Artan Nati/
“Për të mbrojtur demokracinë, populli duhet të ketë një ndjenjë të fortë pavarësie, vetërespekti dhe uniteti” thotë Mahatma Gandhi. Shumë mendimtarë kanë vënë në dukje se demokracia është e brishtë dhe nuk duhet besuar si një libër i shenjtë. Në një demokraci, votohet përpara se të ndiqen urdhrat, ndërsa në një diktaturë, votimi është i panevojshëm, thonë mendimtarë të tjerë. Shpesh e vërteta e vërtetë është e negociueshme për sa kohë që miratohet nga turma Kështu frenohet mendimi intelektual dhe fiton mediokriteti. Të njëjtat argumente, të njëjtat cikle, të njëjtat rituale të veshura me iluzionin e progresit. Dhe ngadalë në heshtje një pyetje fillon të marrë formë. Po sikur demokracia, kjo shtyllë e shenjtë e qytetërimit modern, të mos jetë ajo që mendojmë se është? Po sikur të mos jetë një fener lirie, por një iluzion i bukur ku pushteti rishpërndahet, por nuk çmontohet, dhe ku manipulimi mban maskën e zgjedhjes? Po sikur inteligjenca, që të jetë inteligjenca e vërtetë, lloji që guxon të vërë në dyshim ëndrrën kolektive jo vetëm që injorohet, por përjashtohet sistematikisht? Na është thënë se demokracia është sistemi i popullit nga populli për popullin. Por shikoni përreth? A janë këta vërtet njerëzit që do t’u besonim të vërtetën? Po sikur vetë struktura që na premton një zë, të jetë e njëjta që siguron që të mos e përdorim kurrë? Po sikur demokracia në formën e saj aktuale nuk e lartëson mençurinë, por e zbeh atë dhe ndoshta pyetja më shqetësuese nga të gjitha: Po sikur njerëzit e zgjuar të ndalojnë së besuari në demokraci jo sepse janë cinikë? Po sikur sistemi të mos ishte projektuar për të kultivuar njohuri, por për ta neutralizuar atë? Ne nuk jemi rritur për të bërë këto pyetje. Në fakt, ne dolëm nga komunizmi dhe besonim se demokracia si sistem do të zgjidhte çdo problem. Ne harruam se në qendër të çdo sistemi shoqëror është njeriu.
Demokracia është e mirë, por njeriu ka evoluar që të bindet dhe të jetë tribal dhe mbi të gjitha të mos jetë skeptik. Të vësh në dyshim është e rrezikshme. Dyshimi është i barabartë me ekstremizmin. Por diku thellë brenda jush, ju keni ndjerë se diçka nuk shkon. Pas 35 vitesh duket qartë se diçka është gabim me demokracinë, me partitë politike dhe me ata që na udhëheqin dhe ne shpesh i besojmë verbërisht. Dhe kur fillon ta dëgjosh, demokracia nuk ndihet më si një strehë. Ndihet si një lojë ku të gjithë pretendojnë dhe askush nuk dëshiron të pranojë se rregullat janë thyer. Pra, tani pyetja bëhet se çfarë fshihet nën ritualet e votës, sloganet e rrugës dhe iluzionin e vullnetit kolektiv? Për t’iu përgjigjur kësaj pyetje, ndoshta duhet të shkojmë më thellë. Jo në strukturën e politikës, por në strukturën e mendjes. Sepse rrënjët e vërteta të këtij zhgënjimi nuk janë politike. Ato janë psikologjike. Ato janë filozofike. Ato janë ekzistenciale. Dhe sapo t’i kuptosh, nuk mund ta harrosh kurrë. Demokracia në idealin e saj më të pastër është ëndrra e mençurisë kolektive. Por e vërteta e pakëndshme është se mençuria kolektive është rrallë kolektive dhe akoma më rrallë e mençur. Jean Paul Sartra besonte se liria ishte një mallkim aq sa një dhuratë, se të jesh vërtet i lirë do të thotë të mbash peshën e zgjedhjes, përgjegjësisë dhe izolimit. Dhe shumica e njerëzve, pavarësisht asaj që pretendojnë, nuk duan liri. Ata duan drejtim, siguri, dikë për të fajësuar kur gjërat shkojnë keq. Dhe demokracia, ashtu siç ka evoluar, i përshtatet kësaj dëshire. Nuk u kërkon njerëzve të mendojnë, por u kërkon të zgjedhin. Dhe zgjedhja, kur është e lirë nga vetëdija, bëhet një lloj hipnoze. Jep iluzionin e pushtetit, ndërsa fsheh mekanizmat e kontrollit.
