NJERIU QË HUMBI GRUAN NË AMERIKË

Nga Agim Xh. Deshnica/

Treni E-3/

Berti, mësues nga Tirana, u njoh me Elsën në Korçë, në një mbledhje kushtuar shkrimtarit Foqion Postoli. Në çastin kur e pa, ai u mahnit nga pamja që ajo kishte, nga sytë e saj, nga flokët e derdhur mbi supe dhe mënyra si fliste, por, mbi të gjitha, nga urtësia që e dallonte. Nuk thonë më kot: “Ja korçare, ja hiç fare!” – mendoi.

Elsa qe lindur dhe rritur në lagjen me rrugica, afër qendrës së qytetit romantik, ku, sipas romanit “Çupat e Vançit”, gratë nën harqet e portave, me fshesë në dorë, merrnin në gojë gjithë dynjanë. Por Elsa qe krejt ndryshe, e mençur, e sjellshme dhe mësuese me kulturë. Gjyshi i saj para lufte, pati qenë tregtar i njohur me tre dyqane, njëri me orendi shtëpiake, tjetri me basme, i treti me këpucë për burra e gra. Mbi portat e hekurta të dyqaneve, lexohej: “Gaqo T. Dreni dhe djemtë.”

Vite më vonë, kur u hapën kufijtë, ata të dy, krahpërkrah, morën rrugën drejt Sofjes me autobusin turk ”Izmir-4”. Por, ndërsa po udhëtonin me trenin E-3, Sofje-Bukuresht, papritur vargu i gjatë i vagonave u ndal në stacionin e qytetit Ruse plot me turq, pranë urës mbi lumin Danub. Berti, pa e zgjatur, nxitoi për te dyqanet pranë platformës së hekurudhës. Teksa po mundohej më kot të merrej vesh rusisht me dy shitëse turke për vodkë polake, treni pa u ndjerë u nis dhe ia mori gruan.

“Më la! – mendoi i turbulluar – Si i bëhet tani? Ku ta gjej Elsën?”

Nga ky ankth, i doli gjumi. I gëzuar si fëmijë vuri re, se ndodhej në shtrat. Hodhi sytë përqark. Jashtë pesë dritareve, dielli i tetorit si në korrik, i zbardhte edhe më grilat e brishta plastike. Në tavan rrathët e ngjashëm me pjata porcelani, të kapura zinxhir, tregonin se ndodhej në vilën e drunjtë A-3, në Medford mbi Boston. Elsa flinte e nuk ndihej…

Tiranë – Milano – Boston

E vërteta është pak si ndryshe. Pas kthimit nga Bukureshti, Berti dhe Elsa u larguan nga atdheu në fillim të tetorit, kur mijëvjeçari i dytë po i qasej fundit. Nga Rinasi u ngjitën në qiell mbi Adriatik, me ajrorin e kompanisë Al Italia. Pas dy orësh, zbritën në aeroportin e Milanos. Nga lart shikonin vetëm çati, rrugë e pemë. Të ngujuar për orë të tëra brenda nëpër salla dhe korridore, qytetin e artit e soditën disa herë, në fotografitë me ngjyra të varura nëpër mure. Pra, u desh të prisnin gjatë, deri sa, më në fund, me ajrorin e madh Boing fluturuan mbi Atlantik. Në qiell shijuan ushqime të lehta e pije me ngjyra në pjata e gota plastike, të servirura nga stjuardesa përherë të qeshura, por jo aq të bukura, siç tregojnë reklamat. Hanin e pinin udhëtarët tanë, tok me të tjerët, si në restorantin e hotel Drinit. Lexuan revista në italisht, ndërsa filmin në televizor nuk po e kuptonin. Hera – herës, hidhnin sytë jashtë dritares, nga dukeshin nën re si në hartë, Italia, Franca, Spanja, Portogalia, detet si liqene dhe vargmale. Lëvizja e ajrorit tregohej edhe në tabelat elektronike të vendosura lart. Tej mbi oqean, ku thuhet se ndahet dita me natën, befas dritaret u mbyllën. Ata së bashku me udhëtarët e tjerë, pasi kishin hequr brezat e sigurisë, kthyhen vështrimin në ekranin e televizorit. Tani siguria shprehej tek besimi ndaj Zotit, dashuria për jetën, tek fluturimi i qetë i ajrorit Boing, tek mendja, sytë dhe duart e aviatorëve. Mbresa, që nuk shuhen, të linte zëri aq i ngrohtë i kapitenit në radio, i cili njoftonte se ajrori po i afrohej tokës amerikane. Ja, tek u shfaq Bostoni, midis drurëve dhe ujërave! Zbritja e avionit në pistë u bë e butë. Shpërthyen duartrokitjet përgëzuese të pasagjerëve të çliruar. Më tej u dukën portat, që hapeshin e mbylleshin vetë, korridoret me hapësira të plota, shkallët rrëshqitëse, sallat e gjera dhe doganierët.

