“Ёshtё mё e mirё njё paqe e sigurtё se njё fitore e shpresuar”- TITO LIVIO (59 – 17 p.K.), historian i madh latin/
NGA EUGJEN MERLIKA/
Ka disa javё qё nё botёn shqiptare, pёrfshirё Shqipёrinё, Kosovёn dhe Mёrgatёn shqiptare, vёndin kryesor nё bisedat e pёrsiatjet politike e ka zёnё njё pikёpyetje hamletiane mbi njё projekt sёrbo – kosovaro – shqiptar nё shqyrtim, tё pёrkrahur nga institucionet zyrtare tё BE e, me gjasё, edhe nga ata tё ShBA.
Po t’a zhveshim kёtё rrahje tё gjёrё mendimesh, nё forma vetiake nga pёrfaqёsues tё politikёs dhe tё mediave tё shkruara e pamore, nga termat propagandistike e etiketimet tradicionale tё panevojshme, qё kёpusin qё nё lindje fillin e arsyetimit mbi thelbin e problemit, besoj se do tё arrijmё nё njё trajtim mё objektiv e tё dobishёm tё njё situate e cila na paraqitet pёr herё tё parё mbas 106 vitesh tё mёvehtёsisё shqiptare.
Pikёrisht para 106 vitesh Shqipёria ishte Vendi i fundit nё Ballkan qё kishte mbetur nё kuadrin e Perandorisё Osmane e qё, nё vetvete, gёlonte nga njё diskutim i gjёrё, kryesisht nё rrafshin intelektual dhe administrativ mbi kёrkesat pёr njё pavarёsi tё plotё apo pёr njё autonomi tё zgjeruar, tё kryera nga rrethe atdhetare nё drejtim tё Portёs sё lartё. Kёto kёrkesa mbёshteteshin edhe nё pёrfundimet e fitoreve ushtarake tё kryengritjes shqiptare, qё patёn kurorёzimin e tyre nё marrёveshjen e Shkupit. Por ndёrsa shqiptarёt diskutonin pёr kёtё pёrparёsi tё s’ardhmes sё tyre politike, koalicioni ballkanik, i pёrbёrё nga ushtritё serbe, malazeze, greke e bullgare, mёsyu trevat shqiptare, duke pёrvehtёsuar gati dy tё tretat e Shqipёrisё etnike. Ushtria turke, e dobёsuar nga kryengritjet shqiptare, ndoshta e panxitur mё nga interesat e perandorisё qё ishte nё perёndimin e fuqisё sё saj shekullore, braktisi nё mёshirё tё fatit territoret e Shqipёrisё osmane. Pёrballё kёsaj gjёndjeje katastrofale, qё rrezikonte edhe vetё qёnien e njё Shteti tё shqiptarёve, njё grusht atdhetarёsh tё prirё nga Ismail Qemali, vendosёn krijimin e tё parit Shtet tё bashkuar shqiptar, fatmirёsisht me nxitjen dhe pёrkrahjen e diplomacive tё Vjenёs e tё Romёs.
Nё njё epokё mendёsish perandorake e ndarjeje tё botёs nё shtete koloniale e kolonizuese, me shumё vёshtirёsi u arrit qё tё njihej Shteti shqiptar, nё kufijtё e tij tё cunguar, nё konferencat e Londrёs e tё Versajёs. Historia e kёtyre mё se njёqind viteve pati si fill pёrçues tё saj çёshtjen kombёtare. Nё njё tё tretёn e shekullit qё shkoi, deri nё bashkimin e njё pjese tё madhe tё trojeve shqiptare nё vitet 1941 – 1945, kombi i ndarё e plagёt e dhimbёshme tё tij ishin thelbi i gjithё shqetёsimit e problematikёs sё jetёs shoqёrore, shtetёrore, kulturore e shpirtёrore tё shqiptarёve. Mё 1945, me vendimet e tё mёdhenjve tё botёs mbi gjeopolitikёn e Evropёs sё mbas luftёs dhe bashkёpunimin e komunistёve shqiptarё me kujdestarёt e tyre homologё jugosllavё, çёshtja kombёtare pёsoi njё goditje vdekjeprurёse e pёr gjysmё shekulli, me pёrjashtime tё rralla, doli nga orbita jo vetёm e jetёs politike dhe administrative, por edhe nga ajo e jetёs shpirtёrore e kulturore tё shqiptarёve.
