ÇIKAGUA, NË ZEMRËN TIME

Përshkrime udhëtimi nga Luan Çipi/
Në Çikagon e pafundme, kam lëvizur me makinë në tregtore për psonisje, në klinike mjekësore për vizitë, në shkollë për të shoqëruar nipin, në kafenetë dhe çajtoret e qoshkave për kafe, në dreka e në darka te shokë e miq. Po kështu kam shëtitur më këmbë, disa kilometra në ditë në rrugët e afërta Rozvelt, Miçigan, Indjana, deri te Milja Magjike, apo te Kullat e Ujit, në Zonën Muzeore dhe për rreth bukurive mahnitëse të “Parkut të Madh” buzë liqenit Miçigan, si dhe me makinë e tren në veri, në jugë e në perëndim, drejt Oak Parkut, Universiteteve, Spitaleve, Aeroporteve dhe në qendrat rajonale për rreth.
Duke qëndruar për disa kohë në Çikago nuk mund të rija indiferent për të mësuar dhe aspekte interesante të pozicionit gjeografik, ekonomisë, demografisë dhe të historikut të këtij qyteti gjigant, ndaj pyeta dhe u konsultova edhe me literaturën përkatëse, nga ku nxora disa njohuri e tregues të veçantë për këtë qytet të rëndësishëm të Amerikës, me të cilin duket kanë lidhur pazgjidhshmërisht fatin edhe djali, nusja dhe nipat e mi.
Çikago është qyteti më i madh në shtetin e Illinois të Sh.B.A. Me rreth 2.7 milion banorë, është qyteti me dendësi më të lart në botë dhe pas New Yorkut dhe Los Angeles është qyteti i tretë më i populluar në SHBA.
Çikago u vendos në tokën mes Liqeneve të Mëdha dhe pellgut të lumit Misisipi. Sot, qyteti mban statusin si një qendër e madhe për telekomunikacionet, industrinë dhe infrastrukturën. Mjafton të themi se Aeroporti Ndërkombëtar i Çikagos, O’Hare, për volumin e transporteve të pasagjerëve dhe të mallrave, është i dyti në botë.
Në vitin 2008, qyteti i madh turistik priti 45.6 milion vizitorë vendas dhe të huaj.
Në vitin 2010, zona metropolitane e Çikagos siguroi kreun, për produktit e brendshëm bruto (PBB), midis të gjitha qyteteve më të mëdha të botës.
Qyteti është një qendër për biznes dhe financat dhe është klasifikuar në këto drejtime gjithashtu, si një qytet që mban nivelet më të lart në botë. Gjatë mesit të shekullit të 18, zona që u quajt Çikago, ishte e banuar nga një fis amtar amerikan, i njohur si Potawatomi.
Qyteti i Çikagos u themelua më 12 gusht 1883 me një popullsi prej vetëm rreth 200 banorësh. Brenda shtatë vitesh kjo u bë 4.000, për të arritur rekordin e tanishëm. Emrin “Chicago” është nxjerrë nga një pasqyrim francez i shikaakwa amtare amerikane, e përkthyer si “qepë egër”, ose “hudhër e egër”, nga gjuha Miami.
Çikago qytet, u shfaq shpejt si një qendër e rëndësishme e transportit midis shteteve lindore dhe perëndimore të Amerikës. Hekurudha e parë në Çikago u ndërtua në vitin në 1848, kur u hap edhe kanali Illinois dhe Miçigan, që mundësoi lëvizjen e anijeve me vela të Liqenit të Madh për ta lidhur me lumin Misisipi.
Çikago ka përjetuar rritjen e popullsisë më të shpejtë në botë, që kërkoi investime në infrastrukturë. Në shkurt 1856, plani Chesbrough, për ndërtimin e Çikago-së dhe sistemi i parë i Shteteve të Bashkuara për kanalizim, është miratuar njëkohësisht nga Këshilli i Përbashkët. Projekti shërbeu për ta nxjerrë Çikagon nga balta e saj dhe prej ujërave të zeza dhe për përmirësimin e shëndetit të qytetit. Mbeturinat industriale, pas kësaj, rrjedhin në lumin Çikago dhe prej andej në liqenin Miçigan, duke mos ndotur më burimin kryesor të ujit të freskët për qytetin. Qyteti ndryshoi kështu drejtimin e lumit Çikago në mënyrë që uji të rrjedh nga Liqeni Miçigan në lumë.
