mënyrë mjaft domethënëse më tha një koleg rus që ai vetë, babai i tij, e me siguri edhe gjyshi i tij ishin lindur e rritur në vendlindjen e bolshevizmit. E në Shqipëri sa lot janë derdhur, sa gjak është derdhur, sa jetëra njerëzish e familje janë shkatërruar, sa njerëzve të pafajshëm as varri ende nuk u dihet! E dikush ende sot e mbron atë regjim se paskan bërë këtë e atë. Të gjitha kanë mundur të bëhen pa shkatërrimin, terrorizmin e një populli të tërë (përveç atyre të privilegjuarëve të atij regjimi). Diku në një shkrim lexova edhe një thënie të ngjashme nga F. M. Dostojevski (1821 – 1881): “Madje as lumturia më e madhe e botës nuk do t’ia vlente çmimin e një loti në faqet e një fëmije të pafajshëm”.

Shembuj të guximit intelektual

Ndoshta mund të kuptohet heshtja në kohën e diktaturës, sepse për një fjalë goje rrezikohej jeta, familja, madje edhe farefisi i gjërë. Por, sot në liri e demokraci ende të mbrohen krimet e komunizmit?! Edhe gjatë diktaturës ka patur mjaft njerëz të guximshëm që e kundërshtuan diktaturën dhe vetë diktatorin, duke e fliuar edhe jetën e tyre. Të kujtojmë shkencëtaren e parë shqiptare, Sebiha Kasimati, që me mjaft guxim u ballafaqua me diktatorin: “Kam ardhur të të them se ti po vret gjithë intelektualët. Dua të të pyes se, me cilët ke ndërmend ta ndërtosh Shqipërinë, me teneqexhinjtë apo me kepucëtarët?!” Dihet fati tragjik i Sebiha kasimatit – u pushkatua në vitin 1951. “Po të më jepni një top, do të qëlloja mbi regjimn tuaj” – ishin fjalët e fundit të poetit të talentuar e atdhetar, Trifon Xhaxhika, para trupit gjykues, inkuizitorëve të tij. Edhe Trifoni u pushkatua ne vitin 1963, në moshën 31 vjeçare.

Historia e shtrembëruar nuk mund të jetë mësuese e mirë

Gjatë historisë së tyre shumë gjëra të tmerrshme, çnjerëzore u kanë ndodhur edhe disa popujve e vendeve të qytetëruara e të përparuara. Të kujtojmë këtu Gjermaninë Naciste e Italinë Fashiste. Por, këto vende janë ballafaquar me të kaluarën e tyre, i kanë pranuar, dënuar e gjykuar gabimet, krimet e tyre të tmerrshme. E kanë hequr atë gur të rëndë nga qafa e ndërgjegjes së tyre kombëtare dhe sot Gjermania e Italia janë bërë forca motorike e zhvillimit demokratik e ekonomik të Bashkimit Europian. Po në Shqipëri? Ende nuk janë pranuar e dënuar krimet e komunizmit në mënyrë institucionale e shtetërore. Ende paraqiten në publik simbolet e komunizmit. Disa historianë tanë në vend se të merren me studimin e asja periudhe, t’i analizojnë me vërtetësi e saktësi shkencore ato ngjarje, ata nëpër studio televizive e mbrojnë atë regjim. Akademikët rumunë e kanë bërë një studim kritik për regjimin komunist në vendin e tyre. Gjërat studiohen me një sy kritik e me gjykime të shëndosha, që të mos përsëriten më. Nga historianët e deridjeshëm, vegla të regjimit të kaluar, nuk mund të pritet një studim historik objektiv. Madje edhe vetë Ramiz Alia, udhëheqësi i fundit komunist e tha në një intervistë se nuk mund ta rishkruajnë historinë ata që vetë e kanë shkruar me parë.Na duhen studiues të rinj të përgatitur nëpër universitetet përendimore e të liruar nga çdo bagazh i së kaluarës. Derisa të mos dënohen krimet e komunizmit do të jemi një popull me ndërgjegje të vrarë dhe kjo gjithmonë do të jetë një pengesë për të ecur përpara. Historia e shtrembëruar kurrë nuk mund të jetë mësuese e mirë e jetës.

