Në takimin përkujtimor që mbajti Vatra me rastin e 103 Vjetorit të themelimit të Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës dhe nderimi i martirëve të Vatrës, me shkas 6 vjetorine shuarjes së bashkëthemeluesit Kristo Kirka në burgun famkeq të Burrelit, u promovua dhe Libri i studiuesit Idriz Lamaj, ish gazetar i Zërit të Amerikës”, anëtar i këshillit të VATRES, “Për Vatrën dhe Vatranët.
Editori i Diellit, Dalip Greca, në paraqitjen e librit tha: Sot, në 103 vjetorin e ditëlindjes së Federatës Pan-Shqiptare Të Amerikës VATRA, promvojmë edhe librin e gazetarit, studiuesit, Kujtesës së Diasporës Shqiptare në Amerikë, anëtarit Të Këshillit të Vatrës, z. Idriz Lamaj” PER VATREN DHE VATRANET”. Ashtu sic urojmë për cdo ditëlindje, urojmë edhe për lindjen e një libri. Këtë promovim në fakt po e bëjmë pa shumë dëshirë nga autori, studiuesi Idriz Lamaj. Arsyeja mosdakordësisë së autorit qëndron në faktin se ai ka një tjetër projekt për ta ribotuar librin në një formë më të kompletuar. Por fundja ne këtu jemi, e promovojmë sërish kur autori ta botojë librin e ri.
Libri me titullin simbolik”Për Vatrën dhe Vatranët” merr përsipër të hedhë në shinat e Historisë së munguar të Vatrës, një historik të Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës VATRA për tri dekada, nga vitet 1925 deri në vitet 1955. Janë vite interesante të historisë së Vatrës, kur kanë ndodhë shumë ngjarje. Natyrisht kanë shkuar vitet më të mira të Vatrës, sic ishin ato të Fushatave të mëdha Kombëtare si:”Për Shpëtimin e Shqipërisë”, ka mbetur pas roli i madh i Vatrës në Ruajtjen e Pavarësisë së Shqipërisë, Konferenca e Paqes, Kongresi i Lushnjës, Huaja Kombëtare,ka mbetur pas Carja e parë serioze ajo që udhëhoqi ish Kryetari i Vatrës Kristo Dako, lindja e Partisë Politike, madje edhe prova e Qeverisjes përmes Nolit, c’ka qe qe një zhgënjim edhe nga vetë Kryeminsitri Noli, gjë që ka sjellë një tërmet tjetër në radhët e Vatrës, përballjen e dy miqëve, dy arkitektëve themelues të VATRËS, Fan S. Nolit dhe Faik Konicës. Pikërisht aty e merr fillesën Libri historik i studiuesit Idriz Lamaj”Për Vatrën dhe Vatranët”.
Në fakt e tërë lënda e librit përbëhet nga trajtesa historike që gazetari dhe studiuesi Lamaj i ka përgatitur në konferencat dhe veprimtaritë e ndryshme të Vatrës apo enkas për Gazetën Dielli. Referncat e shumta që ai përdor, mënyra se si e shtron lëndën historike, pa marrë anë, por vetëm informim i lexuesit, është një shembull që ia vlen si referencë në këto kohë të tejzgjatura të tranzicionit shqiptar për rishkrimin e Historisë sonë Kombëtare të deformuar dhe keqshkruar nga historianët e politizuar apo të zënë peng nga politika e djeshme dhe e sotme.
