Analizë nga Rafael Floqi/
Protestat që shpërthyen në Serbi pas tragjedisë së Novi Sad-it nuk janë më thjesht një reagim ndaj një aksidenti fatal. Ato janë kthyer në një revoltë të madhe qytetare kundër regjimit të Aleksandar Vuçiç -it, një sistem i ngritur mbi korrupsion, klientelizëm dhe shtypje të çdo forme opozite. Humbja e 16 jetëve në 1 nëntor 2024 nuk ishte rastësi tragjike, por pasojë e drejtpërdrejtë e një pushteti që e ka kthyer vendin në pronë private dhe që i përdor projektet publike si burime për pasurim dhe kontroll politik.
Një kryengritje studentore që sfidon frikën
Studentët, që në fillim ndezën qirinj për viktimat, shndërruan heshtjen në një forcë politike të paparë. Bllokimet e tyre simbolike në orën 11:52 – ora e kolapsit – u kthyen në aktin e parë të një revolucioni qytetar. Brenda pak javësh, nga vigjilja u lind një lëvizje që u përhap në mbi 400 universitete dhe qytete. Kulmi arriti më 15 mars 2025 në Beograd, kur mbi 300 mijë qytetarë mbushën rrugët, duke dhënë sinjalin më të qartë: populli nuk ka më frikë.
Nga këto protesta ka dalë një shembull i rrallë demokracie të gjallë: universitete autonome, mbledhje të hapura ku çdo student ka zë, vendime me shumicë dhe pjesëmarrje horizontale. Ky është vizioni i një Serbie të re, ku pushteti buron nga poshtë dhe jo nga zyrat e mbyllura të elitës politike. Në një vend ku zgjedhjet janë deformuar dhe mediat e kapura, studentët dhe qytetarët e zakonshëm po tregojnë se demokracia nuk vdes – ajo lind përsëri në rrugë.
Ky nuk është një revoltë për pushtet, por për drejtësi. Kërkesat e studentëve dhe qytetarëve janë të thjeshta dhe të drejtpërdrejta: hapni dosjet e korrupsionit, ndëshkoni fajtorët, reformoni universitetet, jepni fonde për arsim, ktheni shtetin te ligji dhe jo te kapriçot e një presidenti të vetëm. Për herë të parë pas shumë vitesh, Serbia po sheh një lëvizje që e demaskon haptazi pushtetin si burim korrupsioni, dhe jo si instrument shërbimi publik.
Shumë njerëz në Serbi fajësuan tragjedinë për korrupsionin e supozuar të përhapur në projektet shtetërore të infrastrukturës, të cilat ata thonë se nxitën punën e dobët të rinovimit. Presidenti serb është përballur me akuza për shtypjen e lirive demokratike, ndërsa lejon që krimi i organizuar dhe korrupsioni të lulëzojnë. Ai e ka mohuar këtë.
Dhuna e pushtetit dhe rezistenca qytetare
Vuçiç reagoi si çdo autokrat i ngujuar: me dhunë, shpifje dhe frikësim. Protestuesit u etiketuan “terroristë”, policia përdori gaz lotsjellës dhe shkopinj gome, ndërsa paramilitarët e lidhur me partinë e tij terrorizuan qytetarët në rrugë. Por dhuna nuk i ndali – përkundrazi, i forcoi. Çdo goditje ndaj protestuesve e bëri më të qartë se problemi nuk është vetëm një projekt i korruptuar, por vetë regjimi i Vuçiç -it.
Presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiç, njoftoi të dielën masa të ashpra kundër protestuesve antiqeveritarë pas ditëve të trazirave në rrugë në të gjithë Serbinë që kanë sfiduar sundimin e tij gjithnjë e më autokratik në vendin ballkanik. Mijëra njerëz sfiduan kërcënimin e Vuçiçit për një goditje dhe protestuan më vonë të dielën në qytete të ndryshme serbe, përfshirë kryeqytetin Beograd. Duke thirrur “Arrestoni Vuçiçin”, protestuesit kërkuan që të gjithë të ndaluarit në ditët e kaluara të lirohen. Nuk u raportuan incidente.
