Donika Mustafaj:Misteret e filmit “Kur kënga nuk kishte Pazar”

PERSONAZH/ Flet regjisorja e mirënjohur Donika Mustafaj: Dikur kënga ishte një qëllim më vete,  sot qëllimi është fitimi i parasë/

-Ja misteret e filmit “Kur kënga nuk kishte Pazar”

– Të gjitha këngët e dashurisë sot janë këngë mekanike, nuk  kanë  shpirt

-Këngëtarët sot shesin më shumë imazhin  se sa këngën

Nga Albert Z. ZHOLI/

Kënga për dashurinë është burim i kulluar i ndjenjave të shpirtit. Ajo të çon drejt virtytit, ndjenjës së pastër, mallit të përvëluar, kufijve të sentimentit njerëzor me dimensione të hiperbolizuara jashtë paragjykimeve dhe barrierave të shoqërisë. Ajo e lartëson bukurinë e vashës në tempullin e ndjenjës dhe dashurinë e djalit në himnin e lidhjes fizike dhe shpirtërore, me një temp perëndish. Kënga, e kthen realitetin në idealizëm dhe idealizmin pjesë  të kënaqësisë së të jetuarit. Ajo është ankth, mall, përshpirtje, lartësim, ikjemendje drejt skutave të vetvetes. Kush jemi pse jetojmë? Si na kanë dashur dhe sa dashurojmë ne në jetën tonë?! Jo vetëm Nepor edhe të tjerë!. Asnjëherë populli nuk e ka shkruar eksperiencën e tij jetësore, më shumë se në zhanrin e këngës. Një përballje shpirti dhe mbi të gjitha brezash ndër vite, genesh dhe gjenetike të një populli, që ka ditur ta bëjë shpirtin të flasë me notat e këngës së tij. Duke rrjedhur nga kjo tokë e virgjër, brendësore e malaksur vetëm me natyralitet, kënga lartësohet në interpretimin e një këngëtari virtuoz dhe të talentuar. Është kjo lidhje e madhe shpirtërore e poezisë popullore me interpretimin, që ka krijuar në Shqipëri një plejadë këngëtarësh me emër që i kanë dhënë këngës për dashurinë emrin dhe talentin e tyre. Dhe pse muzika është kthyer në një mall tregu, këngëtarët më të talentuar ndjehen larg këtij manierizmi duke patur si pasion intelektual muzikën e vërtetë, muzikën e pastër, muzikën autoktone shqiptare, tekstin e bukur të mbështetur në folklorin shqiptar. Është pikërisht kjo shtresë intelektualësh e cila krijon një veçansi me interpretimin e saj. Por nuk është vetëm kjo. Është dhe e kundërta e saj, kur kënga për dashurinë përcillet me një muzikë absurde dhe një tekst pa kuptim në emër të komercializmit. Kështu foklori përjashtohet, teksti poetik shpërdorohet, muzika tradicionale mohohet. Të gjitha në emër të parasë….

Kënga për dashurinë dje dhe sot. Çfarë është në folklorin shqiptar, si ruhej kjo muzikë dje dhe si është sot kjo këngë magjike?