Sic thotë kolegu i tij, z. Frank Shkreli: Lamaj kryesisht ka përdorur gazetën Dielli si burim kryesor por edhe gazeta dhe botime të tjera, si “Albania” e Konicës, “Emigranti” për të dokumentuar historikun e Vatrës për periudhën që mbulon. Z. Lamaj përshkruan një periudhë të vështirë për Vatrën, sidomos për periudhën e para Luftës së Dytë botërore, kjo sipas autorit, për arsye të krizës ekonomike në Shtetet e Bashkuara por edhe më tepër për arsye të konflikteve dhe ngatrresave të brendshme të organizatës Vatra, përfshirë sidomos grindjet midis Faik Konicës dhe Fan Nolit, por edhe si rrjedhojë e të rolit përçarës që luante Konsullata e Shqipërisë në Boston. Megjithëse dy protagonistët kryesorë të asaj që autori cilëson si “lufta klasike e mendimit të lirë të vatranëve” të asaj periudhe, ishin natyrisht Noli e Konica, autori i librit “Vatra dhe Vatranët” thotë se duhet të merret parasyshë gjithashtu edhe roli që kanë luajtur, ndër të tjerë, Refat Gurrazezi, dishepull i Konicës, Qerim Panariti, dishepull i Nolit, Peter Kolonja e shumë të tjerë. Por, autori thotë se ndonëse “fërkimet politike” midis tyre ishin mjaft serioze, Lamaj nënvijon se dokumentat provojnë se megjith kundërshtimet politike midis tyre, ata në të vërtetë e ruajtën miqësinë dhe respektin për njëri tjetrin në çdo kohë dhe deri në vdekje.
Për ta vërtetuar këtë përfundim, Z. Lamaj sjellë një pjesë të fjalimit të Nolit me rastin e varrimit të Faik Konicës në dhjetor 1942, ku ai shpreh respektin e tij të madh duke thënë se vdekja e Konicës, ishte sipas Nolit, “….Humbje me të vërtet’ e tmerruar, se sot po bëjmë nderimet e funtme dhe i themi lamtumirë njërit prej bijve më të shkëlqyer të Shqipërisë. Se Faik Konica, sikundër e dini, ka qenë nga çampionët më të mëdhënj të indipendencës kombëtare; pa dyshim, ka qenë ustaj më i madh i shkrimit të gjuhës sonë dhe veç këtyre, është njeriu që na ka zbuluar flamurin e Skëndërbeut. Ja tre tituj, që nuk munt t’ja mohojnë as kundërshtarët më të egër….”, ka thënë Fan Noli për Faik Konicën, me rastin e varrimit të tij.
Në të vërtetë, megjithë grindjet e këtyre kolosëve, mosmarrveshje që autori i cilëson si “fërkime politike”, ndonëse nga njëherë të ashpëra, ajo që vihet re në dokumetacionin e këtij libri është se këta kolosa më në fund, kur vinte puna tek interesat e Shqipërisë dhe të shqiptarëve ata prap se prap, punuan së bashku për të mirën e Atdheut. Është ky një mësim dhe shembëll i mirë për politikanët e të gjitha kohërave, ka shkruar gazetari i njohur, ish drejtor per Europen dhe Azine ne Zerin e Amerikes, Frank Shkreli.
Shkreli arrinë në përfundimin se në librin e Idriz Lamajt, është provuar se Faik Konica nuk ishte shërbëtor i Ahmet Zogut dhe as Fan Noli nuk ishte shërbëtor i Enver Hoxhës, duke hedhur poshtë pretendimet e tilla gjysëm shekullore të regjimit komuniste.
Duke iu drejtuar vatarnëve pjesmarrës në veprimtari Editori i Diellit ka apeluar: Unë do t’ua rekomandoja ju miq vatranë që ta lexoni librin e z. Lamaj”Për Vatrën dhe vatranët”, për shumë arsye.
Së pari të shuani kuriozitetin tuaj historik
Së dyti, të merrni një informacion të paanshëm për historinë e Vatrës dhe përballjen e Kolosëve Konica-Noli.
– Së treti të krenoheni për luftën pa kompromis për ceshtjen Kombëtare që kanë bërë paraardhësit tanë vatranë.
Së katërti rikthehem tek përfundimi i z. Shkreli, që të merrni mesazhet e qarta rreth përfoljeve të argumentuara për shërbesën e Nolit ndaj Enver Hoxhës dhe pavarësisë së shërbesës së Konicës ndaj Mbretit. Të dy kishin për Kuran e Bibël: Cështjen Kombëtare. Kjo është e argumentuar në dritën e fakteve në librin e z. Lamaj.