Në shekullin e 19, Çikago u bë një qendër e rëndësishme hekurudhore dhe hallka më e rëndësishme e sistemit të standardizuar hekurudhor të Zonave të Amerikës së Veriut .
Në 1893, Çikago priti Ekspozitën Kolumbiane Botërore pikërisht , për sfidën dhe çudinë e të gjithëve, në ish-kënetë. Ekspozita tërhoqi 27.5 milion vizitorë, dhe është konsideruar si ngjarje e madhe dhe më me ndikim në historinë ekonomike të botës.
Universiteti i Çikagos u themelua në vitin 1892 në të njëjtin vend ku gjendet dhe sot, në krahun Jugor.
Çikago njihet në histori si qendra iniciatore e lëvizjes punëtore për të drejtat e punës, qysh nga 1 Maji i viti 1886.
Në vitin 1920 në Çikago u shfaqën mbi 1000 banda me gangsterë, duke përfshirë edhe Al Kaponen famëkeq.
Ndërmjet 1910 dhe 1930, popullsia e zezë e Çikagos u rrit nga 44 mijë në 234 mijë. Kjo solli një ndikim të madh kulturor. Ishte gjatë kësaj vale që Çikago u bë një qendër për muzikë të xhazit, me King Oliverin e dëgjuar.
Më 2 dhjetor, 1942, fizikani Enriko Fermi realizoi këtu, ne Universitetin e Çikagos prodhimin e kontrolluar të bombës bërthamore, si pjesë e Projektit Manhattan top-sekret dhe që shpejtoi përfundimin e kasaphanës së luftës së dytë botërore.
Ndryshimet strukturore në industrinë, në vazhdimin e viteve, shkaktuan humbje të mëdha të vendeve të punës për punëtorët më të pakualifikuar. Në 1966, qyteti priti trazira, që nën udhëheqjen e Martin Lyter Kingut, siguruan më shumë liri dhe të drejta demokratike.
Çikago është një bastion i Partisë Demokratike dhe ka qenë shtëpia e shumë politikanëve me ndikim, duke përfshirë edhe Presidentin aktual të Shteteve të Bashkuara, Barack Obama.
Çikago gjendet në verilindje të Illinois, në kufirin jugperëndimor të liqenit Miçigan. Qyteti shtrihet pranë ujërave të ëmbla të Liqeni i Miçiganit, dhe dy të lumenjve, lumit Çikago në qendër të qytetit dhe lumit Llullë.
Kur qyteti u themelua në vitin 1833, shumica e ndërtimit të hershëm filloi rreth lumit Çikago.
Çikago ka një sistem të përsosur rrugësh: Lake Shore Drive shkon ngjitur me një pjesë të madhe të tokës buzë liqenit. Paralel me këtë arter të rëndësishëm, shtrihen qendra pushimi dhe argëtimi të rëndësishme. Disa prej parqeve ujore përgjatë rrugës dhe afër saj, përfshijnë Lincoln Park, Grant Park, Burnham Park dhe Jackson Park. Njëzetë e nëntë plazhet publike janë shtrirë gjithashtu edhe përgjatë bregut. Deponia, shtrihet në një pjesë të liqenit, duke siguruar hapësirë për Navy Pier, veriu Island, Muzeu Campus, dhe pjesës të madhe të Konventës Mc Cormick Center. Shumica e godinave të qytetit të rrjetit komercial dhe banesor, gjenden po në afërsitë e vijës ujore.