Viti i parafundit i shekullit, me shfaqjen mё tё egёr e mё kriminale tё shovinizmit serb, me pasoja shkatёrruese mbi popullsinё kosovare dhe kundёrveprimin ushtarak humanitar tё Nato-s, hapi njё epokё tё re nё jetёn e kosovarёve. Pavarёsia e shpallur disa vite mё vonё, e njohur nga Perёndimi nё tё dy anёt e Atllantikut, i hapi rrugёn njё etape tjetёr tё jetёs kombёtare tё shqiptarёve, kryesisht atyre tё Kosovёs. Por proçesi i pёrparimit tё Kosovёs e tё integrimit tё saj n’Evropё, pёr shkak tё shemёrive e konjukturave ndёrkombёtare, aftёsisё sё serbёve pёr tё lobuar e pёrkrahjes qё gjejnё nё Fuqi tё mёdha si Rusia dhe Kina e, sё fundi, edhe pёr mangёsi tё theksuara tё klasёs politike kosovare, nuk ecёn me ritmet e duhura. Gjatё viteve tё fundit çёshtja e Ballkanit perёndimor duket se ka marrё mё shumё rёndёsi nё tryezat e diplomacisё sё Bashkimit evropian, i cili ngulmon nё takimet e drejtpёrdrejta mes drejtuesve kryesorё tё Serbisё e tё Kosovёs, qё tё arrijё nё njё marrёveshje tё pranueshme e tё kёnaqёshme pёr vetё popujt e tyre, por edhe nё pёrputhje me parimet kryesore tё Bashkёsisё evropiane, nё tё cilёn dy shtetet synojnё tё hyjnё nё kohё relativisht tё shkurtёra.
Parimi i diplomacisё evropiane, pёrsa i pёrket politikёs sё zgjerimit, duket se ёshtё i lidhur me shmangjen e problemeve tё grindjeve ndёrmjet mёtonjёsve. Nё kёtё kuadёr synimi i tyre sot ёshtё i pёrqёndruar nё shmangien kundёrshtisё serbo – shqiptare si gur themeltar i njё godine harmonie pёr tё gjithё Ballkanin. Nёse ky ёshtё synimi i Evropёs e i ShBA, mendoj se ne e kemi pёr detyrё tё mundohemi me tё gjitha mundёsitё tona pёr tё lehtёsuar sendёrtimin e tij. Ajo gjё ёshtё nё rradhё tё parё nё interesin tonё, mbasi normalizimi i marrёdhёnieve tё Prishtinёs me Beogradin do t’i hapte rrugёn normalizimit botёror tё çёshtjes kosovare, me pasojё arritjen e synimit tё pranimit tё saj nё tё gjithё organizmat ndёrkombёtare, me tё drejta tё plota tё njё shteti sovran.
Pёr tё arritur nё kёtё pikё tё dёshiruar pёr Kosovёn dhe gjithё shqiptarёt duhen shmangur pengesat qё, me ose pa tё drejtё, quhen vendimtare. Kёto njёjtёsohen me problemet e pakicave etnike nё trevat e dy shteteve. Diplomacia bashkёkohore evropiane ka bёrё njё njё kapёrcim tё fuqishёm mbrapa, duke pranuar pёrparёsinё e shteteve etnike nё shmangien e arsyeve tё kundёrshtive dhe vatrave tё tensionit mes shteteve. A nuk ishte kjo teza e herёshme e kombёtarizmit shqiptar? A nuk kemi njё shekull qё ne ngremё lart flamurin e padrejtёsive historike kundrejt nesh, pikёrisht sepse mёsymja e fqinjёve dhe ligjёsimi i saj nga diplomacitё e shteteve tё mёdha ka qёnё njё nga fatkeqёsitё mё tё mёdha tё kombit tonё nё shekullin e shkuar?
