IJA IME E DASHUR ZËRE SE NUK KA QENË KURRË…/
Nga Xhevair Lleshi/Binte dëborë e shkrifët. Salloni i tij mbushur me muzikën e zakonshme ndihej ngrohtë. Qielli sikur kishte rënë poshtë, përmbi pemë e bar. E shihje ashtu dhe të vinte keq. Gjithçka më tej se një hap ishte fshirë. Asgjë s’dukej e kjo të fuste në një ndjesi të bukur melankolie. Ai iu afrua Matildës me hapin e zakonshëm dhe e zuri për krahu. Ajo shihte jashtë dhe nuk ngopej me panoramën që dukej se psherëtinte nga një dhimbje e padukshme. Ditë vërtet e trishtuar. Atij, Maestro Kodrës, që ende s’i kishte larë duart nga bojërat dhe ngjyrat, i bëhej se një darë mbytëse e shtrëngonte në fyt. Një piktor kubist, ndoshta i fundmi i tyre, e kishte të vështirë ta zotëronte veten ndryshe. Matilda nuk e ktheu kokën por vazhdimisht mendonte për të. Bardhësia e kishte përfshirë edhe atë në shpirt. Pastaj u kthye papritur si të qe kujtuar për diçka të fshehtë.
Ibra, miku im i dashur, sesi më vjen që s’më ke folur për vendlindjen tënde. Kjo ditë me kaq dëborë më shtyn të të pyes. Si është ajo?
Maestroja qeshi lehtë dhe fytyra i mori një pamje të rrallë.
Ilda, ah, një ditë si kjo kërkon përralla dimri. Dhe unë i dua përrallat shumë, sepse thjesht më kanë munguar. Po do ta tregoj atë përrallë që ty të ka ngasur.
I hodhi dorën ngarkuar me ngjyra ylberi në qafë (ajo ia pëlqente duart e mëdha mbuluar me plot qime të hirta e të ashpra!) dhe e puthi në faqe.
Ildë, e mira ime, të dua! Dhe ti më do, e di. Dhe pse më do kërkon të dish rrënjët e mia. Vendi im është i ashpër, por unë kam lindur në pjesën e butë, aty ku ka plot hire, det, fushë, kodra, lisa, pamje magjepsëse, aq shumë diell dhe po aq melankoli. Ai vend u ngjan këngëve të bukura që kanë nostalgji e që këndohen me shpirt. Ato këngë ne i duam fort, se na bëjnë të derdhim edhe lot. Eh, lotët! Imazhin e nënës e kam të përhumbur. Por e ndiej afër ende edhe sot. Më bëhet një psherëtimë e çuditshme që më shoqëron në çdo hap që hedh. Një frymë si ajo kurrë s’të lë në baltë. Deshte të më rriste njerka, sepse im atë, Murati, ishte kurdoherë në det, por nuk mundi dot. Nuk iu afrova kurrë, sepse edhe ajo më largoi, me sa dukej s’kishte shpirt të butë. Dhe im atë e gjeti rrugën e përshtatshme. Më çoi në konvikt në Durrës e Tiranë. Gjeti miq, apo gjeti para këtë nuk e di, por, sido që të jetë ishte një zgjidhje, sepse mungesa e tij në shtëpi krijonte të zmadhuar projeksionin e sime mëje dhe unë rrija me të, flisja me të, haja me të, lozja jashtë me të. Domethënë me hijen e me shpirtin e saj të butë. Vetëm kur nuk e ke një gjë e kupton se ç’hall i madh është. E pra, mikja ime e zemrës, u rrita pa nënë. Nëna ime e ka emrin IJE, sepse nënave në fshatrat e Ishmit u thërresin IJE. Dhe ashtu mbeti tek unë. Nëpër tym e shoh edhe tani, atje në mes të dëborës që bie e bie pa pushim, me ca sy të mëdhenj ngjyrë kafe të çelur e të përshkuar me aq elegancë nga një vijë e dukshme mes bebëzës, që i thonë edhe sot syshkruar, që më shohin veç mua me një babëzi të patreguar, të lodhur, të stërmunduar, të vuajtur e të dashuruar aq shumë pas birit. I vija vërdallë nëpër këmbë, i thithja aromën mjaltë të ëmbël, i fshihesha nën futë me një uri të jashtëzakonshme. Doja të haja. Kurrë nuk ngopesha. Kurrë. Uria e thellë e fëmijërisë të bën melankolik kur rritesh, por ama kur uria është e