Qyteti shtrihet brenda zonës së lagësht, me klimë kontinentale, dhe përballet me përvojat e katër stinëve të dallueshme. Verërat janë të ngrohtë dhe të lagështa, me një temperature mesatare ditore prej 24.2 ° C. Temperatura normale në verë nuk arin të tejkalojë 32 ° C në 21 ditë. [42], Dimrat janë të ftohtë, me dëborë dhe me erë, me disa ditë me diell, dhe me një mesatare prej -4,7 ° C . Temperaturat shpesh (43 ditë) qëndrojnë nën zero për gjatë gjithë ditës, ndërsa pranvera dhe vjeshta janë sezonet e butë me lagështi të ulët.
Sipas Shërbimi Kombëtar të Çikagos, temperatura zyrtare prej 42 ° C është regjistruar më 1 qershor 1934 dhe më 11 korrik 1936. Temperatura më e ulët e -33 ° C është regjistruar më 20 janar 1985, [43] . Qytetarët normalisht mund të përjetojnë temperatura ekstreme të dimrit të ftohtë që mund të zgjasë për disa ditë rresht
Rezultati i zjarrit të madh që ra në Çikago ishte njëkohësisht shkak i bumit t ë madh të ndërtimit. Ndoshta ngjarja më e veçantë e asj kohe ishte zhvendosjen e shumë prej arkitektëve më të shquar të kombit nga New England në Çikago.
Në 1885 nisi ndërtimi i qiellçarëses së parë prej çeliku. Sot Çikago ka qendrën më të lart në botë dhe me dendësi më të madhe banoresh. Aktualisht, katër ndërtesat më të larta në qytet janë Willis Tower, Trump International Hotel, Kulla te Qendra Aon (më parë kulla e naftës Standard Building), dhe kulla John Hancock Center.
Më shumë se një vend fantastik për fansat e sportit, qyteti i erës, konsiderohet gjithashtu dhe vendlindja e arkitekturës moderne amerikane. Pas Zjarrit të Madh në vitin 1871, në Çikago u krijua mjaft vend i lirë.
Arkitektë nga më të mirët e botës që u vendosën në Çikago krijuan disa prej ndërtesave më të paharrueshme në botë. Për të pasur idenë se si duket qyteti, mbani parasysh se fjala “qiellgërvishtës” u krijua pikërisht në këtë qytet.
Gjatë periudhës së rindërtimit, në Çikago u ndërtuar rrokaqiell i parë në botë në 1885, duke u përdorur çeliku si skelet ndërtimi .
Projekte të mëdha të ndërtimit, duke përfshirë Sears Tower (tani e njohur si Kulla Willis, e cili në vitin 1974 u bë ndërtesë më e lart, në botë), Universiteti i Illinois në Çikago, McCormick Vendi, dhe O’Hare Internacional Airport, u ndërmorën gjatë qëndrimit Richard J. Daley ‘s si Kryetar Bashkie, familja e të cilit formoi në këtë qytet, një dinasti drejtimi e ndikimi shumë vjeçar, deri në Shkurt të vitit 2011, në ditët e qëndrimit tonë këtu.
Çikago është gjithashtu një qendër e shquar në stilet e zgjedhura të ndërtimit. Kështu dallohen, veç të tjerave, katedrale e kisha të stilit anglikan, roman, polak, grek etj. Një nga rrethinat e Çikagos, Oak Park, është shtëpia e arkitektit kryesor, të famshmit Frank Lloyd Wright.
Çikago dallohet edhe për sistemin e kryqëzuar bukur të rrugëve që e përshkojnë atë tej e tej.
Western Avenue, është një nga rrugët më të gjatë urbane në botë. Rrugët e tjera kryesore janë: Belmont Avenue, Anija Road, dhe Divizioni Street.
Mbi një e treta e popullsisë së qytetit është e përqendruar buzë liqenit (nga Rogers Park në veri te South Shore në jug). Këtu shtrihet dhe zona e parqeve të pushimit, plazhet, qendrat verore sportive, qendra muzeore, etj.
