Prof. Dr. Fadil Çitaku, PhD, MME, themelues, dhe CEO i Academy of Leadership Sciences Switzerland, Zürich; Supervisor në ETH, Zürich, kryetar i Institutit për Avancim Kombëtar, Prishtinë
Prof. Ing. Hetem Ramadani, themelues dhe COE i Health Revolution, Tiranë; Anëtar i bordit drejtues në Institutin për Avancim Kombëtar, Prishtinë
Kontakti: fadil.citaku@alss-edu.ch dhe www.alss-edu.ch
Hyrje
Në të gjitha trojet shqiptare, lidershipi politik është shpesh i udhëhequr nga figura që nuk kanë kompetenca të mjaftueshme të lidershipit. Ky është një faktor kyç që kontribuon në ngecjen e avancimit dhe bashkimit kombëtar. Pa liderë kompetentë dhe me integritet, aspiratat kombëtare dhe politike mbeten të paplotësuara, duke penguar zhvillimin e mëtshëm të kombit shqiptar. Prandaj, është thelbësore të identifikohen dhe zhvillohen liderë që kanë aftësi dhe karakteristika të përshtatshme për të udhëhequr kombin drejt një të ardhmeje më të ndritur dhe bashkëpunuese.
Problemi
Një nga problemet kryesore që pengon avancimin dhe bashkimin kombëtar në trojet shqiptare është mungesa e liderëve të aftë dhe të përgjegjshëm. Disa individë që mbajnë pozita udhëheqëse shpesh nuk kanë aftësitë e nevojshme për të udhëhequr në mënyrë efektive. Ky problem ka ndikim të drejtpërdrejtë në zhvillimin e politikës, ekonomisë, dhe unitetit të kombit. Pa liderë që mund të krijojnë besim, të menaxhojnë ndryshimet dhe të marrin vendime të qëndrueshme, aspiratat e kombit shqiptar mbeten të paplotësuara.
Metoda e Hulumtimit
Për të identifikuar kompetencat kyçe që duhet të kenë liderët shqiptarë, është përdorur modeli i lidershipit të validuar neuroshkencërisht, Leadership Competency Model Drenica, i zhvilluar nga Çitaku dhe Ramadani. Ky model i validuar është publikuar në vitin 2020 (https://ijol.cikd.ca/article_60503.html) në Kanadë dhe më pas për t’ja shtuar validitetein neurobiologjik, ç’do kompetencë e tij është validuar nga aspekti neuroshkencor dhe është publikuar në vitin 2024, në USA. (https://www.sciencepublishinggroup.com/…/j.jhrm…). Ky model, i cili tani është edhe pjesë e literaturës së preferuar në universitetet më prestigjioze si Harvard, Yale dhe Stanford, ka si qëllim të ofrojë një kornizë për zhvillimin e liderëve të suksesshëm. Modeli bazohet në aspekte të neuroshkencës dhe përfshin 25 kompetenca të rëndësishme që një lider duhet të zotërojë për të qenë i suksesshëm në fushën politike dhe për të udhëhequr një komb drejt bashkimit dhe zhvillimit të qëndrueshëm.
Pyetja
Çfarë kompetencash duhet të kenë liderët politikë shqiptarë për të udhëhequr kombin drejt avancimit dhe bashkimit kombëtar? Kjo pyetje synon të ndihmojë në identifikimin e karakteristikave që janë të nevojshme për një lidership të fortë dhe të qëndrueshëm në kontekstin e zhvillimit të kombit shqiptar.
Rezultatet
Sipas modelit Leadership Competency Model Drenica, 25 kompetenca kryesore janë identifikuar si thelbësore për suksesin e liderëve. Këto kompetenca përfshijnë:
Modeli i Kompetencave të Lidershipit Drenica, me validimin e tij neuroshkencor, ofron një pasqyrë të thellë mbi bazën biologjike të sjelljeve të lidershipit. Këtu është një përkthim i 25 kompetencave dhe validimit të tyre neuroshkencor, siç është përshkruar në artikull, së bashku me rëndësinë e tyre për lidershipin në politikë për avancimin e kombit shqiptar:
Dinjiteti dhe Respekti
Validimi Neuroshkencor: Korrelatet neuronale të empatisë dhe njohjes sociale. Oksitocina lehtëson sjelljet pro-sociale.
Kuptimi Politik: Liderët që mishërojnë dinjitetin dhe respektin nxisin besimin dhe kohezionin, të domosdoshme për bashkimin e kombit.
Shpërndarja e Dhuratave në Mënyrë Të Drejtë
Validimi Neuroshkencor: Aktivizimi në rajone të trurit që lidhen me shpërblimin; dopamina ka një rol të rëndësishëm.
