Shqiprim Pula/

Në kontekstin biologjik e filozofik, njeriu vdes dy herë, e para fizikisht kur zemra pushon së rrahuri dhe truri pushon së funksionuari dhe e dyta, kur ndodh harresa nga personi i fundit në këtë botë për të. Ka disa detyra unike, nga figura unike, të rilindjes kombëtare që nuk janë harruar, mbi riorganizimin e forcave që drejtuan nevojën historike si vlerë universale, në kushte paqeje e gjysmë lirie, ku do t’i shfajësonin faktorët ndërkombëtar në këmbënguljen e tyre në ndarjen tonë.

Në historikun kombëtar Shqipëtar, hera herës kemi qenë në gjum qytetarë, e edhe në varfëri dijesh, por, nuk e kemi tretur informacionin kapilar për okupatorët. Rreth betejave mbi pesëqind vjeçare me Osmanllinjët dhe mbi njëqind vjeçare me Sllavët-e-Serbët, për të ruajtur gjuhën dhe rracën Arbërore-Shqipëtare, e cënuar nga fqinjët gllabrues. Përgjatë historisë, betejat tona janë fituar nga bijët e bijat më të mirë të kombit, me të vetmën kauzë, ruajtjen e kombërisë. Poashtu, përgjatë historisë, emisarët e ambasadorët e huaj, e të pa numërt janë ata, të cilët madje qenë pjesë e skenarëve për kurthe politike dhe ndarje të hapësirave Shqipëtare, ashtu sikur edhe sot, të bollshëm janë prej tyre me diktate e trysni për krijim krijesash artificiale (siç; “zajednica”) që n’a e lëndon ekzistencën e gjymton shtetin!, e vërtet, që në hapësirën e Europës Juglindore, ne Shqiptarët, kemi patur evoluim dhe transformim shtetëror më të ngadalshëm se të tjerët në Europë, por, kjo thjesht është veçantia jonë. Për këtë, ka paketa analizash nga të tjerët, dhe jo gjithëherë treguan e e pasqyruan historinë tonë, por, fatkeqësisht, sa më shumë analiza nga të tjerët të ketë, aq më pak debat politik kuantik bëhet nga ne vet!.

Që kur ndodhi ndrrimi i sistemeve politike, media n’a ka servir çka është interesi i të tashmes së varfër politike në rrethana Ballkanike, në vend që të hapej horizonti i thellësisë së interesit kombëtar të së ardhmes. Mbase e harruar apo e pavlerësuar, po janë me shumicë brezash të të sakrifikuarve për të ruajtuar kombërinë, ashtu siç ne sot duhet sakrifikuar e dhënë shumë për të ardhmen e brezave që do n’a pasojnë. Media sot me apo padije, me apo paqëllim, po krijojnë provinca vullnetesh, ndërkaq që, për ndjeshmërinë e temës do duhej të ketë një gjeografi politike të gjërë. Po kjo, po ndodh, akoma si pasojë e varfërisë kulturore politike në hapsirat tona. Ashtu sikur se nëpër studiot televizive nxirren të njejtat tema me të njejtit emëra, pothuajse çdo natë, të vetmjaftueshëm për t’ia servir publikut, kjo, për ironi të fatit vazhdon të ndodh. Qytetarët tanë, me apo pa të drejtë mbajtën në kurriz, politikanë me pasoja të ndjesisë që kishim si shkas e që mashtroheshin për shkaqet e tranzicionit apo të kapërcimit socio-ekonomik. E përderisa qytetarët nuk reaguan dhe nuk kërkuan ndërrimin e biznes-politikanëve, atëherë, kjo do të nënkuptonte se këta qytetarë, në hapsirën Shqipëtare, sikur i deshi ata që t’a menaxhonin këtë vend, dhe po ata, i shërbyen kësaj mendësie (jo) qytetare duke krijuar shtet të dobët por të tepruar tek ndërhyrjet qytetare, duke krijuar me bollëk menaxher politikanësh e jo liderë politikë, apo thënë më ndryshe kemi krijuar administratorë politikanësh. Apo, siç do t’i përkufizonte Sir Winston Churchill se “problemi i kohës ishte se politikanët nuk deshën të jenë të dobishëm, por të rëndësishëm”.

