Muç Xhepa/
Sot e tërë dita ka qenë me shi, e zymtë; në fakt po bëhet një javë që shiu nuk pushon. Kam parkuar pranë metrosë së Silver Springut. Uberi nuk ka kërkesa, pak makina qarkullojnë në rrugë. Nata mbulon ngadalë pjesën veriore të stacionit, një godinë me arkitekturë moderne me tri kate. Ndërtim futurist. Ka kushtuar sa të ndërtonin edhe dy stacione të tjerë. Shkiste dheu nën peshën e betonit. Qendra e Silver Springut ka ndryshuar shumë. U vendosëm këtu para njëzet e pesë vjetësh. Atëherë vetëm dy binjake, ndërtesa pesëmbëdhjetëkatëshe me tullë të kuqe, zbukuronin vendin.
I porsaardhur në Amerikë, më fton për darkë një miku im i vjetër, i persekutuar në sistemin komunist. Xhaxhai i Thoma Dunit ishte arratisur nga Dhërmiu menjëherë pas pushtimit komunist. Shkoj bashkë me Spiro Dunin. Takohemi të tre në Amerikën e ëndrrave. Thomai na pret me gjithë të mirat. Vijmë të pangrënë dhe të paditur në kryeqytetin e botës. Çomja, kështu e thërrisnim në Shqipëri, na tregon përse ishte arratisur Arqilea, xhaxhai i tij.
– I njihte mirë ata që vinin, kishte qenë me ta në mal. Luftuan të gënjyer për një ditë tjetër. Arqilea u arratis me barkë, ishin një grup shokësh. Bëri mirë, por e vuajtëm ne të tjerët, sidomos babai, – thotë Çomja dhe fshin ballin e lagur. – Nuk është e lehtë të harrohet vuajtja me një të fshirë të ballit.
Ka të drejtë, them me vete. I privuan nga shkollimi, puna e kualifikuar, u rrëmbyen pronën e mbi të gjitha lirinë.
Shfletoj librin që kam marrë me vete, “Gjashtë muaj të kuq në Rusi”, i Louise Bryant; emri i vërtetë i autores është Ann Reed. Gazetarja amerikane, e cila hyri në Rusi ditët e para të përmbysjes së madhe, tregon një episod që e paralajmëron se çfarë e pret në parajsën komuniste. Një mërgimtar i moshuar kishte braktisur Rusinë e Carit dhe kishte jetuar për një kohë të gjatë në Londër.
“… në shekullin e artë, ai kthehej në shtëpinë e tij për të kaluar ditët e fundit në paqe, në Rusinë e lirë, të lumtur e të begatë… Në kufi mbërtheu me nervozizëm ushtarin e parë nga krahu.
– Çfarë ke për të më thënë, ushtar i popullit? – e pyeti me zë të lartë. – A nuk është nëna Rusi e lirë tani? Ajo që vjen pas, do të jetë veç lumturi e paqe!
– Puna e vërtetë tani fillon, – thërritën në grup disa ushtarë pranë tij. – Tani do të ketë më shumë luftë e më shumë të vrarë! Ju të qëmotshmit kurrë nuk do ta kuptoni se puna sapo ka nisur. Përse, si thua ti, nuk ka armiq të jashtëm dhe tradhtarë të brendshëm?
Mërgimtari i vjetër papritur u tkurr, filloi t’i shfaqej lodhja në fytyrë.”.
Uberi më dërgon mesazh të marr Ranën. Është tetë milje larg, koha me shi i ka trembur shoferët e Uberit. Në unazë, stacioni i radios ndërpret transmetimin, ndërhyn zëri dixhital i emergjencës: “Futuni në strehimin më të afërt të mundshëm, tornado po vjen”. Në unazë nuk jam vetëm; automobila të tjerë çajnë si motoskafë lumin e rrëmbyer që zbret nga qielli.
Ndaloj te hyrja e qiellgërvishtësit të qelqtë. Si në dritë hëne dallohet ylli në ngjyrë blu me logon e bardhë, “Lockheed Martin””. Hapen dyert automatike, një artiste filmi e viteve shtatëdhjetë afrohet plot elegancë. Rreth të dyzetave, me trup të gjatë, veshur me fustan bojëqielli, me pala në fund, i prerë mini, ku bien në sy këmbë të drejta, të mbushura, seksi. Hap derën e parë.
– Më thoni që jeni nga Korça!
Mbetem i shtangur. Fjalën “Korça” e shqipton me “r” të fortë, të amerikanizuar.
