Nga MASSIMO GAGGI/
Kur e intervistova në Washington, tre vite më parë, për të folur mbi fashizmët e rilindur, veçanërisht n’Evropë, tema e librit të saj të fundit, ajo i u përgjigj pyetjes sime të parë duke cituar jo vetveten por Primo Levin: “Ai thonte se çdo kohë ka fashizmët e tij, e që mund t’arrihet në tragjeditë e përbindëshme si Holokausti edhe pa kaluar nëpër një terror policer: mjafton të mohohen faktet, të shtrembërohet informacioni, të ndotet Drejtësia, të përhapet malli për një të shkuar prrallore. Fjalë mbi të cilat duhet përsiatur duke parë se ç’po ndodh nën sytë tanë”.
Larg totalitarizmave
Sytë e Madeleine Albright janë mbyllur dje përgjithmonë mbasi kishte parë atë që ajo, e ikur dy herë nga totalitarizmat e mëdha evropiane të Nëntëqindit, me sa duket e kishte përfytyruar e së cilës i ishte frikësuar. Gruaja e parë që kishte marrë detyrën e Sekretarit të Shtetit, Albright, u vra në moshën 84 vjeçe nga një tumor kanceroz. Bijë e një diplomati çekosllovak (në gjëndjen civile të Pragës ishte regjistruar si Maria Jana Korbelová, Albright është mbiemri i bashkëshortit amerikan), Madeleine-s i u desh të ikte nga Vëndi i saj herën e parë më 1938, si vazhdim i përndjekjes së hebrenjve dhe copëtimit të Çekosllovakisë të kryer nga nazistët, e më vonë, përsëri, dhjetë vjet më pas, për t’i ikur shtypjes staliniste.
Thellësisht e lidhur me Evropën lindore të zanafillës së saj, e shënuar nga totalitarizmat dhe Holokausti, ashtu si shumica e t’afërmëve të saj, përfshirë tre gjyshër, të vdekur në kampet e përqëndrimit të Raihut të tretë, vit mbas viti Albright-i ka parë të rilindin fashizmët dhe ka njohur mirë udhëheqës të kthyer në diktatorë nën sytë e saj. Në Fashizmi-n e saj ajo ndalet në analizën e tre figurave, në pushtet edhe sot e me role të rëndësishme në konfliktin ukrainas: Putini, protagonisti i madh, hungarezi Orbán dhe turku Erdogan që armatos ukrainasit dhe dënon Moskën në OKB, por pastaj nuk zbaton sanksionet kundër Rusisë dhe ndërmjetëson me Putinin.
Nga Karteri në Ballkan
Veprimtare demokratike, karriera e Albright-it në Administrim fillon më 1976, me zgjedhjen e Jimmy Karterit. Këshilltari i presidentit për politikën e jashtëme, Zbigniew Brzezinski, e thërret në Shtëpinë e Bardhë si asistente. Më pas do të bëhet këshilltare e Geraldine Ferraro gjatë garës (së dështuar) për nënpresidente e të guvernatorit të Massachussets, Michael Dukakis. Kur Bill Clinton arriti në Shtëpinë e Bardhë, e emëron ambasadoren e parë të SHBA në OKB dhe, më pas Sekretare të Shtetit.
Aspak izolacioniste, Albright-i ndërpreton rolet e saj si zbatuese e një politike ndërhyrjeje në konfliktet ndërkombëtare të një Amerike që për të është “Kombi i domosdoshëm”. Lëviz duke kërkuar të vlerësojë atë që quan epërsi morale të Shteteve të Bashkuara, por edhe duke angazhuar Vëndet e tjera ‘atë që përcakton “një multilateralizëm të fuqishëm”.
Bën edhe gabime, të rrëfyera më pas në kujtimet e saj, si mos ndërhyrja e e vendosur në Ruanda, ku më 1994, një mision i vogël ruajtës i paqes i OKB-nuk mund të ndalonte një gjenocid: së paku një milion të vdekur.
Imponoi parimin e ndërhyrjes njerëzore në luftën e Ballkanit: mbas plojës së Srebrenicës të kryer nga sërbët pavarësisht nga prania e një kontigjenti të vogël të “helmetave të kaltërta”, vendosur ndërmjet luftuesve, mposhti qëndresën e Pentagonit dhe i hapi rrugën bombardimeve amerikane. Dy muaj më vonë, në Dayton, i dërguari i posaçëm amerikan, Richard Holbrooke, mori firmat e një marrëveshjeje që, me gjithë se linte çështje të ndryshme të pazgjidhura, i dha fund një lufte që kishte kushtuar së paku njëqindmijë të vdekur.
“Corriere della Sera”, 24 mars 2022 Përktheu Eugjen Merlika