Një model i ri demokracie, sfidë ndaj autoritarizmit dhe demokraci nga poshtë
Qeveria e presidentit Aleksandar Vuçiç reagoi me forcë: policia, grupet paramilitare dhe mbështetësit partiakë shpesh sulmuan protestuesit. Lëvizja u etiketua “terroriste”, ndërkohë që raportet ndërkombëtare evidentuan dhunë sistematike dhe shkelje të të drejtave të njeriut .Megjithatë, lëvizja studentore solli një model të ri të organizimit shoqëror: universitete autonome, mbledhje të hapura (plenume) ku çdo student kishte të drejtë fjale, vendime të marra me shumicë dhe një frymë qytetarie që tejkalonte institucionet tradicionale. Ishte një shembull i gjallë i “demokracisë nga poshtë”, ku qytetarët nuk kërkonin pushtet të zhveshur, por pjesëmarrje aktive dhe përgjegjësi institucionale . Këto protesta i dhanë Serbisë një moment të rrallë reflektimi: një thirrje për reformë sistemike dhe një shans për të ndërtuar një shoqëri ku autoriteti respektohet për shkak të transparencës dhe llogaridhënies. Për shumë analistë, kjo lëvizje përfaqëson një “shpërthim të demokracisë nga poshtë”, që mund të shënojë një fillim të ri për Serbinë Duke parë mënyrën si Aleksandar Vuçiç ka reaguar në të shkuarën ndaj protestave, ka shumë gjasa që reagimi i tij të ndjekë disa skenarë paralelë:
Forcimi i retorikës së frikës
Vuçiç ka përdorur shpesh gjuhën e demonizimit të kundërshtarëve, duke i quajtur “puppets të Perëndimit”, “terroristë” apo “armikë të Serbisë”. Ka shumë të ngjarë që ai ta rrisë këtë retorikë për të delegjitimuar lëvizjen studentore dhe për ta paraqitur si të manipuluar nga jashtë. Policia, njësitë speciale dhe grupet paramilitare të lidhura me partinë e tij pritet të përdoren për të shpërndarë protestat me dhunë, për të frikësuar liderët studentorë dhe për të vendosur një klimë pasigurie. Arrestime selektive të organizatorëve mund të shfaqen si “shembuj” për të ndaluar përhapjen e revoltës. Si çdo lider autoritar që ndien trysninë ndërkombëtare, Vuçiç mund të ofrojë “dialog” apo disa reforma kozmetike (p.sh. një hetim formal, ndonjë dorëheqje të vogël teknike) për të shuar valën e protestave, pa e cënuar realisht pushtetin e tij. Mediat kombëtare të kontrolluara nga qeveria do të përpiqen ta minimizojnë numrin e protestuesve, të theksojnë dhunën sporadike si “akt vandalësh” dhe të portretizojnë regjimin si garant i “stabilitetit” në një rajon të trazuar.
Në një nga fjalimet e tij të shpeshta televizive drejtuar publikut, Vuçiç akuzoi demonstruesit antiqeveritarë për “terrorizëm të pastër” dhe përsëriti pretendimet e tij se muaj të tërë protestash të vazhdueshme kundër sundimit të tij janë orkestruar në Perëndim dhe synojnë shkatërrimin e Serbisë.
“Vendi ynë është në rrezik të madh, ata kanë rrezikuar të gjitha vlerat tona, jetën normale, çdo individ”, tha Vuçiç, duke pretenduar një skemë të përpunuar që përfundimisht do të instalonte autoritete “anarko-majtiste” në të ardhmen. Ai nuk ofroi asnjë provë konkrete për pretendimet e tij. “Nëse nuk ndërmarrim hapa më të ashpër, është çështje ditësh kur ata (protestuesit) do të vrasin dikë”, tha Vuçiç. “Po e them këtë për historinë”
Perspektiva politike
Vuçiç do të kërkojë ta përdorë marrëdhënien me BE dhe sidomos me partnerë si Hungaria e Orbanit, për të treguar se ende ka mbështetje ndërkombëtare. Do të luajë edhe kartën e Rusisë dhe Kinës, duke pretenduar se “protestat janë pjesë e një komploti perëndimor për destabilizimin e Serbisë”.
Në thelb, reagimi i Vuçiç -it pritet të jetë i dyfishtë: shtypje e brendshme + propagandë e jashtme. Ai do të përpiqet të fitojë kohë, duke përdorur dhunën ndaj protestuesve dhe fjalorin e zakonshëm për “komplotet”, ndërsa paralelisht do të luajë kartën e kompromisit për të shmangur izolimin ndërkombëtar. Nëse protestat vazhdojnë me vrull, rreziku për pushtetin e tij është real: sa më shumë që përdor dhunë, aq më shumë delegjitimohet brenda dhe jashtë vendit. Në këtë pikë, mbajtja e pushtetit do të varet nga gatishmëria e elitës së tij për të qëndruar besnike dhe nga durimi i popullit për të mos u tërhequr.
Domethënia e protestave
Këto protesta janë shkundja më e madhe e regjimit të Vuçiç -it. Ato tregojnë se autoritarizmi nuk është i pathyeshëm, se frika nuk është më arma e vetme e pushtetit. Serbia është sot në një kryqëzim: ose do të shkojë drejt një reforme të thellë demokratike, ose do të mbytet në dhunën dhe manipulimin e një klike pushteti që nuk njeh as ligj, as moral.