– Mund të ulem në sediljen e parë, pranë jush?
O Perëndi! E paske krijuar me dorën tënde, them me vete.
– Kur po prisja, lexova komentet për ju; mbresëlënëse, – thotë Rana e më sheh në sy me mall, sikur të ketë takuar vëllanë, që ka vite pa e parë. – Prindërit e mi janë korçarë, më saktë gjyshërit.
Buzëqesh. Me tipare të theksuara, flokë të zeza me valë, vetulla të larta, të marra lehtë, të zeza korb edhe ato, lëkurë të bardhë, të hollë e të ndritshme, hundë ilirike, të drejtë, të ngritur pak në majë, buzë të harkuara, të plota, joshëse, fytyrë të gjatë, me mollëza të dala pak, qafë elegante.
Me kë më ngjason kjo bukuri hyjnore? – pyes veten. Ah, e gjeta, ka nga Irene Papas, them me zë të brendshëm. Rana e dëgjon, apo të tjerë t’ia kenë thënë më parë?
– Nga një gjak jemi, – i them me mirësi.
– A do të nisemi, kemi udhë të gjatë?
I humbur në bukurinë e saj, po qëndroj më gjatë.
– Më falni, u trullosa!
Rana prek lehtë dorën time mbi timon. Kam dëgjuar shumë bashkëmoshatarë se para një bukurie magjepsëse të krijohet i njëjti emocion, të duket vetja si një djalë njëzetvjeçar. Eh, gënjejnë veten të ngratët! Edhe unë bashkë me ta sot, i them vetes.
Rana nuk m’i ndan sytë. Shiu vazhdon të bjerë me forcë mbi xhamin e parë. Vendmbërritje ka adresë në perëndim të Potomakut. Tridhjetë minuta udhëtim. Zona ku banon është nga më të shtrenjtat në Uashington. Futemi në unazë. Automobilat janë rralluar. Ora po shkon nëntë e gjysmë.
– Jo, nuk jam nga Korça. Por e kam në zemër Korçën.
– Jeni nga Shqipëria londineze?
Është e para herë që e dëgjoj nga një grua me prejardhje shqiptare.
– Po, e thatë saktë, nga ajo copëz që mbeti, pasi e shqyen fuqitë e mëdha.
Rana e flet anglishten bukur, me theks amerikan, por aty-këtu ka interferenca të një gjuhe tjetër, jo shqipes. Petro Zheji i madh e quan shqipen nëna e gjuhëve dhe ne të tjerët e kemi parë forcën e saj kur kemi mësuar gjuhë të huaja. Sa me lehtësi e kemi përvetësuar gramatikën dhe pa asnjë problem kemi shqiptuar saktë tinguj të veçantë. Ndërsa Rana përdor “B” në vend të “P”.
– Ju thatë gjyshërit…?
– Gjyshi nga ana e babait u largua me mbretin. U vendos në Kajro dhe atje ndërroi jetë. Nga nëna ikja ishte tragjike. Gjyshi u arratis gjatë luftës civile. E ndiqnin forcat komuniste serbo-shqiptare në Korçë. Mori gruan dhe fëmijën e vetëm, nënën dy vjeçe, dhe u bashkua me një grup të njohurish, që po kalonin kufirin në malin e Gramozit. Te liqeni i Gramozit i zuri nata. Fshatari udhërrëfyes u kërkoi para të tjera, ata nuk kishin. Ia kishin dhënë të tëra një ditë më parë. Fshehurazi fshatari i braktisi.
Rana tregon dhe mua më tingëllon i freskët tregimi i arratisjes së një mikut tim, Genc Korçës. Edhe ai në fillimin e viteve pesëdhjetë.
Më telefonoi një natë dimri në orët e vona nga Detroiti. Kishte qenë në spital, kishte probleme me frymëmarrjen. E pata pyetur të më tregonte si ishte arratisur.
– Kishim ditë që rrinim të fshehur në shpellë, – zëri i përzihej me zhurmën e ajrit që i futej me vështirësi në mushkëri. – Ushqimet na mbaruan. Malësori, që më kishte marrë përsipër të më nxirrte matanë, filloi të mos më japë gjë për të ngrënë. Nuk kisha me çfarë ta paguaja prapë. Ia kisha dhënë të gjitha ç’kisha kur lidhëm marrëveshjen në Shkodër. Miqtë e babait, që më kishin marrë në mbrojtje, kishin hallet e tyre; ata ishin me familje dhe fëmijë të vegjël. Uria po më mposhte. Një natë m’u bë sikur dëgjova zërin e nënës të më lutej:
“Jepi, bir, unazën time!”.