Pёr tё sendёrtuar kёtё mundёsi normalizimi duhet bёrё njё ndryshim kufijsh: Mitrovica e veriut, e banuar nga 130.000 serbё me Luginёn e Preshevёs, Bujanovcit e Medvegjes. E para duhet t’i kalohet Serbisё dhe e dyta Kosovёs. Nё kёtё shkёmbim , nga ana ekonomike, del e fituar Serbia, pa dyshim, nё sajё tё pasurisё nёntokёsore qё pёrfaqёson Trepça dhe Mitrovica e veriut. Logjika tregtare e arsyetimit shtyn shumicёn e politikanёve dhe opinionistёve t’a quajnё tё papranueshme kёtё mundёsi, qoftё edhe nё shkёmbim tё njё paqtimi tё vёrtetё mes shqiptarёve tё Kosovёs dhe serbёve, njё paqtim qё nёnkupton njohjen de jurenga serbёt dhe miqtё e tyre tё Kosovёs sё pavarur dhe sovrane. Kёtu shtrohet pyetja: a i a vlen ky flijim i interesit material tё Kosovёs sot, pёr t’ardhmen e saj, tё siguruar nga marrёveshje tё firmosura nё prani e mbikqyrje tё diplomacive perёndimore evropiane dhe amerikane, marrёveshje qё sanksionojnё zyrtarisht njohjen e ndёrsjelltё, hapjen e njё epoke bashkёpunimi tё sinqertё e tё gjithanshёm nё dobi tё integrimit evropian? E nё kёtё rast lind njё tjetёr pyetje: a mund e duhet t’i besojmё serbёve, a mund tё zёvёndёsojmё shprehjen e famёshme tё Virgjilit “Trembiu grekёve dhe kur tё bёjnё njё dhuratё”, duke ndёrruar emrin e grekёve me atё tё serbёve? A duhet tё mbajmё parasysh se nesёr nё vend tё Vuçiçit, qё mendoj se e don marrёveshjen mund tё vijё njё Seshel, apo njё tjetёr dishepull i Millosheviçit, qё t’a hedhё atё nё kosh e tё kёrkojё edhe njё herё tjetёr rishikimin e kufinjve, duke mёtuar kthimin e tyre nё shekullin e shkuar? Kёtu hyn nё veprim fuqia politike e mbikqyrёsve tё asaj marrёveshjeje, qё janё nё gjёndje tё sigurojnё mos realizimin e skenarit tё hamendёsuar mё sipёr, nёse ata na e japin kёtё siguri nuk kemi pse tё ngurojmё. Pёrputhja e interesave tё integrimit n’Evropё pёr tё dy popujt ёshtё njё tjetёr motiv shumё i rёndёsishёm qё mund tё heqё dyshimet e mundёshme nё lidhje me t’ardhmen.
Nёse marrёveshja do tё parashohё qёndrimin e popullsisё shqiptare tё Mitrovicёs nё territorin e Kosovёs dhe bashkimin e krahinave tё Luginёs me tё, mё duket se ajo mund tё jetё e pranueshme. Sidoqoftё ky mbetet njё problem pёr t’u zgjidhur nga Kosova, populli i saj dhe klasa politike e saj. E kjo bёhet nёpёrmjet njё bisede tё shtruar nё institucionet pёrkatёse, njё lloj “Kuvendi tё Arbёrit”, nё traditёn mё tё mirё tё tij, ku tё peshohen argumentat pro dhe kundёr, pa paragjykime e me gjakftohtёsi, duke lёnё mёnjanё njё pjesё tё mirё tё mllefit qё historia na ka futur nё gjak, si pasojё e njё tё shkuare tё dhimbёshme e me shumё flijime nga ana e jonё. Nё kёtё kuvend duhet tё mbizotёrojё logjika e ftohtё pragmatiste, e projektuar mё shumё nё t’ardhmen se sa e ngulitur nё tё shkuarёn, vetёdijesimi qё çdo sipёrmarrje e madhe, e tillё duhet quajtur edhe kjo e paqtimit me Sёrbinё, kёrkon flinё e vet. Legjenda e Rozafёs mbetet gjithmonё aktuale e ka çfarё tё na mёsojё.