Çikagoja është qendër e rëndësishme e arsimit, kulturës, artit, sportit, kinematografisë dhe gazetarisë si dhe, pse mos ta themi, e kulinarisë dhe e jetës se gjallë e aktive të banorëve të saj, të mbledhur këtu në shekuj, nga mbarë bota.
Është për t’u cilësuar aktiviteti teatror, me dy trupa shumë të njohur: Komedi doli-Second City dhe IO, (i njohur më parë si Improv Olympic). Kompanitë teatrore Chicago përfshijnë Teatri Steppenwolf Company (në anën veriore të qytetit), Teatri Goodman, dhe Xhennete Fitorja Theater. Çikago ofron argëtim Broadway-stil, në teatro të tilla si Ford, Qendra e Arteve, Teatri Oriental, Cadillac Palace , Universitetit Roosevelt, Kulla e Ujit, Teatri Harris, Opera House, Opera Lyric.
Qyteti ka qenë një epiqendër për furi kulturë që nga vitet 1980, si dhe për rima të tjera moderne.
Qyteti është përmendur për ekipe sportive të famshëm e deri
kampion Amerike e Bote, si në basketboll, futbollin amerikan dhe boks.
Në mbyllje dua të ndalem e të them më gjatë dy fjalë për kulinarin e Çikagos. Diku lexova në internet se Çikagos i thonë edhe “qyteti i biftekut”. Edhe këtu në Amerikën e punës, mesa duket, njerëzit e kanë mendjen edhe te pjata, si një nga dy kënaqësitë kryesore të jetës. Dhe unë për këto kënaqësi të veçanta, megjithëse burrë në moshë të thyer, bëra gjithë atë aventurë turistike, aq sa desh humba rrugëve të Londrës.
Në Çikago provuam pjata gjelle në disa restorante për drekë dhe për darkë. Dreka është e ç’është, se diku të jep kënaqësi për cilësinë dhe shërbimin, por darka me gati dyfishin e madhësisë së pjatës së drekës, të lë pa mënd e të “deh” pa pirë. Kjo, si në lokalet e qendrës së Çikagos, po dhe sidomos në restorantet e famshme masive “ÇizKejk Fabrikë”. Të tilla ka kudo. Ato janë vendosur në godina të zakonshme, atje ku ka më shumë dendësi banorësh. Natyrisht në Çikago ka restorante tepër luksoze për të pasurit. Lokalet që pash unë janë jo me shumë zbukurime e arkitekturë të posaçme dekorative, apo me kthina të veçanta intime, (siç kam parë në Roterdam, Bruksel, Toronto, Stamboll e gjetiu}, po salla të mëdha praktike për qindra bujtës. Kudo shërbimi, qysh në pritje e shoqërim dhe sidomos buzëqeshja dhe sjellja e kamarjerëve të shërbimit, (si dhe në qytetet e tjera), është e
jashtëzakonshme. Kjo shpjegohet se këtu kamarjerët paguhen fare pak nga pronari i tyre dhe mbahen e plotësohen nga shpërblimet e klientëve, pra direkt se si të shërbejnë më së miri e të buzëqeshin deri në lajkatim. Po çmimet, mund të pyes kush. Ato ishin më të të ulta se në shtetet e tjera dhe të krahasuara me Shqipërinë, (po të gjykojmë nga gramatura), ishin të barabarta, ose më të lira.
Unë një herë te një lokal i “ÇizKejk Fabrik” afër Aeroportit O’Heri porosita, veç të tjerave, një pjatë makaronash me karkaleca deti. Jam vlonjat, lindur e rritur në bregdet dhe lokalet e Jonufrës së sotme të bregdetit të Vlorës p.sh janë të vlerësuara edhe nga turistët e huaj, por befasinë që më solli në shije dhe “ngopje” kjo pjatë, në këtë lloj restoranti dhe kënaqësinë që më krijoi, jo vetëm që nuk e kisha hasur kund, po besoj se do ta mbaj mend për shumë kohë. Një herë tjetër porosita biftek viçi dhe veç kënaqësisë që ndjeva, nuk munda të përtyp as gjysmën e tij. Çudia ishte në fund, kur vet kamarjeri të sjell ambalazh të posaçëm dhe ti, merr pjesën që nuk e ke ngrënë dhe që domosdo ngaherë ngelet, për ta shijuar të nesërmen në shtëpi, me po të njëjtën kënaqësi. Tjetër ndjesi e mirë ishte buka me ingridentë ngjyrëkafe e errët,me shije krejt të veçantë,
e ngrohtë sikur sapo të ketë dalë nga furi, si dhe gotat me ujë të ftohtë me akull, që ngelen gjithnjë plotë, se një kamarjer i posaçëm “i ushqen” në vazhdimësi.
