Prof. Dr. Fadil Çitaku, PhD, MME, themelues dhe drejtor ekzekutiv i Akademisë së Shkencave të Lidershipit në Zvicër www.alss-edu.ch
Në një kohë të shoqëruar nga sisteme dhe ideologji të ndryshme të besimit, ndikimi i udhëheqësve religjioz dhe atëistë mbi popullsinë njerëzore është bërë një temë që ka zgjuar kërshëri edhe te neuroshkenca. Kuptimi i mekanizmave të trurit që e bëjnë individët të ndjehen të prekshëm ndaj manipulimit është një fushë e studimit kompleks por edeh intrigues në neuroshkencë. Ky artikull eksploron faktorët neuroshkencorë që kontribuojnë në ndikimin që udhëheqësit religjioz dhe atëistë mund të kenë mbi ndjekësit, edhe në situata që mund të shkojnë kundër mirëqenies së njerëzimit. Duke shqyrtuar përgjigjen e trurit ndaj këtyre ndikimeve, mund të fitojmë kuptime të çmuara në dinamikën e fuqisë në lojë në shoqërinë tonë.
Nevoja e Trurit për të Përjetuar Ndjenjën e Përkatësisë
Truri i njeriut është i programuar për të kërkuar lidhje shoqërore dhe për të përjetuar ndjenjën e përkatësisë. Hulumtimet në neuroshkencën shoqërore, si studiemi i Matthew Lieberman (Lieberman, 2013), kanë treguar se truri ynë i përgjigjet pozitivisht faktorëve që i bëjnë pjesë e një grupi, qofshin këta një komunitet religjioz ose një organizatë ateiste. Këto lidhje mund të nxitin një ndjenjë të përkatësisë dhe qëllimit, duke bërë individët më të prirur për të ndjekur udhëheqësit e grupit të tyre të zgjedhur.
Ndikimi i Sistemeve të Besimit në Emocionet
Udhëheqësit religjioz dhe atëistë shpesh ju ofrojnë ndjekësve të tyre një sistem të strukturuar të besimit që përcakton të drejtën dhe të gabuarën. Sistemi limbik i trurit, përgjegjës për përpunimin e emocioneve, luan një rol vendimtar në forcimin e këtyre kufijve moral (Zald, 2014). Lidhja me këto sisteme mund të çojë individët të angazhohen në veprimtari të dëmshme, që përputhen me bindjet e tyre, të ndihmuar nga kënaqësia emocionale e pranimit të ideologjisë së zgjedhur.
Konfirmimi i Bindjes dhe Disonancës Kognitive
Truri ka një tendencë për të kërkuar informacion që konfirmon besimet ekzistuese, një fenomen i njohur si konfirmimi i bindjes (Nickerson, 1998). Kur udhëheqësit religjioz ose atëistë ofrojnë narracione që përputhen me bindjet e ndjekësve të tyre, mund të jetë e vështirë për individët të vlerësojnë kritikisht pikëpamjet alternative. Ky predispozicion kognitiv rikonfirmon ndikimin e udhëheqësve, edhe kur udhëzimet e tyre mund të jenë kundër interesave të mirëqenies së njerëzimit.
Oksitocina dhe Besimi
Substanca kimike e trurit oksitocina, shpesh e quajtur “hormoni i dashurisë” ose “hormoni i besimit,” luan një rol të rëndësishëm në lidhjen shoqërore dhe besimin (Bartz et al., 2011). Udhëheqësit religjioz dhe atëistë shpesh nxisin besim dhe besnikëri te ndjekësit e tyre, të cilat mund të përforcohen nga lirimi i oksitocinës gjatë aktiviteteve komunale. Ky besim në udhëheqjen mund të bëjë individët më të prirur për të ndjekur udhëheqësit e tyre, edhe kur përfshin në veprimtari që mund të dëmtojë të tjerët.
Fuqia e Ritualeve dhe Simbolëve
Ritualet dhe simbolet janë mjete të fuqishme të përdorura nga udhëheqësit religjioz dhe atëistë për të forcuar bashkëndjenë dhe identitetin e grupit. Këto praktika përfshijnë zona specifike të trurit, si korteksi paraprefrontal (Rizzolatti & Sinigaglia, 2010). Pjesëmarrja e trurit në këto rituale rikonfirmon lidhjen me grupin, duke bërë më të mundur që individët të ndjekin udhëzimet e udhëheqësve, edhe nëse ato promovojnë veprimtari që shkojnë kundër të mirës së përgjithshme të njerëzimit.
Konkludim
Ndikimi i udhëheqësve religjioz dhe atëistë mbi ndjekësit e tyre është një ndërveprim kompleks i mekanizmave neurologjikë, sistemeve të besimit dhe dinamikave shoqërore.
Kuptimi i neuroshkencës së këtij ndikimi hedh dritë mbi arsyet pse njerëzit mund të ndikohen të ndjekin udhëheqës edhe në situata që shkojnë kundër mirëqenies së njerëzimit. Duke njohur këta faktorë, mund të punojmë drejt një shoqërie ku mendimi kritik, empatia dhe racionaliteti marrin përparësi mbi bindjen e verbër.
Referencat:
1. Lieberman, M. D. (2013). Social: Why Our Brains Are Wired to Connect. Broadway Books.
2. Zald, D. H. (2014). The human amygdala and the emotional evaluation of sensory stimuli. Brain Research Reviews, 58, 253-275.
3. Nickerson, R. S. (1998). Confirmation Bias: A Ubiquitous Phenomenon in Many Guises. Review of General Psychology, 2(2), 175-220.
4. Bartz, J. A., Zaki, J., Bolger, N., Hollander, E., Ludwig, N. N., Kolevzon, A., & Ochsner, K. N. (2010). Oxytocin selectively improves empathic accuracy. Psychological Science, 21(10), 1426-1428.
5. Rizzolatti, G., & Sinigaglia, C. (2010). The functional role of the parieto-frontal mirror circuit: interpretations and misinterpretations. Nature Reviews Neuroscience, 11(4), 264-274.