Violeta Mirakaj/
Jam krenare për prejadhjen time dhe kurrë nuk i harroj njerëzit me të cilët u rritabisedë me autoren e librit “Histori e përgjakur” Hamite Çelaj- Mulosmani. Një ditë mbasdite e vonë marr një ftesë nga mikja ime Rita. Kënaqësia ishte dhe më e madhe kur takoj nënën e saj Hamite Çelaj- Mulosmani ardhur për disa javë nga Parisi për vizitë këtu në NY. Biseda nisi shtruar me prezantimin, ku mbiemri im Mirakaj I ngacmoi kujtimet e saj të rinisë, e bëri të futet në rrjedhën e viteve pas Luftës së Dytë Botërore. Në fytyrë i lexohej shpirti një letër e shkruar, pasqyronte memorjen me ngjarjet pezmatuese, plot plagë dhe dhimbje si dhe për shumë familje të mëdha si ajo e Mulosmani, Dine, Pervizi, Ndrejaj, Bami, Mirakaj, Spahiu etj, histori tragjike të disa familjeve të njohura, kryesisht të Veriut, por edhe të Shqipërisë së mesme e ata të Jugut. Plaga e lënduar herë pas here, nuk shërohet kollaj.
Prezantimi i saj ishte shumë mbresëlënës. Pamja fisnike pavarësisht nga vitet në supe tregonte për një fuqi magjike shpirtërore të saj, magji që plotësohej nga rrëfimi plot ngjyra dhimbjeje për veten, familjen dhe bashkëvuajtësit e tjerë. Ky rrëfim që ngjan me një kalendar historik, ngre përsëri zërin kundër harresës për këtë periudhë shumë vjeçare ku me dhjetëra familje me qindra njerëz të përjetojnë një kalvar vështirësie plot privime jetësore. Sadopak kërkon të rikthejë në qendër të vëmendjes, figurat e realizuara të dalë nga kjo histori si pjesë e kalendarit historik të Shqipërisë të shërbejë si një reflektim i thellë për moralin e shoqërisë sonë në trashëgimin që duhet ruajtur nga brezat e ardhshëm. Shqipëria e vogël e 23 burgjeve dhe të 48 kampeve përqëndrimi, është historia e hidhur e ish të përndjekurve politik në rrëfime dhe statistika.
Në grupin e madh mbi 30- mijë të internuar është dhe famija Mulosmani. Biseda e ngrohtë me Zonjën Hamite përfundoi duke më dhuruar librin e saj, krijimtari poetike “Histori e përgjakur” botuar disa vite me parë. Këtë libër autorja ia kushton si shprehet “Derës së Madhe të Binak Alisë së Malësisë së Gjakovës; babës tim martir majorit mbretnor, Zenun Ali Mulosmamit në Tropojë dhe vllaut tim të ndjerë Hamit Zenun Mulosmanit në Amerikë; bashkëshortit tim të ndjerë Haxhë Çelaj në Vuthaj të Plavë-Gucisë dhe familjes time bashkëudhëtare për gjysmë shekulli në persekutimet politike, vuajtjet, sakrificat e qëndresat në internime e kampe të përqëndrimit te diktaturës komuniste; në rrugëtimet tona në vitet e Demokracisë së sotme e në mërgime nëpër botë”.
Pavarësisht gjithçkaje që mund të themi apo të shkruajmë, në zemër mbeten plot gjëra të tjera që janë më të mëdha se aftësia jonë për t’i shprehur. Kujtimet e Zonjës të shprehura poetikisht nuk janë thjesht kujtime peronale, por një testament i gjallë i një brezi të tërë që u sakrifikua për të mos u nënshtruar. Ato janë britmat e njerëzve që u përballën me ferrin e diktaturës.Janë këto dëshmitë një thirrje për ndërgjegjen tonë kombëtare:- Të mos harrojmë kurrë dhe të mos lejojmë që e vërteta të mbulohet nga heshtja.
Libri “Histori e shkruar me gjak” duke iu referuar parathënies të shkruar nga studiusi, publicisti Dëfrim Cani “- sillet më së shumti në kujtimet, përjetimet, dhimbjet, pengjet, humbjet, përndjekjet dhe dramat e thella që Hamite Çelaj Mulosmani dhe familja e saj përjetuan në hapësirën e errët të Shqipërisë social komuniste. Këto 87 krijime të shkurtëra dhe të gjata, shkruar në një stil të thjesht tregues dhe rrëfyes, me një frymë të thellë emocionale, shkruar në vargje, që herë-herë ngjajnë me vargun tradicional të poezisë apo këngës popullore, në fund të fundit tregojnë ç’ka ndodhur në jetën e saj, të afërmëve të saj, tregime të cilat janë thellë, të sjellë në një formë vargore, si shprehje e emocionalitetit, dhimbjes, përjetimit, sentimentalizmit prej femre dhe nëne, motre dhe gruaje…”. Libri hapet me poezinë “Familjes së Binak Alisë” si një prelud i historisë së jetës së poetes.
