Dr. Afrim Shabani/
Shpesh më kanë pyetur nëse Hasan Kaleshi ishte nga fshati im—nga Kaleshet. Është një pyetje që vjen natyrshëm, për shkak të mbiemrit të tij. Dhe sa herë më është bërë kjo pyetje, kam pasur një ndjesi të çuditshme—jo për t’u mburrur, por për të kuptuar. E kam menduar gjatë. Jo, nuk kam gjetur asnjë dëshmi që ai të ishte nga Kaleshet. Por ndonjë lidhje më shumë se gjeografike ndiej—atë të përkatësisë, të gjakut a të dhembjes. Dhe pikërisht për këtë vendosa të mos i besoj as lavdërimeve, as kritikave për të. Vendosa të lexoj vetë.
Nuk është e lehtë të flasësh për një njeri që disa e quajnë themelues të albanologjisë orientale, ndërsa të tjerë e shikojnë si interpretues të kujdesshëm të historisë shqiptare në gjuhën e pushtuesit. Hasan Kaleshi ndodhet pikërisht në atë zonë gri ku fjala nuk është as heroike, as tradhtare—por e përkryer. Dhe për këtë arsye, kërkon lexim të gjatë, të ngadaltë, e të thellë.
Para meje janë dhjetë vëllime. Jo pak. Jo një libër, jo një artikull, por një jetë e tërë e mbledhur në dokumente, në analiza, në përkthime të kujdesshme dhe vlerësime që flasin për një njeri që i dha shumë mendimit historik shqiptar—por nga një kënd që kërkon vëmendje. Ai është studiuar, botuar, përkthyer. Por pak është ndjerë.
Në faqet e tij gjeta dije. Dije të thellë, të pasur, të rrallë. Por nuk munda të gjej atë që kërkoja më shumë: dhimbjen. Ai shkroi për ne, për shqiptarët në Perandorinë Osmane, për rrënjët tona, për emrat tanë në regjistra dhe firmat në fermane. Por e bëri këtë me një gjuhë aq të kujdesshme, aq të përmbajtur, sa herë pas here pyesja veten: ku është zëri ynë? Jo zëri që shënohet, por ai që kërkon drejtësi?
Nuk po them që Hasan Kaleshi ishte kundër nesh. As që mungoi dashuria. Por ndonjëherë, kur mungon fjala e ndjerë, njeriu mbetet duke kërkuar brenda një qetësie që s’ta ngroh shpirtin. Ai shkroi për ne si studiues, por jo gjithmonë si vëlla që i dhemb fati ynë. Dhe mua kjo më mbetet peng. Sepse unë vij nga një vend ku historia nuk lexohet, por jetohet. Ku çdo fjalë lidhet me një plagë të gjallë. E kur kjo plagë nuk gjen jehonë në librin përballë, lind një boshllëk që as studimi më i thellë nuk e mbush dot.
A ishte Kaleshi i rëndësishëm për historinë tonë? Po. A e meritojnë veprat e tij të lexohen? Pa dyshim. Por a ishte ai një zë i brendshëm i kujtesës sonë kolektive, një zë që flet me gjakun dhe shpirtin tonë? Këtë nuk mund ta them me siguri. E prandaj lexoj. E prandaj dyshoj. Jo për ta ulur, por për ta kuptuar më drejt.
Sepse ndonjëherë, dyshimi është forma më e ndershme e respektit.