madhe të bën të çartur. S’ka trima më të mëdhenj se ata që kanë hequr të zitë e ullirit në vegjëli… (Matilda qeshi dhe dy pika lot i rrodhën faqes, të cilët i fshiu me nxitim me shpinën e dorës.) Isha i dhënë pas nënës sime. Dhe një ditë nuk e gjeta më. Kurrë nuk më erdhi afër. Asnjëherë. I tmerruar pyesja me fjalët e ngecura në fyt, edhe kur m’u desh të isha në shkollë, edhe në dasmën e dytë të tim eti, edhe në prehrin e gjyshes a të gjyshit, edhe para njerkës që, as për hatër, nuk diti të ishte nënë për mua… Ti do që të dish se ç’ishte Likmetaj, fshati im me dhjetë shtëpi mbjellë si bungët në majë kodrash. Dhjetë hané, i thoshin atëkohë. Frynte erë e marrë në majëkodrën e shtëpisë sonë. I dëgjoj akoma blegërimat e dhënëve, bulurimën e demit, pallmën e lopës së vetme dhe vërritjen e dhive. Ato më vijnë në mendje, sepse tetë vjeç më veshën shajake të reja dhe më nisën në shkollë, të bëhesha njeri i mësuar. Dhe fati im aty qe fshehur. Por edhe në klasë, edhe në oborr, edhe në konvikt, edhe në shtrat ishte nëna ime, hija e saj, zëri i saj, sytë e bukur e të shkruar që më qenë ngulitur aq thellë, e mendja më rrinte tek IJA. Imja. E bukura! Vejevija kudo me mendjen tek ajo dhe me këtë Hije pranë vetes u mësova. Bëja punë, rritesha, ushqehesha, mësoja, shihja ëndrra pa mbarim. Oh, ç’ëndrra kam parë! Nuk ta pret mendja! Shkoja ku t’më çonin këmbët, flisja me gjysma fjalësh, bëja vija si kot më kot në letra e mure të bardha. Më pëlqenin vijat që bëja me laps të zi. Lapsat atëherë linin vija të trasha, ishin dysh, me karbon të mirë, të zgjedhur. Dhe aty, buzë detit, në Durrës, në shkollën e vogël e akull të ftohtë përpëliteshim për të mësuar! Të mësosh duke u dridhur praj mardhjes së lemerishme! S’kisha as shokë, as shoqe. Vetëm me IJEN time, e cila çdo mbrëmje më tregonte përrallën me Shtrigën që vinte çdo natë te shtëpia jonë dhe kuvendonte me të. I kërkonte të shkonin te Floçka në det. I kërkonte miell nga lëndet e bungut, i kërkonte djathë nape dhe hirrë. Po, po, hirrë, se hirra është ilaç, as dhallë e as qumësht, diçka e zbërdhulët që del nga gjiza. E ku i di këto ti Ilda ime e mirë? Nuk ke si t’i dish. Këto i kam hequr unë. Kam pirë aq hirrë sa edhe sot kur më vjen fjala në buzë më dridhet mishtë. Kemi hequr keq. Unë e kujtoj turbull. Edhe diçka Ilda ime, kur e shihja detin nga shtëpia ime, më dukej i largët, i thinjur krejt nga përplasjet pas vetes dhe shkëmbinjve, ndonëse ishte aq afër sa i dëgjoje të gjitha fjalët që llomotiste, rënkimet, kurse në Durrës, edhe buzë tij nuk ia shijoje dot madhështinë dhe botën e tij të thellë. Më këpuste malli për shtëpinë time, për hijen e bungut, për pëllitjen e lopës vocërrake, për të dëgjuar cicërima zogjsh, për të gjetur trimërisht një gjarpër në ferrë, gjithçka. Më mblidhej një gjyç në grykë që s’më linte as të flisja e as të merrja frymë. Më nxehej kraharori i vogël dhe i dobët, i ushqyer keq dhe si i rrahur petë, saqë s’di ç’të them. Të gjitha, të gjitha i kam para syve, sido që nëpër mjegull. Një qiqërimë e tillë, e tejdukshme, e tejdukshme gjer në lodhje e mërzi, ma bënin të largët vendin tim, shtëpinë time, por që tani s’kam ku e gjej, s’kam dot as një thërrime të tyre. Dhe më mbeti si magji. Isha gjithnjë me veten time, me botën time të vogël, me hapësirën e pafundme para meje aq sa të hanin sytë. E, kur