NË MINISTRINË E KULTURËS PËRBALLË FOTOS SË POETIT HAVZI NELA – FOTOT E ATYRE QË E VARËN POETIN

*Të kujtosh është e lehtë për ata që kanë memorie, të harrosh është e vështirë, për ata që kanë një zemër./
*Intervistë me z. BESIM NDREGJONI, President i Unionit Mbarëkombëtar të Integrimit të Burgosurve dhe të Përndjekurve Politikë nga ELIDA BUÇPAPAJ/

Pyetje: Zoti Ndregjoni sot ju kujtuat 25 vjetorin e varjes nga diktatura të poetit Havzi Nela, ky aktivitet ishte organizuar nga Ministria e Kulturës?
BESIM NDREGJONI: Pyetja e juaj me kujton thenien: …! |Gabriel Garcìa Màrquez| Të kujtosh është e lehtë për ata që kanë memorie, të harrosh është e vështirë, për ata që kanë një zemër.
Sot mbushen 25 vite qe ne qytetin e Kukesit diktatura komuniste do te ekzekutonte ne nje denim mesjetar, varje ne litar, Poetin disident, trimin zemerzjarrte, paqedashesin, martirin e lirise Havzi Nela… Nje denim qe kontinenti yne Europa e kishte hequr qe ne vitet 30… por diktatori i fundit komunist Ramiz Alia do ta vinte ne zbatim ne nje kohe kur sistemet komuniste po binin nje nga nje mbas shembjes se murit te Berlinit.
Ky akt i përbindshëm, i pashoq në llojin e tij, ndodhte në Shqipërinë e martirizuar vetëm një vit para përmbysjes së komunizmit në Evropën Lindore! Kujtimi ndaj Poetit disident per mua dhe shtresen qe perfaqesoj eshte obligim dhe detyrim moral per te kryer ndaj vepres heroike te tij, nderim dhe homazh.
Fatkeqesisht Ministria e Kultures vetem ka qene pjesëmarrëse dhe aspak kontribuese ne kete ceremoni… Ky aktivitet eshte bere nga une personalisht pa ndihmen e askujt!
Pyetje: Zoti Ndregjoni, pra shteti demokratik nuk organizoi asnjë lloj aktiviteti me rastin e 25 vjetorit të varjes së poetit?
BESIM NDREGJONI: Jo, shtetit demokratik shqiptar ne kete 25 vjetor nuk beri asnjë aktivitet ne kujtim te Havzi Neles. Por dhe kur i kam kremtuar 20 vjetorin e varjes ne litar, ne 10 gushtin e vitit 2008, qe ishin te ftuar Presidenti, Kryeparlamentarja, Kryeministri dhe ish Ministri Xhaferi, ata nuk muaren pjese dhe nuk dhane asnje kontribut ne kujtim te ketij heroi te fjales se lire… Vetem Kadareja dergoi nje mesazh shumë domethënës, dhe në mbyllje kujtonte: “Poeti i varun eshte i qete ne boten e amshuar, por shoqeria a e ka qetësinë e duhur!”
Gjate 23 viteve shteti dhe pushteti, te ashtuquajtur demokratik e kanë permendur Havzi Nelen vetem kur iu ka interesuar per lufte politike dhe aspak per vepren madhore qe kreu ndaj shoqerise duke sfiduar diktaturen.
Pyetje: Zoti Ndregjoni, në aktivitet merrnin pjesë edhe bashkëshortja e poetit, Lavdie Nela dhe i vëllai. Si familje e një martiri, a kanë përfituar të paktën mbështetjen e shtetit demokratik?
