• Home
  • Politics
  • Opinion
  • Culture
  • Sports
  • Economy
  • Interview
  • Reporting
  • Community
  • Vatra

Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

MITRUSH KUTELI SHKRIMTARI DHE EKONOMISTI ME DHUNTI ARTISTI

September 13, 2021 by s p

Description: Mitrush Kuteli.jpg

Nga Agim Xh. Dëshnica

Mitrush Kuteli, mjeshtër i prozës shqiptare njihet qysh nga vitet ‘20 me  rrëfimet e një tipi  të veçantë në letrat shqipe, për ritmin, rrjedhjen e shprehive dhe gjuhën e pasur,  i vlerësuar nga shkrimtarët  e studiuesit: Ernest Koliqi,  Karl Gurakuqi, Martin Camaj, Arshi Pipa, Ali Podrima, Petraq Kolevica, Aurel Plasari, Agim Vinca,  Agron Tufa e shumë të tjerë.  Ndër ta,  poeti Petraq Kolevica,  në kujtimet e veta, shkruante  me trishtim: “Te shkrimtari i madh Mitrush Kuteli vija shpesh sepse atje – siç thotë Lumo Skëndo për Naimin – “I varfër vinja, i pasur shkonja, i urët vinja, i nginjët shkonja; pa shpresë vinja, plot shpresë shkonja; me shpirt të sëmurë vinja, kur shkonja ndjenja veten të gjallë e me shpirt”  Kurse me emrin Dhimitër Pasko njihet nga ekonomistët  shqiptarë të financave e bankave për aftësitë e ndershmërinë  në punë, të vlerësuara                                               edhe nga akademikët e bankierët rumunë, italianë etj. Ndërkohë .në librin e mohimeve Historia e Letërsisë Shqiptare-1983, emri i Kutelit përmendet shkaras, prapa letrarëve thuajse pa vepra, siç ndodh edhe në Fjalorin Enciklopedik Shqiptar – 2008.

Në veprën-1, që përmban prozë dhe vargje të zgjedhura të Kutelit, botim i vitit 2001, A. Pasko shprehet: „Cilido që merr përsipër të shkruajë për jetën e shkrimtarit Mitrush Kuteli, do të jetë i detyruar të flasë edhe për ekonomistin Dhimitër Pasko, madje të alternojë fillin që do të endë ekonomisti, pastaj shkrimtari, pastaj sërish ekonomisti, etj. Por kur flet për shkrimtarin, duhet të përmendë edhe Kutelin – poet, publicist, kritik letrar, përralltar e folklorist, dhe të mos harrojë as Paskon përkëthenjës… Sepse Dhimitër Pasko, i njohur në letërsinë shqipe me pseudonimin Mitrush Kuteli, i zhvilloi këto veprimtari njëherazi, duke i ndërthurur dhe brenda 24 orëve të ditë-natës.“ 

Edhe pas shembjes së diktarurës, kur Mitrush Kuteli nuk ishte  më në jetë, ata që  morën përsipër të shkruanin  për Kutelin shumë  ndodhi nga jeta e vet, i kaluan në heshtje, ndërsa disa  nga vrastarët  e veprës së tij, u rrekën ta fyejnë, duke i kujtuar vitet e luftës,  kur ai shkruante e botonte  tregimet e dhimbëshme kushtuar nënës së dashur, të cilën nuk mundi ta shihte gjallë pas kthimit në atdhe, apo  për të atin e vrarë e shtëpinë e  djegur tok me librat e dorëshkrimet nga ushtria italiane. Ndoshta se shkroi rrëfimet e shkëlqyera  për kapedanët e luftës për pavarësi, apo përgatiti e botoi krijimet e  Lasgushit e Nolit dhe mbrojti me guxim ekonominë shqiptare nga grabitësit e huaj.  S‘është çudi, ndonjë instikt i egër i nxit të përsëriten ngjarjet e frikëshme në Kampin e Vloçishtit, ku shkrimtari i paharruar vuajti, pa asnjë faj në atë ferr, nga torturat  e paraardhësve të tyre, në baltrat e kanaleve,  i pamposhtur deri në vetmohim. 

                                                       *       *       *

Mitrush Kuteli apo Dhimitër Pasko, i lindur më 13 shtator 1907 në Pogradec, me rrëfimet e një niveli të lartë, la gjurmë të thella në letërsinë shqiptare, ndërsa me aftësinë prej dijetari, mbrojti në çdo kohë, ekonominë e financat shqiptare  të rrezikuara nga vjedhësit e korrupsioni. 

Qysh në fëmijëri në mjedisin e ngrohtë familjar, nga nëna mësoi gjuhën e ëmbël shqipe dhe dëgjoi përrallat e bukura të rrethinave të  Pogradecit, ndërsa nga i ati u njoh me librat e Naimit, Çajupit, Spiro Dines, Gramenos e Lumo Skëndos. Mësimet e para i mori në Pogradec, të mesmen – në Shkollën Tregtare Rumune në Selanik më 1921. Aso kohe u shqua për prirjet në letërsi. Më 1924 dërgoi shkrime në gazetat Shqipëri e Re e Kosova në Kostancë të Rumanisë për Naimin, Çajupin, Gramenon, Papa Kristo Negovanin, Asdrenin, Hilë Mosin,  për ngjarjet, si vrasja e Bajram Currit e  Luigj Gurakuqit,  analiza e kritika për ekonominë në Shqipëri, etj. Më 1928, në Rumani me punën e llogaritarit, studioi në Akademinë e Shkencave të Larta Ekonomike të Bukureshtit. Më 1931 mori diplomën e tre vjet më pas – doktoratën në shkencat bankare dhe monetare, “Diplomam Magnam cum Laude.” Mbi bazën e këtyre arritjeve u emërua në ministrinë e Financave dhe drejtoi Bankën Çërnëuci e Bankën Nacionale të Rumanisë. Ndërkohë ndoqi kurse letrare, përvehtësoi disa gjuhë, botoi tregime e përkthime nga poezia e Mihal Emineskut, drejtoi gazetën Shqipëria e Re të Kostancës me rubrikën Shënime letrare.  Mori përsipër botimin e dy librave me poezi të Lagush Poradecit, Vallja e Yjeve dhe Ylli i Zemrës. të pasuruar me vlerësime të nivelit shkencor. Po në ato vite botoi në shqip e rumanisht artikuj e 17 libra për problemet ekonomike në Shqipëri e Ballkan. Më fillim të Luftës së Dytë Botërore, u thirr nën armë në ushtri si shtetas rumun. Papritur u njoftua se nëna dergjej e sëmurë në Pogradec. Desh fati që me përkrahjen e disa miqve në Bukuresht, pas një mërgimi prej 21 vitesh, më 1942, u kthye në atdhe. Mjerisht nuk mbërriti në kohë, se nëna, të cilën e desh aq shumë, ishte larguar nga jeta. Në atë vit filloi punën e ekonomistit në shoqërinë SASTEB. Më 1943 vizitoi Kosovën. Udhës krijoi poemën Kosovë. Pas kthimit në Tiranë, dha dorëheqjen nga puna, për shkak se vuri re shpërdorime, të cilat nuk mundi t’i ndalonte, dhe u punësua në Bankën Kombëtare të Shqipërisë, si këshilltar në fushën e monedhës e drejtor. Në orët e lira pas punëve me shifra e probleme bankare, vijoi krijimtarinë letrare, botoi librat Ago Jakupi e rrëfime të tjera, Mall e Brengë, me disa nga  krijimet e Nolit, me një parathënie të përkryer, ku ndër të tjera shprehet “Vjersha e Nolit nuk ka ondulacionin e valëve në mezin e detit, po përplasjen e tyre anës, me zhurmë, gjithëmonë të përsëritur. Në botën e arkitekturës ajo nuk u përngjan pjesave të rrumbulla, por çipeve të mprehta. Sepse Noli nuk gdhend në mermer, po në krastë. Nuk limon me daltë, po pret me sëpatë dhe me çekan të rendë.”

 Mitrush Kuteli së bashku me Ernest Koliqin themeluan prozën moderne shqiptare. 

Për larminë e gjuhës e cilësinë e shkrimeve, Kuteli renditej krahas Konicës e Koliqit.  Më 1944 botoi librat, Kapllan Aga i Shaban Shpatës, Sulme e lotë (Poemi Kosovar dhe Poemi i ShënNaumit) Këngë e britma nga qyteti i djegur, Shënime letrare-Kritikë, Netë Shqiptare, Dashuria e barbarit Artan e Havadan më Havadan. Në fillim të atij viti Mitrush Kuteli, Vedat Kokona, Sterjo Spasse e Nexhat Hakiu, botuan Revistën Letrare dyjavore, vetëm në gjashtë muaj për shkak të luftës.

Gjatë punëve si drejtues i Bankës Kombëtare, Dhimitër Pasko, u përball me zyrtarët e komandës gjermane për çështjen e kartmonedhës së re dhe për shpëtimin e thesarit shqiptar nga grabitja.  I rrezikuar nga zvarritjet e qëllimshme gjatë bisedimeve, në tetor iku maleve në zonat e lira. Pas luftës, me themelimin e Bankës Kombëtare, u emërua anëtar i këshillit të parë dhe drejtor i drejtorisë qëndrore. Dy vjet më vonë dha dorëheqjen, sepse nuk pranoi kursin e këmbimit të caktuar nga shteti shqiptar mes lekut dhe dinarit jugosllav. Më 1947, pa asnjë akuzë të qartë ligjore, u dënua si “armik i popullit” me pesë vite heqje lirie e u rropat si skllav në baltrat e Kampit të Vloçishtit. Kuteli kujton: “

 “Kur na shkarkuan nga kamioni atje, isha me ca rroba të vjetra e si mos më keq nga pluhuri i asaj rruge të gjatë. Në kokë, për t’u mbrojtur nga dielli, kisha lidhur një shami me nyje në të katër cepat, siç e lidhin armaxhinjtë. Një polic erdhi e më pyeti:

-Sa shkollë ke ti?