Pas kontrollit dhe vulosjes së pasaportave, ata të dy u takuan përmallshëm me birin e tyre. Në rrugë hasën me sherifin e “steit polis”, dhe morën qortime për veturën e parkuar gabim. Djali i doli atij përpara dhe i foli me një anglishte të pastër:

– Më falni, sër! Jam nga Shqipëria, ndërsa këta janë prindët e mi. Kemi shumë vjet pa u parë. Jemi paksa të hutuar.

Oficeri i gjatë, elegant, me kapele republikane, pa të porsaardhurit, u mendua për një çast dhe i nderoi:

– Uellkom in Amerika!

Berti dhe Elsa, të lodhur e me çanta ndër duar, tundën kokën dhe buzëqeshën. Kur hipën në veturë, e mblodhën veten e u gëzuan.

Përshtypjet e para ishin rrugët e gjera e të pastra, automobilët e shumtë, ndërtesat e larta pranë oqeanit, kulla e xhamitë ngjyrë blu Xho Henkok dhe pak më larg Prudenshëlli madhështor, gjelbërimi, lumenjtë dhe urat… Vendi, ku do të banonin, me emrin Medford, në atë muzg me perëndim të purpurtë “uajlld uestern”, u kujtonte Mangalemin e Goricën e Beratit.

Qysh atëherë, kaloi një vit i mbushur me habi të këndshme, jo si ato të Kristofor Kolombit dhe në kohëra të tjera. Pra, Berti dhe Elsa nuk patën fatin t’i zbulonin të parët indigjenët e kulturës së lashtë inkase, me kalorësit trima mbi kuaj të shpejtë, me sokëllima, pupla, harqe, shigjeta e tenda me majë. Ata zbuluan një popull tjetër, me kombësi e raca nga më të ndryshmet, me kapele dhe bluxhinse ala-amerikane, ndër vetura, autobusë e trena të zhurmshëm, që nxitonin në autostrada, mbi ura, nëpër tunele, nën ujë e nën qiellgërvishtëset e reja. Vështronin shpesh hapësirat e kaltra dhe gjurmët e bardha, që linin pas ajrorët e mëdhenj të kompanive Panamerikan, Kanada Erë, Lufthansa, Al-Italia, Sviseri etj. Shikonin hera – herës në ëndërr Tiranën, sheshin me shatërvane dhe zgjoheshin…

B-K. Marti dhe Hejmarketi

Hejmarketi është qendra kryesore, më e lashta e Bostonit, ku, përbri

kishave e ndërtesave të larta, ngrihet kulla e orës së qytetit, e ngjashme pak me Sahatin e Tiranës. Ajo kullë shërben edhe si hotel për turistët. Në parkun e gjelbërt, shtatoret e bronzta të guvernatorëve të vjetër heshtin nën hije, mbi plaforma mermeri, a rrafsh me tokën, apo ulur në frona pushimi. Të shtunave këtu vërshojnë turistë të shumtë. I sheh tek ulen pranë tyre dhe fotografohen me ta. Pastaj, njëri pas tjetrit, ecin më tej drejt përmendores “Holokaust”, me shtatë kulla të larta të krijuara me tuba hekuri dhe të veshura me xhama të trashë, ku janë gdhendur kumte dëshmitarësh dhe numrat që mbanin viktimat në kampet Majdenek, Ausviç, Sabibor, Belzek, Kelmno, etj.

