Prof.dr Skender ASANI/
Në perëndimin e shekullit XIX, kur Ballkani ishte një fushë e hapur për ujqërit e perandorive të etura për zgjerim dhe kur kufijtë vizatoheshin me laps diplomatësh që nuk njihnin as gjakun, as tokën, as kujtesën e popujve, shqiptarët gjendeshin në prag të zhdukjes politike. Fqinjët shovinistë, të shtyrë nga delirët e tyre mesjetare, kërkonin t’i zhduknin trojet shqiptare nga harta, ndërsa Fuqitë e Mëdha i shihnin shqiptarët si një popull pa avokat, pa shtet dhe pa privilegj të zërit. Në atë mjegull prej intrigash, frikërash dhe komplotesh diplomatike, lindi një njeri që nuk e pranoi kurrë rolin e viktimës: Isa Boletini.
Ai u rrit pikërisht në kohën kur vullneti për jetë i kombit shqiptar po shtypej nën dy katarakte historike: presionin e Perandorisë Osmane dhe agresionin e shteteve fqinjë. Pas Kongresit të Berlinit, trojet shqiptare u copëtuan sikur të ishin copa letre dhe jo tokë e gjyshërve. Plava e Gucia iu dhanë Malit të Zi, Ulqini u la në mëshirën e etjeve territoriale, ndërsa shqiptarëve u mbeti vetëm lëndimi dhe fyerja. Por pikërisht atëherë fryma e Isa Boletinit u shndërrua në zjarr që ndezi rezistencën.
Ai nuk e pranoi kurrë logjikën se shqiptarët duhet të nënshtroheshin. Ai e kuptoi se një popull pa qëndresë është një popull i humbur, ndaj mori pushkën dhe organizoi mbrojtjen e trojeve kundër hordhive sllave që tentonin të zbrisnin drejt jugut. Rezistenca e tij kundër çetave malazeze në Plavë e Guci u shndërrua në simbol të pagabueshmërisë së tij strategjike. Luftoi për Mitrovicën, për Shalën, për Drenicën, për çdo pëllëmbë që dikush guxonte ta quante “tokë discutabile”. Për të, nuk kishte tokë diskutabile: kishte tokë shqiptare ose tokë të pushtuar.
Isa Boletini nuk ishte vetëm luftëtar; ai ishte arkitekt i vetëdijes kombëtare. Ai bashkoi krerë të fiseve, krijoi një strukturë të organizuar të qëndresës dhe nuk pranoi kurrë të merrej nëpërkëmbë as nga sulltani, as nga mbretërit e Ballkanit. Kur Perandoria Osmane tentoi t’i vinte prangat duke e thirrur në Stamboll, shkuarja e tij atje nuk ishte akt nënshtrimi, por akt sfide. Në kryeqytetin e perandorisë, ai nuk u soll si vasal; u soll si zot i vetvetes dhe përfaqësues i një populli që nuk pranonte mësim nga askush.
Kush e njeh historinë e Kosovës, e di se asnjë kapitull i saj nuk shkruhet pa emrin e Boletinit. Ai drejtoi mbrojtjen e Mitrovicës në vitet 1901–1903, kur Serbia përpiqej me çdo kusht të krijonte trazira për të justifikuar ndërhyrjen. Ai ishte aty në kryengritjet e mëdha shqiptare të viteve 1909–1912, duke e shtyrë Perandorinë Osmane në prag të rrëzimit të pushtetit të saj mbi shqiptarët. Në Prishtinë, Prizren, Mitrovicë e Pejë, ai u shndërrua në simbol të mosbindjes, duke e bërë çdo kryengritje shqiptare të padukshme pa emrin e tij.
Aksionet e ditëve vendimtare të gushtit të vitit 1912 u shfaq një akt që vulosi rrjedhën e historisë. Aksionet e koordinuara të çetave shqiptare, mbështetja masive popullore dhe vizioni strategjik që ai udhëhiqte, e çuan Shkupin nën kontrollin shqiptar. Nuk ishte ngritje spontane; ishte disiplinë, ishte qartësi, ishte vetëdijë kombëtare e kristalizuar. Çdo hap ishte i peshuar, çdo veprim ishte pjesë e një plani që synonte të thyente prangat shekullore. Shkupi i rënë në duart e shqiptarëve ishte momenti kur historia mori tjetër drejtim. Sepse pa Shkupin e 1912-s, Vlora e 28 Nëntorit do të mbetej vetëm një ëndërr poetike, një flamur i paqëlluar mbi realitetin. Fitoret politike lindin nga fitoret strategjike, dhe Shkupi ishte themeli prej të cilit lindi shteti shqiptar.
Një hijeshi e ashpër u ngjit mbi shkallët e shtëpisë së pavarësisë më 28 Nëntor 1912, duke e bërë çdo hap të Isa Boletinit akt epokal. Aparenca e tij e thjeshtë nuk mund të fshihte gravitetin dhe peshen historike që mbante mbi supe. Ai nuk erdhi për të pozuar në fotografi historike, por për të dhënë garanci se akti i shpalljes së pavarësisë kishte themele të vërteta, burimore dhe të pathyeshme. Prania e tij nuk ishte thjesht fizike; ishte shenja se Kosova, dhe çdo cep i trojeve shqiptare, nuk do të zhdukej nga harta politike e kombit, për aq kohë sa zemra dhe pushka e tij rrihnin për lirinë. Isa Boletini ishte aty jo si shoqërues i rastësishëm, por si themelues morali, si mbrojtës i sovranitetit të sapolindur, një urë e gjallë mes maleve të Kosovës dhe horizontit të Shqipërisë së lirë.