Philadelphia, më 10 qershor 2024

Dr. Erion Dasho/

Dorëzimi i drejtësisë së Boratit, pas dëmit katastrofik që i shkaktoi opozitës me mbajtjen peng të vulës, nuk duhet parë si qëllim, por vetëm si mjet. Duke fituar legjimitetin politik, Partia Demokratike vetëm sa ka hequr pengesën e parë, që ishte njëkohësisht edhe pengesa më absurde, në përballjen e saj me partinë-shtet me emrin rilindje.

Midis pengesave të mbetura, njëra më e vështirë se tjetra, mund të përmenden:

》aleanca e rilindjes me oligarkinë kriminale.

》aleanca me krimin e organizuar.

》aleanca me narkotrafikun kombëtar dhe ndërkombëtar.

》rrjeti jashtë ligjor i patronazhistëve dhe aktivistëve.

》kapja nga Borati dhe rilindja e gjithë pushtetit ekzekutiv në çdo segment të tij.

》kapja e çdo pushteti tjetër, përfshi atë juridik dhe mediatik, madje edhe median sociale.

Për më tepër, rilindja ka ndërmarrë në tre vitet e fundit një fushatë denigruese kundër Sali Berishës, si i vetmi faktor i mbetur politik me potencial për ta sfiduar dhe mundur atë. Kjo përbën edhe pengesën e fundit në rrugën e opozitës drejt një përballje të barabartë në 2025-ën.

Po ç’duhet të bëjë opozita sot?

Në radhë të parë, duhet të vazhdojë të denoncojë me fakte të rinj, por duke risjellë në vëmendje edhe faktet e njohur, aleancat e tmerrshme të rilindjes me krimin, ologarkinë dhe narkotrafikun. Një faqe online mund të renditë të gjithë faktet shkatërruese që janë grumbulluar në këta 11 vjet pushtet të Boratit dhe rilindjes.

Së dyti, të përsëriten në çdo media elektronike dhe sociale faktet për kusaritë më flagrante të rilindjes, si djegësit, koncesionet e shëndetësisë, çmimet e tejfryra të punëve publike, vjedhja e pareve të COVID-it, vjedhja e fondeve të rindërtimit, madje edhe grabitja e paturpshme e 130 milionë eurove të projekteve të BE-së.

Së treti, të denoncohet rrjeti i patronazhistëve dhe aktivistëve para çdo ambasade, qeverie perëndimore dhe institucioni ndërkombëtar. Një rrjet spiunazhi parapolitik, i furnizuar me të dhëna nga e-Albania, që survejon dhe shantazhon votuesit, mjafton për të skandalizuar çdo faktor demokratik në botën perëndimore.

Së katërti, të vendoset qeveria teknike si kusht i panegociueshëm për zgjedhjet e ardhshme. Në rast se qeveria e rrëzon këtë kërkesë, të shfrytëzohet çdo mjet demokratik për të pamundësuar mbajtjen e zgjedhjeve.

Por, mbi të gjitha, opozita ka nevojë për të krijuar frymën fituese që, sipas mendimit tim, kalon nëpër disa pika:

》ftesa për unifikim të çdo faktori që është deklaruar kundër rilindjes. Nëse partitë apo lëvizjet e reja politike nuk i përgjigjen thirrjes së PD-së për të qënë pjesë e frontit anti-rilindje, ato praktikisht kanë dënuar veten dhe zgjedhjet e 2025-ës me siguri do t’i nxjerrin jashtë loje.

》harmonizimi i synimeve politike të opozitës së bashkuar, ku duhet të spikatin dy parime të patjetërsueshme: nevoja për t’ju kundërvënë shpopullimit dhe zhbërjes së kombit, si dhe zotimi për të vënë para drejtësisë Boratin dhe boratët. Për mendimin tim, pushtetarët e 11 viteve të fundit duhet të dalin përballë një gjyqi si ai i Nyrembergut, pasi krimet e këtyre viteve kanë qënë krime kundër kombit dhe duhen ndëshkuar si të tilla.

》hartimi i programit të shpresës, me mesazhe të qarta, me objektiva afatshkurtër, afatmesëm dhe afatgjatë, si dhe me plane zbatuese realiste. Ky program duhet t’i flasë çdo shtrese të shoqërisë dhe t’i bindë ata se opozita nuk po vjen me lugë në brez drejt pushtetit, por me zotimin për të marrë përsipër përgjegjësi historike.