-Hiç. Katër klasë të fillores kam! – i thashë. 

-Mirë,  shko këtej, ti!

Për fatin tim të mirë e besoi se, siç isha katandisur unë, do të besonte edhe sikur t’i thoshja se isha pa shkollë.”

Në atë kamp mizor për mëngjes e drekë, të burgosurve u jepnin diçka si çaj e bukë si baltë e supë të zezë. Në punë i detyronin të shkonim duke vrapuar zbathur nëpër baltra. Punonin në kanale me ujrat mbi gjunjë. Ushujzat ndër këmbë, mushkonjat në qafë e krah, pinin gjak të munduarish.  Në kthim, aty nga mbrëmja, ecnin me këmbë e duar të këputur  nga puna. Kuteli kujton: “Kur më liruan, ndërsa po më hipnin në kamion, për të na sjellë në Tiranë, u ndodh përsëri ai polic…Duke shtrënguar dhëmbët, më foli gjithë inat:’Ti paske pasur shkollë të madhe, moré! “

Më së fundi Mitrush Kuteli, i liruar me falje, nga fajtorët tradhtarë, pas prishjes së marrëdhënieve me Jugosllavinë, hoqi dorë përgjithnjë nga punët në financë dhe iu kushtua tërësisht letërsisë, sidomos përkthimeve, duke punuar i sfilitur nga normat mizore të Shtëpisë Botuese “Naim Frashëri.” Iu botuan edhe disa nga librat si, Pylli i gështenjave, Xinxifillua, Tregime të moçme shqiptare, Baltë nga kjo tokë, etj. 

Askush nga studiuesit e veprave të ndrituara të Kutelit nuk ka mundur të mësojë as sot, përse ndëshkuesit e vet të panjohur e quajtën “armik të popullit.” 

Disa nga rrëfimet, herë  të dhimbëshëm, herë  gazmorë e shpotitës janë:

Xha Brahua i Shkumbanores, Më kot.  E madhe është gjëma e mëkatit, Fshati im e pi rakinë, ABC-ja e kreshnikëve, Natë Kolloxhegu,Vjeshta e Xheladin Beut, Lumi i madh, Pranvera në Transilvani, Natë marsi,  Natë prilli, Natë qershori, Një  natë tetori, Rinë Katerineza, etj.

Romanet:

Mërgim e kthim, Në një cep të Ilirisë së Poshtme, Dashuria e barbarit Artan

Vargje: 

Mëmës Shqipëri, Skënderbeu, Poemi Kosovar,  Poemë e ShëNaumit, Natë vere, Hëna e humbur, Një ndajnatë në Poradecin e vjetër, Rrjedhin Lumejtë, etj.

Përkthime:

Sipas gjetjeve të përafërta, Kuteli me emrin Dhimitër Pasko ka përkthyer mbi pesëdhjetë libra. Nga letërsa ruse: Tregimet e Petërburgut dhe Frymë të vdekura të Gogolit, Kujtimet e një gjahtari të Turgenjevit, Zotërinj Gollovliovë dhe Përralla të Salltikov – Shçedrinit. Vajza e kapitenit të Pushkinit, Fabula të Krillovit, Tregime dhe përralla të Italisë nga Gorki, trilogjinë Rruga e mundimeve të A. Tolstoit, Vërshimet e lumejve dhe Tregimi i pyjeve  të Paustovskit, vëllimet Klasikët rusë dhe Klasikët sovjetikë, Fati i njeriut të Shollohovit, Vetmi të N. Virtës etj. Nga letërsia rumune:  poezi nga Mihal Eminesku, Mitri Kokor dhe Korija e mrekullive në prozë të Sadovenaut, E drejta për të jetuar dhe Kapedan Gardani me shokë  nga autorë të ndryshëm rumunë. Përveç tyre, ai bëri përkthime nga letërsia franceze, polake, persiane, arabe, kineze, mongole,  etj.

Nga fusha e shkencës ekonomike:

Mendime mbi krizën bujqësore – 1931, me të cilin fitoi çmimin e parë në një konkurs. 

Tri probleme në lidhje me bankën Kombëtare të Shqipërisë – 1932.

Huara me forcë përqarkullimin monetar – 1933

Sistemet e Bankave të emisionit të vendeve të Ballkanit- 1934  (tezë për doktoratë.)

Kapitalet e huaja në bankat e mëdha të Bullgarisë – 1935

Bankat Bujqësore të vendeve të Ballkanit – 1935

Banka Kombëtare e Shqipërisë – 1936, etj.

Shumë nga dorëshkrimet  iu dogjën gjatë luftës, të tjerat i humbën gjatë kohës kur ishte në burg, bashkë me bibliotekën e pasur.

                                                    *         *         *         

E tërë kjo veprimtari e këtij mjeshtri e themeluesi të prozës moderne shqiptare, e një stili të veçantë, e këtij ekonomisti të rrallë, u ndërpre para kohe më 4 maj 1967. Pra, në atë vit të dhunshëm, i munduar dhe i fyer, Mitrush Kuteli, ky shkrimtar dhe ekonomist adhetar, u largua nga jeta. Po kush ishte Mitrushi, njeriu me tërë këto aftësi? Lexoni testamentin e tij, apo letrën e fundit për të shoqen: “Kam punuar pa interes vetiak. Nuk kam ndjekur kurrë pasurimin tim, sepse ky pasurim mund të bëhej vetëm me dy mjete, me vjedhje a me tradhëti, dhe unë s’kam përdorur asnjërën prej tyre.  Duke tradhëtuar, pra, duke u shërbyer të huajve, për të grabitur vendin dhe për të marrë prej saj shpërblim. Zgjodha rrugën e kundërt, luftën kundër atyre që grabisnin.  Por nuk i ndala dot të tërë, jo se s’desha, po se s’munda. Kaq munda, kaq bëra. Kundër grabitjeve italiane, kundër grabitjeve gjermane, kundër grabitjeve jugosllave. Nuk zgjodha kurrë udhën e rehatit vetjak, udhën e urtë e të butë me lugën plot. Kam punuar shumë, kam dashur shumë, kam gabuar shumë. Tani jeta shkoi, nuk kthehet dot, nuk ndreqet dot. Të kam treguar se gjermanët donin të më varnin përpara bashkisë, kur muarën vesh se kisha sabotuar nxjerrjen e monedhës së re që donin të bënin. Më shpëtoi fati. Nuk do të skuqem kurrë nga turpi, as me veprimin tim  në ditët e para të çlirimit. Punova si i marrë, luftova kundër grabitjeve jugosllave. Aq më fort nuk mund të skuqem nga turpi me veprimtarinë time praktike në fushën ekonomike në Rumani.”

Titulli Nderi i Kombit, tashmë i shpallur zyrtarisht për shkrimtarin Mitrush Kuteli, apo për ekonomistin e nderuar Dhimitër Pasko, nuk duhet të jetë gjysmak, por i plotë, ashtu si vepra e tij e ndritur në letërsi dhe në ekonmi, në shërbim të kombit shqiptar.

Çdo adhuruesi të Kutelit,  teksa rri buzë liqenit, ku zhurmojnë valët, i  bëhet sikur dëgjon zërin e tij:

 Jam Kosovar

                      Pra, jam shiptar:

                      Zot e krenar,

                      Zot e bujar,

                      Mbi këtë Dhé,

                      q’e kam si fe,

                      e përmbi fe:

                      E kam vatan!

                      E kam  Atdhe!

                      Që gjysh stërgjysh, 

                      që bres pas bres, 

                      që gjithëmonë!

   Ti shkja thërret   

                  ti shkja bërtet,-              

                  gjer lart në ret:                                                                                                   

                  se jam barbar. 

 Jo, s’jam 

                si  bërtet ti,

                si buçet ti, 

                ti, Mali  i  zi

  Un jam këtu nga moti,

                      kur vetë Zoti

                      e bëri fushën fushë

                      e malin mal.

Un jam këtu e do të jem

                      den baba den,

                      sa mali të bëhet hi                         

                      e hiri mal përsëri.

Nga vargu i krijimeve të Kutelit, japim një rrëfimin  mjaft me vlerë  për të gjitha kohët, një rrëfim ku biseda rrjedh e humori përzihet me hidhërimin, një rrëfim qortues kundër gjakmarjes, edhe hakmarrjes në kohët e reja, kinse sipas e kanunit,  të trashëguar brez pas brezi që nga vitet kur shteti  e ligjet mungonin:

Abc – ja e kreshnikëve 


– E njeh Zenelin?
– Jo, nuk e njoh!
– U bë për të vrarë. E do ta vras!
– Si e qysh?
– Dje më shkeli hijen!
– Hijen tënde?
– Timen! Ecja rrugës, në diell, kur më arriti Zeneli. Hija ime ishte aty poshtë. Ish e gjatë, sepse dielli perëndonte. E priste më dysh rrugën. Zeneli më dha tungjatjetën edhe ma shkeli hijen. Ç’të bëj?
– Vraje!
– E vrava.
– Aferim!
Pas pakëz, duke pirë duhan:
– Fëmijë ka Zeneli?
– Ka, po janë të vegjël.
– Vraji!
– T’i vras?
– Vraji, se do të rriten. Më mirë tani sesa më vonë!
– Mirë thua, ke të drejtë! Do t’i vras! Do t’i shuaj! I ati më shkeli hijen. Kjo s’është pak.

