Summiti i III i Diasporës Tirana mikpret shqiptarët nga mbarë bota, dhe në “Ditën Arbëreshe” e cila do të mbahet më 22 Nëntor 2023 studjuesve, kërkuesit shkencorë, aktivistë të botës arbëreshe iu annullohet pjesëmarrja masive!
Me pak fjalë.
Në programin e Summitit të tretë kushtuar “Ditës së arbëreshëve”, një masë e gjerë e arbëreshësh ishte mobilizuar për pjesmarrjen e tyre, thirrja e të cilëve iu ishte bërë kohë më parë nga Qëndra e Studimeve dhe e Publikimeve në Tiranë, i vetmi istitucion i arbëreshëve në Shqipëri.
Në Summitin e mëparshëm të organizuar në 2022 nga Qëndra e Studimeve dhe Publikimeve, pjesmarrja e arbëreshëve ishte masive (kriteri bazë që duhet të mbahej në atë Summit). Falë atij takimi lindën edhe raporte që u zyrtarizuan midis Qëndrës e Studimeve dhe e Publikimeve me drejtoreshë Z, Diana Kastrati dhe organikave të komunave vendore në disa ngulimet arbërshe. Pas atij summiti filloi diçka të lëviste në botën arbéreshe dhe u krijuan ura, e mbi të gjitha kjo lëvizje nuk i la arbëreshët“invisibile”! (A e dini iu që deri në vitin 2018 arbëreshi i San Costandino Albanese as që e dinte që egzistone arbëreshi në Contessa Entellina?! Kjo s’ka nevojë për koment për të kuptuar se në çafare situate ishte bota arbëreshe !!!)
Pak ditë më parë çuditërisht lajmi për pjesëmarrjen masive të botës intelektuale arbëreshe u anullua. Shumë prej atyre arbërshëve kishin prerë biletat e udhëtimit drejt Shqipërisë dhe kjo situatë e krijuar nuk ishte për faji të Qëndrës, por për shkak të vendimarrjes së një organi tjetër, flitet për Akademinë e Shkencave në Tiranë.
Lind pyetja; Nëse Samiti do të kishte si qëllim që t’iu shërbejë arbëreshëve si pikëtakimi për t’i dhënë vëmendjen që meriton në vlera dhe pasuri, atëherë, pse iu annulla pjesëmarrja masive pikërisht këtyre arbëreshëve, aq më keq dukë ditur që bota arbëreshe po shkon në fill te perit për problematikat që ka?!!
Ky veprim ngelet jo vetëm një akt shumë i turpshëm por mbi të gjitha e bënë më sakate sa ç’është botën arbëreshe si dhe rrit përçarjen! Lindin një sërë pytje:
Si mund të lësh jasht këtij Summit kërkues, autor tekstesh, studiues, hulumtues shumë nga ata individë që kanë dhënë vërtetë një kontributë kolosal mbi botën arbëreshe aq sa shpesh ia tejkalon edhe asaj istitucionale!
Si mund të flasësh për dhe mbi gjuhën e tyre e të lësh jashtë Summitit sportellet linguistike,të botës arbëreshe?!
Si mund të lësh jashtë summiti shumë associazione, organizata, shoqëri që janë zemra, pulsi i jetës arbërore, të cilët mbledhin në gjirin e tyre botën reale arbëreshe?!
Si mund të lëshë jashtë këtij summiti, publicistë, historianë, gazetare, poetë, shkrimtarë, intelektualë, të ndershëm të botës arbëreshe?!
Si mund të lëshë jashtë këtij summiti grupet artistike arbërshe, të cilët ruajnë folklorin, mbajnë gjallë etnografinë, gjuhën nëpërmjet rapasodive?!
Si mund të lini jashtë botës arbëreshe arkitekt,(me sa di unë asnjëherë nuk ka patur ndonjë projekt universitar mbi arkitekturën arbëreshe)!
Si mund të lini jasht përfaqësues të bibliotekave të cilët janë monumente të botës arbëreshe!
Si mund të lini jashtë arbëreshë qytetarë të thjeshtë por aktivist të dalluar të cilët mbështesin çështjen e ruajttjes së identitetit duke ditur vështirësit që hasin çdo ditë këta arbërshë në asimilim ashtu edhe për shkak të politikave gjeopolitike të shpopullimit?
.
Lind pyetja :
Cfarë mund të diskutohet në këtë Summit kur mungon lënda e parë ”Arbëreshi” ?
Ndoshta në këtë Summit do të vazhdojnë e të rrefejnë se cilën gjuhë standarte do zgjedhin midis Arbërishtes, e cila kërkohet me insistim nga pjesa dërrmuese e arbërshëve, dhe gjuhës standart shqipe?(bathë bathë po një kokërr! Siç e shohim bota akademike ka ngelur akoma tek alfa!)