Në sheshin ngjitur dëgjohen kitarat spanjolle, fyejt e ëmbël bolivianë dhe bubullimat e tamburëve afrikanë. Në stadiumin e vogël në trajtë gjysmë rrethi, matanë rrugës kryesore, nga kombësi të ndryshme jepen shfaqje me këngë e valle. Në anën veriore ngjitet Hanovër Strit, një rrugë e pastër, që përshkon tejpërtej zonën North End, me lokale të shumta, ku të zë veshi të folura italisht, këngë napoletane dhe violina milaneze.

Në pazarin e zhurmshëm si gjithë pazaret, tregtarë bullafiqë, kryesisht me prejardhje latine, bërtasin sa u nxjerr fyti: “Dallar beg! bak e beg, dallar, dallar!”, ndryshe nga sjellja e urtë e shitësve në supermarketet marramendëse, si Stop end Shop, Uoll Grin, Failins, Bixhejs, Target, Best Baj, Homdipod, Big, Kej Marti, etj.

Një të shtunë, aty nga mesdita, Berti me kapele “Boston”, Elsa me çantë në sup, me autobusin 90, mbërritën në Esembli Skuer (Sheshin e Mbledhjeve”), në B-K. Marti. Ky dyqan i madh ndodhet mbi Boston, në zonën e Samervillit. Aty shiten mallra gjithëfarësh, ushqime e pije, veshmbathje e mobilje, pajisje sportive, mjete shkollore, si edhe aparate elektronikë.

Elsa pa u thelluar shumë, tha:

– Mbarojmë punë këtu, pastaj me autobusin 92, shkojmë për pazar në Hejmarket!

– Si të thuash ti, ashtu do të bëj edhe unë. Ti na solle këtu, ti do të urdhërosh! Boll urdhërova në Shqipëri…

Portat kryesore kanë të shkruar in, (hyrje), diçka e ngjashme me shqipen veriore “in mrèn”, dhe exit (dalje). Me këtë shenjë Bertit i pëlqente të sajonte në shqip: “Ik!” Ndërmjet dy portave, brenda qëndron në këmbë një burrë i moshuar, i shkurtër, i shëndoshë e faqesimite, me kapele “Patriot”. Herë pas here, ai u hedh një sy të shpejtë faturave. Kur porta exit lëshon tingullin ring-ring, blerësit kthehen të shqetësuar. Njeriu me kapele, duke buzëqeshur, e zgjidh çështjen aty për aty. Si duket, arkëtarja s’ka shuar sinjalin e mbrojtjes nga vjedhësit.

Bertit, kur e vizitoi së pari atë, iu kujtua një dyqan ushqimesh me vetëshërbim, që u hap në Tiranë, në rrugën e Kavajës. Me shportë në dorë atje, merrje lirshëm nga raftet mallrat ushqimore. Pasi mbaroje punë, duhej t’i afroheshe arkëtares nëpër një kalim të ngushtë. Porta nuk kishte as ring-ring, as pi – pi – pi. Por, pa kaluar shumë kohë, dyqani i vetëshërbimit i Tiranës u mbyll. Ç’kishte ndodhur? U përfol se ai pati dalë me humbje për shkak të mungesës së sinjalit lajmërues.