Vetëm në këtë mënyrë, opozita do të jetë në gjendje t’u flasë shqiptarëve në Shqipëri dhe në emigracion, të krijojë ndër ta shpresën dhe besimin dhe, së fundi, të arrijë të mobilizojë energjinë e shoqërisë për ndryshim.

Të gjitha këto janë të mundshme, por koha në dispozicion për t’i realizuar ato është shumë e shkurtër. Çdo vonesë dhe mëdyshje do të ishte fatale. Puna duhet të nisë që sot për të garantuar fitoren në 2025-ën. Shqiptarët i kanë sytë tek Partia Demokratike dhe opozita e vërtetë dhe Partia Demokratike nuk duhet t’i zhgënjejë ata!

See insights and ads

Create Ad

All reactions:

22

Nga Rafael Floqi, marrë nga libri në proces “Psikologjia e vetvetes “

Është një pjesë e pashmangshme e jetës. Këtu janë disa mënyra të provuara dhe të testuara për të qenë më rehat me dikë që nuk ju pëlqen

Të jesh i pëlqyer nga të tjerët shpesh trajtohet si një qëllim parësor. Kërkimi për miratimin social fillon në fëmijëri dhe vazhdon në një sërë mënyrash gjatë gjithë jetëgjatësisë, ndërsa njerëzit përpiqen të gjejnë grupin e miqve të tyre, të kërkojnë një partner, të kërkojnë promovime në punë ose të organizojnë grupe lojërash me prindër të tjerë. Shumica e këtyre aktiviteteve janë të bazuara në pranimin dhe pëlqimin e të tjerëve.

Pra, për shumë prej nesh, ka pak gjë që është më shqetësuese sesa të mësosh ose të dyshosh se dikush nuk ju pëlqen. Shenjat e mospëlqimit mund të jenë delikate ose të dukshme. Ju mund të zbuloni se jeni duke u përjashtuar nga një grup me të cilin keni menduar se jeni miqësor. Ose mund të vëreni se një koleg po ju kthen papritur shpatullën e ftohtë. Më haptazi, një mik mund të tregojë se një sjellje e juaja i bezdis apo i mërzit, apo edhe t’ju thotë se nuk dëshirojnë më të jeni miq.

Në punën është e zakonshme që njerëzit të vijnë për ndihmë me ankthin social – një frikë dobësuese se ata do të vlerësohen dhe do të gjenden të varfër. Përafërsisht 12 për qind e të rriturve do të përjetojnë çrregullime të ankthit social gjatë jetës së tyre dhe shumë të tjerë përjetojnë ankth social subklinik. Shumë njerëz më kanë folur edhe për momente kyçe në fëmijëri dhe adoleshencë: raste kur ata u ngacmuan, u përjashtuan, u zgjodhën të fundit për sportet ekipore (kjo është një përvojë që edhe unë e mbaj mend, me një kthesë ankthi), u lanë të punonin në grup projekt i vetëm, ose kishte miq të kthyer kundër tyre. Ndikimi i përvojave si këto – kur shumë prej nesh e kuptojnë fillimisht se mund të mos na pëlqejnë dhe madje të trajtohen mizorisht nga disa – mund të rrjedhë gjak në moshë madhore, përmes ideve për të mos qenë ‘mjaft të mirë’ ose të mos përshtatemi. Përvojat e hershme shpesh janë në rrënja e shqetësimit të ndjerë nga dikush që është veçanërisht i shqetësuar për mospëlqimin. Por çdokush mund të përjetojë herë pas here shqetësime të tilla.

Në shumë mënyra, të qenit i papëlqyer është i pashmangshëm. Shumica prej nesh ndërveprojnë ndonjëherë me njerëz që janë shumë të ndryshëm nga ne dhe kanë pikëpamje që ndryshojnë nga tonat, gjë që mund të bëjë më shumë fërkime. Edhe nëse keni vetëm qëllime të mira dhe menaxhoni me kujdes sjelljen dhe fjalët tuaja, ka arsye të ndryshme të mundshme pse dikush mund t’ju pëlqejë akoma: ndonjëherë njerëzit padashur shkelin kufijtë e njëri-tjetrit; përplasen personalitetet, si për shembull kur një person shumë i shqetësuar kalon kohë me një person shumë të drejtpërdrejtë; ose, ndoshta ka një rrymë të fshehur xhelozie ose rivaliteti.