Dhe kulmi i epopesë së tij nuk ishte vetëm në male. Kur u botua lajmi se delegacioni shqiptar do të shkonte në Konferencën e Londrës më 1913, Isa Boletini u përgatit sikur po shkonte në një betejë të re. Në Londër ai nuk mbërriti si një komandant malësor i varfër; mbërriti si vetë trupi i përkthyer i rezistencës. Qëndrimi i tij i pathyeshëm tronditi të huajt, aq sa ata u përballën me një njeri që nuk njihte kompleks inferioriteti. Në sallën e konferencës, ai i vuri Evropës përpara të vërtetën që Evropa kishte nevojë ta dëgjonte: se shqiptarët nuk ishin popull i harruar, por popull i shtypur. Fjalët e tij, shpesh të heshtura por të prera si thikë, mbetën si një shenjë se një komb i tërë nuk e braktisi dinjitetin e vet.
Shtatori i vitit 1913 solli një tjetër provë të zjarrit historik. Në një kohë kur copëtimi i trojeve dhe kërcënimi i aneksimit rëndonin mbi kombin shqiptar, Isa u ngrit sërish si pishtari i vetëm i qëndresës.
Kryengritja e Shtatorit nuk ishte thjesht një akt ushtarak; ishte deklarata më e pastër e ekzistencës shqiptare përballë planeve të fqinjëve shovinistë që kërkonin t’i zhdukeshin nga harta. Çdo pushkë që ai drejtoi, çdo vend që e mbrojti, ishte mesazh i qartë: shqiptarët nuk ishin popull i dorëzuar, trojet e tyre nuk ishin objekt për komplot dhe ndërhyrje. Isa Boletini nuk ishte vetëm komandant; ai ishte vetë zëri i kombit, i pathyeshëm dhe i pamposhtur, një legjendë që nuk mund të shuhet nga kohërat dhe intriga.
Edhe më vonë, kur Shqipëria shpalli pavarësinë dhe qeveritë shqiptare përballeshin me presionet e jashtme dhe të brendshme, Boletini qëndroi si shtyllë e pandashme e idealit kombëtar. Në pranverën e vitit 1914, në Durrës, pranë Princ Vidit, ai qëndroi në mbrojtje të shtetit të sapolindur shqiptar, duke shpresuar se më në fund kombi i tij do të kishte një derë ku të trokitte. Por intrigat ndërkombëtare e hodhën Shqipërinë në një vorbull të re. Isa Boletini nuk u dorëzua as atëherë; vazhdoi të luftojë për të ardhmen e kombit, deri në çastin kur u vra tradhtisht në Podgoricë më 1916, në një akt që ende sot shumica e historianëve e quajnë vrasje politike të parapërgatitur.
Ai u vra, por nuk u mposht. Sepse një njeri që bëhet simbol, nuk vritet më. Ai ngrihet mbi kohën.
Dëshmia më e fundit e kësaj ngjitjeje është nderimi i madh i diasporës shqiptare në Staten Island të Nju Jorkut, ku më 30 nëntor do të përurohet një rrugë me emrin e tij. Ky akt nuk është thjesht një tabelë me germat e një emri; është një kujtesë e përbotshme se shqiptarët nuk duhet ta harrojnë kurrë se nga vijnë. Në zemër të Amerikës, Boletini shfaqet si simbol i një kombi që ka ditur të mbijetojë duke mos u dorëzuar asnjëherë. Ai nderohet atje ku liria ka kuptimin më të thellë dhe kjo e bën këtë nderim edhe më të fuqishëm, sidomos kur disa në trojet shqiptare përpiqen të minimizojnë figurat që e mbajtën kombin në këmbë.
Figura e Isa Boletinit është sot më urgjente se kurrë. Në kohën kur shqiptarët ende luftojnë me sfida të identitetit, të shtetformimit, të drejtësisë dhe të barazisë, zëri i tij i çeliktë është një kambanë e fortë që na kujton kush kemi qenë dhe kush duhet të jemi. Politika shqiptare, në të gjitha trevat, ka nevojë për frymën e tij jo për fjalët e tij të moçme, por për parimet që ai mishëroi: vendosmërinë, unitetin, dinjitetin dhe sakrificën për të ardhmen.
Boletini ishte njeri që jetoi me një moto: Shqipëria dhe shqiptarët të jenë të lirë në trojet e tyre. Ai nuk e tha si slogan; e tha si betim, si mënyrë e vetme e jetesës.
Dhe mbi të gjitha, ai la një mesazh të pashlyeshëm:
“Sa të jem gjallë, kurrë nuk do të dorëzohem.”
Ky nuk ishte thjesht premtimi i tij. Ishte premtimi i çdo shqiptari që e kupton se liria nuk është luks, por detyrim.