Një ditë tjetër, kur festuam datëlindjen e Adelës, nuses së djalit tonë, shkuam në restorantin e famshëm të kullës “ Xhon Hankok”, që është një nga kullat më të larta të Çikagos, që arin në kulmin e saj 344 metro lartësi dhe ka 100 kate. Ajo, kur u ndërtua në vitin 1968 ishte ndërtesa më e lart në botë.
Te porta kryesore e kullës, pasi na kontrollohet bagazhi i makinës dhe pritet bileta e parkimit, na hapet trari dhe na lejohet kalimi. Lëvizim me makinë në formë spirale brenda ndërtesës, si të ngjiteshim në Llogora, deri sa parkojmë në katin e nëntë. Nëpërmjet ashensorit super të shpejtë, aqsa në ato pak minuta ndiem dhembje koke e zhurmë në vesh, kalojmë para dhe të shoqëruar zëmë vendet në katin e nëntëdhjetë e pestë, në tavolinat e rezervuara buzë dritareve të stërmëdha. Një pamje madhështore u hap para nesh dhe ndërsa aty afër poshtë shihen qiellçarëse të tjera, më tej shfaqet deri në rrethinat, qytetit i madh dhe liqeni i pafund. Makinat që lëvizin kudo në rrugët aty poshtë duken si bubuzhina dhe njerëzit si miza dheu.
Sapo ulemi dy kamarjerë të veshur me uniformë të zezë shtrojnë pjata, lugë, pirun e thika dhe mbushin gotat me kafe, ujë me akull dhe me përzierje lëngjesh të freskëta frutash. Na duhet të ngriheshim vet secili, për të shkuar disa herë te vitrinat ekspoze të ushqimeve të parapërgatitura. Ato i gjetëm të renditura njëra pas tjetrës bukur e që të ndillnin oreks, q ë nxirrnin avull dhe aromë beharnash, shumica duke zier ende në kusitë e posaçme të mbyllura me kapak. Kishte aty supa, sallata, gjellë me mish, dhe mishra gjithfarësh, qofte, dhjetëra lloje sallamesh, peshk e karkaleca, djathëra shumëllojtë dhe fruta të freskëta të të gjitha klimave , në dhjetëra lloje e në cilësi shumë të pëlqyera. Të prishej mëndja nga shumëllojshmëria e asortimenteve, saqë nuk dije kë të zgjidhje. Me një kuotë të caktuar dollarësh, natyrisht shtrenjtë, mund të haje aty për gjithë ditën ç’të doje dhe sa të
doje.
Do kthehem në Shqipëri, në Vlorën time të dashur, po këtu lë, jo vetëm djalin tim të vetëm, nusen, dy nipa dhe mbesën time, të lidhur fort me Amerikën. Këtu lë dhe shokë e miq të dashur, po, mbi të gjitha, si pjesë të zemrës sime, bashkë me ta, lë dhe dashurinë e madhe për Amerikën, ku kaloi rininë e tij, si Vatran i hershëm babai im. E lë Çikagon dhe shokët e miqtë, të shumtë e të mirë që kam, po lë njëkohësisht, një pjesë të zemrës dhe të mendjes sime, që nuk guxon kush ta shkul dot prej këndej.
Çikago, Mars.24.2011
Pjesë e Librit të Luan Çipit “NGA LLOGORAJA NË NIAGARË”