BESIM NDREGJONI: Regjimi diktatorial ka kryer denim makaber, siç është varja ne litar e poetit Havzi Nela e qindra krime monstruoze ndaj familjeve qe e kundershtuan ate regjim… Sigurisht qe kjo pjese e shoqerise nuk e kundershtoi diktaturen qe nje dite te demshperbleheshin per kundershtite e tyre, por per idealet e lirise dhe vuajtjet e sakrificat.Bashkeshortja e Havzi Neles, qe ka vuajtur vetë burg politik bashkë me poetin qe ne moshen 18 vjeçare, apo vellai i tij, apo nipi i tij nuk kanë perfituar asgje nga pushteti “demokratik”. Në ceremonine e 25 vjetorit me thjeshtesine qe e karakterizon bashkeshorten e poetit, Lavdie Nelen, ne fjalen e saj protestoi ndaj shtetit, ndaj politikes, duke iu drejtuar drejtuesve te ketij shteti e duke deklaruar se keta shtetare gjate 23 viteve e lanë pa pune, pa strehe, dhe bustin e Havzi Neles akoma dhe sot mbas 23 vitesh nuk e kanë vendosur në Kukes… Revolta e saj ishte e natyrshme, demshperblimin e burgut nuk e perfiton se ligjevenesi Ilir Rusmali dhe banda e tij e PD pretendonin se poeti Hero Havzi Nela është dënuar për vepër terroriste, dhe ne baze te ketij ligji ata nuk perfitojne as demshperblimin e te burgosurve politike, me gjithe kerkesat dhe protestat e vazhdueshme tonat ndaj ketij ligji diskriminues klasor qe behet gjoja ne emer te demokracise ne vendin tone. Kam njoftime se keto dite ne ikje e kanë kaluar dhe kete ngerç per demshperblimin. Lavdia foli me pasion ndaj padrejtësive qe i kanë bere te ashtuquajturit demokratë te cilëve ajo iu jepte voten. Ky eshte realiteti i mbeshtetjes se shtetit te ashtuquajtur demokratike ndaj familjes se martirit!
Pyetje: Ndoqa kronikën e aktivitetit tuaj në televizor, dhe pashë se si shkrimtari Agim Musta, i cili ka qenë i burgosur politik për 13 vite gjatë diktaturës shprehu indinjatën e tij se takimi për poetin e varur nga diktatura bëhej në Ministrinë e Kulturës, në muret e të cilës qëndrojnë të varur fotografitë e ekzekutorëve të regjimit komunist, kupola e diktaturës, si Ramiz Alia e Manush Myftiu, të them të drejtën, ky fakt m’u duk shumë rrënqethës, çfarë mendimi keni?
BESIM NDREGJONI: Po eshte e vertete, zoti Musta eshte jo vetëm nje figure e shquar e të përndjekurve politike, por dhe nje studjues i mirfillte ndaj krimeve te komunizmit, nje mik dhe nje historian qe gezon respektin e shumices se shqiptareve qe u perndoqen nga diktatura.
Foton e Havzi Neles e kisha vene ne krye te auditorit te akademise perkujtimores. Ne fund te salles të Ministrisë të Kulturës, ne nje stende te madhe ishin te gjithe ministrat e diktatures qe kishin drejtuar kulturen komuniste si Bedri Spahiu, diktatori Ramiz Alia, Kryetari i komision internimeve xhelati Manush Myftiu… dhe perballja ne salle e fotove ishte kriminelet qe varen poetin dhe heroi i lirise me bukurine tij e pamjen fisnike qe erresonte figurat e krimineleve komuniste.
Perballe fotos se poetit Hero qendronte fotoja e krimineleve vrases, ç’ kontraste hipokrizie te politikes postkomuniste e ashtuquajtur demokratike ne Shqiperi… Kjo tregon se e ashtuquajtura politike postkomuniste eshte vazhdimesi e pushteti diktatorial.
Pyetje: Zoti Ndregjoni, a jeni dakord me Ministrin e Kulturës, i cili është edhe vetë një ish-i burgosur politik, që shteti demokratik të tregojë humanizëm ndaj diktatorëve dhe kriminelëve, të cilët kanë persekutuar elitën e kulturës shqiptare ?