Kuptimi Politik: Shpërndarja e drejtë e burimeve rrit barazinë shoqërore dhe besimin, duke motivuar qytetarët të kontribuojnë pozitivisht.
Marrja e Vendimeve
Validimi Neuroshkencor: Aktiviteti i korteksit prefrontal dhe balanca e neurotransmiterëve ndikojnë në marrjen e vendimeve.
Kuptimi Politik: Liderët politikë duhet të marrin vendime të informuara dhe të balancuara për të udhëhequr progresin kombëtar, duke siguruar drejtësi dhe efektivitet.
Reflektimi
Validimi Neuroshkencor: Aktiviteti i Rrjetit të Modalitetit të Parë (DMN) lehtëson introspeksionin dhe mësimin.
Kuptimi Politik: Liderët që reflektojnë mbi gabimet ose sukseset e kaluara mund të përshtatin politikat për qeverisje më të mirë.
Ndërtimi i Marrëdhënieve
Validimi Neuroshkencor: Oksitocina dhe vasopresina përmirësojnë besimin dhe lidhjen.
Kuptimi Politik: Liderët politikë që ndihmojnë në ndërtimin e marrëdhënieve të forta mund të bashkojnë grupe të ndryshme, të domosdoshme për harmoni kombëtare.
Përgjegjësia për Të Tjerët
Validimi Neuroshkencor: Rajonet e trurit të lidhura me empatinë dhe teorinë e mendjes reflektojnë një ndjenjë përgjegjësie.
Kuptimi Politik: Liderët duhet të veprojnë në interes të popullit, duke treguar empati dhe siguruar mirëqenien sociale.
Përforcimi i Ndryshimit
Validimi Neuroshkencor: Neuroplastiçiteti mbështet përforcimin e zakoneve dhe sjelljeve të reja.
Kuptimi Politik: Ndryshimet politike të suksesshme kërkojnë fleksibilitet dhe aftësinë për të kapërcyer rezistencën ndaj politikave të reja.
Etika
Validimi Neuroshkencor: Rajonet të lidhura me arsyetimin moral ndikojnë në marrjen e vendimeve etike.
Kuptimi Politik: Liderët etikë sigurojnë drejtësi dhe transparencë, duke fosteruar besimin e publikut në qeveri.
Përmirësimi i Dijenisë për Detyrat
Validimi Neuroshkencor: Aktiviteti i hipokampit ndihmon në marrjen e njohurive.
Kuptimi Politik: Politikanët duhet të përmirësojnë vazhdimisht njohuritë e tyre për të marrë vendime të informuara që adresojnë nevojat e kombit.
Eliminimi i Pengesave për Performancën
Validimi Neuroshkencor: Modifikimi i amigdales ndihmon në reduktimin e stresit, duke mundësuar një performancë më të mirë.
Kuptimi Politik: Liderët duhet të përqendrohen në heqjen e pengesave për zhvillim, duke siguruar progres në të gjitha nivelet.
Vlerësimi i Pasojave
Validimi Neuroshkencor: Aktiviteti i korteksit të vijës së përparme ndihmon në vlerësimin e pasojave të mundshme.
Kuptimi Politik: Liderët politikë të mençur vlerësojnë pasojat afatgjata të politikave, duke siguruar zhvillim të qëndrueshëm.
Shpjegimi i Vendimeve me Respekt
Validimi Neuroshkencor: Qarku nervor i përfshirë në procesimin e gjuhës dhe empatinë.
Kuptimi Politik: Komunikimi i qartë dhe me respekt përmirëson kuptimin dhe mbështetjen e publikut për vendimet.
Përshëndetje
Validimi Neuroshkencor: Aktivizimi në rajone të trurit të lidhura me autonominë mbështet fuqizimin.
Kuptimi Politik: Fuqizimi i qytetarëve dhe liderëve promovon pjesëmarrjen, duke ndihmuar në avancimin e përbashkët.
Përkujdesja për Marrëdhëniet
Validimi Neuroshkencor: Lëshimi i oksitocinës ndihmon lidhjen dhe besimin.
Kuptimi Politik: Forcimi i marrëdhënieve ndërpersonale dhe ndërgrupore siguron stabilitetin politik dhe bashkëpunimin.
Integriteti dhe Sinqeriteti
Validimi Neuroshkencor: Rajonet e trurit të lidhura me njohjen morale mbështesin integritetin.
Kuptimi Politik: Integriteti në udhëheqje kultivon besimin e publikut dhe forcon proceset demokratike.
Identifikimi i Problemeve
Validimi Neuroshkencor: Korteksi prefrontal ndihmon në identifikimin e problemeve.
