45 VJET – 10 DHJETOR 1979 – 10 DHJETOR 2024

Hysen S.Dizdari /

Më 10 dhjetor të vitit 1979, e Shën  Nënë Tereza mori Çmimin Nobel për Paqe në Oslo të Norvegjisë. Vetëm me 10 Dhjetor të  vitin 1979, kur mori çmimin “Nobel” për Paqe, e gjithë bota mësoi se Nënë Tereza ishte shqiptare. Me çastin e marrjes së çmimit “Nobel” ajo deklaroi: “Kam lindur në Shkup, jam shkolluar në Londër, jetoj në Kalkutë dhe punoj për të gjithë njerëzit e varfër në botë. Atdheu im është një vend i vogël me emrin Shqipëri”. Në një letër dërguar nga Oslo kur mori çmimin “Nobel” shkruante: “Unë gjithmonë e kam në zemër popullin tem Shqiptar. Shumë i lutem zotit që Paqja e Tij të vijë në zemrat tona, në gjithë familjet tona, në gjithë botën. Lutem shumë për fukarenjtë e mi, për motrat e mija. Unë lutem për juve.”

Në qershor të vitit 2002 Bill Klintoni është shprehur: “Nënë Tereza ishte e para që më bëri ta dua kombin shqiptar. Dhe tani ndihem shumë krenar që plotësova një detyrë morale ndaj saj dhe ndaj vlerave të lirisë”. Ja si përshkruan në kujtimet e tij biografi i Nënë Terezës, Don Lush GJERGJI, pjasmarrës në ceromoninë e dhënjës çmimit Nobel, Nënë Terezes me 10 dhjetor 1979: “Me 8 dhjetor 1979, Imzot Nikë Prela dhe unë e pritëm te shkallët e aeroplanit në Oslo. Fjala e parë e Nënës Tereze ishte kjo: “Jam këtu në emër të Zotit, Kishës dhe të varfërve për ta pranuar Shpërblimin Nobel për Paqe!”

Gjatë atyre ditëve Nëna Tereze kurrë nuk kishte thënë asnjë herë: Çmimi Nobel për Paqe i imi, por i të varfërve, me bindje se tash e tutje bota do t’i njehte dhe ndihmonte të varfëritë, si dhe paqja në botë do të vijë nëpërmjet të tyre. Figura e tretë, deri diku “neutrale” ishte Nëna Tereze. Këshilli i Komitetit Nobel për Paqe për një javë për së afërmi në Kalkutë dhe në rrethinë e kishte vëzhguar dhe hulumtuar jetën, sidomos veprën e Nënës Tereze dhe Misionareve të Dashurisë. Vendimi i tyre tashmë ishte i sigurtë, ajo vërtet këtë e meriton ma shumë se askush tjetër.Dr. John Sannes i tha Nënës Tereze: “Juve iu kemi zgjedhur sivjet për Çmimin Nobel për Paqe.“Nëna Tereze, ndoshta edhe e befasuar nga ky lajm, sidomos e lodhur dhe e mërzitur prej shumë shpërblimeve, tha:“Është një vështirësi e vogël… Më jepni së paku pak kohë  që të mendoj dhe të lutem.”

Ashtu edhe ndodhi. Nëna Tereze personalisht ishte këshilluar me Papën Gjon Pali II, Ajo ndër të tjera i kishte thënë kështu: “Shenjtëri, jam e lodhur dhe e mërzitur nga gjitha këto shpërblime… Shpërblimi im i vetëm është Jezusi dhe të varfëritë…”

Papa Gjon Pali II e kishte dëgjuar me vëmendje dhe i kishte thënë: “Nëna Tereze, pranojeni këtë Shpërblim në emër të Zotit, Kishës dhe të varfërve! Aty për aty ajo e kishte pranuar këshillin dhe dëshirën e Papës, pasi që “Fjala e Papës është vullnesa e Zotit!” Në përcjellje të Nënës Tereze në aeroportin e Oslos ishte edhe Dr. John Sannes, Kryetari i Komiteti Nobel për Paqe. Ai ndër të tjera i tha Nënës Tereze kështu: “Ju na keni nderuar më shumë neve, se ne Juve, meqë e keni pranuar Shpërblimin tonë. Kjo dukshëm ia rritë çmimin  dhe  vlerën Çmimit Nobel për Paqe, pasi që mbarë bota na ka përgëzuar dhe uruar: Së fundi ky Shpërblim ka ardhur në duar të sakta dhe të vërteta… Për këtë përzemërsisht Ju falënderojmë….”

Nënë Tereza në fjalen e saj në ceremoninë e marrjes çmimit Nobel theksoi: 

 “Besoj se ne në familjen tonë nuk kemi nevojë për armë dhe bomba. Nuk kemi nevojë për ti shkatërruar që të sjellim paqe, por mjafton të mblidhemi së bashku, të duam njëri-tjetrin e kështu sjellim paqen, gëzimin… Sjellim atë forcë në prezencën e njëri-tjetrit në shtëpi.

Vetëm kështu do të jemi në gjendje ta mposhtim forcën djallëzore që është në botë.

Ka kaq shumë vuajtje, kaq shumë urrejtje, kaq shumë varfëri dhe ne me lutjet tona, me sakrificat tona duhet ta fillojmë ndryshimin që në shtëpi. Dashuria fillon në shtëpi ku nuk ka rëndësi se sa shumë bëjmë, por sa shumë dashuri vendosim në veprimet që bëjmë.

Për Hyjin nuk ka rëndësi se sa shumë bëjmë, pasi Ai është infinit, por sa shumë dashuri vendosim në ato veprime. Sa shumë japim prej Tij në personin të cilit po i shërbejmë!

