Astrit Lulushi/
Insektet, si edhe njerëzit, tërhiqen nga drita për t’u ndriçuar, ngrohur dhe disa për t’u djegur. Sjellja e tyre është pothuajse tërësisht instinktive; e kanë të pamundur të veprojnë ndryshe në rrethana të pazakonta. Insektet kanë kaluar miliona vjet në këto kushte (tani duhet të merren edhe me dritat artificiale). Njerëzit kanë gjithashtu më pak kohë për të evoluar në sjelljen e duhur, edhe pse preçedencat nuk u mungojnë. Që në shekullin e 19-të, Naim Frashëri në “Fjalët e Qiririt” u bënte thirrje shqiptarëve:
“Qasju pak kësaj flake!
Mbase krahët t’i përvëlon,
Por dhe shpirtin ta shënjtëron”.
Richard Dawkins, në librin e tij The God Delusion (Bantam Press, 2006), sjell qasje tjetër. Ai paraqet problemin e insekteve të tërhequra nga flakët e qirit. Zgjidhja e tij është shpjegimi i vjetër se insektet përpiqen të përdorin flakën si orientim, duke gabuar. Për të shkuar lart ose larg, duhet ndeshur me alternativën e tretë; djegien e pashmangshme.
Shumica e specieve nuk migrojnë fare. Për më tepër, ato shfaqin të njëjtën sjellje; pengohen në dritë, ose bien në kurthin e saj; shkojnë drejt të kaluarês pa devijuar asnjë pikë. Të tjerë qëndrojnë pa lëvizur, kurse ata më të ndjeshmit vendosen më lart e më larg.
Ata që fluturojnë drejt dritës shpesh e bëjnë këtë në një mënyrë të egër dhe të hutuar, Instinkti i thotë se që të shpëtojnë nga hapësira e mbyllur dhe pamundësitë, duhet të fluturojë atje ku jeta ështe më e lehtë, normale, madje edhe natën.
Vetëm ai që sheh reflektimin e dritës në dritaren e dhomës nuk është në gjendje të dallojë midis një burimi të shndritshëm dhe hapësirës së hapur; fjalët dhe flakët, që ndriçojnë dhe djegin kur nuk ndryshon. Naimi në vargje thotë:
“Edhe unë kam ndryshuar
Pa jam bërë shumë herë
Zjar e uj’ e balt’ e erë…
Dua shumë fjalë t’u them,
E ku shkruhenë në kartë
Fjalët’ e gjuhës së zjarrtë?”