BESIM NDREGJONI: Realisht nuk eshte faji i Ministrit 2 mujor te Kultures ish i denuar politike poeti dhe shkrimtari Visar Zhiti… Jo se Zhiti eshte dakort me ato foto, por nuk kishte fuqine qe t’i hiqte ata foto. Ai u be Minister per te fituar votat e te perndjekurve per PD, se ishin zgjedhjet paralamentare te 23 qershorit. Po te mos ishin zgjedhjet ai do te ishte nje nepunes i dobet i lene mbasdore ne Ministrine e Jashtme, siç e paten lene per 23 vite. Perkundrazi dua te shtoj se zoti Zhiti ka dhene nje kontribut te madh ne letersine shqiptare me veprat e tij, duke sfiduar letersine e realizmit socialiste. Ai dhe dje tha ne i sfidojme kriminelet jo me foto te vena por me moralin tone ndaj krimeve te tyre. Por fotografite e Ministrave kriminele komuniste jane ne çdo Ministri. Paskal Milo kur ishte Minister deshi te vinte edhe fotografine e diktatorit ne Ministrine e Jashtme. Por protestat tona e detyruan qe ta hiqte. Duhet te kuptojme dhe te jemi te vetedijtshem se kjo klase politike nuk eshte antikomuniste por vazhdimesi e diktatures dhe ka 23 vite qe e ruan statukone komuniste te padenuar..
Pyetje: Zoti Ndregjoni, ju jeni President i Unionit Mbarëkombetar të Integrimit të Burgosurve dhe Përndjekurve Politikë të Shqipërisë, si ndihen të përndjekurit sot 23 vite pas rrëzimit të diktaturës?
BESIM NDREGJONI: Me lejoni t’iu jap bilancin tragjik te diktatures komuniste ne Shqiperi per 45 vite:
Te pushkatuar me dhe pa gjyqe 5577 burra dhe 450 gra
Te burgosur politike 26.000 burra e 7367 gra
Kanë vdekur ne burgje 1065 burra e gra
Kanë humbur aftesite mendore nga torturat 408 burra e gra
Internuar per motive politke 50.000 familje qe nga mosha 1 vjeç e deri ne moshen 90 vjeçare
Kanë vdekur ne internim 7022 qe nga femija nje mujorëshe sepse e jëma nuk kishe gji ua ushqente e deri tek plaku 90 vjeçar. E perserita kete bilanc tragjik ne intervisten me ju se dhe ju jeni pjese e ketij persekutimi. Po si ndihen te perndjekurit mbas 23 vitesh mbas rrezimit te diktatures do ta percaktoj me tri fjale: Trishtim, zhgenjim, shprese… Trishtim, se ne te perndjekurit politike shqiptare i besuam ne vitet 90 partise të parë opozitare PD dhe lidershipit te saje zotit Berisha e cila mori persiper te kryente misionin antikomunist. Kjo parti dhe ky lidership jo vetem qe nuk e kreu por e sabotoi ate ne menyre permanente, duke perdorur lojen e Kim Filbit, shaje komunizmin çdo dite, dhe pasuroje ne menyre marramendëse ate. Kjo PD shkatërroi te djathten, dhe forcoi ekonomikisht te majten. Nuk i denoi krimet e komunizmit, perkundrazi sot kriminelet dhe pinjollët e tyre krenohen me krimet qe kanë bere, dhe perbuzet viktima. Sot diktatori qe vari Havzi Nelen nderohet si President jo si diktator vrases, kurse Lavdia, bashkeshortja e Havziut, perbuzet nga keta politikanë qe e quajne veten antikomuniste. Ish superstruktura e komunizmit sot njihet si pronare qe u pasurua nga pushteti i Berishes, kurse pronaret e vertete quhen ish pronare. Nuk hapi dosjet, perdori ne menyre te ligë heshtjen ndaj viktimave te komunizmit. Po te ishte realizuar misioni antikomunist sot shoqeria shqiptare do te ishte e qete, pa konflikte, pa krime dhe do te ecte e sigurte drejt vendeve te demokracive europiane.
Zhgenjim. Kur beson dhe ajo force politike që t’i beson te tradheton. E voton per 23 vite rrjesht dhe ai te merr voten dhe qeveris me te majtet. Si mos me te kapë zhgenjimi kur shikon se si “antikomunisti” Berisha e filloi pluralizmin politike me studentet e dhjetorit dhe antikomunistet ish te perndjekur politike nga regjimi dhe gjate gjithë qeverisjeve te tij e ai qeverisi me Skender Gjimushin, Lufter Xhuvelin, djemte e bllokut me LSI dhe mbylli karieren e tij politike me Kastriot Islamin. Pra asnje dite qeverisje ai nuk i beri me antikomunistet, por vetem me ata qe i promovoi diktatori Ramiz Alia.. Shpresa.