Kërkesat e europianëve e ndërkombëtarëve, i kemi trajtuar si një e tashme imediate dhe jo si vlerësim e si interes i të ardhmes Shqipëtare, për institucione dhe shoqëri, më të ndërtuar!. Andaj, banaliteti politikë nga faktorë ndërkombëtar, ka marr peng vullnetin politik kombëtar. Por, për këtë, e thotë Martin Luther King Jr., se “koha është gjithmonë e drejtë për të bërë atë që është e drejtë”. Beteja për t’a ribërë kombërinë duhet kapërcyer ndarjen e dhimbshme dhe të panatyrshme të Shqiptarëve, detyrë unike është uniteti mbarë Shqipëtar, i cili edhe për Aleancën VeriAtlantike (NATO-n), nuk është thjesht një çështje kombëtare, prandaj nuk mund të jetë e garantuar një paqe e përhershme në një rend Europian rreth një kombi të ndarë, apo në kundërshtim me vullnetin e dëshirat e vet Shqiptarëve për një shekull zhgënjim e konfrontim.

Kjo detyrë unike për kombërinë kërkon një përpjekje të pashembullt, me guximin dhe vendosmërinë të mbështetur me besnikëri edhe nga partnerët dhe aleatët e Aleancës VeriAtlantike.

Nga Keze Kozeta Zylo/

Me dhimbje të madhe e mora lajmin e kobshëm për ndarjen para kohe nga jeta të profesor Musa Vyshkës, që çuditërisht në kujtesën e studentëve ai ngelet siç ka qenë i ri si në vitet, kur na ka dhënë leksionet e letërsisë shqipe.

Kam qenë e privilegjuar dhe me fat të mbaroja studimet e larta në Universitetin “Aleksandër Xhuvani” në Elbasan në djepin e Arsimit Kombëtar. Natyrisht për një studente të re plot ëndrra të dëgjoje në auditor profesor të nivelit të lartë shkencor-professional dhe pedagogjik si Musa Vyshka doemos qe do t’i kishje shembuj të drejtimit pedagogjik në jetë.

Ne studentët e letërsisë 1975-1979 gjithmonë mezi e prisnim orën e letërsisë shqipe të dëgjonim zërin magjik, të butë, autoritar dhe me një humor të hollë gjatë leksioneve të tij. Ai ishte i lirë si vetë letërsia e vërtetë, dinte të na drejtonte dhe ta çonte debatin në orët e poezisë, tregimeve, romaneve në mënyrën më tërheqëse dhe të bukur. Rinia gjithmonë e do poezinë dhe ne shpesh i drejtonim (ngacmonim) kujtesën e tij me pyetjet tona tek vargjet e dashurisë. Shpesh me studentët që sot janë pena të njohura ose mësuese të devotshme si me Vjollcën, Lirinë, Resmiun, Iqmetin, Fuatin, Reshidin, Hatixhen, Florën, Adën, Zamirën, Pranverën etj diskutonim apo bënin “plane” si do të debatojmë në leksionin e prof. Musa Vyshkës. Të qeshurat tona me humorin e hollë të profesorit më dukeshin shumë poetike, sot magjike kur i kujtoj.

Ai ishte nje poet delikat, në spjegim në sjellje, në lëvizjet para auditorit, ai ishte bilbil i Gjuhës Shqipe që e donte dhe i kushtoi një jetë të tërë.