Kuptimi Politik: Liderët politikë duhet të njohin sfidat kombëtare për të gjetur zgjidhje efektive për mirëqenien e kombit.
Marrja e Rrezikut të Mençur
Validimi Neuroshkencor: Aktiviteti i balancuar në rajonet e shpërblimit dhe kontrollit mbështet marrjen e rrezikut.
Kuptimi Politik: Liderët duhet të kenë guximin për të marrë rreziqe të kalkuluara për përparimin kombëtar, duke përqafuar inovacionin dhe reformën.
Komunikimi me Komunitetin
Validimi Neuroshkencor: Qarku nervor i përfshirë në komunikimin shoqëror dhe empatinë përmirëson ndërveprimet me komunitetin.
Kuptimi Politik: Komunikimi efektiv me publikun ndihmon në ndërtimin e besimit, inkurajon pjesëmarrjen dhe promovon unitetin.
Mësimi i Përsëritur
Validimi Neuroshkencor: Neuroplastiçiteti mbështet mësimin dhe përshtatjen gjatë gjithë jetës.
Kuptimi Politik: Liderët duhet të mbeten të përshtatshëm për të naviguar ngjarje të papritura dhe dinamika në ndryshim.
Mendimi Kritikal
Validimi Neuroshkencor: Aktivizimi në korteksin dorsolateral prefrontal mbështet arsyetimin logjik.
Kuptimi Politik: Liderët duhet të përdorin mendimin kritik për të vlerësuar efektivitetin e politikave dhe nevojat kombëtare në mënyrë objektive.
Zgjidhja Kreative e Problemeve
Validimi Neuroshkencor: Rajonet e trurit të lidhura me krijimtarinë mbështesin zgjidhjen e problemeve.
Kuptimi Politik: Qasje krijuese në krijimin e politikave çon në zgjidhje inovative që adresojnë çështje komplekse kombëtare.
Bashkëpunimi
Validimi Neuroshkencor: Sinkronizimi nervor dhe empatia promovojnë punën e efektshme në grup.
Kuptimi Politik: Liderët politikë duhet të bashkëpunojnë mes partish dhe me shoqërinë civile për të zbatuar reforma të suksesshme.
Dëgjimi Aktiv
Validimi Neuroshkencor: Aktivizimi në rajonet e procesimit të audios mbështet dëgjimin aktiv.
Kuptimi Politik: Dëgjimi i shqetësimeve të qytetarëve dhe palëve të interesuara siguron një qeverisje më të mirë dhe krijimin e politikave.
Fleksibiliteti
Validimi Neuroshkencor: Korteksi prefrontal dhe neuroplastiçiteti mbështesin fleksibilitetin.
Kuptimi Politik: Liderët politikë duhet të mbeten fleksibël për të naviguar ngjarje të papritura dhe dinamika të ndryshueshme.
Arritja e Objektivave
Validimi Neuroshkencor: Rrugët dopaminergjike mbështesin sjelljen e orientuar nga qëllimet.
Kuptimi Politik: Caktimi dhe arritja e objektivave kombëtarë siguron progres dhe nxit krenarinë kombëtare.
Diskutim
Për të udhëhequr një komb drejt avancimit dhe bashkimit kombëtar, liderët shqiptarë duhet të posedojnë një gamë të gjerë aftësish dhe karakteristikash. Disa nga kompetencat më të rëndësishme lidhen me dinjitetin, respektin, etikën dhe përgjegjësinë ndaj qytetarëve. Liderët që nuk i zotërojnë këto kompetenca janë të paaftë për të menaxhuar sfidat në një shoqëri komplekse dhe për të udhëhequr në mënyrë që të ndihmojnë në bashkimin kombëtar. Për më tepër, aftësia për të marrë vendime të mençura, të bazuara në analiza të thella dhe mendim kritik, është thelbësore për arritjen e qëllimeve të kombit shqiptar.
Pyetje Reflektimi për Liderët Politikë që Synojnë të Udhëheqin Kombin Shqiptar
A i posedoj të paktën 60% të kompetencave të përmendura më lart, të bazuara në shkencën e lidershipit?
A zotëroj aftësitë e nevojshme për të krijuar besim dhe për të ndërtuar marrëdhënie të qëndrueshme në shoqëri?
Si mund të demonstroj dinjitet, respekt dhe integritet në veprimet e mia politike?
A marr vendime të bazuara në analiza të thelluara dhe të menduara mirë për të siguruar drejtësi dhe qëndrueshmëri afatgjatë?
Si e vlerësoj ndikimin afatgjatë të politikave që propozoj?
A jam i aftë të identifikoj dhe të menaxhoj ndryshimet që kërkon shoqëria, duke adresuar sfidat dhe pengesat ekzistuese?
