By Brian Whitmore/
Perktheu GJON KADELI/
Ne Foto: 1 Gusht 1975, nenshkrimi i marreveshjes se Helsinkit/
Dyzete vjete ma pare, Akti Perfundimtar i Helsinkit themeloi paprekshmenine e kufijve, integritetin tokesor, dhe mosnderhymjen ne punet e mbredeshme, si shtyllat themelore te Sigurise Europiane.
Sot Ukraina shef se si kufojte e saj po dhunohen, pjese te tokes se saj po pushtohen, dhe qytetaret e saj po rrembehen nga Rusia. Ukraina gjithashtu po perjeton nji nderhymje, tejet poshtnuese, te ndehymjeve, ne punet e saj te mbrendeshme, nderkohe qe Moska pretendon se ka te drejte edhe per te ndryshue kushtetuten e atij vendi.
Marreveshjet e Helsinkit e karakterizuen si nji gja tejet te randsishme, rrespektimin e te drejtave njerzore dhe lirite, si nji gurthemeli i parimeve europiane.
Sot te drejta baze, si liria e shprehjes, e shtypit dhe e mbledhjeve publike, ne shumicen e vendeve te ish Baskimit Sovjetik nuk respektohen.
Marreveshjet mundsuen krijimin e Grupit te Helsinkit ne Moske, qe perpiqej te mronte te drejtat e njeriut. Grup ky, qe konsiderohej me shume randsi. Sot ky grup po lufton kunder perpjekjeve, per t’u pagzue nga Kremlini si “agjent i huej.”
John Lewis Gadis shkroi ne librin e tij qe u botue me 2005 me titul Lufta e Ftohet se Akti Perfundimtar i Helsinkit, i cili u nenshkrue nga 35 vende me 1 gusht 1975, shenoi 40 vjetorin e tij. Shume njerez
kane fillue te mendojne seriozisht se, a mos marreveshjet e Helsinkit, po mbahen gjall, vetem me mjete artificiale, a po jane tuej vuejtun, krizen e fillimit te pleqenise?
Negociatat per keto marrewveshje, u bene ne nji kohe, kur gjendja e pergjithshme ishte ne piken ma te qete, dhe ato marreveshje, ne mbredesine e tyne, si gja thelbesore ishte qe te baheshin kompromise
politike.
Shume i ngutshem, per te legjitimizue dominimin e tij, mbi shtetet e bllokut lindor, donte qe kufijte e pas Luftes se Dyte Botnore ne Europe te mbeteshin te pa ndryshueshem. Dhe e ndjeshme , ndaj sistemit
te saj politik, jo demokratik, Moska u perpoq, qe parimi per mosnderhymje ne punet e mbredeshme, te perfshihej ne marreveshjet ne fjale.
Vendet perendimore, me gjithe kundershtimet e Moskes, kerkuen qe ne marreveshje te perfshihen nenet mbi te drejtat e njeriut.
Ne fillim, marreveshjet u shikuen, si nji fitore diplomatike per Bashkimin Sovjetik, dhe Moska mburrej, se dukej se kjo gja
legjitimizonte mbajtjen e Europes Lindore ne perandorine e saj, dhe pothuejse aspak, nuk respektoi nenet e marreveshjes mbi te drejtat e njeriut.
Por me kalimin e kohes, keto marreveshje shtuen guximin e kundershtareve te sistemit sovjetik ne Europen Lindore, per te vezhgue dhe per te shkrue, mbi dhunimin e te dretave te njeriout, dhe per te
ba kercnime ndaj qeverive, qe te zbatojne premtimet, per te respektue lirite baze.
Nga Grupi i Helsinkit ne Bashkimin Sovjetik e te Karta 77 e Vaklav Havlit ne Cekosllovaki, marreveshjet donin te thoshin se “popujt qe jetoshin ne keto sistem, te pakten ata ma guximtare, mund te kerkojne
leje zyrtare, te thone ate qe mendojne.”
Ne kete menyre, Marreveshja Perfundimtare e Helsinkit, ndihmoj ne lehtesimin e shpartallimit nga permbrend te Bashkimit Sovjetik.
Sot, Rusia qe sundohet nga Vladimir Putini, ka shume pak nevoje, per cdo aspekt te Marreveshjeve te Helsinkit.
Si ish Bashkimi Sovjetik, edhe rregjimi i Putinit, nuk perfill zotimetper te respektue te drejtat e njeriut.
Por tash, qe Akti Perfundimtar i Helsinkit , cilson te paprekeshme, kufijte e percaktuem, mbas Luftes se Ftohet, e jo ate te mbas Luftes se Dyte Botnore, dhe tashti qe vendet satelite te Moskes, vazhdojne te
mbrojne vetvendosjen, se sa me qene nen dominimin e Moskes, Rusia gjithashtu nuk ka kohe me u marre me keto parime., apo nuk i intereson.
Kjo gja don te thote, se Marrevshjet e Helsinkit, qe mbushen 40 vjetorin, nuk po mbahen gjalle artificialisht, por qendrojne mbi nji baze, tejet te luhateshme.