-Tek këngën për dashurinë  para viteve ’90 dhe pas viteve ’90, nuk kanë ndalur ende kritikët, apo muzikologët ta analizojnë. Kënga ka shumë komponentë. Kënga nuk është përqendruar  vetëm tek teksti. Kënga është si çdo art tjetër që tregon se kush jemi. Kënga brenda ka edhe motivin e dashurisë. Unë jam përqendruar tek kënga e dashurisë dhe  në film kam përcjellë tek shikuesi  këngën e lehtë dhe atë popullore. Këto janë të gjitha këngë dashurie, për të  parë ndikimin e dashurisë në këngët bashkëkohore. Duke parë si kanë ndikuar këngët e dashurisë në këngët bashkëkohore unë ndërtova  këtë film duke e parë si ka qenë më përpara dhe e krahasoj me sot. Kam respektuar personalitete që kanë  emër në  fushën e artit si Jorgo Papingji, Flamur Shehu, Arben Duka, Pandi Laço. Këto janë personalitete që flasin. Konkluzioni im është: Nuk mund të  mendosh që kultura jonë individuale, është  thelbi kryesor i kulturës së këngës së dashurisë. Kënga është  ajo që e çon kulturën  tonë drejt një regresi apo progresi dhe më tej drejt një  analize. Duke ballafaquar të dyja këngët para viteve ‘90 dhe  pas viteve ‘90, kam si shënjestër dallimet ms tyre…Pra kam bërë një analizë të  këngës në përgjithësi. Këngët pas viteve 1990 janë të  gjithë këngë problematike, ka një marramendje të  këngëve. Shumë njerëz mund të mendojnë se nuk është vetëm  dashuria që duhet të marim në konsideratë se kemi edhe  probleme të  tjera, se  ka edhe këngë shumë të bukura që nuk kanë  dashuri. Unë shpjegoj në film se përse kemi zgjedhur këngë dashurie. Pse publiku jonë  ka më   shumë  neps, sesa gjykim. Tërheq më shumë publikun me këtë  pasion që ka  brenda vetes dhe që e ka  të identifikueshme se sa me pasione të  tjera. Sepse është  forcë që t’ia thuash vetes tënde dobësitë që ke. Një pyetje nga një  gazetar  ishte, se kë  këngë pëlqeja! Unë jam  për të  gjitha shijet. Nëqoftëse dikur kënga ishte një qëllim më vete, kënga sot është  kthyer për të arritur  një qëllim dhe  fitimi i parasë. Kjo mund të  ketë pasoja në  peizazhin muzikor shqiptar. Unë jap një sinjal dhe një  alarm. Këta  këngëtarë e kanë shpërfytyruar të qenit art dhe  ne këtu duhet të ndalemi dhe ti  biem  fort këmbanave. Kemi  shkuar drejt një  uniformizimi të  kulturës dhe progresit të  saj meqenëse bëhen vetëm  këngë të  njëjta. Këngët  zgjidhen për ti pëlqyer rinisë. Rinia është masa më e madhe dhe më evulive e shoqërisë dhe  duhet ti përgjigjemi me gjuhë bazike. Por kur dëgjon këngët sot? Të gjitha janë këngë mekanike. Këngët mekanike nuk  kanë  shpirt.

Më përpara ne këngët i kemi pasur me tema të shumëllojshme dhe me poezi brenda. Po këngët e dashurisë sot?

Në këtë kohë kënga nuk ka asnjë lloj frymëzimi. Është gjetur një kallëp që po të realizojë diçka për fitim ka garantuar suksesin. Ata shesin më shumë imazhin  se sa këngën. Kjo  bëhet më shumë që ata të flasin për veten e tyre. Ata nuk  e kanë  më problemin e këngëve. Kënga është bërë  konsum në masë. Më parë nuk  ishte  konsum, ishte kënaqësi. Mund të  them se pjesa më e madhe e fajtorit është  media, sepse ajo është edukative. Akoma nuk e kemi kuptuar se thelbi i kulturës jepet nëpërmjet medies. Kam studiuar dhe dëgjuar shumë se këta këngëtarë i bëjnë  edhe heronj. I thërrasin nëpër studio, ku ka këngëtar të  tjerë  që kanë  më shumë vlera dhe nuk i fton njeri. Sot këngët e mëparshme  nuk  transmetohen, ato  kanë  ngelur të  ngrira  nëpër sirtarë.

Deri para  viteve  ‘90 të  gjithë kompozitorët  dhe poetët  kanë  krijuar  dhe  kanë  shkëputur nga  e kaluara, nga folklori. Kanë ecur përpara. Por sot shohim një peizazh krejt tjetër, ku nuk  pyet asnjeri për folklorin dhe traditën dhe akoma më keq kanë vënë  fëmijët  që të  këndojnë këngë që nuk u përkasin dhe kjo është e tmerrshme. Këta lloj këngëtarësh thjesht nuk bëjnë art por  bëjnë  këngë për të  fituar para.

Kush është  mesazhi  që përcjell në këtë film?

Unë e dua  shumë  këngën. Kur kam qenë e vogël kam kënduar.  Jam rritur duke kënduar. Kënga është  elementi  thelbësor i kulturës. Dhe të  gjithë  personazhet që kam në  dokumentar janë të  gjithë të  shqetësuar për këtë  gjë: Ku  po shkon  kënga sot?!  Pra ky është mesazhi…

-Kush është  bërë  pengesë e kësaj rrokopujë që po ecën kënga e dashurisë…?

E para është  media.  Dikur në media kënga ishte art  dhe vlerat përcaktoheshin nga profesionalizmi i një kënge, ndërsa sot është paraja  në mes. Profesionalizmin nuk e sheh as me dylbi, poetikën e vargjeve nuk e shijon askund në horizont…

-Përse femrat  kanë  pasur sukses më  shumë në këto lloj këngësh?