Kur shkoja ne Shqipëri sipas mundësive do e takoja profesorin tim të nderuar duke i shprehur mirënjohjen e pakufishme dhe respektin për çfarë na kishte dhënë në Universitet. Herën e fundit kemi qenë në Tiranë tek kafja e famshme “Europa” ku zakonisht mblidhen, shkrimtarë, krijues, artistë etj. Kafen e lamë me shkrimtarin e mirënjohur Spiro Dede të cilët ishin miq të afërt. Ai dhe në kafe ishte shpirt i lirë, i pastër si pika e lotit. Në bisedë e sipër duke kujtuar dhe filluar me Dekanin e Universitetit si Vasil Kamami, profesorët e tjerë të nderuar si të ndjerët , Bedri Dedja, Qamil Buxheli, Mehmet Celiku, Tomorr Domi, Vasil Naska, apo me prof. Bardhyl Matraxhiu, Mustafa Karapinjolli, Vasil Naska, Tomorr Araniasi i thashë që kemi qenë vërtetë me shumë fat të merrnim dituri nga ju, ka qenë një plejadë profesorësh që vështirë se i kemi sot në këto kohra. -Unë do të iki neser i thashë, por disa libra të tyre i kam marrë me vehte për t’ju treguar nxënësve të mi në Amerikë. Çfarë kënaqësie do të kishja i thashë që këtë libër me poezi që po më dhuroni të vini dhe t’u flisni nxënësve. -Oh jo, kjo do të jetë e pamundur me tha të shoh Amerikën, ngase unë e kam tmerr avionin. Une jam shpirt i lirë dhe ju e dini shumë mirë këtë, në imagjinatën time avioni është një kafaz që s’mund ta mbylli dot kurrë Musa Vyshkën. Une sa të vë këmbën në avion o do t’i thërras Ëngjëjve të vinë të më marrin ose qoftë larg… Dhe kështu me humorin e tij që kishin plot mesazhe e bënte orën e leksionit 90 minuta të kalonte shumë shpejt. E lum profesor Vyshka se çfarë pasurie iu la studentëve, Arsimit Kombëtar, Letërsisë dhe Artit.

Musa Vyshka është lindur në Elbasan më 28 qershor 1942, u diplomua në degën “Gjuhë-Letërsi” në Tiranë 1960 -1964. Që nga krijimi i Institutit Pedagogjik të Elbasanit ishte pedagog i Letërsisë Shqipe dhe nga 1992-2002 ishte shef katedre i Letërsisë deri sa doli në pension. Pedagog Musa Vyshka ka ushtruar profesionin e gazetarirt. Në vitet 1981-1991, ishte Kryetar i Degës së Shkrimtarëve të Elbasanit, libretist në Teatrin “Skampa”.

Musa Vyshka ka qenë një ndër themeluesit e gazetës “Fjala e lirë”, por edhe anëtar i Keshillit Bashkiak të Elbasanit 1992-1996. Më 2022 është nderuar me titullin “Nderi i Qarkut të Elbasanit”.

Në poezitë e tij, shumica lirika të mrekullueshme ne ndjejmë dhe lexojmë një penë brilante si psh në poezinë: “Nuk di, të dhimbsesha apo më doje” , Në fund të arkës… një këmishë e vjetër/ Është vetë ajo e s’mund të jetë tjetër/ Ajo, praruar me mijëra ylberë/ Kurseva plot një verë për ta blerë/ E prita ditën të ma shihje ti,/ Por, kur e vesha, qielli krejt u nxi/ Ti pas rrëkeve heshtur më shikojë/ Nuk di: të dhimbsesha apo më doje/ Ai shikim i heshtur s’di ç’më tha/ Rrëke e fundit mbi këmishë ra.

Ai ishte poet i dashurisë, i më të ëmblës vepër dhe fjalë, herë herë para nesh dukej si një Esenin i vërtetë. Vargjet e tij jane vegëza dritëzash që frymëzojnë dhe edukojnë lexuesit me art, sqimën e fjalës, bukurinë e të shprehurit si psh në poezinë: O dashuri! o dritë e kësaj bote!

Ti fundi je i pritjes që s’ka fund/ Je prehja e shqetësimit që s’qetohet/ Sapo të shoh mërzia krahët shkund/ Trishtimi i trishtuar larg largohet/ Aq shumë të dashkam sa as vetë s’e di/ O dashuri! O dritë e kësaj bote/ Sa herë dal në pasqyrë, për çudi/ Veten kërkoj, më del fytyra jote!

Poeti ishquar dhe pedagogu im Musa Vyshka ishte siç thoshte Majakovski për Eseninin se është një poet që nuk lexohet, por këndohet si bardët e vjetër, ndërsa Gorki e ka quajtur “një organ i lindur vetëm për poezi”. Ai mjeshtërisht dhe me një dashuri të pashoqe iu këndonte fëmijëve duke i krahasuar me Diellin dhe ja se si: Kur qeshin fëmijët, Dielli na duket më i madh, më i zjarrtë/ ngjyrë e verdhë e rrezeve/ bëhet ngjyrë e artë/ Hëna sa një diell ndrin çdo natë.