ulesh diku, në rrëzë të një mali, në gji të detit, apo edhe në shtrofull të erës, prapëseprapë ndihesh keq, nuk sheh dot më tej se hunda jote sigurisht mbetesh ngushtë: shpirti sikur lëngon, i mungon diçka e madhe, e largët, sheh edhe përtej së pamundurës. E, unë kam qenë gjithnjë me IJEN time të malluar, së cilës ia ndieja frymën, madje më bëhej se më ledhatonte, më tregonte me pëshpërima të largëta deti përrallat me Shtriga e me Katallanë, me Trima e Shtojzovalle. Dhe aq e madhe është kjo, Ilda ime e shtrenjtë, saqë edhe tani kur bie në gjumë më vjen në vesh ulërima e largët e detit, era që kuiste te dritarja ime e ngushtë dhe e mbyllur me kanata druri lisi, për lulet e pafundme që i mblidhja e nuk lodhesha një ditë. Ngjyrat e tyre i kam në sy. I dua, më merr malli… (e si i kam para syve ty s’të besohet!) Si? Duhet ta dish, shpirt, se gjithçka aq e vjetër për mua është e dashur, se ajo ka të bëjë vetëm me mua, asgjë për njeri tjetër, se unë jam një nga ata të rriturit pa IJE dhe më pas u bënë me HIJE, të goditur pas koke. Fati më goditi atje ku duhet, më trullosi, sigurisht, por më dha një të çarë të habitshme në tru, sepse e ndiej që e shoh botën ndryshe, jo vetëm nga ngjyrat po edhe së brendshmi, nën një efekt tjetërsoj perceptimi, sidomos në sy. E shkruara brenda irisit po më shfaqet ngadalë po me hap të sigurt, se ajo e shkruar në sy është IJA ime, është bërë hija e shpirtit tim. Edhe kur u bëra djalë i rritur shikimi im, Ilda sikur i shtangte të tjerët, edhe Nanën Mbretneshë e shtanga me shikim teksa i dhashë fletën e vizatuar prej meje dhe ajo, sytë e saj, ma dhuruan jetën pa shtangie dhe u bëra ky që jam. Se kush e di ku do isha syrgjynosur. Zoti i madh më ndihmoi, më dhuroi tjetër shikim, tjetër dashuri, tjetër zemër. Ç’madhështi, e imja! S’pata fat dhe rrugëzgjidhje tjetër. Dhe kurrë nuk do ta doja. Kurrë. Se duart e IJES më prunë këtu dhe Zoti i madh më dhuroi Ty! Të përgjërohem shpirt. Me gjuhë përralle po të flas sot. Ç’dëborë që bie, më duket se kanë lulëzuar bajamet dhe kumbullat, sheftelitë, ftonjtë dhe dardhët. Një det pemësh me lule. Nuk di si të bëj me këtë det përplot magji.
Ilda qeshi dhe ia shtrëngoi krahun duke ia puthur kurrizin ngjyra-ngjyra të dorës së tij të madhe si putër ariu.
Është dorë fshatari kjo, Ildë, është prerë dhe nisur për tjetër gjë, prandaj dhe është e tillë tërë gunga-gunga e me nyje të mëdha. Dora trashëgohet nga prindi, por IJA ime kishte duar të buta dhe vishej bukur. Tregonte kujdes, sepse nuk e panë kurrë (siç më kanë thënë) të mbante rrobë të palarë. Nëna ime, IJA, shpirt, vinte erë menekshe, erë portokall, erë manushaqe, erë shefteli! Edhe kur prekte një kakërdhi, ajo lahej me ujë finje dhe merrte dritë. Nën jastëkë na vinte një dorë të thatë manxurane. E ne shtëpitë i kishim rreth e qark manxuranë! Të mos hynin gjarpërinjtë. Nuk e durojnë dot, si djalli temjanin… Poo, këto i sjell në mendje, se isha aq pak me time më saqë nuk patëm kohë me njëri-tjetrin të shihnim vrug apo ndot. Në kujtesën tonë mbeti vetëm e bukura, e mira, e bardha. Më qeshet sa herë më bie në hatër…
Po… Ç’po ndodh sot me ty, i dashur?
Kot. Sa për të thënë një gjë që e kam peng në zemër. Dëbora nuk sjell kurrë mërzi. Po ti?
Kam gjetur një shpirt të ri. Hera e parë. Po zbuloj një poet…
Ç’është kjo gjë?
Kjo është diçka e pabesueshme.