Ndoshta atë ditë do të na japin ndonjë farë lajmi të mirë se kanë përpiluar tekst të morfologjisë, sintaksës, fonetikës, fjalor të përgjithshëm mbi varjantin e arbërishtes, për të cilën bota akademike nuk ka arritur të bëjë asgjë nga këto deri më sot!
Bota arbëreshe sot për sot është një çështje delikate, problematike, ku duhet folur pa dorashka, pa zbukuruar e pompozuar fjalët, pa frikë, se bota arbëreshe nuk është një botë e limituar. Ajo nuk eklipsohet në një grusht akademikësh,(që në fund të fundit janë rrogëtarë dhe automatikisht investojnë mbi karrjerën e tyre)! Fati i Arbëreshëve nuk duhet të jetë në fatin e një grup personash e në kthetrat e akademizmit, sepse Arbëria nuk është monopol i askujt dhe se Arbëria është i Arbëreshëve!!!
Bashkohem me atë pjesën e indinjuar arbërshe ku: Mjaft abuzuat me botën arbëreshe! Mjaft u tallët me këtë popull! Keni më tepër se 30 vjet e braktisët, e “tradhëtuat”, dhe më e keqja është së po i hiqni edhe të drejtën për tu ndjerë arbëresh.
Mos harroni se Arbërshi nuk është as naif as pasiv! Arbërshi në “ring”kur është gjetur për tokë është edhe përpëlitur, por kur dëgjon arbitrin që numëron 7, 8, edhe pse i dërrmuar i përgjakur, ngrihet dalëngadalë në këmbë dhe kur ai arrin tek numri nëntë,mobilizon forcat e shpirtit dhe godet, sespe bota e Arbëreshëve është bota e një populli, që akoma beson, që ende shpreson, dhe lufton për të ruajtur identitetin e të parëve të tyre. Le të kujtojmë përsësri se janë nipërit e; De Radës, Serembes, Santorit, Torrellit, por edhe e shkencëtarëve si Giura, Baffa, e qindra të tjerë, emrat e të cilëve u rradhitën në analet e historisë botërore e mbajtën lart emrin arbërorë në rruzull!
Konkluzion: Fatkeqësia qëndron se edhe atëhere kur të jepet mundësia për ringjalljen e Arbëreshëve, si në rastin e Summitit të tretë, ”Dialli vesh Prada”, dhe ushtron trysni duke mbytur këtë krijesë sa antike por edhe aq foshnje!
Është për të dëshiruar fakti se në Akademinë e Shekncave në Tiranë ka plot profesorë që nuk dinë asgjë mbi botën arbëreshe! Ka plot politikan injorantë ndaj botës arbëreshe! Me sa duket në qarqe e larta paska nga ata që kanë mungesë sensibilitet të atdhedashurisë dhe të patriotizmit, sepse si primarrje ndoshta për ta janë lavdia dhe interesat vetjake!
Shpresojmë që ajo “dorëz”që komandon në këtë Summit të reduktuar të kujtohet për çështjen më urgjente të botës arbëreshe, ku gjuhën e saj UNESCO e ka shapallur si gjuhë në rrezik zhdukje.
Summit të trajtojë si pikëtakimi me vlerë dhe projekte në fushën e kulturës arbëreshe midis dy vendeve Shqipërisë dhe Italisë. Bota shqiptare akoma nuk njeh kulturën arbëreshe, gamën e saj, ku në të përfshihen figura të ndritura që kanë dhënë kontributë në shkencë, në arkitekturë, në histori, në art por që është për të ardhur keq se nuk promovohen!
Bota akademike pa pjesmarrjen masive të studiuesve, kërkuesve, autorëve arbëresh, që punojnë me mish e me shpirt mund të themi pa frikë se ka dështuar, ashtu siç kanë dështuar deri më sot në konferencat, pleniumet, kongreset që nuk kanë shërbyer për asgjë as popullit dhe as botës arbëreshe! Do bënte mirë që akademikët të dilni nga “furriqet” e tyre e ulin flatrat e delirit e madhështisë, të përfshihen në popull. (Imperatorët e Romës dhe pse gjakatarë, askush nuk u bë mbret nëse nuk hyri në zemrën e popullit)
Punime të mbara Summiti i tretë, por mbi të gjitha të dashur arbëresh Mirë se të vini në Shqipëri. Ju vëllezër arbëresh, pavarësishtë Akademisë dhe akademillarëve që iu mohuan pjesëmarrjen, pavarësisht këtij deluzioni mos harroni se ne shqiptarët me gjak shqiptari iu duam, iu admirojmë dhe jeni pa dushim vëllezërit më të mirë e fisnik të tanët!
Rrofshi dhe qofshi të përjetshëm gjaku ynë i shprishur, sepse nuk ka Arbëri pa arbëreshë.
Nëse një ditë arbëreshët do zhduken ,
humbasim një popull dhe jo një etni
kjo s’duhet të ndodh kurrë!
Ornela Radovicka Qëndra mbi gjuhën dhe kulturën arbërshe themeluar nga A. Bellusci 1980.