Dhe me këtë çmim që kam marrë si çmim paqeje, do të përpiqem ta bëj shtëpinë e shumë njerëzve që nuk kanë shtëpi, sepse besoj se dashuria fillon në shtëpi dhe, nëse krijojmë një shtëpi për të varfrit, besoj se gjithnjë e më shumë dashuri do të shpërndahet dhe do të jemi në gjendje të sjellim paqe nëse kuptojmë këtë gjë, do të jemi lajmi i mirë për të varfrit….”

Këto porosi dhe këshilla të Shën Nënë Terezës ,duhet të ruajtur e kujtuar  me respekt dhe dashuri nga gjithë shqiptarët kudo nëpër botë dhe në mënyrë të veçantë nga brezi i ri.

NË KËTË PËRVJETORIT TË RËNDËSISHËM I PËRSHENDETI SHQIPTARËT DHE  LEXUESIT, KUDO NË BOTË, ME NJË POEZI TË SHKRUAR NGA SHËN NËNË TEREZA ME TITULLË:

GJEJ KOHË :

Gjej kohë të mendosh – është burimi i fuqisë.

Gjej kohë të lutesh – është fuqi dhe kjo, më e madhja në botë.

Gjej kohë të qeshësh – është muzikë shpirtërore brenda teje.

Gjej kohë të luash – është vazhdim i fëminisë.

Gjej kohë të duash është dhuratë e Hynjive.

Gjej kohë të jepesh është triumfi i dashurisë.

Gjej kohë të lexosh – është trualli i mençurisë.

Gjej kohë të shoqërosh – është rrugë lumturie.

Gjej kohë të punosh prapë – ke blerë ardhëmërinë.

Analizë psikologjiko-sociale nga Rafael Floqi

Dymbëdhjetë vjeç e gjysmë. Kjo është mosha mesatare në të cilën një fëmijë hap një llogari në rrjetet sociale. Hulumtimet në rritje kanë zbuluar se sa më shumë kohë të shpenzojë një person në mediat sociale, aq më shumë ka gjasa që ai të përjetojë simptoma të shëndetit mendor si ankthi, izolimi dhe dëshpërimi. Dhe sipas një studimi të fundit, nivelet e larta të përdorimit të mediave sociale gjatë harkut prej katër viteve u shoqëruan me rritjen e depresionit tek të rinjtë e shkollave të 8 vjeçare  dhe të mesme. 

Rama: “Po i ke dhënë fëmijëve një telefon i ke dhënë një rrugaç për shok”

Kjo çështje u bë alarmante kohët e fund nga vrasja e një 14 vjeçari në Shqipëri nga një bashkëmoshatar i tij. 14 vjeçari M.P akuzohet se vrau Martin Canin, 14 vjeç, shok në klasën paralele të shkollës “Fan Noli” në Tiranë më 18 nëntor 2024 pak metra larg shkollës.

Ende nuk dihet ekspertiza e vdekjes së Martinit, i cili mori një goditje me thikë në zemër.  Ndërsa Kryeministri Edi Rama gjatë një takimi me prindërit në Fier tha se do të kufizojë ose mbyllë rrjetet sociale TikTok ose Snapchat. Rama tha se këto rrjete sociale po shqetësojnë prindërit, pasi fëmijët shpenzojnë kohë aty. Kryeministri theksoi se mbyllja e TikTok dhe Snapchat nuk është zgjidhje, por është nje element drejt sigurisë së të miturve. Ai tha se të miturit nuk i kuptojnë pasojat e përdorimit të tyre, por këto platforma i stimulojnë në mënyrë kriminale.

“Këto janë platforma që nuk kanë dallime nëse je fëmijë apo i rritur dhe një fëmijë që nuk është mjaftueshmërisht i ndërgjegjshëm për të ndarë të mirën nga e keqja, për të kuptuar pasojat e njërës apo tjetrës, këto platforma e stimulojnë në mënyrë kriminale. Ne jemi në kushtet e një bote që krijon të njëjtën varësi siç krijojnë drogat. Ndalimi i TikTok dhe Snapchat nuk është zgjidhja, por është një nga shumë elementët e zgjidhjes, sepse asgjë nga këto nuk e heq dot përgjegjësinë dhe peshën që ka ndërveprim mes të rriturve në familje dhe fëmijëve, tha ai. Në fakt kjo është një anë e problemit por rrënimi i shkollave shqiptare është një anë shumë me peshë në këtë situatë kur Shqipëria bie poshtë e më poshtë në sistemin e vlerësimit Pisa.

Ligjit australian, ndalon mediat sociale deri në 16 vjeç

Australia ka miratuar një ligj për të parandaluar fëmijët nën 16 vjeç nga krijimi i llogarive në platformat e mediave sociale. Projektligji, të cilin qeveria e quan një lëvizje “lider në botë” për të mbrojtur të rinjtë në internet, u miratua në Senat me 28 Nëntor me mbështetjen e të dyja partive kryesore të vendit. Dhoma e ulët e Parlamentit e kishte miratuar atë në fillim të javës.

“Kjo ka të bëjë me mbrojtjen e të rinjve – jo ndëshkimin apo izolimin e tyre”, tha Michelle Rowland, ministrja e Komunikimit e Australisë. Ajo përmendi ekspozimin ndaj përmbajtjes në lidhje me abuzimin me drogën, çrregullimet e të ngrënit dhe dhunën si disa nga dëmet që fëmijët mund të hasin në internet.

Legjislacioni ka mbështetje të gjerë në mesin e australianëve dhe disa grupe prindërish kanë qenë avokatë të zëshëm. Por ajo është përballur me reagime nga një aleancë e pamundur e gjigantëve të teknologjisë, grupeve të të drejtave të njeriut dhe ekspertëve të mediave sociale.

Kritikët thonë se ka pyetje të mëdha pa përgjigje se si do të zbatohet ligji, si do të mbrohet privatësia e përdoruesve dhe, në thelb, nëse ndalimi do të mbrojë në të vërtetë fëmijët.

