Ing. Viktor M Daragjati/
Gjon Lekë Buçaj erdhi në Romë në vitin 1965. Ai ishte student i mjekësisë në Prishtinë, afër provimeve përfundimtare, kur Jugosllavia vendosi t’u jepte viza daljeje refugjatëve shqiptarë në Kosovë. Vizat kërkonin largimin e menjëhershëm të të gjithë familjes. Gjoni ishte qenë i arrestuar për shprehjen e ndjenjave antikomuniste, ndonëse në formën poetikr. Nuk kishte zgjidhje tjetër veçse të largohej.
Duke qenë nga Puka, me lidhje me rezistencën antikomuniste, Kol Bib Mirakaj doli për të ndihmuar familjen Buçaj. Ai udhëtoi nga Roma në Trieste për të ndërmjetësuar për ta tek autoritetet italiane. Me përjashtim të Gjonit,
familja u vendos në një kamp refugjatësh në Kapua, jo shumë larg Romës, në pritje të vizës së emigrimit për në SHBA. Gjoni qëndroi në Romë.
Kol Biba e prezantoi me profesor Ernest Koliqin, profesor në detyrë në Universitetin e Romës dhe Drejtor i Institutit të Studimeve Shqiptare. Prof. Koliqi sponsorizoi pranimin e Gjon Lekës në Fakultetin e Mjekësisë.
Koliqi ndihmoi në akreditimin e studimeve së Gjon Lekës. Sidoqoftë, kërkesa e Universitetit të Romës përfshinte një vit shtesë studimesh. Gjoni duhej edhe të mësonte Italishtia.
Në këtë kohë Zef Balajn, kushëri i Gjonit dhe gjithashtu një kushëri më i largët i im, erdhi të takonte Gjonin në Romë. Në vitet në vijim Zef Balaj e ndihmoi Gjonin si vëllai i tij. E takova Zef Balajn për herë të pare në një fshat të vogël malor të quajtur San Biagio Saracinesco, 100 kilometra larg Romës, ku unë dhe gjyshi kaluam pjesën më të nxehtë të verës. Entuziazmi ishte i madh në atë kohë. Një sërë Shqiptarësh të rinj dhe të arsimuar më në fund po i bashkoheshin diasporës antikomuniste. Mes tyre ishin Zef Bib Perndocaj, Ali Cëla, Halit Nezaj, Nik Kalaj, Kol Hila, i vëllai i Gjonit, Gjin e të tjerë. John kishte një shoqëri të madhe dhe selektive. Më vonë Bib Perndocaj e mbështeti Gjonin në Vater.
Gjatë qëndrimit në Romë, Gjoni mësoi për vdekjen e vëllait të tij Gjonit, i talentuar në poezi dhe me një sjellje njerëzore të mahnitshme. Ishte një humbje e trishtueshme për ne. Gjoni u martua me gruan e tij Nikoletën, nga Kosova, në Romë në vitin 1970 para se të emigronte në Amerikë. Martesa zgjati afer 50 vite.
Kur Dr. Gjon Leka mbërriti në SHBA, i duhej edhe një herë akreditimi. Ai duhej të mësonte anglisht dhe të kalonte provimet e shumëfishta të ekuivalencës 8 orëshe dhe provimet e Bordit përpara se të licencohej në mjekësi. Ai kishte një kohë sfiduese përpara, por Gjoni ishte shumë këmbëngulës.
Gjon Leka kishte ushqyer gjithmonë ndjenja patriotike dhe ishte i etur për të kontribuar në komunitetin shqiotar. Ai e admironte Ndoc Mirakajn, djalin e Kol Bib Mirakajt, të cilin familja e tij e kishte mbështetur fshehurazi gjatë luftës së rezistencës antikomuniste në malet e Shkodrës. Gjon u bashkua me Blokun Kombtar Indipendent (BKI) që mbeshtet lirinë, demokracinë dhe unitetin etnik për Shqipërinë, pa propozuar një formë të caktuar qeverisjeje. BKI besonte se duhej të ishte në duart e shqiptarëve të liruar të vendosnin formën e qeverisjes që ata preferojshin.
Së bashku me Gjon Buçaj, unë dhe Gjon Pjeter Kadeli, në shkurt 1992, si përfaqësues i BKI-së, shkuam në Shqipëri. Para se të mbërrinim në Shqipëri nuk ishim të sigurt se çfarë do të gjenim atje. Ne u konsultuam me Ambasadën Amerikane në Tiranë përpara se t’i bashkoheshim fushatës elektorale të Partisë Demokratike. Na caktuan më Nenkryetarin Arben Imami që mbulonte zonat e kontestuara të Shkodrës, Pukës dhe Mirditës, ku PD kishte humbur një vit më parë. Ishte një kohë emocionuese, të cilën e prisnim për 4 dekada. Berisha premtoi demokraci. Ne u larguam nga Shqipëria të rraskapitur, por mirënjohës për respektin dhe miqësinë që kishim gjetur dhe mirënjohës që vendi kishte rifituar lirinë e tij politike.
Me përfundimin me sukses të zgjedhjeve të vitit 1992, misioni i BKI-së përfundoi. I takonte popullit shqiptar të formësonte fatin e tij. Megjithatë, Dr. Gjon Leka Buçaj nuk u krye. Ai ia kushtoi energjitë e tij Federatës
Pan Shqiptare Vatra. Organizata historike e themeluar nga Noli dhe Konica në Boston kishte parë ditë më të mira. Kur Inxh. Agim Karagjozi u bë drejtues i saj, Vatra ishte e paaftë. Vatra u shpërngul në Nju Jork ku kishte një komunitet më të madh, gati për ta mbështetur atë si një shoqatë social-kulturore me një reputacion të respektuar në Amerikë. Vatra, nën drejtimin Karagjozi-Buçaj vazhdoi të ishte një institucion patriotik që ndihmoi në integrimin e emigrantëve shqiptarë në strukturën socio-ekonomike të Amerikës. Vatra ishte fytyra e Shqipërisë në Amerikë. Dr, Buçaj ishte për vite me radhë krahu i djathtë i Agim Karagjozit, të cilin përfundimisht e zavendësoi si kryetar të Vatres. Dr, Bucaj ruajti vazhdimësinë e qëllimit themelir të Vatres pas njëqindvjetorit të saj, i cili u festua me një sukses historik. Dr. Buçaj ruajti identitetin e Vatrës si një organizatë mbarëshqiptare që mbështet çështjen shqiptare dhe atë kosovare në një kohë ndryshimesh dhe arritjesh të rëndësishme.
Dr. Buçaj Gjon krenar për kontributin e tij në Vatër. Më tha personalisht se gjithmonë mrekullohej sesi mund të bëhej kryetar i Vatrës një njeri nga një familje e thjeshtë, nga Arsti i Pukës. Epo, Gjoni dha energjinë, entuziazmin dhe vlerat patriotike dhe Vatra dha mendjen e hapur kulturore, besnike ndaj emrit të saj mbarëshqiptar. Ishte një arritje e jashtëzakonshme.
Me respekt i shpreh ngushëllimet e mia të sinqerta familjes së Doktor Gjon Lek Buçajt dhe familjes më të gjerë të Vatrës. Të gjithë shqiptarët duhet të krenohen me shembullin e shkëlqyer që Dr. Gjon Buçaj u dha anëtarëve të Vatrës dhe mbarë botës shqiptare.
U prehtë në paqe.