Matilda vuri buzën në gaz ku dukej qartë njëfarë ndrojtjeje, që s’ di nga mund të shkaktohej, ndonëse ndihej në çdo fjalë një dhimbje e thellë. Veçse çdo fjalë ishte aq e kulluar. Si shpirt. Edhe po të ishe i nervozuar, papritur do qetësoheshe, madje të largohej edhe po të kishe në mendje diçka të keqe. Shpirti i kulluar e ka këtë veti. Do të ngurroje patjetër sapo ta shihje, s’bëje dot ndryshe. Të shikonte me sy krejt në delir, me një shprehje të hatashme që nuk të hiqej kurrë nga mendja. Maestroja dukej vërtet në jerm, një gjë e ildisur me pe floriri kur ngjizet mbi një mëndafsh dashurie. E ëmbël? E këndshme? Jo, janë pak, fare pak. Natyrisht, kështu do ndodhte, s’mund të bëje dot ndryshe, do t’ia gllabëroje çdo fjalë me padurim, pa ndjerë as lodhje e as bezdi, ndërsa sfondi ishte i magjishëm si në botën e përrallave. Ai sikur kishte frikë se mos nuk i thoshte dot të gjitha. Sikur donte të tërhiqej, por tashmë s’mund të bëhej ndryshe. Ishin hapur portat e shpirtit kanat më kanat dhe nga burimet e pragut të vjetër dilte një ujë kristal. Si i erdhi kaq papritur kjo magji e sinqertë të treguari? Muzika e fshehur në thellësi të sallonit u bashkua me të qeshurën e lehtë të gruas së bukur, ndonëse tonet e ulëta ndiheshin krejt melankolike.
Më duket se e humba fillin, e dashur, por s’do të resht, sepse jam përfshirë krejt nga malli i madh që më përvëlon. Malli e ka strehën në shpirtin tim. Por, ama, ta dish, vuan shumë. Ky shpirt, Ilda ime, më përvëlon. I ka të vrarë gjunjët, zemrën e ka të thyer, shikimin brenda të trembur. Eh, ma ndriti zoti i madh, më bekoi dhe m’i la pas vetiu sytë e shkruar të nënës, këngën dhe gjëmimin e detit, erën që fryn dhe ma sjell tek hunda pjalmin, aromën dehëse të luleve, blegërimën e qingjave, zukatjen e bletëve, mizërimin e vapës, flladin e mbrëmjes, dehjen që të jep agimi dhe fuqinë që të dhurojnë rrezet e para të diellit! Ti s’i ke parë kurrë këto gjëra, shpirt dhe mua më vjen keq, se kjo është një mungesë e madhe. Se vuajtjet e fëmijërisë ta pasurojnë jetën dhe të bëjnë njeri! Vërtet e kam, nuk tallem, se po shoh vijën e përkulur të buzëve të tua. Ai që s’i ka provuar këto fisnikëri të thjeshta do ketë gjithnjë mungesa të mëdha në shpirt. Janë ato që të japin shijen e poezisë dhe vijën melodike, janë tinguj kitare në mbrëmjen e bruztë, janë dashuri me shikimin e parë, mrekullia e gjërit. Frymë. T’i hedhësh këto në telajo nuk di të gjej fjalë të tjera më të fuqishme, fjalë zemre që t’u japë ngjyrë, t’i lakojë në vija, t’i mbërthejë plot elegancë në simbole. Se ti e di që unë çdo gjë e shoh dhe e flas me simbole, sido që gjuha e ngjyrës është nga më të çmuarat në këtë botë. E vështirë, s’ka më të vështirë, por e jashtëzakonshme në bukuri. Të trallis. Dhe unë këtë e besoj fort. E dua me ashk.
Ta sjell një çaj? E kam vënë.
Po mirë, nëse s’të pengon… Nejse, magjia u prish.
Vetëm Shqipëria jote t’i prish magjitë…
E di. Shqipëria ime. Fantastike! E mira ime e burgosur, e lënë jetime, si unë që mbeta pa IJEN…
E mbushe dhe e derdhe kupën e mallit Ibër…
Kurrë s’ka për t’u derdhur malli im Ilda ime…
Unë e shoh ndryshe.
Kaleidoskopi im, e di, është tjetër.
Faleminderit…
Ç’është ky falënderim? Më ndihmo zot.
Kam etje, etja po më çmend,
Të bie përmbys mbi gjoksin tënd…
Këndoi shqip. Vetëm zëri i lahutës mungonte.
Si e ka emrin poeti?
Është nga një fshat me emrin e Jul Qesarit që nga koha e Romës, Qesarat i thonë. Qazim e ka emrin poeti…
Kazim?
Jo, zemër, ti nuk e shqipton dot. Qazim! Nuk ia mbaj mend mbiemrin. E lexova te gazeta Drita… U qasën të dy te dritarja. Po binte mbrëmja. Dëbora nuk reshtte me një mbretërim hireplotë. Maestros po i hanin duart për punë. I la mënjanë dhe u krodh në një puthje përplot hir… Dëbora mbeti e ndriçuar gjatë gjithë asaj mbrëmjeje të gjatë nën magjinë e përrallës, përthyer në simbolet dhe ngjyrat e Maestro Kodrës…