Prof. Dr. Fejzulla Berisha/
Federata Pan-Shqiptare e Amerikës “Vatra” është një nga organizatat më të vjetra dhe më me ndikim të diasporës shqiptare, e cila ka luajtur një rol kyç në mbrojtjen e të drejtave kombëtare shqiptare dhe në ndërkombëtarizimin e çështjes së Kosovës. Që nga themelimi i saj në vitin 1912, “Vatra” ka ndikuar në politikën e jashtme të SHBA-së në lidhje me shqiptarët, duke qenë një faktor vendimtar në disa momente historike kyçe. Ajo ka shërbyer si një urë lidhëse midis shqiptarëve dhe institucioneve amerikane, duke ndihmuar në krijimin e një perceptimi të favorshëm për çështjen shqiptare në qarqet politike dhe diplomatike në Uashington.
Në këtë analizë të detajuar, do të shqyrtojmë me gjerësi kontributin e “Vatrës” në çështjen shqiptare, duke përfshirë lobimin për njohjen e pavarësisë së Shqipërisë, përpjekjet për të mbrojtur shqiptarët e Kosovës në periudha të ndryshme historike, rolin e saj gjatë Luftës së Dytë Botërore dhe pas saj, si dhe ndikimin që ka pasur në procesin e çlirimit dhe pavarësisë së Kosovës. Po ashtu, do të trajtojmë edhe angazhimin e “Vatrës” pas shpalljes së pavarësisë së Kosovës dhe sfidat e saj në raport me qeveritë e Kosovës dhe politikën amerikane.
I. THEMELIMI I “VATRËS” DHE ROLI NË ÇËSHTJEN SHQIPTARE (1912-1945)
1. Lidhja me Pavarësinë e Shqipërisë (1912-1913)
Federata “Vatra” u krijua në Boston nga një grup patriotësh shqiptarë, të cilët e panë të domosdoshme organizimin e diasporës shqiptare në Amerikë për të ndikuar në zhvillimet politike në atdhe. Themeluesit kryesorë të “Vatrës” përfshinin figura të shquara si Fan Noli, Faik Konica, Kristo Dako dhe të tjerë, të cilët ndanë një vizion të përbashkët për krijimin e një organizate të fuqishme që do të vepronte si një institucion përfaqësues i shqiptarëve në SHBA.
Lobimi për njohjen e Shqipërisë – Në vitin 1913, përfaqësuesit e “Vatrës” ndërmorën një fushatë intensive për të lobuar pranë Departamentit të Shtetit të SHBA-së dhe fuqive të mëdha evropiane për njohjen e Shqipërisë si shtet i pavarur. Me anë të peticioneve, memorandumeve dhe takimeve me diplomatë të huaj, ata kërkuan të sigurojnë njohjen ndërkombëtare të Shqipërisë dhe të shmangin copëtimin e mëtejshëm të territorit të saj.
Misioni i Fan Nolit në Evropë (1919) – Gjatë Konferencës së Paqes në Paris, Fan Noli, si përfaqësues i “Vatrës”, u përpoq të ndërgjegjësonte fuqitë e mëdha për rëndësinë e ruajtjes së pavarësisë së Shqipërisë dhe për të mbrojtur Kosovën nga rreziku i aneksimit nga Serbia. Ai loboi për mosndarjen e Shqipërisë dhe për garantimin e të drejtave të shqiptarëve jashtë kufijve shtetërorë.
2.Mbështetja për Shqiptarët e Kosovës nën Mbretërinë Serbo-Kroate-Sllovene (1918-1941)
Pas vendimeve të Konferencës së Londrës në vitin 1913, një pjesë e madhe e shqiptarëve mbetën jashtë kufijve të shtetit shqiptar, kryesisht nën sundimin serb. Kjo situatë krijoi një krizë të vazhdueshme për shqiptarët në Kosovë dhe viset e tjera shqiptare nën Jugosllavi.
Denoncimi i kolonizimit serb – Në vitet ’20 dhe ’30, “Vatra” përdori gazetën e saj “Dielli” për të denoncuar kolonizimin serb në Kosovë dhe dhunën sistematike ndaj popullsisë shqiptare. Përmes raportimeve të hollësishme dhe analizave politike, gazeta “Dielli” informonte komunitetin ndërkombëtar për represionin e ushtruar ndaj shqiptarëve nga autoritetet jugosllave.
Ndikimi në politikën amerikane – Në vitin 1928, “Vatra” i dërgoi një memorandum Departamentit të Shtetit të SHBA-së, ku përshkruhej gjendja e vështirë e shqiptarëve në Kosovë dhe bëhej thirrje për ndërhyrje diplomatike për të mbrojtur të drejtat e tyre.
II. “VATRA” DHE LUFTA E DYTË BOTËRORE – MBROJTJA E ÇËSHTJES SHQIPTARE (1941-1945)
Gjatë Luftës së Dytë Botërore, “Vatra” vazhdoi të ndjekë me vëmendje zhvillimet politike që prekën Shqipërinë dhe shqiptarët e Kosovës. Përfaqësuesit e “Vatrës” mbajtën kontakte me qarqet politike amerikane për të siguruar që çështja shqiptare të mos anashkalohej në përfundimet e luftës.
Lobimi në SHBA kundër rikthimit të Kosovës nën Jugosllavi – Pas Konferencës së Jaltës (1945), përfaqësuesit e “Vatrës” kërkuan nga administrata amerikane që të mos lejonte aneksimin e Kosovës nga Tito.
Fan Noli dhe Çështja Shqiptare – Në vitet ’40, Fan Noli vazhdoi përpjekjet diplomatike për të mbështetur çështjen shqiptare dhe për të parandaluar izolimin e Shqipërisë nga Perëndimi.
III. “VATRA” DHE LUFTA E KOSOVËS (1980-1999)
Me shpërbërjen e Jugosllavisë dhe rritjen e dhunës ndaj shqiptarëve në Kosovë, “Vatra” intensifikoi përpjekjet për të ndërkombëtarizuar çështjen e Kosovës në qarqet politike amerikane.
Lobimi në Kongresin Amerikan (1991-1992) – Përfaqësuesit e “Vatrës” u takuan me senatorët amerikanë për të ndërkombëtarizuar çështjen e Kosovës dhe për të ndikuar në politikën amerikane ndaj Serbisë.
Mbështetja për UÇK-në (1998-1999) – Gjatë luftës së Kosovës, “Vatra” mbështeti ndërhyrjen e NATO-s dhe organizoi tubime në SHBA për të ndërgjegjësuar opinionin amerikan mbi masakrat serbe në Kosovë.
IV. “VATRA” PAS PAVARËSISË SË KOSOVËS (2008-2025)
Pas shpalljes së pavarësisë së Kosovës më 17 shkurt 2008, “Vatra” ka vazhduar të mbështesë lobimin për njohjen ndërkombëtare të Kosovës.
Mbështetja për integrimin e Kosovës në NATO dhe OKB.
V.“VATRA”, NJË ALEAT I PËRHERSHËM I KOSOVËS
Nëse Kosova dhe diaspora shqiptare arrijnë të bashkëpunojnë më ngushtë me “Vatrën”, ndikimi i shqiptarëve në politikën amerikane do të jetë edhe më i fuqishëm.