Rrugë e gjatë nëpër terr,/jeta jon’ asht’ ba ferr,/ jeta jon’- një ferr i zi…/nji gjys shekulli n’tan Shqipni. /Lindt Dielli, për Ne s’nxehtë, /delte Hana e s’na shndriste, /frynte era e s’na flladiste. /Çilnin lulet në pranverë,/ s’jepnin shije, s’jepshin erë,/ zia i ra popullit t’mjerë… Kjo mënyrë të shprehuri duket si një refleks i brendshëm dhe tradicional i trevës nga vjen Znj. Hamite Çelaj Mulosmani, një trevë me një kujtesë historike të njohur, madje të lidhur shumë me hapësirën ku ende gjallon të kënduarit në formën më tradicionale të mundshme të këngës kreshnike, në të cilat shquajnë personazhet mitikë, më vonë historikë që sjellin në vëmendje pushtuesin osman, periudhat e vështira me një trashëgimi të madhe luftëtarësh, luftrash, burrash të shquar me karakteristika të njohura atdhetarësh, luftëtarësh, burrash konaku, ndër të cilët shquan dhe burri i mençur dhe i famshëm i gjithë Malësisë së Gjakovës, Binak Alia.
Fakte dhe ngjarje që të dhëmbin- “Pa varre” shprehet rrëfyesja “ Që i vranë e vdiqnë, na thanë/ Po kurrë varret nuk ua pamë./ Ca i vran, ca n’burg kan’ vdek’/ Po kurr’ varret s’ua kem gjet…! Libri është shkruar mbi një grumbull të madh ngjarjesh të familjes së saj dhe të kujtesës së saj si pjesëtare e kësaj familje. Raporti i familjes së Znj. Hamite, ndërkohë është dhe raporti i shqiptarëve po me kohën në të cilën është evindentuar ajo që shkruhet në këtë libër. Rrugëtimi familjar i poetes- “Që kur isha e vogël fmi,/ S’u thanë kurr’ kta lotët e mi,/ Do t’shënohet në histori./ Dyzet e nand’, ky “Vit i Zi”,/ M’ikën
prindt’n’ Jugosllavi,/ Bashkë me dy vllaznit e mi,/ na lan’ vetëm katër
fmi,/…….Se jeta e tyne ish n’rrezik/Ja u kishin vu emnin “armik”…..Apo…”N’internim, ne na kanë çue,/ kshtu as dreqi s’kish nij,/ me u internue gra e fmi, Ish kan’ shkrue, kështu me shkrue.? E
me fatin me u pajtue,/ N’kamp me u rrit, me u martue….” Jeta e saj është një kalvar i dhimbshëm dhe i dhunshëm, ku përveç viktimizimit të qindra familjeve nga gjithë Shqipëria, mekanizmi i shkatërrimit të tyrei planifikuar me qëllim shpërbërjen e strukturave të tyre familjare.
Ajo shkruan në rrëfimin e titulluar “Jeta ime” – .” Vuajtje pa mbarim kem kalue,/ Por s’am trishtue, as ligshtue/Jetën me gjoks e kam përballue/Kryet me e ul, kurr’s’kam pranue/ Vegël e t’ligut, s’jam shndrrue”. Shprehet se duhet të përballonin për të siguruar mbijetesën nga njëra anë, por për të ruajtur mbijetesën e një dere që kishte që herët në Tropojë dhe ne Shqipëri. Rrëfimi i saj për motrën e madhe të saj Feride,…. “Në kushte shumë të mjerueshme, më 31 dhjetor 1945, kur gjithë Berati festonte në ahenge Natën e Vitit të Ri, Ferideja, në moshën 15-vjeçare, në kushte të mjerueshme, e sëmurë nga të ftohtit, pa ngrohje, nën terrin e natës, në prehrin e nënës, nën kthetrat e tmerrshme të urisë, duke kërkuar bukë ndërroi jetë”…dhe mjerimet vazhdojnë… Historia e familjes së madhe Mulosmani rrëfehet si libri për historitë e mbijetesës, që ngjan me një rapsodi të gjatë, që ngjan si poezi, si ditar, si dhembje e shkruar, si krenari, si kujtesë, si tregim i shkruar nga Hamite Çelaj Mulosmani.