Ne te perndjekurve politike shpresa na ka mbajtur gjalle gjate 45 viteve te diktatures, dhe i mbijetuam asaj diktaturës. Moren persiper trashgimtaret e diktatures qe te na sfidonin ne kohe paqje me pushtet dhe prape po deshtojne.. pra shpresa jone nuk mund te mposhtet nga horrat komunista qe jane shperndare neper partitë politike. Ne do te fitojme se ndjekim rrugen e drites se lirise, ata do te humbin se ndjekin rrugen e errësires komuniste.
Pyetje: Zoti Ndregjoni, politika ju ka lënë në mëshirë të fatit. Vjeshtën që shkoi një grup të përndjekurisht organizuan një grevë urie, e cila u nëpërkëmb nga institucionet, tani çfarë planesh keni?
BESIM NDREGJONI: Plani i Katovices qe e ndertoi Gorbaçovi me shume se Shqiperi nuk u zbatua kerkund ne vendet e Europes Juglindore, pra komunistet qe muaren persiper kete mision sot mbas 23 vitesh ata e shkatërruan pluralizmin politik duke e bere monopol te tyre..Kjo u pa dhe ne greven e urise qe bënë nje grup te perndjekurish politike per te drejtat e tyre. PD dhe zoti Berisha çdo dite hidhni mllefe ndaj te drejtes se tyre, kurse PS tregonte se po i ndihmonte. Kjo ishte aventura politike e ketyre dy forcave politike qe ndryshojne vetem nga emri se ideologjine e kanë te perbashket.. Edhe sot mbas nje viti nuk e kuptoi se perse Berisha luftonte nje grup njerzish te cilët nuk donin t’ja rrezonin qeverine, perkundrazi kerkonin te dialogonin me te. Dhe pergjigja e tij ishte: ata jane instrumente te PS. Shtronja pyetjen: po ne cilin vend demokratik opozita nuk ndihmon shtresa te caktuara sociale kundra qeverisjes. Megjithëse hipokrizia e PS u duk ne parlament kur u kerkua te mbahej nje minute heshtje per Lirak Bejkon dhe ajo veproi si PD duke mos e mbajtur heshtjen per BEJKON qe u dogj per te drejtat e tij e te shtreses qe perfaqesonte… Vetem Deputetet e PD duartrokitnin vdekjen e Bejkos se per djalin e Bilbil Klosit, Ardianin mbajtën zi. Kjo ishte urrejtja klasore e kesaj klase politike ndaj ish te perndjekurve politike kundershtare te regjimit komunist.
Plani i jone eshte te detyrojme këta qe kanë marre pergjegjesine e qeverisjes dhe jane trashgimtare te partisë komuniste te denojne krime e komunizmit. Kete jua kerkojme ligjerisht ne baze te Kushtetus se vendit dhe konventave nderkombetare. Denimi i krimeve te komunizmit eshte imperativ i kohes dhe nuk bëjme më leshime. Te hapen dosjet pa perjashtim. Te kthehen pronat pronareve, te integrohen familjet e perndjekura nga regjimi komunist si ne administrate shterore edhe ne institucionet e tjera kushtetuese të shtetit shqiptar. Asnjë të drejte ligjore të te perndjekurve politike nuk do ta lejojmë më qe te çohet ne kalendat greke por të zbatohen menjëhere, qe nga demshperblimi e deri tek trajtim social per ate qe jane ne nevoje e nuk kanë patur mundesi të krijojnë as familje. Do t’i kerkojme qeverise, shtetit shqiptar krijimin e institucioneve ne sherbim te rehabilitimit te perndjekurve dhe jo institucione ne sherbim te politikave!
Pyetje: Zoti Ndregjoni, të përndjekurit e Shqipërisë janë të ndarë e përçarë. Janë disa organizata, ku krerët fitojnë privilegje nga politika duke i tradhëtuar idealet dhe vuajtjet e të përndjekurve, çfarë planesh keni ?