Çfarë thuhet në ligj?

Ligji kërkon që platformat e mediave sociale të ndërmarrin “hapa të arsyeshëm” për të verifikuar moshën e përdoruesve dhe për të ndaluar ata nën 16 vjeç të hapin llogari. Nuk specifikon se cilat platforma do të mbulojë ndalimi – kjo do të vendoset më vonë – por qeveria ka emëruar TikTok, Facebook, Snapchat, Reddit, Instagram dhe X si faqe që ka të ngjarë të përfshijë.

Tre kategori të gjera platformash do të përjashtohen: aplikacionet e mesazheve (si WhatsApp dhe Facebook Messenger Kids); platformat e lojërave; dhe shërbimet që ofrojnë përmbajtje edukative, duke përfshirë YouTube. Ata 15 vjeç e poshtë do të jenë gjithashtu në gjendje të aksesojnë platformat që i lejojnë përdoruesit të shohin disa përmbajtje pa u regjistruar për një llogari, si TikTok, Facebook dhe Reddit.

Zonja Rowland, ministrja e komunikimit, tha se kufizimi në krijimin e llogarive, në vend të përmbajtjes më gjerësisht, do të zbuste dëmet që lidhen me jetën në internet – si “njoftime dhe sinjalizime të vazhdueshme” që mund të ndikojnë në gjumin dhe aftësinë e të rinjve për t’u fokusuar – ndërkohë që kufizojnë efekti i ligjit në popullatën e gjerë. Dhe mbështetësit e ndalimit thonë se vonimi i ekspozimit të fëmijëve ndaj presioneve të shumta të mediave sociale do t’u jepte atyre kohë për të zhvilluar një “identitet më të sigurt”, duke hequr presionin nga prindërit për të kontrolluar aktivitetin e fëmijëve të tyre në internet.

Kundërshtuesit e ligjit

Por ekspertët e mediave dixhitale dhe disa grupe prindërish kanë thënë se natyra e lara-lara se cilat platforma do të përfshihen dhe nuk do të përfshihen në ndalim e bën të paqartë se nga çfarë saktësisht synohet të mbrohen fëmijët. Një qasje më efektive do të ishte adresimi i problemit në rrënjë duke u kërkuar kompanive të mediave sociale të bëjnë një punë më të mirë për të moderuar dhe hequr përmbajtjen e dëmshme.

Ligji i ri “nuk i mbron fëmijët nga dëmet e mundshme në mediat sociale”, tha profesor Given. “Në fakt, mund të krijojë probleme të tjera duke përjashtuar të rinjtë nga informacionet e dobishme dhe të dobishme, si dhe duke hapur një sërë shqetësimesh për privatësinë për të gjithë australianët.”

Kjo nuk është ende plotësisht e qartë. Projektligji thotë se kompanitë e mediave sociale duhet të ndërmarrin hapa të arsyeshëm për të vlerësuar moshat e përdoruesve, por platformat u lihet të vendosin se si ta bëjnë këtë. Ata që nuk respektojnë mund të gjobiten deri në 49.5 milionë dollarë australianë (rreth 32 milionë dollarë).Në një masë që u shtua në përgjigje të shqetësimeve për privatësinë, ligji thotë se sigurimi i një dokumenti identiteti të lëshuar nga qeveria nuk mund të jetë i vetmi opsion që platformat e mediave sociale u japin përdoruesve për të verifikuar moshën e tyre.

Sondazhet tregojnë se shumica e australianëve janë në favor të ndalimit. Grupet prindërore kanë qenë gjerësisht mbështetëse – megjithëse disa thonë se ligji nuk shkon aq larg sa duhet dhe duhet të mbulojë më shumë platforma.

“Duke u dhënë fëmijëve tanë këto telefona, ne po u japim armë, ne po u japim botën në majë të gishtave të tyre”, tha zonja O’Brien për një gazetë australiane.

Kompanitë e mediave sociale e kanë kritikuar ligjin. Elon Musk, pronari i X, tha në platformë se “duket si një mënyrë e pasme për të kontrolluar aksesin në internet nga të gjithë australianët”.

Pandemia dhe përjashtimi social

Sipas John Piacentini, një profesor në Departamentin e Psikiatrisë dhe Shkencave të sjelljeve të UCLA, pesha e pandemisë ishte veçanërisht e rëndë për adoleshentët. Adoleshentët dhe të rinjtë kanë një nevojë të shtuar për ndërveprim me bashkëmoshatarët dhe një ndjeshmëri më të lartë ndaj përjashtimit social. Bllokimet, mësimi në internet dhe mandatet e distancimit social ndërprenë jetën e tyre. Mediat sociale, tha ai, kanë ndihmuar në plotësimin e këtyre boshllëqeve.

Mendësia e “kulturës së krahasimit” që inkurajohet nga platformat e mediave sociale si TikTok mund të jetë shumë sfiduese për një të ri, shtoi Albano.

“Çdo fëmijë që është i prirur të shqetësohet për vetë-imazhin e tij dhe kush janë ata, është i shqetësuar për përshtatjen ose çfarë mendojnë të tjerët për ta, në mënyrë të pashmangshme do ta krahasojë veten me numrin e pëlqimeve, miqve ose ndjekësve që njerëzit e tjerë kanë kur ata shkoni në internet, “tha ajo. “Ata po i shikojnë këto vende përmes një lente negative të “Unë kurrë nuk do të jem aq i mirë sa këta njerëz” dhe kjo mendësi i vë ata në rrezik të rritjes së depresionit dhe izolimit.”

TikTok-u është bërë një strategji e re jopërballuese.

