Ornela Radovicka/
“Rrënojat” nga poetesha arbëreshe Giusi Mara Puglia.
Sot sjellim poeteshën më të re nga Piana degli albanesi\ Hora e Arbëreshëve, arbëreshen Giusi Maria Puglia
Giusi është vetëm 24 vjeç, por arti i saj i kalon caqet enjë poezie të “ Kufizuar- etno tradizionale”dhe prek hapsirat.. Vargu i saj është një vektor mbi hulumtimin e një arsyeje, strofa manifeston fraktura dhe grimca te mendimit racional, ku investohet gjendja e thellë, intime e ndjenjës në një kërkim të një limiti por që shfaqet gjithmonë pafundësia. Ajo, lundron midis “pjesëz” dhe “të tërës”, midis “të plotës dhe asaj që është e “gjymtuar”. Një autoanaliza, ekuivalencë midis njohjes dhe të panjohurës.
Mospërputhjet emocionale hapen herë pas here, duke krijuar një dikotomi mes arsyes dhe ndjenjës. Kadencat e saj në kohë, në hapsire, të shtrirë me të tashmen, herë e mëshiruar dhe herë apstarkte kryqëzohen, dhe e vetmja kadencë që përjeton është “ fluturimi” një lloji kamelonti, i pasigurt, i papërcaktuar.
Këto rrënoja, copëza kështjella në atë atë tokë Siciliane, shfaqen janë pjezëza kubizmi, herë thërmija që frymojnë, pjesë organike dhe inorganike statike si ato pikturat e Escher por që metamorfozohen në lëvizje, duke iu dhënë kështu gramatikën e formave sensibile atyre rrënojave ,të mbështetura në “Kohën- fizike” por edhe në irreale, ku apostofohet çasti, pjesë e së cilës edhe njeriu kontemporean.
Në poezinë e saj, autorja Giusi Maria Puglia nis me tingujt e pa deshifruar të cilat notojnë në hapsirat e mbrëmjeve ndërsa ujrat nga maja e Pezzutës, rrjedhin si ujvarë. Aty pijnë ujë Perënditë dhe tellësinë e atyre shkëmbijëve Zanat Mesdhetare të gjalla e njerëzore me flokët e zeza, mbajnë ndezur zjarrin përvëlues që lëshon aromën familiare.(Jemi këtu në këto troje që prej 600 vjetësh. Arbëresh na thonë, e identitetin gjallë mbajmë.) Autoria mishëron vargjet e qëndrojnë spazme dëshire, të cilat e shtyjnë si vektor dhe ajo lëvis normale në anormalitetin e një realiteti që herë ndihet dinjitoze dhe herë si një “ e marrë” pa limit, po formë definitive, një sierenetë në hapsirë.
Jeta dhe vdekja, pjesë e asaj egistenzialismi të lidhura, por edhe dhe të ndara, dhe autorja ecën në atë udhëtim të “ Nullo” por e edhe e të mbrekulluar. Herë e gjallë, e veshur me frikën, tensionin, pasionin, dëshiron pak vëmendje në këtë botë gjithmonë mes njerëzve por më tepër se kurrë të ndjerë të vetmuar.
Vozit në një ralitet, edhe pse dëshiron të jetë jashtë saj ,por në lëvizjet e saj kupton që Ti nuk je në “grembo” të saj, por kupton që bota qëndron në gjoksin tënd, dhe fillon të ndihesh peshën e saj.
Në vargjet e Giusit çdo gjë është në lëvizje, e vetme “pikë fikse” është “ Biri ”, pjesë e atij trupi të nxehtë, pikë që fryhet, aq sa shkëputet në levizjen e Universit dhe asgjë nuk është statike. As ajo pjezës e dalë prej teje kthehet në një fragment, dikur jotja nesër pjesë e një globi..
Në këtë botë ku i marri dhe i drejti janë në të njëjtën meridjan. Në këtë kozmo ku lumenjtë rrjedhin nën shtratet e vetvrasjeve, dhe shpërthejnë degë të reja ndërsa Ti, qënia njerëzore, lëvron nën magmën e saj. Lirohesh nga ajo argjilë e përjetshme. Sytë gjithë rërë. Vishesh me gjelbërimin, kërkon një fotosintesë, sytë trupin e kthen nga dielli, shikimi shkon drejt qiellit, në atë “ Pafundësi” dhe oskurriteti, i zhytur në anjostikën më të madhe, të atyre thermijave universale, mbërthyer në aksiomëm më të panohurën: Unë Kush jam? (Sartre fuggire dal orrore). Gjoksi gulçon si në sakson harmonik, e brinjët mbledhin “ Mbrekullinë” qiellore.