                                                +         +         +

– Dëgjove gjë?
– Jo.
– E vranë Todrin.
– Ku?
– Në mes të tregut.
– Kishte faj?
– Tani s’ka faj, se është i vdekur, po atëherë kish.
– Si e qysh?
– Todri po shikonte një dru telefoni. Ish pak si i vrenjtur, se s’kish me se të blinte bukë. Iu afrua një burrë me mustaqe, trim me fletë si çdo burrë me mustaqe, edhe i tha: – Bre, qen!
– E njihte burri me mustaqe Todrin?
– Jo, nuk e njihte. Por e vërteta: burri me mustaqe kish të drejtë. Bre, qen! – i tha trimi me mustaqe: Bile i tha: Bre, qen i qenit! Pse e vështron me inat drunë e telefonit?
– Më fal, se të pres fjalën, druri i telefonit mos ish i trimit me mustaqe?
– Jo. Druri mund të ish i kujt të ish. A mund të mos ish asfare, mall pa zot si është malli i shtetit. Po sidoqoftë Todri e vështronte me inat drunë e telefonit.
– Ndofta, sepse kish barkun bosh…
– Punë e tij. Bre, qen, – tha trimi, – bre qen i qenit! Pse, bre, e vështron me inat drunë e telefonit? 

– Todri desh t’i përgjigjet, po trimi nuk e la, nxori koburen edhe e vrau.  –   Na –       i tha, – të të mësoj unë ta shikosh me inat drunë e telefonit!
– Kish të drejtë trimi.
– Doemos, se po të mos kish, nuk e vriste.

                                                        *          *           *

– S’po e shoh prej disa ditësh Zefin.
– As e ke për të parë, Zefin e vranë.
– Pse? Kush?
– Fajin e kish Zefi.
– Fol!
– Nipi i të kunatit të vëllait të Zefit…
– Nuk mora vesh. Edhe një herë, të lutem!
– A ka një vëlla Zefi?
– Ka.
– Edhe ky a ka një kunat?
– Ka.
– Edhe kunati a ka një nip?
– Ka.
– Pra, nipi i të kunatit të vëllait të Zefit kish rënë në gjak me një shtëpi kreshnike kombëtare.
– Vetë nipi?
– Jo, shtëpia. Punë e vjetër prej gjyshstërgjyshi, po ti e di se gjaku s’falet.
– Jo! Po të falet, humb burrëria, ndera e trimnia.
– Po, pra… E meqë shtëpia e të nipit të kunatit të vëllait të Zefit ish në gjak, erdhën edhe e vranë Zefin, sipas Kanunit të Lekë Dukagjinit, (ndjesë pastë!).
– Në e vranë sipas Kanunit, bënë mirë. Iu rrittë ndera e trimëria e burrëria hasmit të shtëpisë të të nipit të kunatit të vëllait të Zefit! Më vjen keq për Zefin, se ish njeri me kulturë – pesë vjet në Torino, poet e shkrimtar… po në qenka punë gjaku, shumë mirë që u vra! Duhet ruajtur ndera, trimëria e besnia e kreshnikia e fisit të racës arbërore. Duhet ruajtur përgjithmonë Kanuni i Lekë Dukagjinit (ndjesë pastë!) sidomos për punë ndere, trimërie, kreshnikie, besnikie. Pse ndryshe kombi i racës kombëtare ilire edhe pellazge kreshnike arbënore asht në rrezik me hupë. Dhe që të ketë qetësi të plotë, siç ka thënë Shkëlqesia e Tij Lekë Dukagjini, që na la Kanunin, duhet medoemos t’i digjet shtëpia Zefit edhe t’i priten drurët e kopshtit kombëtar.
– Eja të pimë nga dy-tri gota për shëndet të Lekë Dukagjinit (i rrofshin çunat!) e për nderën, trimërinë, besnikinë e kreshnikinë mijëvjeçare, që na nderon truallin tonë kombëtar e fisnik.
– Eja të pimë, po koburet t’ia dorëzojmë një miku, se kam frikë mos të shkel hijen, o mos shoh me inat ndonjë dru telefoni…

                                                  *         *         *
– Ore, thonë se ti e vrave Selmanë…
– Unë, jo!
– Po kush?
– Dyfeku im!
– Ky që ke në krah?
– Ja, ky! Pse s’ta mbush synë?!
– Si jo! Dyfek të këtillë s’kam parë as në Turqi.
– E ke mirë. Dyfek si të turkut s’ka në botë, se turku i punon me merak. Po ky imi është veç botës. Pandeha se s’të pëlqen…
– Si u bë puna e Selmanit?
– I qe shkrojtur ta vras unë, nga e shkrojtura nuk shpëton dot.
– E ke hak. Që kur e polli e ëma, iu shkrojt në qitap: këtë çun do ta vras Ymeri me një dyfek turku. Po aman më thuaj si erdhi puna që e vrave?
– Me një të shtënë e lashë thes. Erdhën edhe e ngritën me tabut.
– Ti ku ishe?
– Prapa ferrës.
– Ai?
– Shkonte rrugës.
– Bukuri! Si trimat e vrave. Edhe ai bëri mirë që ra si thes. Të lumtë dora ty edhe dyfekut i lumtë çarku!
Ymeri qeshi se iu kujtua thesi. Selmani ra menjëherë si një thes me misër pa pasur kohë t’i thotë: faleminderit se më vrave,  si e do burrnia, kreshnikia e besa shqiptare. Po Ymeri zemërgjerë e shpirtluan ia fali këtë të metë.
– Shkaku i vrasjes?
Fajtor ka qenë Selmani, sepse ka një nip nga ana e mbesës. Dhe nipi ka një qen, edhe ky qeni qopek i ka lehur njëherë mikut të të nipit të së mbesës së Ymerit. Miku iu qa të nipit, nipi iu qa mbesës, mbesa iu qa Ymerit edhe Ymeri mori dyfekun dhe e vrau Selmanë…


                                                        *         *          *
Rrinte Suli me Sulën në hijen e një lisi kombëtar edhe përkëdhelnin dyfeqet kreshnike me nga një leckë vaj. Këtë e bënin për të kaluar kohën e për të shprehur dashurinë kreshnike për armët kreshnike.
Dhe që të dy, si trima kombëtarë, e kishin ngjeshur mesin me kollanë e gjoksin me rripa. Kollanët ishin mbushur me paketa fishekësh edhe varur kishin bomba të kuqe.
Të tjerë fishekë e bomba kombëtare kishin nëpër xhepat kreshnikë.
I foli Suli Sulës:
– Ore, ti e ke të papërdorur dyfekun e as që di në shpon.
– Kam zbrazur njëzet paketa. Qé kalamidhet!
– Ke zbrazur në bosh, jo në plot…
– Qysh në bosh!? I kam rënë një zogu majë një lisi edhe e kam rrëzuar, i kam rënë një lepuri, i kam rënë një thiu të egër…
– Të thashë se ti ke zbrazur bosh, më havadan. Ti s’hyn në radhën e burrave. Hajt!
– …
– Ore, a ke zbrazur më njeri? Se atëhere i thonë plot. Je goxha burrë, e s’ke vrarë njeri!
– Jo, njeri kurrë! Kur të më bjerë hasmi në pusi, do t’ia shkrep.
– Prit gomar, të mbijë bar!
Fluturoi një zog kombëtar nga lisi kombëtar edhe hija e tij kreshnike shqiti për një grimë në truallin e fisit arbënor, ku ujku nuk e ha ujkun, po arbri e ha arbrin, si urdhëron Kanuni i Lekë Dukagjinit (ndjesë pastë!).
I foli Suli Sulës:
– Po ti sa herë e ke përdorur pushkën?
– Dy! Një herë i rashë Zeqos edhe e lashë kapicë, në lëmë. Gjysmë herë kur plagosa Zyferë e gjysmë herë Stavron. Këto të dyja bëjnë një. E një e para: dy!
U duk larg një si pikë e zezë që lëvizte në rrugë. I foli Suli Sulës:
– Ja, shikon tutje, po vjen një njeri! Bjeri!
– S’di cili është…
– Çudi e madhe! As ai nuk di cili je ti. Atij i qënka shkrojtur t’i biesh ti me dyfek të ri. I erdh exheli. Apo s’ta mban?
– I bie po mos merret vesh…
– S’ka si merret vesh. Unë s’rrëfej!
– Me besa – besë?
– Me besa – besë e për kokën e dyfekut.
– Atëherë t’i bie?
– Bjeri!
Në këtë kohë pika që lëvizte në rrugë ish madhuar, se e shtynte exheli drejt pushkës kreshnike kombëtare.
Sula ish i përulur prej Sulit, se kish shtënë vetëm bosh. Turp i madh për një trim kombëtar e për një pushkë kreshnike të lyer me vaj!
U shtri barkazi në mezhdë, i fjeti synë pushkës edhe i hoqi këmbëzën.
Edhe pika lëvizëse nuk lëvizi më…
Edhe Sula puthi çarkun e dyfekut kreshnik për provën e lartë…
… Qanë e vajtuan në shtëpi. Shkulën flokët nëna e motrat e të vrarit. U kanos vëllai të marrë gjakun nga hasmi i vjetër i shtëpisë, po puna është se pushka kreshnike e Sulës nuk mbeti në turp kombëtar.
Edhe Suli e mbajti fjalën e nuk e tradhtoi Sulën…
                                              *         *         *
Selmani vrau Selmanin, Stefani vrau Stefanin, Hasani vrau Kristanin, Mestani vrau Vasilin…
Puna rrodhi kësilloj:
Rrinin që të gjithë edhe vështronin malet e larguar.
I pari i tha të dytit (Selmani Selmanit):
– Mali që përtej është më i lartë se ai tjetri.
– Jo, e ke jangëllësh! Ai tjetri është më i lartë nga ai që përtej.
– Jo, ti e ke keq!
– Jo unë, po ti!
Hynë në valle edhe të tjerë: dy Stefanë, një Hasan, një Mestan, një Kristan, një Vasil, një Halil…
Si trima që ishin, e bënë fora edhe u vranë trimërisht në shesh të burrave. U ngritën pastaj edhe farefisi edhe i dogjën shtëpinë njëri – tjetrit.
Dhe malet mbetën si ishin: male…