Protestat nuk janë vetëm kujtim për 16 jetët e humbura. Ato janë revoltë kundër një sistemi që vret ngadalë, përmes korrupsionit, padrejtësisë dhe arrogancës. Janë një thirrje që shkon përtej Serbisë: Evropa dhe bota nuk mund të mbyllin sytë para një populli që kërkon liri dhe drejtësi. Sot, rrugët e Beogradit janë arena e një beteje vendimtare – jo vetëm për Serbinë, por për të ardhmen e demokracisë në Ballkan. Ndryshe nga lëvizjet e tjera politike në Serbi, kjo valë protestash nuk u përqendrua vetëm te dorëheqja e liderëve. Ajo kërkoi transparencë në dokumentet e rindërtimit të stacionit, ndëshkimin e përgjegjësve, reformim të universiteteve dhe buxhet më të lartë për arsimin. Në thelb, protestat artikuluan një kërkesë më të gjerë për rivendosjen e sundimit të ligjit dhe qeverisjen e përgjegjshme.
Protestat në Serbi nuk janë thjesht kundër Vuçiç-it, por edhe kundër një sistemi që e ka mbajtur gjallë nacionalizmin agresiv. Për Kosovën, ato sjellin një mundësi historike: ose do të shërbejnë si katalizator për një Serbi më demokratike, e cila mund të dialogojë ndershmërisht, ose do të shfrytëzohen nga regjimi për të ndezur një konflikt të rrezikshëm si mjet mbijetese.
Protestat masive në Serbi, të udhëhequra kryesisht nga studentët dhe qytetarë të zhgënjyer nga manipulimi i zgjedhjeve dhe autoritarizmi i Aleksandar Vuçiç-it, nuk janë thjesht një çështje e brendshme e Beogradit. Ato lidhen drejtpërdrejt edhe me Kosovën dhe me të ardhmen e rajonit.
Kriza e legjitimitetit në Beograd
Nëse Vuçiç shihet nga qytetarët e tij si uzurpator që mbijeton vetëm me manipulime dhe dhunë policore, kjo dobëson fuqinë e tij për të folur në emër të Serbisë në arenën ndërkombëtare, përfshirë dialogun me Kosovën. Një lider i delegjitimuar nuk ka kartën morale as politike për të imponuar kushte ndaj Prishtinës. Tradicionalisht, Vuçiç ka përdorur Kosovën si flamurin kryesor nacionalist për të mobilizuar opinionin publik serb dhe për të mbuluar dështimet e tij të brendshme. Por sa më shumë që qytetarët dalin në rrugë për demokraci, aq më pak funksionon propaganda e tij se “Kosova është çështja kryesore”. Protestat tregojnë se serbët nuk e shohin vetëm Kosovën si problem, por korrupsionin, autoritarizmin dhe mungesën e perspektivës brenda vendit.
Domethënia për Kosovën dhe rajonin
Një Serbi më demokratike, me institucione më të forta dhe me qytetarë që kërkojnë llogari, mund të jetë edhe më e hapur për një dialog real me Kosovën. Protestat sot janë embrioni i një vizioni tjetër për Serbinë – një Serbi që nuk e përdor nacionalizmin si justifikim për shtypjen e brendshme, por që synon integrim evropian. Nga ana tjetër, Vuçiçi mund të reagojë duke ngritur edhe më shumë tensionet me Kosovën, për ta përdorur si mjet shpërqendrimi nga kriza e brendshme. Një incident në veri të Kosovës, një retorikë më e ashpër kundër Prishtinës, madje edhe një veprim provokues i kontrolluar, mund të shërbejë për ta bashkuar elektoratin e tij rreth “kauzës kombëtare”. Ky është një skenar i rrezikshëm, sepse sa më i brishtë të jetë pushteti i tij në Beograd, aq më i madh është tundimi për ta shpëtuar me flakë në Kosovë.
Për Kosovën, protestat në Serbi janë një pasqyrë: qytetarët serbë po kërkojnë liri dhe demokraci, ndërsa shqiptarët e Kosovës kanë kaluar tashmë nëpër një proces të tillë në vitet ’90 dhe pas luftës. Ka një rezonancë simbolike – populli serb po përballet sot me të njëjtin autoritarizëm që dikur prodhoi luftërat dhe tragjeditë ballkanike. Nëse protestat forcohen dhe lind një Serbi më e lirë, kjo do të ishte një hap drejt paqes së qëndrueshme me Kosovën.