Sepse femrat  shesin imazhin. Kënga është  kthyer në një pjesë të ëndrrave tona. Atë që ne nuk  na  e  jep libri apo filmi, sot kënga na e jep për 5 minuta. Por na e jep me një imazh të përmbysur, ku derdhet lumë paraja. Sheh një klip, ku derdhet shampanjë,  vetura superluksoze, helikoptera etj, etj.

Populli një  pjesë e shikojnë, (pra nuk e  dëgjojnë ) në televizor, kompjuter apo celularë. Duke e parë vazhdimisht këtë lloj kënge që përsëritet  për 10 vjet, ajo patjetër që kthehet në një  shije. Sigurisht që populli do ta  pëlqejë dhe këtë shije të hidhur. Këtë bën reklama negative.

-Kush është lufta kryesore për tu  zhvendosur ndaj këtyre lloj këngëve ?

Duhet të  ketë  censurë nga specialistët e këngës. Duhet  të  ketë  censurë  niveli. Zgjidhjen  duhet ta  japin  ata  që janë  të asaj  fushe, unë  kam bërë  vetëm  studimin. Një këngë  pa mesazh, ku  do ta  çojë  këtë  brez?! Si po edukohet ky  brez, dhe  çfarë po i japim  këtij brezi? Kjo lloj kënge është  shkëputja  totalisht  nga  folklori. Folklori nuk  vlerësohet  se është sqimatar, ka marrë vulën dhe vlerën e popullit, sot  nuk ka  se kush  paguan për të. Media  jep atë që paguan. Thjesht media është  bërë  komerciale. Të gjitha këto i vuan folklori, muzika, kënga e bukur që është zhdukur në pluhurin e harresës.

 

***

“Kur kënga nuk ishte Pazar”

Në veprën më të fundit, “Kur kënga nuk ishte Pazar”, Donika Mustafaj bën një ndërthurje të zbërthimit të estetikës së këngës me zbërthimin sociologjik të përmbajtjes së saj, duke mbajtur gjithnjë në qendër të vëmendjes si artiste problematikën e saj të parapëlqyer rreth identitetit të shqiptarit dhe tronditjeve që ka pësuar ky identitet nën presionin e fortë të shoqërisë së konsumit. Ajo zgjedh kësaj here një element të përjetshëm, sa universal aq edhe individual, përbashkues për të gjithë njerëzit pavarësisht moshës dhe gjinisë, e njëherësh burim i pavdekshëm frymëzimi për muzikantët, poetët e këngëtarët, që është dashuria. Përtej prapambetjes ekonomike apo edhe prapambetjes arsimore, gjendjes në liri apo i pushtuar nga të huajt, shqiptari i ka kënduar në mënyrë të magjishme dashurisë, duke nxjerrë në pah si ndjeshmërinë e tij të lartë shpirtërore, aftësinë për ta shprehur artistikisht me mjeshtëri impresionuese këtë ndjeshmëri, si edhe respektin publik ndaj dashurisë si burim energjish pozitive, qoftë edhe kur bëhej fjalë për një dashuri të mbetur pa përgjigje. Dashuria ka etikën e vet, në sajë të së cilës ajo e ndihmon njeriun fuqishëm të përsoset si njeri në anët e tij më të mira, ato që ofrojnë me të tjerët. Përballë këtij koncepti për dashurinë, që na vjen nga këngët e traditës, Donika Mustafaj na vendos këngët e sotme të dashurisë, ku dominon instinkti, seksi i egër dhe ku marrëdhënia intime përjetohet më së shpeshti si një traumë më pasoja të rënda për individin. Autorja nuk merr përsipër të gjykojë mbi cilësinë artistike të tekstit dhe as të muzikës së këtyre këngëve. Shqetësimi i saj si krijuese lidhet me përmbysjen e madhe, që ka pësuar vetë koncepti i dashurisë së pasqyruar në këto këngë, të cilat mishërojnë një ndërprerje brutale të traditës. Qëllimi i saj nuk është, megjithatë, ta shtrojë këtë ndërprerje të traditës si një çështje të zhvillimit estetik të këngës, për të nxjerrë përfundimet e veta nëse ky zhvillim është në rrugë të mbarë apo të gabuar. Qëllimi, drejt të cilit ajo ecën me kërkimet e veta, është krejt tjetër.