Nëse të gjithë ju kanë pëlqyer, kjo mund të tregojë se jeni duke fshehur atë që mendoni vërtet

Ndjenja e frikës për të qenë të papëlqyer ka kuptim nga një këndvështrim evolucionar. Për paraardhësit tanë të largët, të qenit i papëlqyer dhe i përjashtuar nga një grup që ofronte mbështetje dhe mbrojtje mund të ishte një dënim me vdekje. Ndërsa është e vështirë të provosh përfundimisht supozimet evolucionare rreth psikologjisë, ju mund ta përdorni këtë hipotezë si një trampolinë për të eksploruar ndjenjat tuaja rreth të qenit të papëlqyer. Bota ka ndryshuar shumë që nga ditët e njerëzve të shpellave, por truri ynë nuk ka ndryshuar, dhe të njëjtat rrugë nervore ka të ngjarë të aktivizohen nga shenjat që dikush nuk ju pëlqen.

Të qenit i papëlqyer nuk ka më gjasa të nënkuptojë vdekje, por gjithsesi mund të ketë efekte të dhimbshme si përjashtimi nga një grup miqsh ose mohimi i një promovimi. Ndonjëherë është ajo që mospëlqimi i dikujt. duket se thekson tek ju ajo që shkakton dhimbje. Ndoshta diçka që ju e perceptoni si një e metë dhe keni punuar shumë për ta fshehur është ekspozuar, ose një dyshim i fshehtë që keni pasur për veten tuaj (A jam shumë i zhurmshëm? Shumë i turpshëm?) ka filluar të kristalizohet. Shpesh çështja e vërtetë nuk është vetëm mospëlqimi, por kuptimi që ne i bëjmë, çfarë mendojmë se thonë për ne dhe implikimet që mund të ketë për të ardhmen tonë.

Në të njëjtën kohë, mënyra se si një mendje e shqetësuar i percepton kostot e të qenit të papëlqyer është shpesh joreale dhe e padobishme. Të qenit i papëlqyer nga një koleg, për shembull, mund të mos pengojë përparimin tuaj në punë. Në mënyrë të ngjashme, nëse një mik ose i njohur largohet nga ju, ka të ngjarë të ketë të tjerë që të qëndrojnë me ju. Dhe nëse dikush në rrjetet sociale mendon se ju jeni më i keqi, gjithmonë mund t’i akordoni ata me klikimin e një butoni. Të qenit i papëlqyer është, në fund të fundit, i tolerueshëm – dhe ndoshta edhe i shëndetshëm, në një farë mënyre. Sepse nëse të gjithë që keni takuar ndonjëherë ju kanë pëlqyer, kjo mund të tregojë se jeni duke fshehur atë që mendoni në të vërtetë, keni mungesë kufijsh ose nuk qëndroni kurrë për veten tuaj. Kur shqetësimi i të qenit i papëlqyer shkon shumë i thellë, bazohet në përvojat traumatike të fëmijërisë ose është në pragun ku çon në një çrregullim klinik të diagnostikueshëm, atëherë ndihma terapeutike është jetike. Për të gjithë të tjerët, megjithatë, disa hapa të thjeshtë mund të ndihmojnë në zbutjen e rrugës drejt pranimit. Pranimi i mundësisë për t’u papëlqyer nga disa njerëz mund t’ju mundësojë të toleroni raste specifike pa u katastrofuar (kjo do të jetë katastrofike për mua), duke u globalizuar (të gjithë nuk më pëlqejnë) ose duke përjetuar më shumë shqetësime sesa e kërkon situata. Ju mund të qetësoni shqetësimin tuaj për mospëlqimin, të njihni dhe korrigjoni çdo sjellje sfiduese në të cilën mund të jeni përfshirë (nëse është e përshtatshme) dhe mbani mend se përballja me mospëlqimin është një pjesë e pashmangshme e marrëdhënieve njerëzore.

Njihni dhe emërtoni shqetësimin

Identifikimi dhe emërtimi i emocioneve mund t’ju ndihmojë t’i përpunoni ato. Në vend që të uleni me një ndjenjë të paqartë shqetësimi, përshkruani (me gojë ose me shkrim) se çfarë ndjeni dhe pse. Për shembull, ju mund të thoni, ‘Ndihem i trishtuar sepse shoku im tha jo për të arritur hapin dhe shqetësohem se nuk më pëlqejnë më.’ Ose, nëse një koleg është dukshëm i pakënaqur me ju ose duket se po ju injoron. ju mund të kuptoni se kjo ngjall kujtime të ngacmimit në shkollë dhe ngjall shqetësime nëse jeni ‘mjaft i mirë’ dhe nëse do të keni sukses në karrierën tuaj.

