Nga Ndrek Gjini
MA, University of Galway, Ireland
Margherita Sarrocchi, (1560 – 1617), ishte një nga poetet më të shquara të Rilindjes Italiane. Ajo ka shkruar një poemë epike të titulluar “La Scanderbeide“, kushtuar figurës së Gjergj Kastriotit Skënderbeut.
Kjo vepër përfaqëson një moment historik në letërsinë italiane, pasi konsiderohet si poema e parë epike e shkruar nga një grua.
Vepra dhe Struktura e Saj
“La Scanderbeide” u botua fillimisht në Romë në vitin 1606, por versioni i saj i plotë doli në vitin 1623, gjashtë vjet pas vdekjes së autores. Poema është e strukturuar si vijon:
- 23 këngë
- 2251 oktava (strofa tetërvargshe)
- 18,888 vargje
Vepra fokusohet në betejat e Skënderbeut kundër osmanëve pas kthimit të tij në Shqipëri dhe triumfit të tij në rrethimin e parë të Krujës në vitin 1450.
Burimet dhe Frymëzimi
Sarrocchi e bazoi poemën e saj kryesisht në burime historike të kohës. Mendohet se ajo u mbështet në veprat e Paolo Giovio dhe Andrea Gambini, të cilët kishin shkruar mbi jetën dhe luftërat e Skënderbeut.
Gjithashtu, ajo ishte ndikuar nga “Historia de vita et gestis Scanderbegi” e Marin Barletit, e botuar në 1508.
Në përmjet kësaj vepre, ajo krijoi një narrativë poetike epike, duke e paraqitur Skënderbeun si një figurë madhështore dhe mitike.
Portretizimi i Skënderbeut
Sarrocchi e përshkruan Skënderbeun si një hero epik me tipare të shquara si:
- Njeri i urtë dhe i drejtë
- Njeri bujar dhe trim
- Njeri me aftësi të larta strategjike dhe ushtarake
- Njeri me besim të fortë fetar
Ai paraqitet si një figurë që jo vetëm mbrojti Shqipërinë nga osmanët, por edhe Evropën, duke u cilësuar si “Mbrojtësi i Krishterimit” (Athleta Christi).
Kjo qasje e lidh Skënderbeun me figurat mitike dhe epike të letërsisë evropiane.
Roli i Grave në “Scanderbeide”
Një nga aspektet novatore të veprës së Sarrocchi-t është roli i fuqishëm që ajo u jep grave.
Personazhet si Rosmonda dhe Silveria janë figura të forta që sfidojnë normat tradicionale të letërsisë epike. Rosmonda udhëheq ushtritë e saj, ndërsa Silveria përfaqëson hakmarrjen dhe drejtësinë. Këto personazhe tregojnë se Sarrocchi jo vetëm sfidoi kufizimet gjinore të kohës, por edhe solli një perspektivë të re në letërsinë epike.
Ndikimi i Veprës
“La Scanderbeide” u prit me vlerësime të ndryshme në kohën e saj. Disa e panë si një arritje të madhe letrare, ndërsa të tjerët e kritikuan atë si një projekt tepër ambicioz për një grua. Pavarësisht kësaj, vepra e saj vazhdon të ketë një rëndësi të madhe si një shembull i rrallë i pjesëmarrjes së grave në letërsinë epike.
Në shekullin XXI, studimet mbi Sarrocchi-n dhe veprën e saj janë rritur. Në vitin 2006, Rinaldina Russell botoi një përkthim në prozë të “La Scanderbeide”, duke e bërë atë të qasshme për një audiencë më të gjerë. Ky përkthim ndihmoi në rizbulimin e kësaj vepre dhe në reflektimin mbi rolin e saj në letërsinë evropiane.
Scanderbeide dhe Shqipëria
Pavarësisht rëndësisë së saj, “La Scanderbeide” mbetet e panjohur për shumicën e publikut shqiptar. Kopje origjinale të saj ruhen në Bibliotekën e Shkodrës dhe në Elbasan, por nuk ekziston ende një përkthim i plotë në shqip. Kjo mungesë përkthimi përbën një humbje të madhe për trashëgiminë kulturore shqiptare, pasi vepra ofron një perspektivë të rrallë mbi mitin e Skënderbeut nga një autore italiane e shekullit XVII.
“La Scanderbeide” – një vepër që sfidoi normat e kohës
“La Scanderbeide” nuk është thjesht një poemë epike për një hero kombëtar, por një vepër që sfidoi normat e kohës dhe u bë një shembull i fuqisë intelektuale të grave.
Sarrocchi jo vetëm ngriti figurën e Skënderbeut në letërsinë evropiane, por gjithashtu hapi rrugën për autorët femra në zhanre të dominuara nga burrat. Sot, kjo vepër meriton një ri-vlerësim dhe ndofta një përkthim e ri-botim dinjitoz pasi nuk është thjeshtë një vlerësim për Skënderbeun por përbën një urë që lidh Shqipërinë me historinë letrare Italiane dhe kulturorën Evropiane.