Esse-profil Nga Raimonda MOISIU/
Konfident në erudicionin dimensional qytetar, intelektual e krijues të tij, i pari që studio idenë për të formësuar e paralelizuar atë me idetë e të gjitha ngjarjeve, privilegjin për të qenë pjesë e historisë së popullit shqiptar në të dyja kahjet e Atlantikut, me idetë e parardhësve të atyre që shënuan fillimet e bashkësisë etnike të emigrantëve shqiptarë, me lindjen e gazetës “Dielli” e “Kombi”, themelimin e “Vatra”-ës dhe Rilindjes Kombëtare , ishte -Gjekë Marinaj -duke mundësuar kështu vazhdimësinë e integritetit të letrave shqipe me kurajon, forcën dhe mundin e shkrimtarëve të vjetër e të rinj, -Pikën e Bashkimit të Letërsisë Postkomuniste të Diasporës Shqiptare.Si një metaforë për të kuptuar të kaluarën interesante në kontekstin e trashëgimtarëve të atdhetarizmit e shqiptarisë, penës e dijes, për të përjetësuar vlerat dhe identietin kombëtar në mbarë botën shqiptaro-amerikane,-duke qartësuar të tashmën dhe hapur udhë të ardhmes. Me idenë e dëshirën e mirë se e ardhmja i përket gjeneratës së re, djaloshi nga Malësia e Madhe, Gjekë Marinaj karakterizohej nga karizma dhe kultura, që maturoheshin nga dita në ditë, për të lëvizur drejt fazës të bashkëpunimit, të natyrës universale, e tashmja me të kaluarën.Si personazh që duket sikur vjen nga Muzeu Historik Kombëtar i kohës, Gjekë Marinaj në vitin 1990-botoi poezinë satirike antikomuniste e titulluar “Kuajt”, poezi që do të ndryshonte krejt rrjedhën e jetës së tij. I ndodhur përballë kufirit izolues dhe arrestimit të pashmangshëm më 12 Shtator të atij viti, Marinaj sfidoi me trimëri liridashëse, arratiset nëpërmjet kufirit shqiptaro-jugosllav në Jugosllavi. Më vonë ai kapërxeu oqeanin dhe u vendos në SHBA-ës. Ardhja e Gjekë Marinaj në Amerikë ishte moment moral, shpirtëror e historik në jetën e tij. Me përpjekje e sakrifica, ngarkesë emocionale, lumë atdhedashurie për Shqipërinë e vendlindjen, me pasionin dhe talentin për letërsinë, ai vazhdoi studimet në Shkencat e Përgjithshme, u diplomua në Brookhaven College. Më pas diplomohet në degën e Letërsisë Bashkëkohore, i akordohet grada shkencore; Magna Cum Laude. Në të njëjtin Universitet mbaroi edhe Master-in në vitin 2008-ë, mbrojti gradën Ph.D. në Letërsi, në Universitetin e Teksasit, Dallas. Sot Prof. Gjekë Marinaj jep mësim gjuhën, komunikimet angleze dhe letërsinë botërore në Richland College. Është autor i dhjetra librave me poezi, studiuese e shkencore për letërsinë bashkëkohore, publicistikë e prozë, i vlerësuar nga Kritika e kohës me Cmime Kombëtare e Ndërkombëtare. Në kapërxyellin e shekullit 21-ë, poeti, përkthyesi, kritiku letrar dhe publicisti shqiptaro-amerikan Prof. Gjekë Marinaj doli me teorinë në lidhje me Letërsinë Postkomuniste të Diasporës Shqiptare; Grupimin e krijuesve, autorëve, poetëve e shkrimtarëve në ekzil, në Shoqatë apo Lidhje Shkrimtarësh, – ide që pati efekt të thellë dhe mbështetje nga figura të njohura të Letrave Shqipe, mërguar në SHBA-ës, në dekadën e fundit të shekullit të kaluar,-ide që do të bënte rrotacionin spektakolar dhe historik në letërsi; Themelimin e Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë. Me