Nëse jeni të sinqertë me veten, ndoshta mund të identifikoni disa nga arsyet më sipërfaqësore që nuk e pëlqeni dikë.

Ju nuk keni nevojë domosdoshmërisht t’ia komunikoni këtë dikujt tjetër; edhe shkrimi për të në një ditar mund të mbështesë një kuptim më të madh të proceseve tuaja emocionale. Ndërsa kuptoni më mirë emocionet tuaja dhe ndiqni gjurmët e të menduarit tuaj, mund të mësoni ngadalë të ndani të kaluarën nga e tashmja dhe të identifikoni dhe emërtoni emocione specifike në vend që të ndjeni një frikë pa emër.

Pyete veten: “Sa e keqe është kjo në të vërtetë?”

Tendenca e trurit për të katastrofuar, ose për të imagjinuar rezultatin më të keq të mundshëm, mund të rrisë ndjenjën tuaj të dënimit dhe zymtësisë për mundësinë që dikush t’ju pëlqejë. Disa pyetje specifike mund t’ju ndihmojnë të menaxhoni këtë lloj të menduari. Hulumtimet e dekadave tregojnë se kur dikush mund të riformulojë të menduarit e tij dhe ta riorientojë atë drejt asaj që është realiste, intensiteti i emocioneve shpesh zvogëlohet.

Disa pyetje përkatëse për t’i bërë vetes mund të përfshijnë:

 Sa do të ndikonte vërtet në jetën time mospëlqimi nga ky person/këta njerëz?

 A jam duke u hiperfokusuar në një përvojë negative dhe duke injoruar përvojat pozitive me njerëzit që kujdesen për mua?

 A po përgjithësoj shumë nga ky incident? A po i them vetes se askush nuk më pëlqen bazuar në këtë incident?

 Çfarë dëshmie kam që njerëzit më pëlqejnë?

 A besoj se është e mundur që të gjithë të pëlqehen nga të gjithë të tjerët, gjatë gjithë kohës?

 A marr përgjegjësi të plotë për emocionet e një personi tjetër? A është e mundur që dikush të mos më pëlqejë për shkak të modeleve, nevojave dhe mbrojtjeve të tij psikologjike, në vend të diçkaje që kam bërë?

A mund ta toleroj të jem i papëlqyer?

Në praktikë – nëse, të themi, ndiheni të përjashtuar nga disa aktivitete shoqërore nga disa nga bashkëmoshatarët tuaj – mund ta menaxhoni këtë duke pyetur veten, nëse po supozoni më të keqen apo po e përgjithësoni. A është ajo që po përjetoni një sulm personal, apo është e mundur që grupi sapo është ndarë? Nëse ka një zhvendosje të thjeshtë ose mungesë përafrimi në vlera ose interesa, a mund të jetë e dobishme ta lejojmë atë të ndodhë, për të liruar hapësirë ​​për lidhje më ushqyese? A keni njerëz të tjerë mbi të cilët mund të jeni në gjendje të mbështeteni? A po e lejoni veten të supozoni se asnjë miqësi nuk do të zgjasë sepse po përjetoni probleme me një grup miqsh? Marrja në konsideratë e të menduarit tuaj në këtë mënyrë mund të zvogëlojë intensitetin e ndjenjave të lënduara.

Mendoni nëse nuk e keni pëlqyer ndonjëherë dikë

Më pëlqen të mendoj për këtë për një arsye të thjeshtë: të orienton drejt së vërtetës se do të takosh shumë njerëz gjatë gjithë jetës tënde dhe nuk do të pëlqejnë të gjithë. Nëse jeni të sinqertë me veten tuaj, ndoshta mund të identifikoni disa nga arsyet më sipërfaqësore për të cilat mund të keni pasur ndjenja mospëlqimi ndaj dikujt.

 (A ishte mënyra se si ju panë një ditë? Një koment i pavëmendshëm që ata bënë vite më parë?) Më pas mund ta zbatoni këtë mësim për t’ju ndihmuar të kuptoni se nëse dikush tjetër nuk ju pëlqen, mund të jetë për arsye të ngjashme të vogla.

