Dr. Elona Shehi/
Kanceri i Kolonit (zorrës së trashë) është kanceri i dytë me mortalitetin më të lartë në botë. Një në 22 persona do të diagnostikohet me kancer të kolonit përgjatë jetës së tyre. Fillesa e kancerit të kolonit janë polipet ( rritje prekanceroze ) që nisin nga mukoza (shtresa e brendshme e kolonit) dhe që me kalimin e kohës rriten, akumulojnë mutacione dhe transformohen në kancer. Ky proces ndodh ngadalë dhe mendohet që duhen mesatarisht rreth 10 vite që kanceri të zhvillohet. Qëllimi i depistimit për kancerin e kolonit është jo vetëm diagnostikimi i kancerit, por kryesisht diagnostikimi dhe heqja e polipeve përpara se të transformohen në kancer. Rrisku për të zhvilluar kancer të zorrës së trashë rritet me kalimin e moshën. Kanceri i kolonit po zhvillohet gjithnjë e më shumë ne moshat e reja dhe kjo është arsyeja që në 2021 mosha e fillimit të kolonoscopisë u ul nga 50 në 45 vjeç.
CILËT JANË FAKTORËT E RRISKUT PËR ZHVILLIMIN E KANCERIT TË KOLONIT?
Faktorë të ndryshëm rrisku janë identifikuar si përgjegjës për zhvillimin e kancerit të kolonit. Disa nga faktorët e rriskut janë sindromat gjenetike familjare ( si sindroma Lynch, ose FAP), apo historia familjare pozitive për kancer të kolonit. Personat të cilët kanë një familjar të gradës së parë ma kancer të kolonit ( psh prindërit, vëllezërit/motrat ose fëmijët) kanë një risk dy-fish më të lartë për të zhvilluar kancer. Ky risk është akoma më i lartë në ato raste kur kanceri i kolonit është diagnostikuar para moshës 50 vjeçare, apo kur më shumë se një familjar është i prekur nga kanceri. Por duhet theksuar që pjesa më e madhe e personave të cilët diagnostikonen me kancer, nuk kanë një histori familjare. Faktorë të tjerë risku janë sëmundjet inflamatorë kronike të zorrës së trashë si Koliti Ulcerativ dhe Crohn’s, rrezatimi në zonën e barkut, duhanpirja, përdorimi i alkolit, obesiteti dhe dieta. Dieta luan një rol të shumë të rëndësishëm në zhvillimin e kancerit të zorrës së trashes. Në vitin 2015, Organizata Botërore e Shëndetit klasifikoi përdorimin e mishit të proçesuar dhe mishit të kuq si kancerogjenë. Konsumimi i 50 gram mish të proçesuar ( ekuivalent me 2 feta proshutë) në ditë, ose 100 gram mish të kuq në ditë rrit rriskun për të zhvilluar kancer të kolonit me 12%.
CILAT JANË SIMPTOMAT E KANCERIT TË KOLONIT?
Disa nga simptomat e kancerit të zorrës së trashë janë dhimbja e barkut, fryrje e barkut, gjakrrjedhje ose prania a gjakut në feçe , konstipacioni ( kapsllëku) apo dirrhea, renia në peshë, anemia nga mungesa e hekurit. Duhet theksuar që kanceri në fazat e hershme dhe polipet prekancerozë nuk shfaqin asnjë simptomë. Për këtë arsye është e rëndësishme bërja e testeve detektuese për të patur një diagnoze sa më të hershme, kur dhe shancet për kurim janë më të larta.
CILAT JANË TESTET E DISPONUESHME PËR TË DIAGNOSTIKUAR KANCERIN E KOLONIT?
Ekzistojnë një varësi testesh të disponueshmë për detektimin e kancerit të zorrës së trashë. Standarti i artë eshtë kolonoskopia. Nëpërmjet kolonoskopisë mund të shihet drejtpërdrejtë pjesa e brendëshme kolonit dhe të hiqen polipet përpara se të bëhen kancerozë. Kolonoscopia bëhet nga mjekë të specializuar me sedacion ( pa dhimbje).Duhe qënë se mosha e shfaqjes së kancerit të kolonit është ulur në mënyrë të ndjeshme, kolonoskopia e parë rekomandohet të bëhet në moshën 45 vjeç. Për personat që kane histori familjare positive, mosha e rekomanduar për kolonoskopinë e parë ështe 10 vjet me herët se mosha e familjarit në momentin e diagnostikimit me kancer. Një tjetër alternativë është Sigmoidoskopia e cila ekzaminon vetëm pjesën e majtë të kolonit dhe rekomandohet të behet cdo 5 vjet. Ekzistojnë dhe teste të tjera të disponueshme për detektimin e kanceri të kolonit të cilat nuk janë invasive. Gjaku okult në feçe (gFOBT dhe FIT) teston për praninë e gjakut në feçe. Kanceri mund të shkaktojë gjakderrje në sasi të vogël, e cila mund të detektohet nëpërmjet këtij testi. Ndjeshmëria për të detektuar kancer është rreth 80%, dërsa për të detektuar polipe është akoma më e ulët rreth 25-53%. Ky test behet cdo një vit. çdo test postitiv duhet të pasohet nga kolonoskopia. Një tjetër test është FIT-DNA ( ose Cologuard) i cili detekton praninë e gjakut dhe ADN jo normale në feçe. Ky test behët cdo 3 vjet dhe nuk është i përshtashëm për personat që kanë risk to lartë për të zhvilluar kancer. Nëse rezulton positiv, duhet të pasohët nga kolonoskopia. Teste të tjera jo-invazive përfshijnë Kapsulën endoskopike and CT Colografinë. Kapula endoskopike është një kamera e vogël në formën e një pilule, cila fotografon zorrën e trashë dhe jep informacion mbi praninë e kancerit dhe polipeve. CT Colografia është një formë skaneri për zorrën e trashë I cili nëpërmjet një sistemi kompjuterik ndërton mazhe dy dhe tre dimensionale te zorrës së trashë dhe rekomandohet të bëhët cdo 5 vjet.
ÇFARË MUND TË BEJMË PËR TË PARANDALUAR KANCERIN E KOLONIT?
Për të reduktuar rriskun për të zhvilluar kancer të kolonit është e rekomanduar një dietë te pasur me fibra, fruta dhe perime, shmangia e mishit të kuq dhe të procesuar. Gjithashtu rekomandohet shmangia e alkolit dhe duhanit, si dhe aktiviteti fizik dhe ruajtja e një peshe optimale. Gjithashtu është e rëndësishme bërja e kolonoskopisë në moshën 45 vjeçare për të gjithë individët, pavarësisht mungesës së simptomave apo historisë familjare negative për kancer. Kolonoskopia është testi që ka ndjeshmërinë më të lartë për detektimin e kancerit dhe polipeve. Për personat të cilët nuk kanë sigurim shëndetësor ekzistojnë programe të cilat mund t’ju vijnë në ndihmë.