Shkruesi i këtyre radhëve dhe adhurues i krijimeve të Mitrushit, në shenjë nderimi i ka kushtuar këta vargje:

                      Kur këndoj Mitrushin

Kur këndoj shkrimet tinguj e ngjyra të Mitrushit 

 shfaqet tej fshati, që pi rakinë e rrushit.

Bleta del nga zgjoi, ndër lule e fletishte,

kaposh laroshi thërret mbi kulm plevice.

Lauresha fërfërin në çastet e zgjimit,

mbi ujë e në bar rend e loz puhiza,

kur bryma e ngrica, bora e fërfëlliza,

treten, humbasin në mbarim të dimrit.

Shkumëzime valësh nga guri në gur,

korrës të nxirë në vapë arave me grurë,

dridhmë trokashkash, vërtitje mokrash qark

e hënargjenda ndrin dhe hepet si hark.

Kapllan Aga i Shaban Shpatës na vjen,

me kuajt ngarkuar Ago Jakupin na gjen,

këmbëkryq Mitrushin, këputur zinxhirët,

shtruar kuvendon, gëzohet me të mirët.

Filed Under: Politike Tagged With: Agim Xh Deshnica, Letersi, Mitrush Kuteli

U END NË PYJE, HUMBI NËPËR YJE

August 5, 2021 by s p

FOTO E SKENDER DESHNICES.jpg

Inxh..Skënder Dëshnica 

– Përkushtim kujtimit të inxhinierit dijetar, Skënder Dëshnica 

 Nga Agim Xh. Dëshnica

       Në ditët me vapë të gushtit shumë vetë kujtojnë shqetësimet dhe përpjekjet e inxhinierëve të përkushtuar për mjedisin e gjelbëruar. Por, vapa u kujton atyre edhe 9 gushtin e vitit 1998, kur dielli prush si rrallë ndonjëherë përvëlonte gjithçka. Atë ditë papritur në oborrin e Spitalit të Tiranës, larg vëmendjes së mjekëve, u shua nga një pushim i beftë zemre, njeriu i mirë i luleve dhe i pyjeve, inxhinieri Skënder Dëshnica. Largimi i tij nga jeta ndodhi para kohe, pasi ai ishte endur si zog i lirë, i dashuruar me natyrën shqiptare, në pyje e parqe, në Pukë, Peshkopi, Mirditë, Lurë, Elbasan, Korçë, Bozdovec, Vithkuq, Vlorë, Llogara, Tiranë, Dajt, etj.

Duke u kthyer prapa në kohë, vërejmë se janë mjaft ndodhira, që hedhin dritë mbi jetën e Skënder Dëshnicës si nxënës, student dhe inxhinier. 

Në vitin e gjyqeve vrastare 1948, një djalë në moshë njëmbëdhjetë vjeç, me kasketë në kokë, i veshur me rroba të vjetra, por të pastra, e me këpucë si të Lulit të vocërr, ulur buzë trotuarit, diku afër sheshit “Skënderbej”, lexonte gazetën “Bashkimi” për një gjyq, ku përmendej emri i atit të vet, patriotit demokrat Xhevdet Dëshnica. Ishte dënuar me burg ai, me akuzën si bashkëpunëtor i opozitës demokratike, pasi qe torturuar në mënyrë shtazarake, i varur tetë muaj me radhë në qeli. Siç dukej, pesha e fatit të familjes së mbetur në mes të udhës pa asnjë të ardhur, kishte rënduar edhe mbi djalin njomëzak. Nënës së tij ia kishin hequr triskën e Frontit dhe familjen ia patën larguar dhunshëm nga Pallati i Aviacionit nr.10 pranë Fushës së Agait, tek ngrihet sot Stadiumi “Selman Stërmasi”, e ia kishin çuar në ish-hotelin pothuaj të pabanueshëm, ku kryqëzohen rruga e Fortuzit me atë Mine Peza. Në ato çaste një reporter hungarez kaloi atypari dhe e fotografoi lexuesin fëmijë të përkulur mbi gazetë. Pas një viti, u hap në sallën përbri Teatrit Kombëtar, një ekspozitë hungareze me pamje edhe nga Shqipëria e re “e begatshme” me artikuj ushqimorë, në një kohë kur dyqanet ishin pa mallra të atillë ose krejt të zbrazët. Në ballë apo në hyrje të ekspozitës varej një portret i madh, tek dukej një djalë i vogël me kasketë, i veshur me rrobe të vjetra, por të pastra, e me këpucët si të Lulit të vocërr, ulur në trotuar, duke lexuar gazetën “Bashkimi”. Nën të lexohej në dy gjuhë: “Edhe brezi i ri, i lumtur ndjek me vëmendje përparimet e Shqipërisë së Re…” Djali ishte nxënësi Skënder Dëshnica, i cili e kishte lënë shkollën për t’u larguar nga Tirana në Berat, pranë njerëzve të afërt.

Nxënës në Tiranë, student në Brashovë të Rumanisë

Skënder Dëshnica, pas mbarimit të shkollës 8-vjeçare me ndihmën e miqve, do të pranohej vetëm në Shkollën e mesme bujqësore në Kamzë dhe në konviktin e saj. E megjithëse më 1957 e kreu atë për silvikulturë me përfundime të shkëlqyera, ai jo vetëm që nuk u dërgua me studime jashtë shtetit, por edhe u caktua me punë shtetit në Ndërmarrjen Pyjore të Pukës, tek u end jashtë qytetit në mbrojtje të pyjeve nga dëmtuesit e nga zjarret. Në shtator të atij viti, ndoshta për shkak të njëfarë tërheqjeje të diktaturës ndaj patriotëve të vjetër, befas shkoi në familjen e vet një njoftim i vonuar e i pabesueshëm, që Skënder Dëshnica duhej të bëhej gati për t’u nisur menjëherë për studime të larta në Rumani! U deshën disa ditë që ai të kapej me telefon, sepse kishte humbur në pyje me sëpatë në dorë, duke u prirë punëtorëve për shuarjen e zjarreve, që ishin përhapur në disa zona. Së fundi, me një avion rumun të rastit, i ngritur në qiell nga aeroporti i vjetër i Tiranës, tok me aviatorët fluturuan vetëm dy pasagjerë, të dy studentë, një prej të cilëve ishte Skënder Dëshnica. Në përfundim të studimeve, ai u diplomua inxhinier për pyje e parqe, pasi mbrojti me sukses projektin për Parkun e Dajtit.

Kthimi në Atdhe

Pas kryerjes së studimeve të larta më 1962, i kthyer në atdhe me veprimtarinë e tij projektuese e praktike, ky njeri i mirë, lumturohej larg qyteteve në gjirin e natyrës shqiptare, i ngazëllyer nga ndjenja e lirisë, tok me kolegët e vet në ekspeditat disamujore për mbarështimin e pyjeve, duke e kaluar natën nën çadër, thellë në pyjet e Pukës, të Mirditës, të Peshkopisë, etj. Trishtohej, kur me urdhër nga lart hapeshin të ashtuquajturat toka të reja, që zhvishnin malet, duke sjellë erozione të frikshme e zymtim të asaj natyre aq të bukur të vendit tonë. Zemërohej, kur me prerjen e drurëve, përveç ndërmarrjeve industriale shfarosëse të sharrave, merreshin edhe ndërmarrjet e ndërtimit, madjé edhe nëpër zona piktoreske si Lura. Djaloshi i lindur në një familje me tradita patriotike s’mund të ndihej ndryshe nga prindët e vet. Së fundi, Skënder Dëshnica, pas një shërbimi të frytshëm në rrethe, kthehet në Tiranë dhe punon si drejtues teknik pranë Ndërmarrjes Ndërtim – Gjelbërim. Atje, ai qe një nga hartuesit dhe zbatuesit e projektit për gjelbërimin me drurë halorë të brigjeve të Lanës, siç është edhe sot, pasi më në fund prerja e plepave të rrezikshëm që ndotnin ajrin e bulevardin nuk u pengua më nga lart. Skënderi u përpoq me këmbëngulje edhe për pasurimin e Parkut të Madh me pishat e shëndetshme. Mbrojti mjediset e gjelbëruara nga kërkesat e gabuara të urbanistëve për rrallimin e drurëve edhe në Parkun Rinia. Ndërsa priteshin plepat e kalbur në Pallatin e Zogut mbi kodër, të quajtur ndryshe Pallati i Brigatave, bllokmenë të paaftë, ndërhynin në programet e inxhinierëve, si Skënder Dëshnica, për ndërprerjen e punës. Por, ai nuk dinte të tërhiqej. Këmbëngultë për t’u arritur gjithmonë çfarë ishte e dobishme,duke u sjellë me urtësi e i dashur me bashkëpunëtorët, specialistë të gjelbërimit, shpesh duke mbajtur në punë, në laboratore e zyra, edhe intelektualë të përndjekur.