Shtëpia e autores nuk është në det, por në atë vend edhe sierenat dalin nga malet, e rrëzë atyre maleve është Hora e saj, Hora e Arbërshëve ardhur nga Oriente, Perësndia e saj janë Malet ku ata ngritën kultet e besimit. Hap dritaren e zhyete në atë kaltërsi, ka frikë që mos të përpihet, sepse ajo është “ Hiçi por është edhe tërësia”
Universi i saj është Puhiza por edhe tufani. Ai kozmo që e rrethon, ka gojë, ka sy, ecën, komunikon.
Një egisencializëm, “me thërmija”, gurët shekullorë të atyre kështjellave në rrënoja, e pjesë trupash, shpirtrash që lundrojnë në konfuzionin e tyre ku stehoen por edhe largohen, pjesëmarrër në krijimin e një tjetër fosile që kurrë nuk ka egzistuar.
Vargu i saj udhëton në një intinerar plot me zigzake, lakuriq në mbasditen e djelltë, por me një imazh “Austero”.
Dromzat e rrënojave, kanë sindromën e “ të Sapolindurit” i cili vjen në jetë duke qare, dhe në jetë zhytet në vorbëllën e vazhdimësisë ciklike , si forma ciliindrike të rrënojave, të cilat janë atje reziliente dhe rezistente ku eksponenti “ Kohë” iu jep trajtë. Gjuha më e njohur e botës “ Fragmenti”, dromza jete, , thonj të lyera, tango e valle, dhëmbet e bardh e të drejtë, fjalë të gri dhe injote, hije, e varre për tu përgatitur.
Gjuha më e njohur e botës, mbushur plot me frikë. Qartësinë e saj nuk kupton, nuk arrin të kuptosh nëse ai është ujk apo një qen, edhe pse mund të jesh në një ditë plot dielli.
Qëndron si Mumie, bosh, vetëm me kockat në trup, në heshtjen e një qetësie të pandryshueshmërisë, ku koha i fton, por që lehtë lehtë i kafshon. Thërmija, rrënoja, pjesëza, forma amorfe, një nocion njerëzor i bërë prej koncepte por i përbërë nga imazhe dhe ndjesi ku emerge një konflikt interior, në kërkim të të tërës, në kufirin mes racionales dhe jo razionales duke bërë të atë të aftë të shohë dhe të dëgjojë gjëra që njeriu racional nuk i bën dhe nuk i kap.
Egzistenzialimi i saj është edhe ajo “ veze kozmike”, ku e verdha e saj si diell e dy hemisferat, simboli i krijesës. Autorja vozit në një kozmë plot me rrathë në misterin e pashuar,në ditë me diell e me shi, ku shikon netët me hënë në evolucionin e saj. Edhe ajo nuk është përfekte. Herë si një drapër, herë si në presje dhe herë si një diell.
Në qendër të Universit, gruaja në me feminilitetin e saj të bymehur. Shënjëtore dhe mëkatare, në mekatin e kohës, në këtë univers të mungesës esencës së egzistinëcës.
Strofat e saj autorja i mbyll me atë filosofi ku synonte së pari të kuptonte ekzistencën, një egzistencë, si thëmijat, pjesëza, herë fizike dhe herë surrealistike, ku shpesh i gjejmë në formën e artit. Ato thërrmija që shpesh syri nuk i kap, por shpirti i artit di të rrëmbeje, dhe ju jep, forma dhe jetë.
Nga ana artistike poesia ka një varg të lirë, grimca hermetike që na zhytin në tema filozofike dhe shpesh na çon e na kujton egzistecializmin e Sartre, apo mendimin filozofik të Heidegger,Edgar Allan Poe Nietzsche, Baudelaire, Poe , si edhe në ato vepra artistike surrealiste.
Dy fjalë mbi autoren:
Giusi Maria Puglia, është një poeteshë në moshë të re. Ajo ka lindur më 20 maj 2000 në Palermo, dhe i përket komunitetit arbëresh të Hora e Arbëreshëve.
Shkollën e mesme e kreu në Shkollën e Arteve Katalanase në Palermo. Rregjistrohet në Milano, në Akademinë e Arteve të Bukura të Brerës. Pas dy vitesh e gjysmë braktisë qytetin e madh dhe kthehet në Siçili ku Vazhdon studimet . Trajnimi i saj varion nga teatri në artin bashkëkohor.
Ajo ishte pjesë e një rezidence artistike të krijuar mbi kërkimin dhe përdorimin e poezisë në performancë
bashkëkohor dhe ishte anëtare i kolektiveve të ndryshme letrare e artistike.
Shkruan për redaksi të ndryshme, ka redaktuar një libër investigativ dhe kryesisht merret me
të shkruarit.
“Dei Ruderi” u botua nga Affiori, një gjurmë e shtëpisë botuese Giulio Perrone Editore, në
2024.
Përgatiti recensionin
Ornela Radovicka drejtuese e
Qëndra albanologjike kërkime mbi gjiuhën dhe kulturën arbërshe, Themeluar nga At Bbellusc 1980.