TikTok-u, një nga platformat video të mediave sociale me rritjen më të shpejtë sot, dominon kulturën rinore dhe tërheq më shumë se një miliard përdorues në mbarë botën, nga të cilët gati gjysma janë të moshës 10 deri në 29 vjeç. TikTok-u kohët e fundit e rrëzoi Instagramin si aplikacionin më i përdorur të mediave sociale për fëmijët 12 deri në 17 vjeç, me 63 për qind të tyre që e përdorin aplikacionin çdo javë. Të dhënat nga Organizata Botërore e Shëndetësisë tregojnë se në vitin 2021, një në shtatë adoleshentë të moshës 10 deri në 19 vijeç luftuan me sfidat e shëndetit mendor. Ky grup është një pjesë kryesore e audiencës së TikTok-u.

Ndërsa TikTok-u fiton më shumë pranim në mesin e të rinjve, ka një shqetësim në rritje midis prindërve, politikbërësve dhe mjekëve për ndikimin aktual që platforma ka në shëndetin mendor të të rinjve. Si për çdo çështje, ka dy anë për t’u marrë parasysh.

TikTok-u mund të inkurajojë më shumë izolim dhe vetmi të të rinjve

Për adoleshentët, gjetja e komunitetit dhe e vërtetimit në TikTok-u nuk është vetëm normale, por e nevojshme për zhvillimin e tyre. “Ka të rinj, veçanërisht ata me ankth social ose depresion, të cilët mund të kenë një tendencë për të kaluar më shumë kohë në internet dhe për të reduktuar kontaktet e tyre reale, ballë për ballë me njerëzit e tjerë,” tha Anne Marie Albano, PhD, drejtoreshë e klinikës Universitare për Ankth dhe Çrregullime të Përafërta. “Kur një individ nuk angazhohet në botë në një mënyrë të shëndetshme – duke ndërvepruar me të tjerët, duke menaxhuar veten në situata sfiduese… duke folur në klasë, duke u përballur me konflikte me bashkëmoshatarët – kjo mund të përkeqësojë ndjenjat e tyre të tjetërsimit, mungesës së shpresës, izolimit, ankthit, dhe depresioni.”

Pavarësisht pranisë së provave të forta, disa mjekë ende besojnë se juria është ende jashtë për një vendim përfundimtar mbi TikTok-u. Jaclyn Halpern, PsyD., është drejtore e programit SOAR në Behavioral Medicine Associates, një praktikë që ofron psikoterapi dhe testime për fëmijët dhe adoleshentët.

“Ka arsye për shqetësim duke pasur parasysh përmbajtjen e disponueshme në TikTok-u, ndryshimet në etikën dhe vlerat që rrethojnë përmbajtjen e TikTok-u, presionet që fëmijët dhe adoleshentët mund të ndiejnë bazuar në përmbajtjen e TikTok-u dhe mundësinë e takimit me një grabitqar në internet kur përdorin aplikacionin. Në fund të fundit, hulumtimi ka filluar të tregojë rreziqe dhe pozitive për të rinjtë duke përdorur TikTok-u dhe platforma të tjera të mediave sociale.”

 TikTok-u mund të përkeqësojë kushtet e shëndetit mendor

Në kërkimin e tij, Piacentini gjeti disa pacientë në UCLA Child OCD, Ankthy and Tic Disorders Clinic dhe Tourette Assn. Qendra e Ekselencës shfaqi simptoma të përkeqësuara që ai beson se mund të jenë rezultat i shikimit të përmbajtjes së TikTok-u në internet. Hulumtimet tregojnë se ngacmimi kibernetik, përjashtimi social dhe drama që mund të ndodhin në këto rrjete janë shoqëruar me shkallë më të lartë të problemeve të shëndetit mendor tek adoleshentët.

Hulumtimi i Halpern gjithashtu duket se konfirmon se fëmijët me stres ose trauma komplekse të shëndetit mendor dhe mjedisor mund të shohin të paktën rritje të përkohshme të simptomave emocionale pas përdorimit të TikTok-u.

TikTok-u mund të ndihmojë në përmirësimin e njohurive rreth kushteve të shëndetit mendor

Një nga përfitimet kryesore të të folurit për shëndetin mendor në TikTok-u është se përdoruesit janë të ekspozuar ndaj njerëzve me kushte të ndryshme, thotë Peter Wa. llerich-Neils, i njohur si Peter Hyphen për më shumë se 416,000 ndjekësit e tij në TikTok-u, ku fillimisht filloi të postonte për të diskutuar diagnozën e tij me çrregullimin e hiperaktivitetit të deficitit të vëmendjes.

Kur gjejnë njerëz të tjerë me problemet e tyre, ata mund të fillojnë një dialog për simptomat e tyre.

“Është një lloj mbajtja e një pasqyre pranë vetes dhe ata mund të kuptojnë, ‘Oh, zot, nuk e kuptova se kjo ishte diçka me të cilën mendova se e trajtoja vetëm unë’… — dhe ‘Unë jam pjesë e këtij komuniteti që unë as që e dija se ekzistonte.” tha ai.

TikTok-u u ofron të rinjve verifikim dhe komunitet

Ata që mund të ndihen të vetëm në betejat e tyre shpesh mund të gjejnë vërtetimin që u nevojitet përmes TikTok-u. Si shumë të tjerë, Wallerich-Neils iu drejtua mediave sociale në fillim të pandemisë për të mbushur boshllëkun e krijuar nga bllokimet. Në TikTok-u, ai filloi të analizojë dhe të ndajë mënyrat se si diagnoza e tij ADHD ndikoi në jetën e tij të përditshme dhe zbuloi se shumë njerëz ishin të lidhur me udhëtimin e tij.