Qetësoni emocionet

Të qenit i papëlqyer mund të sjellë një mori emocionesh të vështira, si trishtim, ankth dhe frikë. Aftësitë përballuese të fokusuara në emocione mund t’ju ndihmojnë të ktheheni brenda, të vini re emocionet tuaja dhe t’i qetësoni ato. Ai është i ndryshëm nga përballimi i përqendruar te problemi, ku përpiqeni të zgjidhni çështjen në fjalë.

Ndoshta disi seç e keni hasur është rezultat i personaliteteve të ndryshme që fërkohen me njëri-tjetrin

Shembuj të praktikave të dobishme të menaxhimit emocional për t’u përdorur në momentet e ankthit, trishtimit, lëndimit ose frikës mund të përfshijnë ditarin, meditimin, jogën ose teknikat e frymëmarrjes si frymëmarrja e kontrolluar (marrja frymë për 4 sekonda, mbajtja për 2, nxjerrja e frymës për 6 e projektuar për të reduktuar aktivizimin e shqetësuar trupor. Ndonjëherë, mund t’ju duhet të kapërceni valën e emocionit, duke e ditur se ajo do të zvogëlohet me kalimin e kohës, siç bëjnë të gjitha emocionet. Dhe, nëse ndieni zemërim ndaj vetes – nëse, për shembull, keni bërë një gabim që bëri që dikush të mos ju pëlqejë – mund të përfitoni nga një praktikë emocionale siç është meditimi i vetdhembshurisë.

Dëmshpërbleheni nëse keni bërë diçka të gabuar

Siç e përmenda, ka raste kur njerëzit thjesht nuk e pëlqejnë njëri-tjetrin, kështu që mund të zbuloni se dikush shqetësohet nga ju pa fajin tuaj. Por nëse keni kuptuar se dikush nuk ju pëlqen për shkak të diçkaje të prekshme dhe specifike që keni bërë (p.sh. duke thënë diçka fyese, duke thënë një gënjeshtër ose duke tradhtuar besimin e dikujt), atëherë ndërmerrni veprime për ta riparuar marrëdhënien, duke kërkuar falje, kjo mund të jetë e dobishme.

Një falje e vërtetë përfshin të shprehurit falje dhe pranimin e ndikimeve të veprimeve të dikujt. Nuk duhet të përfshijë racionalizime ose justifikime, ose fraza të krijuara për të hedhur fajin, si ‘Më vjen keq që u ndjeve kështu’. dhe se nëse dikush ka thënë se nuk dëshiron të dëgjojë më nga ju, kjo duhet të respektohet.

Reflektoni se çfarë do të thotë për ju mospëlqimi

Nëse jeni në një situatë ku një sjellje specifike, për keqardhje ka bërë që dikush të mos ju pëlqejë, ju keni mundësinë të mësoni për veten tuaj. Për shembull, thoni se keni treguar shumë pak interes për jetën e një miku, keni përfolur për një koleg ose keni ngacmuar shumë herë një anëtar të familjes. Edhe nëse nuk mund të zhbëni mospëlqimin e një personi, reflektimi mbi atë që mund të ketë kontribuar në të mund t’ju ndihmojë të bëni ndryshime në sjelljen tuaj të ardhshme.

Dhe çfarë nëse nuk keni bërë asgjë të gabuar? 

Ndoshta mospëlqimi që keni hasur është rezultat i personaliteteve të ndryshme që fërkohen me njëri-tjetrin, ose anktheve ose rivaliteteve që personi tjetër ka projektuar mbi ju. Kuptimi që nxirrni nga mospëlqimi i këtij personi mund të jetë i vështirë për t’u përpunuar, veçanërisht nëse tundoheni të nxirrni nga ky rast në një deklaratë globale për veten tuaj (p.sh. “Unë kam një personalitet të bezdisshëm dhe askush nuk më pëlqen”). Nëse kjo ndodh, është e dobishme të ndaloni dhe t’i ktheheni reflektimit mbi disa nga stilet e të menduarit që kam theksuar më lart, dhe të shqyrtoni çdo besim të padeklaruar se është e mundur që të gjithë të shkojnë mirë gjatë gjithë kohës, ose se mosmarrëveshja dhe mospëlqimi janë katastrofike dhe thuaj diçka të tmerrshme për ty. Gjithashtu reflektoni se si ndiheni dhe si reagoni ndaj konfliktit, dhe nëse mund t’i pranoni ndjenjat tuaja të zemërimit ose mospëlqimit ndaj të tjerëve – ose tundoheni t’i shtypni ato.