BESIM NDREGJONI: Fatkeqësisht Misioni Antikomunist qe u sabotua nga Berisha ishte qe e djathta, e ne veçanti te perndjekurit te ishin ne shume organizata te perçara. Kjo ndodhte, pa u lodhur shume për t’u kuptuar, se ishte nje shtresë e lodhur dhe e rraskapitur nga diktatura, të cilën i ashtuquajturi pushteti demokratik, përdori edhe urine ndaj tyre duke i lene pa pune. Jo me larg se nje muaj, para zgjedhjeve te 23 qershorit, ata i hoqen nga puna te gjithe femijët tane qe kishin fituar statusin me konkurs per te punuar ne administrate. Dhe ne mes atyre dhjetëra ish te perndjekur qe u hoqen nga puna nga PD ishte dhe vajza ime, që e kishte fituar vendin e punes ne Ministrine e Brendshme me konkurs, e cila gezon disa trajtime europiane dhe eshte me dy fakultete. E gjithe kjo reprezalje ndaj nesh ishte urrejtja qe kishte lidershipi i PD ndaj atyre qe e kritikonin per problemet e te perndjekurve. Ne PD eshte futur fryma e urrejtjes ndaj atyre antikomunisteve qe nuk i shkonin mbas avazit te Bersishes.
Planet jane te shumta, por ne do t’i detyrojme keta politikanë, se ka marrë fund koha e heshtjes dhe shurdhememecerisë së tyre ndaj shtresës të goditur nga diktatura komuniste dhe se ata nuk mund te mposhtin klasen antikomuniste. Nga goja e viktimave bota mbare do te mesojë gjithçka qe ngjau ne Shqiperi per gjysem shekulli  diktaturë dhe per 23 vite heshtjeje në postdiktaturë ndaj nesh.
Pyetje: Zoti Ndregjoni, organizata që drejtoni ju, vjet mori një nismë shumë interesante, duke organizuar një ekspozitë me fotot e martirëve të vrarë nga diktatura, mbetur pa varr. Ekspozitën a e vizitoi ndonjë politikan ?
BESIM NDREGJONI: Ekspozita, të cilën e organizova me rastin e 100 vjetorit të pavaresise kushtuar 4500 te pushkatuarve me gjyqe dhe pa gjyqe ishte nje mesazh per shoqerine dhe ne veçanti per politiken..qe te kene idene e sakte te lartësisë morale te viktimes.. dhe degradimit te plote shnjerzor te xhelatit, e cila shkon paralele me indiferencën e tyre.. Ata sot nuk kanë një varr.. Kjo fotoekspozite tregonte se ndaj atyre njerëzve diktatura komuniste kishte kryer genocid dhe ato fotografi të atyre burrave dhe grave që sot nuk e kanë një varr ku të afërmit dhe populli t’u çojë nga një tufë lule ua hiqnin maskën politikës të ditës të këtyre 23 vite tranzicion. Do të vijë një ditë që shqiptaret e vertete do ta kuptojne rolin qendror te rezistences anti-komuniste, kur të shkruhet historia nga historianë, që bëjnë punën si shkencëtarë dhe që nuk janë shërbëtorë të politikës. Cili politikan do ta vizitonte ? Ajo fotoekspozite ishte 10 metra larg Kuvendit te Shqiperise dhe selise se Qeverise. Por nqs ndonje deputet apo zyrtar i lartë i shtetit do ta vizitonte, do te ndeshkohej nga udheheqesi i partisë. Shkrimtari i shquar Ismail kadare dërgoi telegram sepse nuk kishte mundësi të vinte. Adem Demaçi, Mandela i Kosovës erdhi dhe e vizitoi, edhe mijra shqiptarë, por politika jo.
Unë gjate këtyre 23 viteve kam punuar dhe ne gjetjen e eshtrave me familjaret e viktimave te komunizmit, dhe nje pjese i kemi gjetur… Te tjerat jo…
Pyetje: Zoti Ndregjoni, Shqipëria vendi që ka përjetuar një nga diktaturat më të egra staliniste, nuk ka asnjë muzeum të krimeve. Kush e ka fajin për këtë, dhe si do t’ja bëni, jemi komb pa kujtesë?