Kojo Sarfo, MD, një infermiere dhe psikoterapiste e shëndetit mendor me më shumë se 1.9 milionë ndjekës në TikTok-u, i jep kredi aplikacionit krijimin e hapësirave ku ata me probleme të shëndetit mendor mund të ndjejnë se i përkasin. Kjo lidhje është veçanërisht e rëndësishme për komunitetet ku për shëndetin mendor flitet rrallë ose madje konsiderohet një temë tabu.

Strategji për t’u treguar të rinjve se si të angazhohen me TikTok-u në një mënyrë të shëndetshme

Duke qenë se hulumtimi i mediave sociale është i përzier dhe në fazat e tij shumë të hershme, mjekët ofrojnë disa mënyra për adoleshentët dhe prindërit e tyre për të fituar rezultatet më pozitive nga angazhimi me TikTok-u.

Kufij të shëndetshëm për mediat sociale

“Në programin tonë për ankthin social në Universitetin e Kolumbisë, ne u mësojmë adoleshentëve dhe të rinjve se si të krijojnë kufij të shëndetshëm,” tha Albano. “Ne punojmë me ta për atë që është brenda zonës së tyre të rehatisë, çfarë ka kuptim kur bëhet fjalë për postimin dhe pëlqimin e postimeve të njerëzve të tjerë, dhe si të qëndrojmë të sigurt dhe të shmangim blerjen e mashtrimeve ose marifeteve të rrezikshme që mund të jenë në trend. Ne gjithashtu punojmë se si t’u përgjigjemi komenteve duke injoruar të tjerët që mund të jenë të papërshtatshëm dhe duke mësuar se kur t’i bllokojmë njerëzit.”

Ekspertët rekomandojnë gjithashtu t’u mësoni të rinjve se si të vendosin kufizime në përdorimin e mediave sociale. Orari i ngrënies është një kohë e shkëlqyer për t’i larguar telefonat. Një zakon tjetër i shëndetshëm është të caktoni një orë çdo natë kur ata i lënë të gjithë ekranet për t’i dhënë vetes kohë të mjaftueshme për të qetësuar dhe përgatitur trupin për gjumë.

Idea dhe praktika e ndalimit të celularëve në shkolla

Në SHBA disa shkolla po e bëjnë një hap më tej – duke i ndaluar nxënësit të aksesojnë pajisjet gjatë gjithë ditës, jo vetëm gjatë orës së mësimit.

Një herë në javë, mësuesja e anglishtes Abbey Osborn shkon në punë 10 minuta më herët për mbledhjen e telefonave në shkollën e saj të mesme Milwaukee, Wis. Që nga viti 2018, shkolla e saj ka mbledhur telefonat e nxënësve çdo mëngjes kur ata hyjnë në ndërtesë. Telefonat kthehen në orën e fundit të ditës.

“Studentët janë të fokusuar. Ka ende shumë biseda, shumë ndërtime marrëdhëniesh,” tha Osborn. “Kam zbuluar gjithashtu se studentët janë më të gatshëm të punojnë së bashku në grupe kur nuk kanë celularë.”

Në fund të ditës kur koshi i celularit dorëzohet në klasë, Osborn thotë se studentët grumbullohen rreth tij “si skifterë “.

Pasi telefonat u kthehen studentëve, ajo thotë se ata i shikojnë menjëherë. Sipas saj, kjo tregon se “ata nuk kanë vetëkontroll për të qenë në gjendje të përballojnë kërkesat e shkollës dhe aksesin në një celular”.Ata përfitojnë nga fakti se nuk duhet të mendojnë për telefonat e tyre gjatë gjithë ditës.

Vetëm në bazë të moshës, adoleshentët tashmë luftojnë më shumë se të rriturit për të kontrolluar impulset e tyre: korteksi paraballor i trurit, i cili është i përfshirë në kontrollin e impulseve, është një nga rajonet më të fundit të trurit që është pjekur plotësisht – dhe vazhdon të zhvillohet deri në moshën madhore, sipas një studimi të 2021.

Si mund të ndihmojnë prindërit

Prindërit do të duhet të monitorojnë dhe të mësojnë se si të kufizojnë mediat sociale dhe kohën e përgjithshme të ekranit me fëmijët e tyre, duke filluar që në moshë të re. Ata duhet të marrin në konsideratë kontrollet prindërore derisa të kuptojnë se fëmija i tyre është mjaft i pjekur për të menaxhuar llogaritë e tyre. Ekspertët besojnë se prindërit tregojnë ndikimin më të fortë kur qëndrojnë të përfshirë në jetën e fëmijëve të tyre dhe modelojnë sjelljen e dëshiruar. Prindërit mund të japin shembullin kur heqin telefonat dhe ekranet e tyre dhe gjejnë kohë për të folur me fëmijët e tyre në fund të një dite shkollore. Modelimi i kësaj sjelljeje të mirë është kritik.

Më poshtë për prindërit që duan të pengojnë fëmijët e tyre adoleshentë nga mediat sociale. Disa hapa në Anglisht për të bllokuar aplikacionet e fëmijëve tuaj. Për të bllokuar disa aplikacione si TikTok-u dhe Snapchat në iPhone-in e adoleshentit tuaj, mund të përdorni veçoritë e integruara të kontrollit prindëror të ofruara nga Apple. Apple ofron një veçori të quajtur “Screen Time” që ju lejon të vendosni kufizime të aplikacioneve dhe të menaxhoni përdorimin në pajisjet iOS. Ja se si mund të aktivizoni kontrollet prindërore dhe të bllokoni aplikacione specifike:

Steps to be taken.

Step 1: Set Up Screen Time:

1. Open the Settings app on your teen’s iPhone.

2. Tap on “Screen Time.”

3. Tap “Turn On Screen Time.”

Step 2: Create a Screen Time Passcode:

1. Tap “Use Screen Time Passcode” and set a passcode. Make sure to use a passcode that your teen doesn’t know to prevent them from changing the restrictions.