E mbaja në gishtin e vogël, që kur burgosën babanë. E kisha gjë të shtrenjtë nga lidhja e prindërve të mi. Ajo më kishte mbetur kur na rrëmbyen shtëpinë “Çlirimtarët”.
“Jepja bir të shpëtosh kokën!”.
Si në ëndërr ia dhashë unazën. E mori malësori menjëherë, e pa me vëmendje, e fshiu me gishtat e trashë.
“Nuk është kallp?”, m’u drejtua me buzëqeshje të hidhur. E futi në xhep. Ditët që qëndruam më pas, më jepte një copë bukë misri thatë.
Përlotej miku im, kur fliste dëgjohej ngashërimi.
– Ishte ende natë, – vazhdon Rana, – kur, të vënë në kolonë për një, rrugë dhie, nëna në krahët e gjyshit, shpërtheu me zhurmë një minë. E kishin vënë komunistët. E shkeli i riu që zuri vendin e fshatarit udhërrëfyes. Të parët mbetën në vend, të tjerët u plagosën. Gjyshes i shpoi kraharorin një copëz metali.
Rana ndalon tregimin dhe nxjerr shaminë nga çanta që mban në prehër. Mbledh lotët e dhimbjes të formuar në sytë e shkruar.
– Me duar hapën vendin, i vunë pranë njëri-tjetrit, – dhe i mbytet zëri.
Bie heshtje në Prius. Lëmë pas unazën, ngjisim rrugën në pjesën veriperëndimore të Potomakut. Adresa e shtëpisë është “Piccaso Lane”. Përshkojmë kodrinat e zbukuruara me kështjella moderne.
– Gaboj t’ju pyes ku punoni?
– Atje ku më morët.
– Punoni për një kompani gjigante.
– Jam në grupin e specialistëve, të cilët kujdesen për produktet që shesim. Inxhinieri elektronike kam studiuar.
I vjen sërish buzëqeshja.
– Në cilin universitet?
– MIT, – e thotë me krenari.
Ka të drejtë, them me vete. “The Massachusetts Institute of Technology” është nga qendrat shkencore më me zë në botë.
– Kam lexuar diçka nga historiku i kompanisë suaj, më është dukur si një ëndërr.
Rana qesh me zë.
– Përse ëndërr?
– Po ja, si të them, e filluan në garazhin e një kishe të vogël dhe tani bëhen gati të shkojnë në Mars.
– E lëmë këtu bisedën e punës.
Më lë të kuptoj se është zonë e minuar. E mirëkuptoj.
– Kjo shtëpia që shihni në të majtë, – tregon me dorë, – është e babait. E bëri pasi dështoi në Korçë.
– Ç’doni të thoni me këtë?
– U kthye babai, la Kajron menjëherë pas hapjes, me dëshirën e madhe të merrte shtëpinë e grabitur dhe ta bënte si kjo këtu.
Kështjellë trekatëshe, në vend të lartë, rrethuar me pisha. Vështroj me vëmendje pjesën ballore të ndriçuar mirë; ngjan me disa ndërtime të vjetra, që i shpëtuan pushtimit komunist.
– Nuk është më midis nesh. Ndërroi jetë një vit më parë, – thotë e i lagen sërish sytë e bukur. – Trokiti zyrë më zyrë, e prisnin me buzëqeshje.
Ata talleshin, them me vete.
– Ishin korçarë, e njihnin mirë familjen tonë, i flisnin edhe për shtëpinë.
Prisnin t’u jepte para, ta blinte sërish pronën e tij, mendoj unë dhe më fillojnë mornica.
– Erdhi një moment, babai nuk duroi; kërkoi ndihmën e një të afërmi me pozitë, – buzëqesh me ironi. – Ai e dërgoi te drejtori i zyrës së kthimit të pronave. E priti zyrtari. Në fund, i nervozuar i tha: “Nuk kanë dalë ende ligjet për të ta kthyer shtëpinë, xhaxha. Ju mërgimtarët e vjetër keni ardhur me lugë në brez, por harroni se puna sapo ka filluar.”.
Rana më shikon në sy e pret nga unë të them diçka.
– Puna është metafora e vjedhjes… – them i tronditur.
Pa mbaruar fjalën, më shtrëngon dorën dhe rend nëpër shi, për t’u rehatuar në kështjellën e saj amerikane.
Genc Korça