Kur hyn në B-K.Marti, duhet të vësh syze dielli për shkak të neonëve me shkëlqim të fortë. Të verbon pastërtia e bardhësia e dyshemesë, e rruginave me rafte e varëse të ngarkura me mallra. Palé, dëgjon edhe muzikë klasike të qetë apo moderne. Mallrat e zgjedhura i vendos në karrocë dore metalike, ku mund të hipësh fëmijët, po edhe të mbështetesh vetë. Ka edhe mjete me motor elektrik, me të cilët bredh rreth e rrotull tok me sendet e blera. Vetëm kur do të paguash, çmallesh me radhët tona, përjashto ata që paguajnë me kartë bankare në makinat elektronike, që flasin si njerëz, madje në fund të thonë: “Thenk ju for shoping!” Edhe këtu nuk mungon parulla me dy krahë a reklama “Baj uan, get uan fri!”, (Bli një me pare, tjetrën e ke të lirë!), e ngjashme me reklamën e vjetër në pazaret e Elbasanit, të Tiranës e të Shkodrës: “Sot me pare, nesër pa pare!”

Sapo hyri, Elsa u nda e humbi në pyllin e dendur me fustane, bluza, këmisha, funde, bizhame, çorape, etj. Berti ia mbajti për në repartin e elektronikës.

“Oh, çfarë nuk paska këtu! – fliste me vete. – Radio, manjetofonë, televizorë, kamera, kompjuter, printera, aparate fotografikë, Sharp, Filips, Soni, Leksmark, Kodak, etj. Njëri më i mirë se tjetri!”

Iu kujtua dita kur për herë të parë bleu me autorizim televizorin bardhë e zi, Samsung, montuar në Durrës me pjesë të importuara nga Koreja. Iu deshën atëherë të merrte borxh 4200 lekë të reja, gjë që do të thoshte të dimëronte si ariu në strofkull, plot gjashtë muaj. Televizori kishte vetëm katër kanale, nga të cilët punonte vetëm një, ai i Tiranës. Kurse këtu një televizor me ngjyra Filips apo Soni blihej me punën e një a dy ditëve të zakonshme. Kurse programeve nuk u gjendej as maja, as fundi!

Shoferja e autobuzit 92

Berti i hutuar pas mallrave dhe kujtimeve, nuk vuri re se koha po rrëshqiste. Deshi t’u hidhte një sy mobiljeve, por ndërroi mendje. Duhej të shkonin në Hejmarket. Ndaj i ra tërthorë dyqanit të madh dhe vuri re i habitur se qe ngatërruar nëpër veshjet e brendshme të grave, prandaj u tërhoq djathtas dhe doli tek ishte nisur, përballë televizorëve viganë me ngjyra, ku përplaseshin si bizontë, lojtarët e fuqishëm me kaska të futbollit amerikan. Iu bë sikur ishte ulur te shkallët me stola të butë, në stadiumin shumëngjyrësh në Park-uej.

– Ju lutem, ku është dalja? – pyeti një vajzë flokëverdhë me uniformë të kuqe.

– Shkoni drejt dhe merrni djathtas! – iu përgjigj ajo.

– Thenk ju!

Berti eci shpejt e shpejt në atë drejtim, duke parë për bri rreshtat e rrobave të grave. Siç dukej, Elsa kishte humbur në atë pyll me veshje si Liza në botën e çudirave. Ndërkohë, ai u gjend para portës exit. Elsën nuk e shihte gjëkundi. Hodhi sytë në rruginat e drejta, por më kot! Brodhi brenda e përqark portave, thuajse një orë, për ta gjetur e përsëri nuk ia zunë sytë. I nevrikosur, doli në rrugë. Eci poshtë e lart nëpër trotuar dhe, së fundi, hyri në kabinën e pritjes pranë tabelës “stop”, ku në minuta të përpikta kohe ndaleshin autobusët 90 e 92. Atje ishin ulur katër plaka amerikane me flokë të verdhë bukle-bukle e me veshje vajzash. Në qafë mbanin rruaza bardhë e blu, ndërsa në gishtat e duarve – unaza floriri me diamante. Flisnin pa pushim, duke ndërprerë njëra – tjetrën. Berti kapte tek – tuk ndonjë fjalë të tyre nga ajo bisedë e shpejtë. Por, ja, tek u shfaq në kthesë një autobus! Para “stopit”, pa e fikur motorin, ndaloi. U hap porta e parë.