Çdo banor i kryeqytetit mban mend se Tirana, qysh nga vitet e paraluftës, ka qenë një nga qytetet më të bleruara të Ballkanit. Nga fotot e rralla të viteve 20-40, bien në sy kurorat e gjera të gështenjave në oborrin e ish Centralit elektrik, në hyrje të Rrugës së Durrësit, ato prapa Bashkisë që u shemb për Muzeun Kombëtar dhe selvitë pas Bankës Kombëtare. Në Rrugën e Kavajës, krahas pemëve gjelbëronin breza të gjatë me ligustra. Në zonën e Rrugës së Elbasanit shtrihej parku me drurë gjithëfarësh i ish-selisë së Mbretit Zog, ku sot është Akademia e Shkencave dhe pak më tej, afër Kuvendit, parku me shatërvan dhe Namazgjaja. Mbi Urën e Tabakëve dhe Urën e Terzive, lartësoheshin lisa të dendur. Qindra shtëpi tiranase, apo vila private, kishin kopshte me drurë frutorë, si mani, caraca e hurma dhe oborre me lulishte të pasura. Në maj qyteti mbulohej pothuaj i tëri nga një blerim i këndshëm. Në Bulevardin me emrin Zog I, i përuruar në vitin 1930, deri në ndertesën e Maternitetit, zgjateshin kuadratet e krasitura me ligustra plot hije që nuk i rrëzojnë gjethet as në dimër. Ky varg i blertë u mirëmbajt dhe u ripërtëri nën kujdesin e inxhinier Skënder Dëshnicës, si vazhdues i traditës së herëshme. Madjé, gjatë krasitjeve të domosdoshme, në gazetën “Zëri i Popullit” u botua një shkrim i mefshtë kundër kësaj pune me vlerë. Pas shumë viteve, nga Bashkia e E.Ramës në vend të ligustrave u mbollën shëmtueshëm pemë frutore. Edhe rreshtat e pishave në qendër dhe gjatë unazës, të mbjella sipas projektit e kujdesit të inxhinier Skënder Dëshnicës, u rrafshuan pa mëshirë. Skënderi u kujdes edhe për pishat e buta të njëtrajtshme në Bulevardin Dëshmorët e Kombit, vepër e inxhinierit të shquar Vasil Shqau, të sjella nga fshati Rrilë i Kavajës, të cilat tani janë çrregulluar e kanë marrë përpjetë. Po ashtu, Parku Rinia i krijuar nga nxënësit e shkollës bujqësore Kamëz qysh më 1947, u mirëmbajt prej tij. Me ardhjen në krye të Bashkisë të E. Ramës, ky park u reklamua me bujë, pasi u rralluan drurët e vendet për pushuesit dhe mori pamjen e një mjedisi pothuaj privat për Bar – Kafen Tajvan. Kush do të veprojë më tej për ripërtëritjen e tyre? 

Për mbrojtjen e zgjerimin e gjelbërimit të Tiranës një ndihmë të çmuar kanë dhënë Skënder Dëshnica, Vasil Shqau, inxhinierët e agronomët si Hasan Metuli, Orhan Sakiqi, Tomson Nishani, Azis Marku, Abdyl Harizi, Teuta Preza, Mustafa Zekthi e shumë të tjerë. 

Bashkëkohësit për Skënder Dëshnicën

Dr. Orhan Sakiqi kujton se si Skënder Dëshnica, luftonte me gjithë shpirt për gjelbërimin e kryeqytetit kundër maniakëve të sëpatës, për prerje drurësh monument në qendër të Tiranës. Në shkrimin “Dy selvitë dhe shoku im Skënder Dëshnica” ai kujton: “Nga Skënderi mësova ta dua pemën, ta dua drurin, sepse ai ishte i apasionuar pas tij. Pranë ndërtesës së projektuar nga Kolevica duhet të kalonin disa linja kabllore elektrotelefonike dhe për këtë u vendos menjëherë prerja e selvive. Skënderi kundërshtoi me vendosmëri. Zgjidhja u gjet, duke e kaluar një pjesë të kabllove në krahun tjetër. Skënderi pati guximin të thoshte në mbledhjen e komitetit, se për të prerë dy pisha simbol në Napoli, ishte bërë referendum popullor. E kush guxonte të thoshte në atë kohë gjëra të tilla! Selvitë shpëtuan, por kalimi pranë tyre i kabllove duhet t’u ketë shkaktuar tharjen. Këto pemë janë shumë jetëgjata dhe tharja nuk ka tjetër arsye. Edhe ashtu të thata ato duhet të qëndrojnë dhe të mirëmbahen me shumë lloje mënyrash. Ato hyjnë në simbolet e çdo vendi, po ashtu edhe të Tiranës. Skënderi kundërshtoi edhe prerjen e disa gështenjave mbas bashkisë, kur u ndërtua Muzeu Kombëtar, por zëri i tij nuk u dëgjua. Kush i mban mend ato gështenja, e di se përbënin një ishull të gjelbër, ndaj në kopshtin mbas Muzeut mund të ishin sot e kësaj dite. “Një pemë do dhjetëra vite që të rritet, – thoshte Skënder Dëshnica, – kurse një godinë bëhet për pak kohë!” 

Nga libri “Njerëzit e mirë të luleve”, të agronomit Tomson Nishani, për Skënder Dëshnicën citojmë shkurt: “Studioz, punëtor, i gatshëm për të ndihmuar këdo, i ndershëm dhe gjithmonë i komunikueshëm me të tjerët. Ai me të drejtë kuptoi se vetëm tek fidanishtet ishin më të shumta hallkat e një pune të suksesshme në mbarëvajtjen e gjelbërimit të Tiranës, si dhe të rrethinave të saj. U mor me fidanishtet e florës dekorative, të cilat ishin të shpërndara në pika të ndryshme të qytetit. Këto fidanishte i pasuroi me lloje bimësh të reja të sjella nga jashtë Tirane. Kualifikoi grupe punëtorësh si mjeshtra, siguroi për këto qendra prodhimi, mjete pune, zyra, pajisje teknike, mjete të lehta transporti, bazë materiale, literaturë tekniko-shkencore, organizoi seminare etj. Ngriti një laborator studim-eksperimentimi, etj.” 

 Në librin dokumentar “Rumani-Studentët Shqiptarë” botim i vitit 2009, me autor Eqrem Becin dhe Zhani Cancon, jepen disa fakte: “Skënder Dëshnica, inxhinier pyjesh, specialist gjelbërimi e projektues. Lindi në Katerini të Greqisë më 17 prill 1937. 

Arsimimi: kreu Teknikumin Bujqësor në Tiranë në vitin 1957, tek u diplomua ndihmës-inxhinier pyjesh. Më pas shkoi për studimet e larta në Institutin Politeknik të Brashovës në Rumani, ku fitoi specialitetin e inxhinierit të pyjeve, me temën “Parqe pyjore”, (1957-1962). Gjatë periudhës që ka punuar në Drejtorinë e Pyjeve në Peshkopi, përveç hartimit të projekteve pjesore të pyllëzimeve dhe të sistemimeve pyjore bëri edhe studime për mbarështimin pyjor në disa zona të Burrelit, Kukësit, Peshkopisë, Dibrës, etj. Më vonë punoi për rreth 14 vjet në Ndërmarrjen e Ndërtim – Gjelbërimit të Tiranës si kryetar për gjelbërimin e kryeqytetit. Dhe më 1992 – 1998 si inxhinier projektues gjelbërimi pranë Institutit të Studimeve dhe Projektimeve Urbanistike. 

Aktiviteti kryesor dhe më i gjatë i Skënder Dëshnicës është specialist në fushën e gjelbërimit. Kështu, gjatë periudhës 13-14 vjeçare për gjelbërimin e Tiranës ai organizoi në tërësi poblemet e gjelbërimit në kryeqytet dhe hartoi projekte zbatimi për një numër parqesh e lulishtesh, edhe në rrethe të tjerë, si në Durrës, Berat, Vlorë, Skrapar…

Kreu mjaft studime në këtë fushë, nga të cilët përmendim: “Studim dentrologjik i Parkut të Madh – Tiranë”, “Studim i Kopshtit Zoologjik – Tiranë”, “Studim për desiptimin e florës spontane me vlera dekorative në rrethin e Tiranës”, “Studim për rikonstruksionin e gjelbërimit të Lanës”, Studim në shetitoren bregdetare dhe në plazhin e Durrësit”, “Projekt gjelbërimi në Varrezat e Dëshmorëve, pranë Universitetit, për qendrat spitalore në Tiranë, në disa shkolla, si në Akademinë Ushtarake, në Institutin e Lartë Bujqësor, në Qytetin Studenti, etj., si edhe “Studimin e planit perspektiv të gjelbërimit të Tiranës (1980-1990)”.

Në Intitutin e Studimeve e Projektimeve Urbanistike (1990-1998) ka marrë pjesë në grupe pune për hartimin e planeve rregullues në Tiranë, Vlorë, Korçë, Pogradec, në studimin e gjelbërimit për disa zona bregdetare, për rajonin Tiranë-Durrës-Elbasan, për vijën bregdetare turistike të Shqipërisë, për disa parqe kombëtare, etj. 