Step 3: Set App Limits:

1. Go back to “Screen Time” in the Settings app.

2. Tap on “App Limits.”

3. Tap “Add Limit.”

4. Choose the category of apps you want to limit, such as “Social Networking” or “Entertainment.”

5. Set the time limit for the category (e.g., 1 hour per day).

6. Tap “Add” to save the limit.

Step 4: Block Specific Apps:

1. Go back to “Screen Time” in the Settings app.

2. Tap on “Always Allowed.”

3. Find the apps you want to block (e.g., TikTok-u and Snapchat) and swipe left on each app to remove it from the “Allowed Apps” list.

Step 5: Enable Content & Privacy Restrictions:

1. Go back to “Screen Time” in the Settings app.

2. Tap on “Content & Privacy Restrictions.”

3. Turn on “Content & Privacy Restrictions” and set a passcode (you can use the same or different passcode as the Screen Time passcode).

4. Under the “Allowed Apps” section, toggle off any apps you want to block.

Duke ndjekur këto hapa, mund të kufizoni aksesin e adoleshentit tuaj në aplikacione specifike si TikTok-u dhe Snapchat në iPhone-in e tyre. Mbani në mend se përdorimi i kontrolleve prindërore është një hap thelbësor në drejtimin e përdorimit të pajisjes së adoleshentit tuaj, por është gjithashtu thelbësore që të keni komunikim të hapur me ta rreth arsyes se pse po vendosni këto kufizime dhe rëndësinë e sjelljes së përgjegjshme në internet.

Davida Marku/

Në epokën e globalizimit, rinia shqiptare përballet me sfida dhe mundësi të reja që ndikojnë drejtpërdrejt në cilësinë e jetës së tyre. Qasja ndaj teknologjisë, mundësitë për arsimim ndërkombëtar dhe mobiliteti global i kanë hapur dyer të reja, duke krijuar perspektiva për zhvillim personal dhe profesional. Megjithatë, këto ndryshime vijnë edhe me presione dhe sfida të veçanta.

Shqetësime kryesore që prekin cilësinë e jetës:

1. Përplasja e vlerave tradicionale dhe moderne: Ndërsa globalizimi sjell një kulturë të re që nxit individualizmin dhe përparimin personal, rinia shpesh përballet me tensione në ruajtjen e identitetit kombëtar dhe vlerave tradicionale.

2. Migrimi dhe humbja e trurit: Shumë të rinj largohen nga Shqipëria në kërkim të kushteve më të mira jetese dhe arsimimi, duke ndikuar negativisht në zhvillimin e vendit dhe duke krijuar sfida të reja për ata që mbeten.

3. Presioni i suksesit: Në një botë gjithnjë e më konkurruese, të rinjtë ndihen të detyruar të arrijnë standarde të larta që shpesh krijojnë stres dhe ankth.

4. Pabarazitë socio-ekonomike: Jo të gjithë kanë të njëjtat mundësi për t’u përshtatur me ritmet e globalizimit, çka krijon ndarje mes grupeve të ndryshme rinore.

Disa mundësi për përmirësimin e cilësisë së jetës:

• Fuqizimi i arsimit: Përfshirja e më shumë programeve ndërkombëtare dhe teknologjisë në arsim përgatit të rinjtë për një treg pune global.

• Politika rinore më efektive: Krijimi i strategjive që mbështesin punësimin dhe sipërmarrjen për të rinjtë mund të ulë migrimin dhe të rrisë cilësinë e jetës brenda vendit.

• Ruajtja e identitetit kulturor: Promovimi i traditave dhe kulturës shqiptare si pjesë e identitetit global të të rinjve mund të ndihmojë në balancimin mes globalizimit dhe origjinës.

• Shëndeti mendor: Nxitja e programeve që përkrahin mirëqenien mendore dhe fizike përbën një bazë të rëndësishme për zhvillimin e një brezi të shëndetshëm dhe produktiv.

Rinia shqiptare është një forcë transformuese me potencial të madh. Sfida është të gjejmë mënyra për t’i fuqizuar ata, duke i bërë pjesë aktive të një bote gjithnjë e më të ndërlidhur, pa humbur rrënjët dhe vlerat e tyre.

Me rastin e 110-vjetorit/

Kosta Papa Tomori, Barbaritë greke në Shqipëri-kujtime historike (1913-1914), Botoi: Naimi, Tiranë, 2012

Planet ekspansioniste të fqinjëve tanë sllavë e  grek kundër viseve etnogjeografike shqiptare janë të njohura nga shek.XIX, që u vërifikuan nga ana e Kongresit të Berlinit(1878) por ata  vazhduan edhe në shek.XX, që dëshmohet me rastin e pavarësisë së Shqipërisë dhe pas saj, pasi jashtë Shtetit shqiptar mbeti gjysma e trojeve dhe popullsisë shqiptare. 

Në rastin konkret kemi të bëjmë politikën pushtuese të grekëve të cilët   e  kishin planifikuar në detaje për të pushtuar jugun shqiptar, që sipas tyre duhet të  ishte pjesë e Vorio Epirit. Dhe një veprim i tillë fillimisht  u realizua nga ana e andartëve e më pas edhe nga ushtria e rregullt greke të cilët masakruan popullsinë vendase, gjatë viteve 1913-1914. Një veprim i tillë  duhet të quhet me  emrin e vertetë  gjenocid, që ishte për spastrim etnik kundër shqiptarëve  për përfitime territoriale të politikës greke

Nail  Draga

Pikërisht në lidhje me këtë gjenocid  na ofron të dhëna Kosta Papa Tomori me librin “Barbaritë greke në Shqipëri“, botuar në SHBA në vitin 1917, ndërsa është shtypur  nga SHB”Naimi”në Tiranë në vitin 2012.