Shikoni se çfarë ndodh në vendin tonë. Jetojmë në demokraci, por në ndryshim nga diktatura, ne kemi dy diktatorë që funksionojnë si një i vetëm. Ata funksionojnë si dy anë të së njëjtës monedhë. Shqiptarët mendojnë se janë të lirë dhe kanë mundësi për të zgjedhur, por në fakt gjithmonë kemi në pushtet të njëjtën elitë, të njëjtët oligarkë dhe të njëjtën makinë propagandistike në shërbim të tyre. Demokracia jonë na jep iluzionin se ne kemi mundësi të vendosim për fatet tona, por fsheh mekanizmat e kontrollit. Rama dhe Berisha çimentojnë pozicionet e tyre me listat e mbyllura dhe hedhin në luftë si gladiatorë, kundështarët e tyre. Ata që nuk binden, njerëzit që guxojnë të mendojnë ndryshe, do të përfundojnë në fushë beteje. Aq më tepër nqs nuk binden, do të përfundojnë si ushqim për turmat që brohorasin këtë spektakël absurd.
Votimi është kthyer në një ritual përkatësie, një mënyrë për të thënë “Unë jam në anën e duhur”. Por kush e përcakton të drejtën dhe çfarë ndodh kur shumica zgjedh jo më të mirën, por më të njohurin, më qetësuesin emocionalisht? Friedrich Niçe na paralajmëroi se: “Çmenduria tek individët është e rrallë, por në grupe, parti dhe epope është rregulli.” Votuesit votojnë për interpretuesin më të aftë, siç ishte Zegjineja, e cila lexonte me zell prozën e shkruajtur nga Balluku. Ndërsa në malësinë e Shkodrës vota jepej si shpërblim ndaj miellit dhe gurëve të hedhur në rrugët e zonës. Në pjesët e tjera të vendit vota hidhej nga frika e ardhjes në pushtet të Berishës apo si pasojë e frikës ndaj korrupsionit galopant të Ramës. Demokracia atëherë tek ne bëhet një teatër i turmës. Dhe turmat nuk drejtohen nga logjika, por nga infeksioni. Idetë përhapen si viruset jo sepse janë të vërteta, por sepse ndihen mirë. Demokracia u jep të gjithëve një zë. Po, por jo të gjithë zërat flasin nga llogjika. Shumica flasin nga frika. Se votimi për të keqen më të vogël është ende votim për të keqen. Për këtë arsye dialogu mbytet nga spektakli emocional se llogjika është ndëshkuar dhe mashtrimi shpërblehet. Rama e Berisha e dinë shumë mirë se njerëzit reagojnë më shumë nga frika dhe emocionet e së kaluarës dhe gjithmonë jetojnë si krijesa, mbijetesa e të cilëve kërcënohet nga kundështarët.
Vota nuk është kurrë pushtet për votuesin, por një qetësues dhe iluzion se kemi të drejtë zgjedhje. Skena e debatit nuk është kurrë e vërtetë. I gjithë teatri është projektuar për të të mbajtur të besosh mitin se vota jonë është një zgjedhje. Debatet dhe debatuesit në televizionet e blera e të financuar nga elita jonë politike e ekonomike, eksitojnë masat dhe japin idenë se ne kemi mundësi reale të zgjedhim. Por tani pas 35 vitesh duket qartë. Tani e shohim se demokracia ashtu siç ekziston në formën e saj moderne nuk është arritja kurorëzuese e qytetërimit. Është kompromisi i një specieje të frikësuar që shpesh e quajnë sovran. Një sistem i ndërtuar jo mbi mençuri por mbi numra, jo mbi të vërtetën, por mbi konsensus, jo mbi drejtësi por mbi dobi. Dhe konsensusi nga natyra e tij përkulet te emëruesi më i ulët i përbashkët.
Çfarë është liria në të vërtetë dhe më e rëndësishmja, a jemi mjaftueshëm të fortë për ta duruar atë? Ne donim liri,pa e ditur se ç’është ajo. Tani e shohim se çfarë në të vërtetë është, por ndryshe si e mendonim dikur. Nuk është siguri as rehati. Liria e vërtetë është e tmerrshme sepse heq iluzionin se dikush tjetër është në kontroll. Vret fantazinë se dikush atje jashtë do t’i rregullojë gjërat për ne. Ajo vret fantazinë se ka një parti, ose një udhëheqës, ose një sistem të projektuar për të na shpëtuar nga problemet. Jo, kur perdja më në fund bie, kur të gjitha zhurmat shuhen, mbetemi në këmbë në heshtjen brutale të pronësisë së vetes tonë. Dhe atëherë na godet mendimi se ne jemi më përgjegjës sesa na është thënë ndonjëherë.
Tani pyetja përfundimtare mbetet: Jo kush duhet të na udhëheqë, por kush po bëhesh kur nuk ke më nevojë të udhëhiqesh. Ky është rebelimi përfundimtar. Kjo është e vërteta që asnjë votë nuk mund ta përmbajë. Dhe ky është fillimi i një jete të jetuar jo në sisteme, por… në sovranitet Mirë se vini në lirinë tuaj