Ka qenë pedagog i jashtëm në Fakultetin e Pyjeve për problemet e gjelbërimit, po ashtu në Shkollën Komunale për teknikë të mesëm gjelbërimi. Ka qenë udhëheqës projekt-diplomash për gjelbërimin në Fakultetin e Pyjeve, etj. 

Ka qenë bashkëpunëtor në RTV për problemet e gjelbërimit, ka shkruar në revista e gazeta për to.

Ka marrë pjesë në oponenca, kumtesa në konferenca kombëtare e ndërkombëtare të organizuara në vendin tonë dhe në Rumani për problemet e ruajtjes dhe të mbrojtjes së mjedisit, duke qenë edhe anëtar i disa shoqatave të kësaj fushe.”

Skënder Dëshnicës në kohë të reja

Skënder Dëshnica, bir i një atdhetari demokrat, qoftë si student apo si inxhinier i përkushtuar në punën e vet fisnike në shërbim të Shqipërisë, ëndërronte për një jetë më të mirë, me liri e demokraci. Ndryshimet e mëdha në kampin socialist i ndoqi me shpresë për shembjen e diktaturës komuniste në vendin e vet. Pas vitit 1990, krahas punës krijuese në Instituitin S. P.Urbanistike, mori pjesë edhe në shoqata mjedisore me bindje të djathta. Vepra e inxhinier Skënder Dëshnicës, sado e dëmtuar në vitet e fundit, nga paksimi i parqeve, prishja e fidanishteve, për shkak të betonimeve pa plan, është e gjallë edhe sot. Projektet e dokumentet teknike në arkiva dhe në bibliotekën e tij vetiake, tashmë vlejnë për ekipin e specialistëve, që merren me hartimin e planit rregullues të Tiranës. Në këto çaste shpresash për një Tiranë metropol e të begatë, për një Tiranë të gjelbëruar e të bukur, të duket sikur ende ndihmon gjallërisht e i lumtur edhe inxhinieri i paharruar Skënder Dëshnica.

Filed Under: LETERSI Tagged With: Agim Xh Deshnica, perkujtim, Skënder Dëshnica

DRITA E PASHUAR E DY MËSUESVE – POETË TË LIRISË

July 16, 2021 by s p

Nga Agim Xh. Dëshnica

Ju udhëtarë, teksa shkoni rrugës për Librazhd, ndaluni pak pranë përmendores. së trishtuar të poetëve, Gencit e Vilsonit! Hidhni lule e kujtoni me nderim pasardhësit e denjë të mësuesve atdhetarë, demokratët e lirisë! Si çdo ditë në mëngjes herët, edhe më 17 korrik 1977, gra e vajza me drapër në dorë, ndërsa zbrisnin për në arat e kooperativës së Bërzeshtës mbi Librazhd, s’kishin dëgjuar në  mesnatë britma e krisma armësh,  as dinin se buzë përroit në hijen e malit të Zgarës, ishin pushkatuar dy mësuesit e rinj, Genc Leka e Vilson Blloshmi!

Kur ringjallen në poezi e kujtime të dy poetët e pafat, shpaloset maleve  hijeshia e blertë dhe e zymtë e pyjeve të Librazhdit, dëgjohet jehona e dhimbëshme e vargjeve të trishtuar, e këngëve të lashta si vaje të Bërzeshtës, isot e kabatë në vallen e vdekjes me dridhma shtatesh të Rrajcës, në livadhet e përzhitura nga vapa e korrikut. Në rrjedhat e kohës nga brezi në brez, kujtesa mbart ngjarje me pamje reshë me ngjyresa, krejt ndryshe nga e vërteta e hidhur. Historia e viteve, para e pas luftës, flet sesi komisarët e vetëquajtur çlirimtarë, me yll të kuq në ballë, tjetërsuan dhunshëm jetën në qytet e fshat, rrëmbyen tokat e bukës, pronat, shtëpitë, hotelet e dyqanet, teatrot e kinematë; rrënuan e mbyllën xhami, kisha e teqe. Vrasjet e burgosjet, e njerëzve të kulturës vijuan, edhe në kohë paqeje. Nga shtati i masakruar i poetit Dom Lazër Shantoja, pas sharrimit mizor të gjymtyrëve, u pushkatua çfarë kishte mbetur gjallë. Më pas vijoi pushkatimi i poetëve Manush Peshkëpia, Trifon Xhagjika, i muzikantit të ri Gramoz Omari. Nëpër burgje, humbën jetën nga torturat poetët e shkrimtarët Vinçenc Prennushi, Bernardin Palaj, romancieri i parë shqiptar Ndoc Nikaj, dramaturgu klasik Et’hem Haxhiademi e shumë të tjerë. Aso kohe Lidhja e shkrimtarëve, botonte poemat “Enverit” “Me ty Stalin!”, “Strategu i fitoreve –Stalini”, etj. Pas pushkatimit pa gjyq të 21 burrave fisnikë dhe dijetares Sabiha Kasimati pranë Urës së Beshirit, një turmë e zhurmëshme, u mblodh para Legatës Sovjetike duke brohoritur për Stalinin, Enverin e Bashkimin Sovjetik. Kur sistemi komunist po shembej u var ë litar poeti  i lirisë Havzi Nelaj,

Një përfytyrim i rrejshëm rreket të tregojë, edhe sot, sikur në atë sistem të çoroditur, gjithçka shkonte vaj. Veçse në orë të caktuara ditën, madje, edhe natën qytetarët mbanin radhë për bukë, kos e me raste për një pulë të therur, të heshtur e të përulur para shitësit në dyqanet e shtetit. Një filozof gjerman shkruan se edhe populli gabon, madje është fajtor, meriton qeverinë që mban mbi shpinë. Shtetëzim, burgim e pushkatim – fjalë tmerri. Vendim për shembje ndërtesash monumentale – çmenduri  sekretarësh  në komitetet e partisë në qendër e në rrethe. Për të ndalur sadopak dorën e tyre rrënimtare, studiuesit më në zë botonin hera – herë shkrime për formimin e kombit  shqiptar, për kulturën, vlerat etnografike e nd֝ërtimore. E megjithatë zjarri i luftës kundër feve, kanuneve e zakoneve të trashëguar brez pas brezi, mbahej i ndezur nga poetët e shkrimtarët real – socalistë, të cilët ngrinin lavde për një të krisur me emrin Enver. Ndërkohë, hetuesit e sigurimit me porosi të partisë për mbulimin e dështimeve në ekonomi, sajonin grupe armiqsh e sabotatorësh.

Në vitet 70, kur ekonomia e përqëndruar po  tronditej në themel, partia vendosi përsëri të vriste njerëz. Ndaj si ujku në përgjim priste rastin të kapte gjahun e parë. Nisi me poetët, shkrimtarët dhe artistët e lirisë në burgje, kampe pune, e miniera.  Në vitin e zi 1977, u dënuan në kundërshtim me ligjet, dy poetët e panjohur, me fat tragjik, Genc Leka 32 vjeç e Vilson Blloshmi 29 vjeç, për vargjet, ëndërrimet e  shpresat e tyre djaloshare. Këta poetë të mohuar, e të pambrojtur nga askush, u rrezikuan jo vetëm nga dëshmitarët e rremë, por edhe nga ekspertët e letërsisë, për realizimin e skenarit vrastar me “grupin e sabotatorëve” në Kooperativën e Bërzheshtës. Skenari fillonte me një mushkë të mbytur, diku në punë e sipër. Në vijim u sajuan akuzat:  “zjarrvënës e vjedhës”. Sipas partisë e sigurimit ato “akte  sabotimi synonin rrëzimin e pushetit popullor!!”

Për dënimin e tyre, u hartua një plan i gjerë masash nga Komiteti i Partisë së Librazhdit me urdhër të sekretarit të parë, muratorit Sotir Koçollari, bashkë me gjykatën, prokurorinë, drejtorinë e policisë etj. Me detyra të veçanta  u ngarkua kryehetuesi Selim Caka me një lukuni hetuesish,  pa shkollën përkatëse, të cilët me anën e torturave shtazarake, u përpoqën t’i detyronin të pandehurit, të pranonin “fajet, krimet dhe veprimtarinë armiqësore.” Pengesë e pakalueshme, për ata, që morën përsipër detyrën e caktuar nga sekretari i parë i Komiteti të Partisë, ishte vetëm një, Vilsoni i paharruar që mbante emrin e nderuar të presidentit shpëtimtar amerikan. Hetuesit – xhelatë, me britma e sharje, ua përplasnin kokën në mur, i qëllonin  egërsisht  me çdo mjet ku të mundnin. Vilsonit ia thyhen krahun, por ai qëndroi i patundur, shkëmb – vigan. Të tjerët, gjatë torturave të padurueshme, u lëkundën, pranuan disa nga fajet e paqena. Në akuzën e sajuar u renditën  shpifje nga më të ndryshmet: “krim e sabotim  në bujqësi, axhitasion e propagandë.” Të gjitha bashkë morën pamjen e një litari të përgjakur nga historia tragjike e fisit të blloshmëve me zanafillë nga lufta vëllavrasëse e vitit 1944, zgjatimi hakmarrës në kohë paqeje, shpallja “kulak”, një nofkë e ngjashme me emrin skllav e së fundi, caktimi i “grupit të tetë sabotatorëve.” Në përfundim u dënuan me pushkatim dy më të rinjtë, Genci e Vilsoni, “kryetarë e udhëheqës grupi.” “Fajet  e krimet” e tyre më të rënda, ishin krijimi i poezive dhe përkthimet  nga Volteri, Viktor Hygo, Edgar Po, Alfred De Myse, Bodler, Rembo, Shatobrian, etj. A ka ligj në botë për vrasje  poetësh, të cilët krijojnë poezi e kënaqen vetë me to? Dokumente për dënimin e tyre ishin ditaret, fletoret e shënimeve dhe letërkëmbimi me të afërmit e dashur, ku poetët shkruanin poezitë, shprehnin mendimet  për letërsinë, artin e kulturën.