këtë rast dua të përcjell emra të tjerë të zërit intelektual e krijues, figura të njohura të letrave shqipe, mbështetës dhe anëtarëve të Shoqatës që me themelimin e saj:poetin martir të Demokracisë Viktor Martini, Prof. dr.Thanas Gjika, shkrimtarin Spiro Gjikondi, poetja Julia Gjika, Genc Leka, poetja bilingual e vlerësuar nga kritika amerikane, Sidorela Risto, Kreshnik Ndreu, poeti i dhimbjes e atdhedashurisë, Lek Gjoka, Marash Mali, Tom Paloka, Nikolin Markaj, Ferhat Ymeri,etj.Të gjithë këta autorë në unitet mendimi e ideje, shënuan kthesën e parë historike në hyrje të shekullit të ri-pikërisht në vitin 2001-themeluan Shoqatën e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë, në përputhje me Ligjet amerikane, shoqatë jofitimprurëse, me President, ideaotorin, i konsideruar tashmë themeluesi i saj, Prof. Gjekë Marinaj e Kryetar i Kryesisë së Parë të SHSHSHA-së, shkrimtarin e shquar Naum R.Prifti, sekretar: Sami Milloshi, publicistin e mirënjohur herët në median shqiptare dhe poet. Me kontribut përkushtues e konstruktiv me opinione dhe mendime, i apasionuar pas letërsisë, vecmas në gjininë e poezisë, Sami Milloshi është autor i disa librave me poezi në shqip dhe anglisht, të vlerësuara nga kritika e kohës shqiptare dhe amerikane. Ndërkohë Milloshi ka hedhur idenë se historia e letërsisë shqipe duhet të rishkruhet mbi bazën e vlerave letrare, ashtu si në botën e qytetëruar. Ja si shprehet poeri, perkthyesi dhe publicisti Muje Bucpapaj per Gjeke Marinaj: “Gjekë Marinaj është një poet i universalizmit të atillë, ku dijenia e jetës dhe e artit japin bashkë pamjen më të përkyer të krijimtarisë. Me librin e fundit “Lutje në ditën e tetë të javës”, ai po sfidon emrat më të mëdhenj të poezisë bashkëkohore amerikane, duke tronditur formalitetin poetik dhe format tradicionale të të shkruarit. Marinaj bën atë që nuk e kanë bërë të tjerët para tij, duke bashkuar imazhe, legjenda, profile e filozofi të popujve, racave e kombeve, dhe e bën me lehtësinë e një poet që vjen nga Ballkani, vend i poezisë, legjendave e miteve. Marinaj, i cili provokoi në rininë e tij regjimin komunist me poezinë “Kuajt”, tani provokon bibliotekën e poezisë botërore, pas shumë vuajtjesh njerëzore, në fillim si emigrant që ka kaluar telat me gjemba, pastaj si student i shkelqyer dhe pedagog i letërisë bashkohore në Universitetin e Richlandit në Dallas të SHBA-ve. Marinaj ka eksperimentuar me një guxim të qartë, duke ndërtuar një kod të ri poetik të sofistikuar, i vlerësuar me shumë çmime letrare në Amerikë. E përpunuar në laboratorin e poezisë amerikane, krijimtaria e Gjekë Marinajt është një majë e poezisë bashkohore, ku rifilllimi i jetës zhvesh pamjen optimiste të poetit prej ëndërrës mashtruese, pasi për atë ka gjithnjë një ditë të tetë, e cila mund të quhet dita e lutjes, mallkimit apo lumnisë së poetit. Autori i përgjigjet me dinjitet nevojës për ndryshime në poezinë shqipe, duke sygjeruar një leksion të shkruari përfekt, si një “autorportret i avancuar” i stilit të poetit dhe jetës së tij, mes imazhit të Atdheut të braktisur dhe gjykimit për dashurinë e botës