Për kurreshtarët që nuk e kanë kalaur nëpër duar librin, po bëj nëj shfletim ët shpejtë:
Libri sjell para lexuesit historinë interesantë rreth Vatrës dhe diellit në gati tri dekada.
Në mënyrë telegrafike, editori bëri një kalim të përmbajtjes së librit duke u ndalur në:
– Tablonë e qartë të trajtimeve të Historisë së Vatrës, vecanërisht në vitet ’30, por edhe më pas deri në 1955.
– Pasqyrimi në libër i një historie të detajuar për atë cfarë ndodhi në gjirin e Vatrës, rreth Kuvendit XXI të Vatrës dhe Nadrjen e saj më dyshë.
– Kuvendi i Bashkimit sjell një tjetër faqe interesante në Historinë e Vatrës, kur cështja Kombëtare dominon mbi ndarjet e egot individuale.
– Për qëndrimet e Vatrës gjatë luftës së II Botërore, trajtesa është interesante.
– Sic dihet Vatra ka kryer shërbim diplomatik për Shqipërinë edhe kur nuk kishim shtetet. Libri i z. Lamaj sjell shembullin e vecantë të një patrioti të madh, familja e të cilit ishte përgjakur nag shovinsitët Grekë. Ky është Petro Kolonja.
Petro Kolonja, vijoji ta kryejë detyrën e përfaqësuesit diplomatik i emëruar nga Mbreti Zog me 15 Janar 1943. Historia, që paraqet studiuesi Lamaj, është vërtetë interesante dhe plot episode. Lexojeni informacionin që sjell z. Lamaj në librin e tij rreth”Veprimtarisë Diplomatike të “Një ambasadori pa kredenciale” dhe do të bindeni më shumë për serizozotetin dhe përkushtimin me të ciliin e kreu detyrën Petro Kolonja.
– Libri pasqyron edhe faqe të ndritshme të Historisë së Vatrës për cështjen Kombëtare:- Fedearta Vatra, ka bërë luftë të vazhdueshme për cështjen Kombëtare, vecanërisht kundër fqinjëve Jugorë që nuk i kanë rreshtur pretendimet për Shqipërinë e Jugut. Trajtesa e z. Lamaj sjell informacione të detajuara përmes trajtesës: “Vatra përballë Pretendimeve Territoriale Greke ndaj Shqipërisë në Përfundimtë Luftës së Dytë Botërore”, apo trajtesa tjetër”Vatra në ankthin e pretendimeve Greke”.
– Një kapitull më vete përbën” qëndrimi i gazetës Dielli ndaj Qeverisë Komunsite të Shqipërisë dhe Qeverisë Amerikane gjaët viteve 1945-1955.
Editori Greca tha se në librin e Lamjat, të rëndësishme janë edhe trajtesat për:- Charls Ericson dhe Vatra në vitin 1945.
– Panariti dhe Noli 1945-55
– Manipulimi ideologjik Marksist me veprimatrinë Letrare dhe Politike të Nolit.
– Faik Konica në Interpretimin e Historisë Marksiste Leniniste.
– Për Konicën do të gjeni shumë materiale që kanë të bëjnë me veprimtarinë e tij publicistike, gjuhësor, letrare rreth revistës së Tij Albania, merita në përcaktimine Alfabetit ët përbashkët, , letra…etj.
Editori vecojë edhe portretet e vecanta që sjell Libri i Lamajt për disa nga figurate Vatrës si: Petro Kolonja, Refat Gurrazezi, Qerim Panariti, Kostë Cekrezi, Nelo Drizari etj….
Editori do ta përfundonte paraqitjen e librit të Idiz Lamajt me thirrjen: “Miq, lexojeni librin”Për Vatrën dhe Vatranët” dhe do të më jepni të drejtë se ai është një libër që na duhet shumë ne vatranëve.