Ndryshe janë zhvilluar ngjarjet në kohën e Monarkisë së përfolur, me Migjenin mësues në shkollat e shtetit, kur poeti i trishimit, botonte lirshëm poezi e shkrime kritike, si “Hidhet e përdridhet” (me nënkuptime kundër Mbretit.), “Poema e Mjerimit”, “Molla e Ndalueme,” “Legjenda e Misrit,“ “Bukën tonë falna, Zot!”, ndërsa poetët mësues,  Gencin e Vilsonin, i vranë për krijime të pabotuara!

Në fillimet e demokracisë, njerëz të politikës e të kulturës, u munduan më kot të shfajsoheshin me frikën e diktaturës, heshtën  për librat e botuar dikur, por për çudi, as sot nuk po e marrin veten, përpiqen të harrohet gjithçka nga e kaluara me shprehje të tilla “se ashtu ishin ligjet në monizëm.” Ndërkohë të tjerët për pak desh u fshinë nga kujtesa e kombit. Gjithsesi, ndihen të qetë në ndërgjegje, ndaj shkruajnë  për të vërtetat e asaj kohe të mallkuar, kur ndalohej mendimi ndryshe, kur vriteshin poetët e lirisë për vargje kushtuar natyrës e dashurisë njerëzore.

Siç ndodh zakonisht me poetët në moshë të re, me anën e poezive, të pashoqe ata, shprehnin gjendjen shpirtërore ndaj fatit të mbrapsht, për humbjen e të drejtave njerëzore, për  mendimin e heshtur kundër padrejtësive, për refuzimin e së drejtës per studime të larta, për largimin nga mësusia e për dërgimin në miniera e bujqësi, punëtorë në pyje e në ushtri. Ajo lojë hetuesish ishte në kundërshtim të hapët me të dhënat e ekspertizës  ekonomike e nenet juridike. Megjithatë, tërë ato fakte pafajësije, u fshinë me këmbëngulje nga sekretari i parë, i cili kryente verbërisht detyrat e caktuara nga lart, sipas parimit komunist: “Të vrasim njerëz për të mbajtur pushtetin!” Kjo detyrë u plotësua edhe me ndihmën e njerëzve të kulturës nga Tirana, madje, edhe me gradën profesor. Faktet janë kokëfortë, nuk merren me nderime ndaj askujt, qofshin edhe profesorë, të cilët nuk bënë asgjë për të shpëtuar poetët me arsyetimin e fuqishëm, se poezitë, as ishin botuar as qenë shpërndarë dorazi. Njëri nga të mençurit e kohës, shkrimtar i njohur,me romanin Mërgata e Qyqeve,  gjykon: “Vilsoni ka thënë se që të bëhesh njeri i afirmuar, duhet të studiosh dhe në gjuhë të huaj, ndaj ka bërë përkthime nga autorë dekadentë, si: Lamartin, Shatobrian, Rembo, Bodler etj. Ka nxjerrë shënime me përmbajtje reaksionare si “s’ka gjë më të bukur se ajo që nuk shërben për asgjë”, ka nxjerrë citime nga Gorki “nuk ka njeri më egoist se i sëmuri”, ose nga Naim Frashëri “mos u bëj mjaltë se të hanë mizat”– citime që i shërbejnë ideologjisë së tij”. Gazetarja Çuli me krijimet e Gencit, tejkaloi detyrat e ekspertit, duke qëmtuar me hamendje edhe vargje kushtuar paqes e dashurisë, si armiqësore.  Bara më e rëndë ra mbi mësuesin e poetin K. Petriti, me poezinë e Vilsonit  “Saharaja”. Sado, u orvat me disa trajtime, me po ose me jo, të errëta apo të paqarta, nuk mundi t’ia dilte mbanë  edhe për shkak të hetuesve të egër, të cilët me klithma, kërcënonin këdo, se për idealin komunist mund të hidhnin në erë malet dhe vetë Shqipërinë.

 Vetëm ndonjë nga profesorët, duke kryer detyrën e letrarit bashkëkohor, shqyrtoi poezitë intime e përkthimet e bukura të poetëve dhe poshtëroi  veten me fyerjet ndaj poetëve të mëdhej europianë.  Pra, disa  prej letrarëve lehtësuan punën e hetuesve dhe rënduan më tej gjendjen për shpëtimin e Gencit e Vilsonit.

Dokumenti i vendimit të jashtëligjshëm, me vdekje, u miratua nga kryetari i Gjykatës së lartë, Aranit Çela dhe Kolegji i Apelit, ndërsa Presidiumi i Kuvendit Popullor, nuk e pranoi lutjen për faljen e jetës. I fundit, ministri i brendshëm, urdhëroi me shkrim policinë e Librazhdit për ekzekutimin larg qytetit. Qarkullon edhe një dëshmi nga një i pranishëm në atë pushkatim barbar. Në moshë të thyer,  rrëfen me dhimbje për çastet e fundit të jetës së dy poetëve Genc Leka e Vilson Blloshmi. Para pushkatimit, kryehetuesi kriminel, iu qas buzëgas Vilsonit. Mesa kuptohej, edhe në ato çaste, pas torturave ç’njerzore, ai kërkoi poshtërimin e Vilsonit, bashkëpunimin me organet e sigurimit. Kundërshtimi këmbëngulës i poetit të lirisë, qe i menjëhershëm. Pas pak u dha komanda, ”zjarr!” Gjithçka mbaroi. Krismat nga hija e malit të Zgarës u përzihen me zhurmën e rrjedhës së Shkumbinit e jehonën e maleve, ku poetët të pandarë ndrijnë si yje lart në qiell, ndërsa vepra e tyre e bukur jeton në mendjen e zemrat e rinisë demokratike. 

Kur diktatori i pashpirt u zhduk nga kjo botë, dëgjohej gaz-hidhët në festivale kënga e vdekur “Lule për xhaxhin Enver” “bilbila me lule mbi qeleshe…” e  kënduar  plot gëzim nga pasardhesit, ndër ta, edhe besniku i Partisë social –komuniste, Taulant Balla, bashkëpunëtori i Ed Ramës.

Nxënësit në shkolla, kudo në Shqipëri, presin të kthehen mësuesit e vërtetë, t’u mësojnë, si krijohen poezitë e lirisë. Tashmë poetët, Genci e Vilsoni,  ligjërisht janë jo vetëm të pafajshëm e Martirë të Demokracisë, dhe Nderi i Librazhdit, por edhe  Nderi  i Kombit. Në vitin  2007  u botua libri “Genci dhe Vilsoni”  ndërsa më 2009 poeti e shkrimtari Sadik Bejko përgatiti dhe botoi  vëllimin, Vepra  në dy vëllime të  Vilsonit, të pasuruar me poezi e prozë  origjinle e përkthime, dokumente, letra e foto.

Pra, diktatura gjakatare na  i vrau-dy poetët e rinj, megjithatë   ata  jetojnë ndër krijimet e tyre  në liri.

Dy nga  poezitë e dënuara të Gencit:

Kujtimi yt

“Kujtimi yt më hodhi këtë natë

Në thellësinë e brengave pa fund…

( Ah! ëndërr e kaltër,  këputur për mes)

Dhe nis mendimi  rrugën më të gjatë.

Shtegun e blertë, kur nuk e gjen gjëkund,

Vezulluar  prapa mbrëmjes e çdo mëngjes!”

Poezia e fundit

“O hënë, pse dole, moj, kaq e trishtuar

Mos vallë për mua po mban zi?”

…

Ç’më fsheh ashtu me sy të lotuar,

Mos m’u sos jeta dhe unë s’e di?

Po dhe në vdeksha, jeta s’ka të mbaruar

Dhe pse sot po shkruaj  të fundmen poezi.

Nga dosja e Vilsonit:   

Në dosjen e Vilsonit u gjetën  shënime  me shqipe të pasur, arsyetime të thella, ligjërime prej shkrimtari me vlerë për ata që studiojnë gjuhën e letërsinë shqipe:

“Në vitin 1966 mbrojta shkollën e mesme pedagogjike. Ishim 208 maturantë. Nga të 208-ët vetëm unë u ndava: nuk m’u dha e drejta për të ushtruar profesionin si arsimtar. Mesa duket, kjo lidhej me të kaluarën biografike jo të mirë të familjes sime. Në vitin 1972 kam shkruar një poezi. E kam bërë në ditët, kur po hapej viti i ri shkollor; isha i dëshpëruar, mbasi me kohë kisha kërkuar që të ushtroja profesionin si arsimtar dhe kjo e drejtë nuk po më jepej. Në ato rrethana kam shkruar poezinë:

“Nëse nuk munda brengës t’i bëj ballë,

Zjarr përsëri unë kam në shpirt të djegur;

Nëse më i vdekur jam nga çdo i gjallë,

Mirë, pra, m’i gjallë jam se çdo i vdekur.”