– Bas najni tu! (Autobuzi 92!) – thirri shoferja.

Berti kishte vënë re, se në Amerikë autobusët drejtoheshin nga burra e nga gra të moshave të ndryshme. Ashtu siç janë në botë gjithë njerëzit, edhe ndër shoferët me uniforma blu, disa qenë të qeshur, disa hijerëndë e pa fjalë, disa të hollë, disa të trashë, të gjatë e të shkurtër, të rruar, por edhe me mjekër e mustaqe, madje edhe pleq, por të shkathët. Thuhej se ditëve të shtuna e të diela, punonin si shoferë edhe studentë, a nëpunës e punëtorë të pajisur me patenta, që i kishin fituar në shkolla automjetesh të rënda.

Njëherë në Nju Jork, pasi kishte ecur në këmbë nëpër rrugën e drejtë numër 10, te një “stop” Berti hipi në autobusin e linjës Bronz-Manhaten. Zuri vend në ndenjësen pranë shoferit, vrau mendjen, lidhi disa fjalë anglisht e i tha:

– Unë kërkoj treni Boston.

– Nga jeni ju?

– Albania.

– Vërtet? Jua gjej unë stacionin.

– Po ju lindur këtu? – e pyeti Berti shoferin.

– Jes! Në Nju Jork. Banoj në Broduej. Dikur kam qenë kampion në boks.

– Boks! A, a, veri gud sport!

– Jes! – qeshi ish kampioni.

– Edhe unë boksier! – ia kthehu Berti.

– Ou! Gud men!

Shoferi nisi t’i tregonte vendet që përshkonte autobusi.

Berti dëgjonte, por shumë fjalë s’i merrte vesh. Hera – herës tundte kokën kot së koti.

– Të pëlqen Amerika?

– Jes! Veri najs! (Po, është shumë e bukur.)

Autobusi 92 shkon drejt Hejmarketit

 

Ndërkaq, plakat hipën ngadalë në autobusin 92 dhe zunë vend në krahun pranë shoferes. Berti i hodhi një sy nga larg supermarketit dhe hipi. Iu afrua shoferes. Ishte e re, flokëverdhë, e qeshur dhe e hijëshme.

– Iskjuz mi! – nisi t’i fliste me një anglishte të çalë. – Unë humbi grua. Mund zbriti dhe shofi prapë dera dyqani?

Shoferja qeshi. Në kor qeshën edhe plakat.

– Okej!

Berti kërceu poshtë dhe u fut te in-i, pa nga larg sallat pa mbarim, dhe doli shpejt nëpër exit.

“Nuk është gjë! – tha me vete. – S’ka Elsë këtu!”

U kthye me nxitim. Hipi përsëri në autobus, hodhi 15 centë te arka dhe u ul përballë plakave. Për të larguar mërzinë, vendosi të vazhdonte shakanë e nisur.

– Grua nuk gjetur! Humbi grua ime!

Katër femrat e plakura me bukle kukurisën, teksa atobusi bëri përpara. Rrugës, grupi katërsh i grave të moshuara nisi një bashkëfjalim gazmor me shoferen. Asnjëra nuk e pyeti Bertin nga ishte, ç’punë bënte e ku banonte. Fjalët e tyre, siç kuptohej, qenë aq të këndshme sa për pak shoferja desh e kaloi një udhëkryq, kur në semafor ishte ndezur drita e kuqe. Frenimi qe i fortë. Udhëtaret, ndonëse u epën përpara, arritën të mbaheshin për bukuri.

Fjalët u prenë. Dëgjohej vetëm motori i fuqishëm, kur makina e gjatë çante drejt qendrës së qytetit…

Berti u hodh e tha:

– Unë humbi grua ime, po unë tjetër gjej!…

Kaq u desh. Biseda u ringjall më e fuqishme me hahaha e hihihi!

Në një “stop” hipën dy gra të kolme, rreth të dyzetave me tipare sllavesh, pa shumë ondulacione. Paguan dhe u ulën përbri Bertit, të vetmit burrë në autobus, me kapele blu “Boston.” Nga pamja ai i mori për ruse.