Sipas botuesit libri “Barbaritë greke në Shqipëri” përmban shënimet historike të një veprimtari fare pak të njohur në studimet shqiptare për periudhën prej shpalljes, deri në njohjen e Pavarësisë së shtetit shqiptar. Kosta Papa ka qenë protagonist e dëshmitar i ngjarjeve traumatizuese të dy luftërave ballkanike, kryesisht në Shqipërinë e jugut.

Në mënyrë të veçantë ai paralajmëron se do të ndalet në vitin e mbrapshtë 1913 dhe në disa mbrapshti të tjera që vijuan më 1914 e më vonë. Ndonëse nuk ka shumë të dhëna një gjë është ruajtur e përcjellë deri sot për autorin: Kosta Papa u dënua me vdekje nga qeveria greke e kohës pikërisht pse publikoi dëshmi rrenqethëse që do të turpëronin faqe botës çdo vend e popull që ndërmerr akte të tilla armiqësore ndaj fqinjit të tij historik, qoftë edhe në rrethana historike të mbrapshta.

Masakrimi i civilëve shqiptarë

Në sajë të këti botimi lexuesi do të informohet  për masakrimin e   popullsisë civile nga ushtria greke në qytetet dhe fshatrat e Shqipërisë jug-lindore në vitet 1913-1914 në Përmet, Leskovik, Kolonjë, Korçë, Tepelenë, Memaliaj, Skrapar, Berat, Gjirokastër, Sarandë, Delvinë etj., pa dallim fetar, myslimanë dhe të krishterë, të moshuar, burra dhe gra, të rinj, fëmijë e të mitur, është bërë në mënyrën më makabre që ka parë e dëgjuar historia botërore ndonjëherë. U kanë çarë barkun me kama dhe thika nënave shtatzëna dhe janë tallur para tyre me fëmijën e gjallë, të palindur.

Me sëpata u kanë prerë kokat fëmijëve e të rriturve, me thika e hanxharë u kanë çarë barkun për së gjalli duke u thëne se me zorrët e tyre do t’i varin, u kanë prerë për së gjalli gjymtyrët, i kanë djegur e i kanë hedhur në pus të gjallë duke vazhduar edhe me torturime psikike. Ushtarët grekë i lidhnin me zinxhirë e litar burrat dhe në sytë e tyre u çnderonin nënat, nuset dhe vajzat e mitura ku edhe vdisnin. Cekim më këtë rast dy masakrat më të mëdha nga grekët siç janë ajo në Panarit të Korçës ku nga data 2-10 korrik 1914 u masakruan 375 persona, si dhe ajo me 29 prill 1914 në  Hormovë ku u therën dhe u vranë 217 shqiptarë.

Në sajë të dhënave del se nga gjenocidi i  grekëve në këtë periudhë kohore llogaritet  se  janë  vrarë rreth 50.000 shqiptarë, si dhe  janë   dëbuar me mijëra  nga vendbanimet e tyre.  Po ashtu kriminelet grekë kanë  djegur   me mijëra shtëpi, në fshatra e qytete, si dhe iu është vjedhur e gjithë pasuria e tyre, grabitur  bagëtitë e shumta dhe prodhimet bujqësore, dëme dhe vjedhje që i kalojnë me qindra miliona dollarë.

Duhet shënuar masakra të grekëve 

Deri më tash nga autor të ndryshëm si studiues apo  intelektualë  kemi pasur rast të lexojmë ku këto masakra nga grekët i kanë shkruar  me tituj “Masakra e Panaritit”, “Masakra e Hormovës” etj, por ata duhet të shkruhen drejtë si  Masakra e grekëve në Panarit, ose Masakra e grekëve   në Hormovë, Masakrat e grekëve në Frashër, në Kolonjë etj. Një veprim i tillë është obligim moral e profesional se të pa informuarit, mund të jenë në lajthitje, sepse mund të mendojnë se ata krime janë realizuar brenda shqiptarëve. Andaj, edhe në vendet përkujtimore apo lapidarët e ndryshëm duhet të shënohen drejtë dhe pa paragjykime, që opinioni vendas apo i huaj të kuptojë të vërtetën se subjekt të krimeve ishin grekët. Në këtë aspekt duhet  te vlerësojmë librin e Kosta Papës Tomori   “Barbaritë Greke në Shqipëri“, që është i obligueshëm për të gjithë ata qe duan të dijnë të vërtetën e masakrave të grekëve kundër shqiptarëve në Shqipërinë Juglindore.

Mungon dosja e gjenocidit grek 

Pasi deri më tash  shteti shqiptar  përkatësisht institucionet shtetërore  nuk janë marrë  me dokumentimin e krimeve që grekët kanë kryer në këtë periudhë në Shqipëri, duke krijuar dosje të veçantë,   del   se në lidhje me këtë çështje  ata kanë qenë pasiv, dukuri e cila është në favor të politikës greke, sepse ata kanë  bërë çmos që të mos shkruhet e dokumentohet gjenocidi i tyre kundër popullsisë shqiptare në Shqipërinë Juglindore. Çdo hezitim në këtë aspekt nuk mund të arsyetohet, madje mund të interpretohet dhe të politizohet nga individë dhe subjekte të ndryshme, për çështje jo vetëm subjektive.

Vazhdon  heshtja qeveritare

Ndonëse kemi të bëjmë me 110-vjetorin e gjenocidit grek në Shqipërinë  Juglindore, nga ana e Qeverisë dhe institucioneve shtetërore, nuk është inicuar shënimi i këtij përvjetori apo organizimi i një konferencë shkencore, në nivel kombëtar. Heshtja nga institucionet shtetërore, dëshmon qartë se mungon serioziteti dhe guximi për të trajtuar tema e ngjarje tragjike për popullin shqiptar. Mos gadishmëria për tu marrë më çështje të tilla, dëshmon se strukturat qeveriare e institucionale si më parë në monizëm edhe tash  në pluralizëm nuk kanë qenë në nivelin e duhur. 

