Përgatiti: Eneida Jaçaj/
Gjuha shqipe, ashtu si gjuhët e tjera të folura dhe të shkruara, i nënshtrohen proceseve zhvillimore të kohës, dinamikave jetësore, sa i përket përparimit të teknologjisë, prurjeve të reja të fjalëve për shkak të shtegtimit nga një vend në tjetrin, nevojës për pasurimin e fjalorit për të shprehur sa më qartë mendimet, emocionet, dhe në funksion të shërbimeve publike e shkencore për shpjegimin e dukurive në fusha të ndryshme, etj. Pra, gjuha është një “thesar”, një “minierë ari” që vjen duke u pasuruar me kohën dhe zhvillimin e shoqërive, bashkëpunimeve që krijohen brenda dhe jashtë vendit, është një urë lidhëse mes individeve, e cila sjell jo vetem risinë e fjalës, por edhe përparimin në çdo aspekt.
Gjuha e sotme ka pësuar shumë ndryshime, krahasuar me gjuhën e shekujve më parë, dhe këtë e kanë dëshmuar dokumente të vjetra të shqipes, si Formula e Pagëzimit, Fjalori i Arnold fon Harfit, Perikopeja e Ungjillit të Pashkës, veprat letrare që kanë lënë të shkruar rilindasit, etj.
Pavarësisht ndryshimeve që vijnë me kohën, shqipja është një nga gjuhët më të vjetra indoeuropiane që e ka ruajtur bazën e saj, pra është një gjuhë që i ka rezistuar kohës. Kështu, ashtu si historianët do të shkruajnë historinë dhe do ta pasurojnë atë me dokumente dhe fakte të reja, edhe leksikografët e gjuhëtarët bëjnë një punë të vazhdueshme konsultative, verifikuese, në hartimin e fjalorëve me njësi të reja, sinonime, shprehje frazeologjike, etj.
Ashtu si në çdo vend të zhvilluar të Europës, ku 2-3 përqind e Prodhimit të Brendshëm Bruto shkon për financimin e projekteve për gjuhën, kishte ardhur koha që edhe shqipja të kishte një fjalor voluminoz gjithëpërfshirës, i cili u mori 4 vjet punë specialistëve të gjuhës shqipe.
Ashtu siç është bërë e ditur tashmë, gjatë këtij viti, qytetarët shqiptarë, gazetarët, specialistët e fushave të ndryshme do të kenë në biblotekën dhe tavolinat e tyre të punës, një vepër shumë të rëndësishme për nga risia, përmbajtja shkencore, prurja e njësive leksikore, me shumë kuptime, shprehje frazeologjike, etj, konkretisht “Fjalorin e Madh të Gjuhës Shqipe”.
Ky fjalor është thesari i Gjuhës Shqipe, i cili do të zhvillohet dhe pasurohet me kohën. Pra, mbetet një punë e hapur për leksikografët. Kjo vepër është projekt i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, në bashkëpunim me tërë institucionet e kësaj fushe në Shqipëri, Kosovë e Maqedoninë e Veriut. Ajo çka vlen të theksohet është se fjalori nuk është i ndarë në gegë e toskë, pra nuk ka frymë diskriminuese të dialekteve për të nxitur konflikte të kota mes krahinave, por ka për qëllim njëhsimin e gjuhës, që shqiptarët të merren vesh me njëri-tjetrin, në çdo sferë të shërbimeve publike, programeve të ndryshme shkencore, specialiteteve, duke respektuar thënien “një komb, një gjuhë”. Megjithatë, kjo nuk do të thotë se nuk janë përfshirë dialektet gjuhësore që rrjedhin nga gjuha e përditshme e popullit, por ato janë përfshirë në fjalor duke u mbështetur në kritere shkencore dhe në rëndësinë e kuptimit apo peshës së fjalës.
Gjatë punës 4 vjeçare janë marrë në trajtim për të pasuruar fjalorin, veprat e Martin Camajt, 20 vëllimet e Ismail Kadareë, veprat e profesor.Rexhep Qoses, 10 vëllimet e Gjergj Fishtës, Sabri Hamitit, Dritëro Agollit, Fatos Arapit, Mitrush Kutelit; pra, fjalori ka karakter gjithëpërfshirës, në unifikimin, njehsimin e fjalëve, dhe është qëllimi të futet ajo fjalë që është më e njohur në përdorim dhe ka vlerë më kuptimplotë shënjuese. Janë marrë në studim dhe 50 mijë fjalorë, por leksikografi merr atë fjalë që duhet. Janë bërë edhe verifikime të fjalëve nga specialistë të fushave të ndryshme, gjithashtu janë bërë edhe konsultime me fjalorë të huaj për huazimet, pra fjalë që janë bërë tashmë pjesë e shqipes dhe nuk mund të zëvendësohen me fjalë të tjera, si psh; celular, internet, apo çokokrem.
“Fjalori i Madh i Gjuhës Shqipe” ka hyrë në fazën e konsultimeve, verifikimeve, korrigjimeve, unifikimi dhe sistematizimi i njësive leksikore, fazë e cila do të marrë 5-6 muaj dhe do të punohet shumë fort për ta pasur sa më parë në dorë veprën. Kjo vepër do të jetë në letër, por edhe on-line; në versionin on-line nuk do të paraqitet vepra përfundimtare, pasi do të mbetet e hapur për pasurimin e saj me fjalë të reja, kuptime, thënie, shprehje, etj.
Fjalori do të përfshijë mbi 120.000 fjalë dhe togfjalësha të qëndrueshëm, si dhe mbi 11.000 njësi frazeologjike. Është marrë në trajtim dhe fjalori i 1980-ës që ka 40-50 mijë njësi, por fjalët e marra janë të ripunuara në mënyrë më shkencore. Grupi i punës është i përbërë nga 55 bashkautorë e 25 hartues, të drejtuar nga një redaksi prej 10 leksikografësh e në ndihmë të saj u krijua një qendër e posaçme, ajo e Botimeve Enciklopedike dhe Albanologjike, tashmë e kthyer në qendër të përhershme, si një organ administrativ e profesional.
Për hartimin e tij u krijua një bazë të dhënash elektronike me një fond prej 800 milionë njësish, që mund të shkohet edhe në një miliardë, në të cilat u përfshinë gjithë fjalorët e mëparshëm e veprat e rilindasve, si dhe u krijua njësia me specialistë IT dhe të gjuhësisë kompjuterike për të mundësuar hartimin e tij sipas teknologjive më të përparuara të kohës. Janë futur shprehje nga latinishtja, italishtja, anglishtja etj, 1200 shkurtesa akronime, si TVSH-ja, 3500 vargje sinonimike, shprehjet e paasimiluara që kanë 1400 njësi, 35 mijë vargje sinonimike, etj.
Fjalori i 1980-ës ka 180 mijë kuptime, ndërsa sot ka 400 mijë kuptime. Ky fjalor gjigand, që do të jetë thesari i gjuhës shqipe në zhvillim e sipër, do të ketë 9-10 mijë faqe A4. Profesorët e nderuar kanë bërë një punë të madhe dhe të shkëlqyer, ku secili nga ne duhet të ketë në shtëpinë e tij “Fjalorin e Madh të Shqipes”, në respekt të gjuhës, identitetit dhe ruajtjes së saj, si trashëgimia më e vyer kulturore e kombit tonë.