së pafund. Nëse Walt Whitmani i dha fund imitimit të shkollës europiane të poezisë në Amerikë, duke krijuar vargun i tij biblik e origjinal, edhe Marinaj me “Lutje në ditën e tetë javës” ka krijuar një civilizim të ri për poezinë shqipe, duke ndihmuar jo vetëm vendin e tij, por edhe poezinë europiane. Ndersa Poeti dhe intelektuali i talentuar, autor i dhjetëra vellimeve me poezi e proze, ish Kryetar o Shoqates se shkrimtareve Shqiptaro-Amerikane, Pinjolli i filozofit, Isuf Luzaj, poet ii dhimbjes e dashurise Dalan Luzaj, i cili ka një bagazh njohjeje disi më të zgjeruar me Gjeke Marinaj , eshte shprehur ekzaktesisht; ” Desha të shtoja se Gjeka nuk e la atdheun me një trastë të mbushur me bukë e djathë, por kur u nis, ai e mbushi trastën me libra. Gjekë Marinaj është krenaria e shqiptarëve në Amerikë. Ishim në Çikago në promovimin e një libri, edhe aty kishte shkrimtarë e artistë të ndryshëm. Dikush pyeti, “more djema, a e dini se kush e ka shkruar atë poezinë Kuajt?” Ndonëse unë u thashë se atë e kishte shkruar Gjekë Marinaj, miku im, shkrimtari Imer Çelaj, që ishte në tavoline me mua dhe Pandi Sikun, nxori një kompjuter dore, dhe ashtu doli poezia… Nuk e besoni, por është aq e vërtet sa ç’jemi ne sonte në këtë sallë, njerëzit me ta lexuar filluan ta shkruanin nëpër napkine (shami), nëpër letra e çfarëdo gjetën. Unë në të njëjtën kohë i bëra telefon Gjekës dhe i thashë se edhe pas kaq vitesh po na ve në punë dhe po na jep kënaqësi poezia e tij.”Impresione të rralla këto, që sidoqoftë tregojnë për madhështinë e poetit Marinaj.
Gjekë Marinaj përkthyesi brilant i poetit amerikan Frederick Turner.
Ja cfare thote poeti e studiuesi Agron Tufa, një mik i hershëm i poetit Marinaj, për poezinë e Frederick Turner-it,-përkthyer dhe sjellë në shqip, nga Gjekë Marinaj.
“”Frederick Turner është një nga poetët më të rëndësishëm bashkëkohorë botërorë, që ka bërë një punë kolosale, siç e ka thënë edhe Gjeka në hyrjen e librit, mbi formulimin e idesë mbi poezinë, si përfaqësues i poezisë në përgjithësi, i zbutjes së lidhjeve të saj me lexuesin, i zbutjes së tonaliteteve të saj me njerëzimin. Duke shfletuar librin disa here unë kam formuar një ide mbi rëndësinë e këtij poeti, pavarësisht se, siç thotë Gjeka, poezitë e tij në këtë libër nuk janë me doemos më të mirat, por gjithsesi ato na mjaftojnë të dimë se çfarë poeti na ofrohet. Ky poet na bashkon me traditat e harruara të poezisë: me poezinë klasike-por me një mbushje të re, apo me poezinë meditative. Nga kjo natyrë poetike na del një ndërgjegje tepër e ndërlikuar, e koklavitur, na del përfytyrimi poetik i një kulture të të gjithë shekujve, dinjiteti dhe mitet moderne, nga religjioni për tek zbulimet shkencore. Pra Frederick Turner është një poet që kërkon një lexues të kualifikuar sepse jo kushdo e ka të mundur përshtatjen e këtij lloj kualiteti artistik. Ky poet i përkthyer me kaq delikatesë nga Gjekë Marinaj, hyn krejt natyrshëm dhe do të bëhet pa diskutim një pjesë e natyrshme e përvojës poetike shqiptare. Ai tashmë është pjesë e paluajtshme e pasurisë së poetikes tonë kombëtare.””
Raimonda MOISIU
Kryetare e SHSHSHA-ë