Dhe doemos në përkujtimin tuaj dhe në shenjë mirënjohjeje do t’ja mësoj mbesës sime Dea-s dhe nxënësve në Amerikë, se ata vërtetë janë Dielli i Diasporës në Amerikë.

Dritë të pastë shpirti dhe poezitë tuaja do të jenë përgjithmonë ndriçim mbi çdo gur të kalasë elbasanase si dhe ndër zemrat tona si tek vargjet:

Do të fluturoj, do të tundem/ Stinë më stinë/Atje, Ku kam mbjellë këngët e mia/ Atje, Ku nuk do të digjem asnjëherë/ Dhe, i rinuar, mund të ngjallem përsëri/ Në degën që më përkundi/ Gjer në përjetësi…

Lamtumire profesori im i nderuar dhe shkrimtari i shquar i Atdheut!

14 dhjetor, 2023

Staten Island, New York

Nga Mimoza Dajçi/

Si në Shqipëri dhe në Kosovë, po ndodhin ngjarje tepër të rënda jo vetëm ndaj viktimës, por gjithë shoqërisë. Siç ndodhi afro dy javë më parë në Kosovë, kur bashkëshorti i merr jetën gruas së tij, Liridonës, nënës së fëmijëve të tij të mitur. Policia e ndaloi e arrestoi… Shpresojmë që gjykata t’i japë dënimin kapital. Them këtë pasi në protestat që u mbajtën në Prishtinë ndaj krimit monstruoz, në disa pankarta shkruhej “Policia e arreston, gjykata e liron”. Një rast të tillë kam dëgjuar edhe në Shqipëri, kur një futbollist i hyn në banesë ish gruas dhe e dhunon për vdekje.

E dhunon, e godet dhe del i paqmë me një dënim të lehtë nga gjykata. Tragjedia vazhdon. Ai nxjerr dëshmitarë shokët e tij, që justifikojnë kriminelin sikur të jetë njeri i qetë, miqësor, i dashur i rregullt me gruan, fëmijët, apo fakte të tjera lehtësuese. Edhe në punë para gjykatës e prezantojnë si një xhentëlmen të vërtetë. Ndërkohë që ata jo vetëm nuk kishin jetuar në të njejtën çati me të, por nuk kishin dijeni se sa i dhunshëm ishte ai ndaj gruas së tij, ose kishin dëgjuar, por e mbronin padrejtësisht për “interesat” e tyre. Krimineli edhe pse realizoi krimin që kishte në mendje, j’u dhimbs koka e tij dhe “justifikohej” që të dilte i pafajshëm! Por pasojat, problemet e dhimbjet e plagëve në trup i përjeton viktima pa faj, fëmijët dhe aspak autori i krimit.

Policia e ndaloi futbollistin, ndërsa gjykata e dënoi me gjashtë muaj burg. Ligjet dhe vendimet gjyqësore atje duhet të forcohen, të jenë më të ashpra, të forta ashtu siç është edhe dora e kriminelit, që godet, vret padrejtësisht një femër, një nënë, një grua të pambrojtur.

Në këtë rast apo dhunës ndaj grave mund të përdorim termin “femicidet”. Sipas materaleve të ndryshme shikojmë se ky term daton qysh në vitin 1801, kur është përdorur për herë të parë në botimin britanik me titull “Një këndvështrim satirik i Londrës në fillim të shekullit të nëntëmbëdhjetë” për t’iu referuar vrasjes së një gruaje. Kontributin më të madh në përkufzimin e femicidit dhe në kuptimin që ka marrë ky term sot e ka dhënë Diana Russell në vitin 1976, e cila e përkufizoi femicidin si vrasjen e një gruaje nga një burrë për shkak të gjinisë së saj.

Gratë janë burimi i jetës, janë rrënjët që ushqejnë njerëzimin. Megjithëse jetojmë në shekullin XXI përsëri ka burra në Shqipëri e në Kosovë nga patriarkalizmi i tyre i njësojnë gratë si skllave të kohës së obskurantizmit. Ndërsa Viktor Hygoi ka thënë: “Gruaja na robëron jo vetëm me bukurinë e saj fizike, por edhe me zgjuarsinë e shpirtin e saj”.

Shpresojmë që vrasësit e Liridonës të marrin dënimin kapital.