Qendrimi i tillë indiferent dëshmon se interesat personale e partiake,  janë në rend të parë, ndërsa ata kombëtare i janë lënë rastit e asgjë më shumë.

Në mënyrë identike në heshtje ka mbetur edhe çështja çame e cila kërkon zgjidhje sipas normave ndërkombëtare.

Nuk zbëhet kujtesa  historike

Por, nuk duhet harruar se masakrat greke në vitet 1913-1914, nuk  janë zbehur sepse  edhe sot populli shqiptar i tyre  zonave  i ruan brez pas brezi në kujtesën e tij, ndërsa Shteti shqiptar vazhdon të heshtë veprim që nuk mund të arsyetohet, sepse kujtesa historike është pjesë e identitetit kombëtar.  

Data dhe memoriali i munguar

Në sajë të përmbajtjës dhe lëndës së prezantuar e them  pa hezitim se ky libër  duhet të lexohet dhe të jetë pjesë e bibliotekës personale, për të gjithë ata qe duan të njohin të vërtetën e gjenocidit të grekëve në Shqipëri të Jugut.

Po ashtu gjenocidi grek në Shqipëri të Jugut në vitët 1913/14 duhet të jetë leksion i veçantë nga lënda e historisë  në shkollat fillore dhe të mesme në Shqipëri, dhe kudo ku ka shqiptarë.

Ndërsa në nderim të viktimave  shqiptare duhet të përcaktohet një datë përkujtimore si dhe të  ndërtohet memoriali kushtuar të masakruarve shqiptarë nga greket, duke qenë një vend për të vendosur lule në shenjë respekti  duke vepruar si kudo në botën demokratike. 

(Nëntor 2024)

Nga Harry Bajraktari/

Prof. Sami Repishti, një nga figurat më të shquara jo vetëm në historinë e komunitetit shqiptar por edhe të kombit shqiptar ka mbyllur sytë përgjithmonë në moshën 99-vjeçare. Ishte një personalitet i shquar, një intelektual, profesor kolegji, autor librash e shkrimesh, udhëheqës organizatash në komunitet, e njeri shumë i respektuar.

U rrit në një familje patriotike dhe veprimtaria e tij në shërbim të kombit ka zgjatur për më shumë se 70 vjet. Që kur ishte i ri u aktivizua kundër pushtuesve nazistë, por qendrimet e tij patriotike për Kosovën e futën në konflikt me komunistët të cilët e dënuan me 15 vjet burg. U lirua pas 10 vitesh dhe u arratis në Jugosllavi, ku përsëri e burgosën për veprimtarinë e tij politike kombëtare.

Në Shtetet e Bashkuara, u bë shpejt një nga udhëheqësit më të njohur, me dëshmitë e tij në Kongresin Amerikan, me korrespondencat me politikanë e gazetarë, me shkrimet dhe tekstet e protestës.

Luajti rol kyç në lobimin për Kosovën dhe shqiptarët në trojet e tyre etnike dhe ishte instrumental në themelimin e organizatave si NAAC, Liga etj.

Do të na mungojë shumë Prof. Sami Repishti. Por edhe do të vazhdojë të na frymëzojë me punën dhe veprën e tij të madhe. Për mua, për familjen time, për shumë nga veprimtarët e komunitetit ka qenë një privilegj dhe një nder i madh që kemi pasur rastin të punojnë me të për dekada me radhë.

Çfarë udhëtimi i jashtëzakonshëm ka qenë jeta e tij!

Por kujtimi më i vyer që do të më mbetet nga Prof Sami Repishti është udhëtimi që bëmë bashkë në prill 2000, në Kosovën e çliruar nga pushtuesi serb. Më kujtohen vizita emocionuese te Varrezat e Jasharëve si dhe mikpritje fenomenale që na bëri Presidenti Ibrahim Rugova në shtëpinë e tij. Ai e njihte mirë dhe e vlerësonte Prof. Repishtin.

Kur e nisi punën Prof. Sami Repishti Kosova nuk ishte në radarin e vëmendjes amerikane, por puna e tij dhe e patriotëve të tjerë dha rezultate, Kosova u bë e lirë dhe e pavarur.

Populli i Kosovës do ta kujtojë gjithmonë si një luftëtar të vendosur për pavarësinë e saj dhe do t’ia mbajë gjithmonë gjallë kujtimin.

Shqiptarët kudo në trojet e tyre do ta kujtojnë me respekt dhe mirënjohje sepse e kanë patur një avokat e veprimtar të vendosur për të drejtat e tyre.

Ishte i vendosur për fitoren e demokracisë në Shqipëri dhe me rënien e komunizmit iu dha mundësia të kthehej përsëri në atdhe.

Me rastin e 90-vjetorit, me një numër bashkëpunëtorësh e miq të tij organizuam një veprimtari të bukur për të vlerësuar punën dhe veprën e tij. Në vitin 2018, kur Federata PanShqiptare Vatra e nderoi me një çmim special, pata fatin të mbaj fjalimin prezantues. Ka marrë shumë çmime e nderime, por gëzimi më i madh që ka pasur ishte pavarësia e Kosovës dhe ardhja e demokracisë në Shqipëri.

I paharruar qoftë kujtimi i Prof Sami Repishtit!

Harry Bajraktari është themeluesi dhe ish-botues i gazetës “Illyria” (1991-1998). Ai është një veprimtar, biznesmen dhe filantropist shqiptaro-amerikan, i nderuar me shumë çmime mes tyre edhe Nderi i Kombit nga Presidenti i Shqipërisë, Medalja Presidenciale e Kosovës për Merita si dhe Dekorata e Thirrjes Presidenciale për Shërbim nga Shtëpia e Bardhë në SHBA.