– Vi ruskie? – i pyeti.

– Da! S’ Maskvi.

Në atë kohë ndërhynë plakat me të qeshur dhe u treguan ruseve se zotnisë i kishte humbur gruaja në supermarket.

Ruset ua kthyen me një anglishte të bukur. Dhe, sakaq, të shtata gratë ia plasën gazit. Një nga moskovitet iu drejtua Bertit në anglisht:

– No problem, çenxh dhe uajf! (S’ka rëndësi, zëvendësoje gruan!)

– Jes! Oçen harasho! – iu përgjigj Berti në dy gjuhë, duke e vështruar rusen drejt në sy, midis të qeshurave si në pijetore.

Më tej, në çdo “stop” zbriste nga një plakë duke qeshur. Në ndalesën e parafundit u larguan edhe ruset. Asnjëra nuk e përshëndeti Bertin, veç shoferen.

Autobusi 92, i mbushur me udhëtarë të tjerë, ndiqte udhën e zakonshme. Shoferja shtrëngonte timonin dhe shihte me kujdes sinjalet. Pra, shakaja kishte marrë fund. Po shqiptari me kapele amerikane “Boston”, dukej se diçka bluante me mend.

Ja, edhe rruga e gjerë! Vetura tutje – tëhu! Kulla e orës së qytetit! Ndërtesat e larta dhe pazari i madh!

Pranë tabelës “stop” autobusi i shpejtë ndaloi.

– Hejmarket! – lajmëroi shoferja.

Berti u ngrit dhe eci drejt daljes, duke u mbajtur nëpër tubat e emaluar. Para se të vinte këmbët në shkallët e autobusit, i foli shoferes flokëverdhë afër veshit, me anglishten e vet:

– Unë ndërroi grua…gjeji tjetër…si ju!…

Shoferja qeshi dhe u duk se u përmend befas.

– Oh, maj gad!…- thirri.

Berti kërceu në trotuar dhe ngriti dorën. Shoferja e çiltër ia tundi kokën si me qortim. Autobusi u nis me zhurmë.

Takimi me shoferen

Berti brodhi rreth e qark nëpër pazar, mbushi qeset plot me fruta e zarzavate dhe u kthye në shtëpi. Elsën e gjeti në kuzhinë, tek mundohej më kot të hiqte nga një shishe qelqi tapën e sertë. Filloi sakaq në mes tyre një fjalëkëmbim paksa i zhurmshëm:

– Ç’u bëre, ku humbe, ku e ke mendjen?! Plasa duke të kërkuar!

– Po ti? Mbete rrugëve! U harrove pas fustaneve të grave!

Berti mbahej si burrë dhe bënte sikur nuk dëgjonte se çfarë sajonte e shoqja. Kur gjakrat u ftohën pak, e pyeti:

– Na paske blerë edhe ujë mineral, hë!? Nuk të mjaftojnë bidonat që ke në frigorifer!?

– Hapi sytë, shikoje mirë!

– Ou! Qenka vodkë polake!

– E mora për ty!

– Polakët vdesin për atë të shkretë pije….

– Edhe ti! Mbete duke belbëzuar natën në gjumë: “Votka polake, votka polake!”

– Eh, mirë! Mos u merr me ëndrra, po ma lër mua ta nxjerr atë tapën! Nuk është punë për gra ajo! Largohu, shko laj pjatat!

Pas tri javësh, Berti dhe Elsa do të shkonin prapë në Hejmarket. Rastisën shoferen bionde simpatike me autobusin 92. Ndërsa kalonin përbri saj, Berti iu afrua dhe i tha:

– Mem! Aj faund maj uajf! (Zonjush! E gjeta gruan!)

Ajo hodhi sytë drejt tyre, u kujtua dhe ia ktheu buzagaz:

– Sikur në gjithë Bostonin të kërkoni, nuk mund të gjeni tjetër si ledin tuaj!