Krijimi i njё grupi pune qё do tё qёndrojё pёrbri kryetarit tё shtetit nё bisedimet e Brukselit mё duket njё nisjativё mjaft e drejtё dhe e dobishme. Por ngulmimi i Presidentit Thaçi pёr tё sendёrtuar marrёveshjen, mё duket se nuk meriton lumin e padive qё i bёhen. Ai duhet tё jetё njё pёrpjekje pёr mirёkuptim, pёr shoshitje tё gjithё elementёve pёrbёrёs tё bisedimeve, pёr tё pёrcaktuar caqet pёrtej tё cilёve nuk mund e nuk duhet tё shkohet. Nё kёtё drejtim duhet tё japё ndihmesёn e vet edhe opozita kosovare, qё nuk duhet tё ngujohet nё bindje tё parafabrikuara e tё flasё jashtё kuvendit, por tё marrё pёrgjegjёsinё e saj, nёpёrmjet ballafaqimit tё hapur me ekipin negociues e me shumicen nё parlament.
Ёshtё njё provё e madhe edhe nё fushёn ndёrkombёtare, njё provim i aftёsisё sonё ndёrtuese qё duhet tё shprehim, i prirjes pёr t’i zgjidhur problemet tona nёpёrmjet marrёveshjesh tё peshuara, tё shoshitura e tё pranuara, jo si detyrim nga njёri apo tjetri, por si njё detyrё qё e ardhmja shtron sot para vullnetit tonё pёr tё punuar pёr tё. Kundёrshtimi paragjykues i pёrhershёm dhe i pabazuar nё logjikёn historike, nuk ёshtё shprehje e kthjelltёsisё sё ideve, mbasi teza se”kufinjtё janё vendosur me luftё” e pёr pasojё logjike, me luftё duhet tё ndryshojnё, jo vetёm nuk ka asnjё dobi pёr t’ardhmen tonё, jo vetёm na kthen mbrapa nё mendёsi tё vjetra e tё tejkaluara nga kohёt, por nuk i pёrgjigjet sё vёrtetёs historike, mbasi pёr ne kanё qenё produkt i vendimeve tё tё mёdhenjve tё botёs qё ligjёsuan pushtime tё cilёve ne nuk qemё nё gjёndje t’u kundёrviheshim e pra “tё luftonim”. Nёse sot, nё sajё tё ndryshimeve tё mёdha tё Evropёs, na jepet mundёsia t’i pёrcaktojmё ata nёpёrmjet bisedimeve ndёrtuese, nuk mё duket se ёshtё rasti t’u bishtnojmё atyre e, aq mё tepёr, t’i hedhim poshtё.
Nuk mё duket bindёs edhe njё qёndrim tjetёr i shprehur kёto ditё, i huajtur nga arsenali i diplomacisё evropiane tё sё shkuarёs, se “ndryshimi i kufinjve pёrbёn njё rrezik pёr pёrballime tё reja nё rajon”. Nё rastin e veçantё tё shqiptarёve me serbёt duhet tё jetё e kundёrta, duhet tё sigurojё njё periudhё harmonie e bashkёpunimi me fqinjёt. Pёrvoja e kёtyre tridhjetё viteve tё fundit n’Evropё tregon se ndryshimet, pasojё e marrёveshjeve paqёsore kanё funksionuar mirё e nuk kanё krijuar asnjё problem. Mjafton tё mbajmё parasysh bashkimin e Gjermanisё dhe ndarjen e Republikёs Ҫeke nga Sllovakia.
Sё fundi mendoj se marrёveshja me Sёrbinё, nё perspektivёn e integrimit evropian, krijon premisat edhe pёr hapa tё mёtejshme nё drejtim tё bashkimit kombёtar, mbasi njё Kosovё e shkёputur nga litari serb i lidhjeve tё sё shkuarёs, ka mundёsi nёse e dёshiron, nёse i pёrgjigjet aspiratave tё shqiptarёve nё tё dy anёt e Drinit, tё kёrkojё mё me lehtёsi bashkimin, aq shumё tё dёshiruar me Shqipёrinё.
Si pёrfundim i kёsaj pёrsiatjeje kundёr rrymёs, desha tё kujtoj njё thёnie tё njё historiani tё madh anglez, Edward Gibbonit: “Shqiptarёt kanё mbrojtur gjithmonё kauzёn e humbur”. Ndoshta kёtё herё kemi rastin tё pёrgёnjeshtrojmё historianin anglez e tё tregojmё se jemi nё gjendje t’a rrokim çastin e volitshёm e tё punojmё pёr interesat e vёrteta tё kombit e, kryesisht, tё fёmijёve e nipave tanё.
Shtator 2018 Eugjen Merlika