A kam fleksibilitetin dhe guximin për të marrë rreziqe të kalkuluara në interes të kombit?
Si mund të kontribuoj në unitetin dhe bashkëpunimin kombëtar duke adresuar divergjencat mes grupeve të ndryshme?
A përdor empati dhe ndërtimin e marrëdhënieve si bazë për lidershipin tim?
A jam një lider që mësoj vazhdimisht nga përvojat e mia dhe përmirësoj kompetencat për t’iu përshtatur dinamikave të reja?
Çfarë hapa po ndërmarr për të reflektuar mbi performancën time dhe për t’u përmirësuar?
Rekomandim për Liderët
Pas reflektimit mbi 25 kompetencat kyçe të lidershipit, nëse një politikan nuk zotëron të paktën 60% të këtyre aftësive, është etike të mos konkurrojë në zgjedhje politike. Ata duhet të punojnë për të zhvilluar dhe përmirësuar këto kompetenca dhe të rikthehen në garë pas një cikli zgjedhor, kur të jenë më të përgatitur.
Pyetje Reflektimi për Votuesit
A i posedon kandidati që dua ta votoj të paktën 60% të kompetencave të përmendura më sipër, të bazuara në shkencën e lidershipit?
A ka kandidati aftësinë për të marrë vendime të bazuara në integritet dhe etikë, duke vënë interesin kombëtar mbi interesat personale?
Si e ka demonstruar këtë aftësi në të kaluarën?
A zotëron kandidati cilësi si dinjiteti, respekti dhe empatia për të krijuar një shoqëri të drejtë dhe harmonike?
A shfaq këto cilësi në komunikimin dhe veprimet e tij?
A ka kandidati aftësinë për të reflektuar mbi gabimet e tij të mëparshme dhe për të përshtatur politikat për të arritur rezultate më të mira?
A ka treguar ndonjëherë përulësi dhe aftësi për të mësuar?
A përmbush kandidati kompetencat kryesore për të udhëhequr kombin drejt bashkimit dhe avancimit kombëtar, sipas një modeli të validuar shkencërisht?
Çfarë dëshmi konkrete ka për këto kompetenca?
A ka kandidati vizion të qartë dhe aftësi për të frymëzuar qytetarët që të punojnë së bashku për të arritur qëllimet kombëtare?
Si e përcjell ky vizion përmes politikave dhe veprimeve?
Rekomandim për Votuesit:
Nëse kandidati që synoni të votoni nuk zotëron të paktën 60% të kompetencave të modelit shkencor të lidershipit, ai nuk duhet të votohet.
Konkludim
Për të siguruar një të ardhme më të suksesshme dhe të bashkuar për kombin shqiptar, është e domosdoshme që liderët të zhvillojnë dhe zotërojnë kompetenca kyçe që ndihmojnë në përballimin e sfidave të ndryshme. Paradigma e politikëbërjes dhe e zgjedhjes së përfaqësuesve politikë duhet të ndryshojë rrënjësisht. Premtimet boshe dhe veprat e pakta duhet të zëvendësohen me lidership kompetent, i bazuar në të dhëna shkencore moderne, si ato të neurolidershipit, të inkorporuara në modelin e Kompetencave të Lidershipit Drenica, i cili tani është pjesë e literaturës së preferuar edhe në universitetet më prestigjioze si Harvard, Yale dhe Stanford.
Liderët që kanë zhvilluar afinitetin për të kuptuar lidershipin, por ende nuk janë mjaftueshëm kompetentë, duhet të shmangin hyrjen në garë, deri sa të avancojnë kompetencat e tyre në lidership. Ky afinitet vetëvlerësues është hapi i parë dhe shumë i rëndësishëm në përparimin e aftësive të lidershipit, i cili mund të arrihet përmes punës intensive në të ardhmen.
Zgjedhja e liderëve me aftësi të larta në këto fusha është një hap thelbësor për avancimin dhe bashkimin e kombit shqiptar. Votuesit duhet të jenë të vetëdijshëm për këto kritere dhe të zgjedhin liderë që i përmbushin ato, për një të ardhme më të mirë dhe më të bashkuar të kombit tonë.
Referencat
Çitaku, F., & Ramadani, H. (2024). The Neuroscientific Validation of the Leadership Competency Model Drenica. Journal of Human Resource Management, 12(2), 42-47. DOI: 10.11648/j.jhrm.20241202.13.
Çitaku, F. and Ramadani, H. (2020). Leadership Competency Model-Drenica: Generalizability of Leadership Competencies. International Journal of Organizational Leadership, 9(3), 156-162. doi: 10.33844/ijol.2020.60502.