BESIM NDREGJONI: Kjo ka qene strategjia e PD dhe e Berishes qe krimet komuniste te futen ne harresë. Berisha krimet e komunizmit i permendte vetem kur donte te luftonte PS me retorikë. Por nuk lejoi as nuk dha asnje lloj ndihme per t’i memorizuar keto krime. Diskutohet ne letra te behet nje muze ne Spaç, dhe ate nuk e bejne e kanë vetem ne letra. Por une kam qene disa here ne Berlin ne konferencat qe organizonin gjermanet per të kujtuar krimet e komunizmit.. Ata kishin bere Ministrine e Brendshme muze te krimeve te komunizmit, m’u ne mes te Berlinit… Kurse ne Shqiperi dhe nje pllake qe vura ne sheshin Skenderbej, e hoqi Lul Basha se i prishte imazhin qendres… Ne kemi vene vetëm pllaka perkujtomore ne shume vende te Shqiperise, por keta jane bere vetem me financat tona familjare aspak nga shteti… Tirana, kryeqyteti i vendit me te persekutuar stalinist ne Europe nuk ka nje muze, por eshte luftuar qe te zhduken ato vende ku jane bere dhe gjyqe kundra antikomunisteve. Keshtu u prish ish kinemaja 17 Nentori ku u denuan ajka e elites shqiptare nga diktatura komuniste. Ne qe kemi bilancin me te madh te krimit komunist stalinist ne Europe per fryme, sot nuk kemi asnje muze per ta pasqyruar por perkundrazi harresa perdoret per ta fshire krimet e komunizmit… Te harrosh te kaluaren do te thote mos ndertosh dot te ardhmen. Nje nder pikat kryesore te organizates sone eshte dhe ngritja urgjente e nje muzeu ne Tirane te krimit komunist. Per kete do t’iu drejtohemi te gjithe bashkatdhetareve tane ne te gjithe boten qe te japin ndihmen e tyre! Komb pa kujtese nuk ka.
Pyetje: Zoti Ndregjoni, po të ishte gjallë sot Havzi Nela, si i burgosur politik, si mendoni se do të reagonte ndaj kësaj indiference kriminale të shtetit ?
BESIM NDREGJONI: Ja si i drejtohet poeti Hero Havzi Nela trupit gjykues ne sallen e gjygjit:
“Une i kam vu vetes per detyre te ruej nderin dhe dinjitetin tim si njeri, te ruej pastertine e shpirtit dhe te zemres dhe fytyren te paperlyeme, ashtu si dje jasht, edhe sot ketu mbrenda, te rroj dhe te vdes si njeri.”
Besoi se me dekleraten e tij ne sallen e gjyqit tregon se çfarë reagimi do te kishte heroi i fjales se lire kunder indiferences kriminale te ketij shteti!
Pyetje: Zoti Ndregjoni, ju ndërmorët inisiativën për dekorimin e martirit Havzi Nela nga Presidenti i Republikës.
BESIM NDREGJONI: Ishte viti 2008, viti i 20 vjetorit te varjes ne litar te Havzi Neles. Mora te dhena se çfarë dekorimi kishte poeti hero, dhe ai kishte nje medalje dhene nga ish Presidenti Berisha “Martir i Demokracise”ne vitin 1992… I bera kerkese Presidentit Bamir Topi për dekorimin e kater personaliteteve te vrare nga diktatura dhe kërkova që ky dekorim te behej me 10 maj Dita Kombetare e Drejtësise Shqiptare… Këto personalitete ishin:
1. Havzi Nela, poet i varur nga diktatura ne gusht te 1988 ne Kukes
2.Vilson Blloshmi, poet i pushkatuar nga diktatura ne korrik 1977 ne Librazhd.
3. Genc Leka, poet i pushkatuar nga diktatura ne korrik 1977 ne Librazhd.
4. Myzafer Pipa, publicist dhe Avokati i Pater Anton Harapit e elites kombetare, i vrare ne hetusi me tortura ne Shkoder ne vitin 1946.
Dhe Presidenti i dekoroi të katërt me medaljen e larte ”NDERI I KOMBIT”. Dhe sot ndihem krenar qe këto personalitete te letrave shqipte por dhe te qendreses antikomuniste morën nderimin qe iu takonte.
Faleminderit.
Elida Buçpapaj: Faleminderit ju i nderuari Besim Ndregjoni për këtë intervistë kaq të fortë.