Mundësia për të qenë të papëlqyer është diçka që çdo qenie njerëzore do të përballet. Të kujtosh këtë dhe të përdorësh teknika si ato që kam paraqitur, mund t’ju ndihmojë të lundroni në përvojën tuaj pa ndjerë shumë shqetësime. Në vend të kësaj, ju mund ta përdorni atë si një mundësi për të mësuar të banoni botën me vetë pranim dhe mirësi më të madhe.

Rafaela Prifti/

Albanians Fighting Cancer (AFC USA), a Boston based advocacy group and patient care service non profit, hosted its summer 2024 event at the Marriott Quincy on Saturday. Tailored as a comprehensive approach to health, “Cheers to Summer” featured career specialists with bona fide medical credentials who support the AFC that helps patients affected by the disease thanks to its sponsors, ticket sales and small donations.

In her presentation at Saturday’s event, Dr. Lorena Dollani, MD, a dermatology specialist from Washington DC, spoke about the dangers of and prevention from UVA and UVB radiation. One practical tip, she said, was to “apply two finger length worth of a broad-spectrum sunscreen (preferably mineral based formulas) on your face; rain or shine.” Going for a skin check when it is time for the annual visit at the doctor’s office or even checking the UVA index regularly on the phone should be part of our daily care routine, she added. And because sun burn does happen, especially during the summer especially at the beach, Dr. Dollani said that the Cortisone creams are very effective.

Then, getting a reading of the room where three generations of Albanians were listening attentively, she said with a smile: “Yes, yogurt works too! Provided that is full fat and sugar free.” Upon hearing the popular folk remedy applied traditionally by Albanian mothers for sun burns, the guests erupted into laughter and applause.

Transitioning to the critically important topic of mental health, Dr. Ermal Bojdani, MD, a psychiatrist with his own practices in New York, trained at Harvard Medical School and Columbia University Presbyterian Hospital, summarized his own career trajectory by stating: “If you want something done your way, then open your practice. (Hap kliniken tende!) President of the Mental health Optimization Collaborative, Dr. Bojdani opened three family-operated practices in New York in order to address the two frequent issues that he defined as individuals not knowing where to ask for help and then how to cover payments. Dr. Bojdani’s nonprofit helps people access and navigate the healthcare system, notoriously ill equipped for mental health needs.

Noela Kokomani, board member of AFC, pointed out that thanks to Telemedicine the specialists like Dr. Dollani, Dr. Bojdani and others are accessible to all patients across the country. It worth checking with your medical insurance participate with your health insurance about this beneficial feature of Telehealth.

Nicola Kasimati, a health care practicer with 3D Aesthetic Marina Bay, Quincy, invited participants to raise any specific concerns about the care routine or products they are using. Her office staff had brought samples of cremes, moisturizers that are part of the skin daily maintenance.

Having the specialists at hand for any questions and free consultations was much appreciated by the attendees, who were at ease with their inquiries including post-menoapusal spots, moles and stress related situations.

Now in its fifth year, AFC’s medical professionals, specialists and supporters span across the country and abroad.

“Last Saturday event helps with raising funds that provide more assistance and coverage for applicants who have passed hundreds by now,” said the AFC President, Roberta Nashi. Thanking the speakers, guests and sponsors, she added: “We are making strides towards fighting cancer with courage and hope.” “While we do it, we can also wear a smile on our face as we say Cheers!” said Dr. Albana Mihali, MD, FACP, the AFC Board of Directors member and initiator of the luncheon.

“Being here means talking care of one another, because hard times happen to anyone,” said Silvi Karoli Dinka of Boston. ” This is how we build a community that will be there for you when and if you need it,” said she. Silvi and her teenage daughter, Katerina came early at the venue to volunteer with setting up the white clothed tables while both of them helped lay out, by the side doors of the patio, some self help books, AFC T- shirts, hats, book notes, DVDs of last year’s fundraising concert of the renowned Albanian soprano Inva Mula and pianist Genc Tukici.

PS The author is a member of AFC USA support team