Jam thyer para dëshirës sime, para dëshpërimit tim. Kohët shkonin dhe unë vazhdoja të punoja në prodhim. U bëra pesimist. Nuk jam llogaritur mes njerëzve dhe shokëve, me të cilët bashkë mbaruam shkollën, por u llogarita midis klasave të vdekura, mes njerëzve të vdekur. Në poezinë më sipër unë kam dashur të them se jam më i gjallë se të vdekurit.

Shënimet në ditarin tim japin mbresa nga jeta e përditëshme, shprehje të nxjerra nga studimi i autorëve të ndryshëm të letërsisë së huaj, ngjarje dhe ndodhi të jetës sime, të jetës shoqërore. Me shprehjen se njerëzit mbajnë ndonjëherë emra falsë, dua të them se njerëzit ndryshe hiqen e ndryshe janë. E kam shkruar këtë si vlerë njohëse për njeriun, ose dhe për ndonjë njeri konkret.

Ndryshe nga shokët e mi të shkollës, të cilët kanë disa vjet që e ushtrojnë profesionin e mësuesit, jeta ime është monotone, e mërzitshme dhe pa asnjë gëzim. Ata janë arsimtarë, unë punoj në minierë. Ky trajtim nuk më pëlqen dhe më duket i padrejtë. Perspektiva ime është e një njeriu të pafat në jetë. Çfarë kam bërë!? I ri jam, forcat nuk më mungojnë, por nuk kam qetësi, ndërgjegjja nuk më lë të qetë. Kulmi i dëshpërimit arrin atje ku unë them më mirë të mos kisha lindur sesa linda në një jetë që më vret e më brengos. Unë kam një natyrë të keqe, kjo është natyra e trishtimit, unë mërzitem shpesh. Në jetën e përditëshme e kam për natyrë që të mos i bëj keq askujt. Gjithmonë vrisja mendjen: ç’do bëhej më vonë, madje, duke qenë i brengosur? Rrija zgjuar, i mërzitur, i dëshpëruar, sa arrija ta bashkoja mbrëmjen me mëngjesin…”

Pra, në dëshpërim e sipër poeti përfytyronte veten në një botë të ngjashme me Saharanë:

Saharaja, larg është Saharaja,

Saharaja shkëmb e rërë e gurë,
Që ka shok veç emrin e saja

Dhe ngaqë s’sheh ëndrra, s’sheh as drurë.

Saharaja s’di të ëndërrojë.
Ajo bluan gurë në mënt’ e saj…
Saharaja s’ka këngë të këndojë,
Saharaja s’ka as lot të qajë.

Saharaja nuk ka miq e shokë,

Saharaja është një copë tokë,
Thonë se dhe  me natën  s’shkon mirë.

Natës s’i pëlqen në Sahara,

S’i pëlqen të ketë veç gurë për shtrojë;

Fjalë e dashuri e njerëz s’ka;

Shkretëtirës shket e shkrep…
Kur hynë dielli e kur hesht thëllimi,
Shkretëtirë e shkretë mbetet shkretë…”

Nga Viktor Hygo:

Ekstazë

Një natë plot me yje, pranë dallgëve isha vetë.

As dhe një re në qiell, as dhe një vel mbi det.

Më larg nga bota jonë vështrimi zhytej thellë.

Dhe pyjet mbarë, dhe malet, natyra pa mbarim

Sikur po pyesnin ngjanin, me të turbullt murmurimë

Dallgët e detit, zjarret edhe qiell.

Edhe të lartë yje, legjiona me mijë

Me zë kumbues e të qartë në mijëra harmoni   

Thoshin, duke përkulur  atë kurorë të zjarrtë.

Dhe dallgët blu  q’asnjë s’mund t’i drejtojë, t’i ndalë,

Thoshin duke mbështjellë shkumën mbi shkulm e valë:

Ky është Zoti, Zoti i lartë!

* * *

Në kujtim e peng nderimi, shkruesi i këtyre radhëve të trishtuara, u ka kushtuar poezinë “Dy yje mbi hijen e malit.”

Dy yje mbi hijen e malit

Në hijen e malit, në përvëlim korriku,

shkretëtira bijtë e nënave mbuloi,

bylbylat  e pyjeve, poetët e freskisë rinore,

poetët e bukur të qiellit, guximtarët e lirisë.

Me klithma  e flakë vrastare

në terr mizor,

shkretëtira e tërbuar mori hak,

kundër ajrit, kundër lirisë,

kundër dritës,

kundër ëndrrave, kundër këngëve.

Heshtja e thellë sundoi

veç një çast!

Jehona  e dhimbjes së malit

fluturoi gjithkund!

S’është aq lehtë të vrasësh poetët

në hijen e malit,

s’është aq  lehtë  të vrasësh poetët,

të ndalësh rrjedhat e mendimit,

të shuash shpirtin, të fikësh ditën.

S’është aq lehtë të vrasësh  poetët,

krimin ta fshehësh nën dhé!…

Nga zemra e tyre,

këngët e gjakosura, thirrjet për liri,

me flatrat e shqipes,

kryengritëse u ngritën lart,

murlanin e fjetur zgjuan,

zemërimin ndaj tiranisë.

U rrafshuan dunat e sfilitjes,

në shkretëtirë  zhegu  u fashit,

pluhuri gri  u tret.

U tund piramida në themel,

muret e ngujimit ranë.

Fryma e kohës i shkundi retë ujëplota,

u zbut dheu, ngriti kryet bari i njomë,

plasën gonxhet, shpërthyen lulet,

mbi blerim e hijeshi.

Frymë e kohës me psherëtimë,

tymin shpërndan nga hija e malit,

gjurmë krimi, njolla gjaku zbulon.

Në oborre shkollash,

vështrojnë ndër lot malin e trishtuar,

rrëzimin e gjetheve në vjeshtë.

Pse vonojnë mësuesit,

pse s’po vijnë poetët,

Genci e Vilsoni!?

Shkumbini shkumëzon,

dredhon ndër  gurë  e kthesa,

zëra valësh zhurmërojnë,

kërkohen poetët.

Oshëtima nga hija e malit

çohet  në qiell.

Dilni e shihni,

mbi  rrethin e hënës

vezullues dy yje  të qetë,

dy yje të bukur,

dy yjet e ndritur të zgjimit!

Filed Under: Featured, LETERSI Tagged With: Agim Xh Deshnica, Genc Leka& Vilson Blloshmi, Persekutimi komunist

69 VITE NGA MASAKRA E REGJIMIT KOMUNIST -BOMBA NE AMBASADEN RUSE,22 INTELEKTUALET E PUSHKATUAR

February 26, 2020 by dgreca

– Cilës epoke tiranësh u përkasin…këto eshtra shpupurisur në pluhur, lidhur tok?!

– Vrastarët nuk janë prej fisesh leshtorë,/por komisarë të kuq, me yll të kuq gjëmbor!/

Komisarë qelish, pa gjyqe, pa firmë e vulë./Komisarë pa shpirt, pa besë, pa mend e pa turp./

 Komisarë që japin me hakërrime mandatën,/me ngjirje, plotonë, krisma e plumba natën./…

Shkruan: Nga Agim Xh. Dëshnica/Dielli-arkiv/

Pas pyetjeve e kërkimeve të shumta, aty nga viti 1993, buzë lumit Erzen, nën një kodrinë afër Urës së Beshirit, u zbulua një gropë me eshtra njerëzish. Ç’qe ajo gropë!? Prania e grave të përzishme dhe e burrave të tronditur, tregonte se nuk ishte gjetur një tumë ilire, por një varr i përbashkët, varr makabër i motit 1951. Nga shenja të ndryshme ata njohën mbetjet nga trupat e 22 njerëzve të dashur, të pushkatuar në mesnatën e 26 shkurtit 1951, të lidhur tok me tela me gjemba, midis tyre dhe një vajzë. Oh, tmerr! Përse i vranë ata?

Nuk do të mjaftonin vrasjet e shumë patriotëve, pa gjyq e me gjyq, që nisën qysh nga nëntori i vitit 1944, kur sadisti Mehmet Shehu, i njohur për epitetet “terror i bardhë”, “terror i kuq”, në vitin 1949 do të shprehej: “Ne duhet ta ashpërsojmë luftën kundër armiqve të pushtetit tonë, të vrasim njerëz, që të mundemi ta përballojmë situatën.”

Viti 1951 ishte një kohë, kur shumë qytetarë të zhgënjyer shpresonin, se pas prishjes me jugosllavët, do të ndodhnin ndryshime të thella. Ata që kishin radio, dëgjonin Radio Londrën, me sinjalin e njohur “Ju flet Londra!”, apo Ankaranë, me “Burasi Ankara!” Shpresonin më kot! Ndërkohë natën, aktivistët e Frontit Demokratik, kërkonin nëpër rrugët e tarracat e Tiranës fletushkat e hedhura, ndoshta nga qielli, kurse ditën nëpër trotuare, civilë të paguar gjurmonin kalimtarë të dyshimtë. Në mure u dukën pankarta me fjalën e rreptë “Vigjilencë!” Në Durrës, kur qytetarët ktheheshin në shtëpi, gjenin mbi radio letra me shënimin tronditës: ”Mos e hapni në kanalet italiane!” Në bregdet pushuesit porositeshin të ndërprisnin lojën me domino e të hynin ndër fjetore. Nga dritaret dukej në muzg patrulla e rojeve bregdetare me armë në duar. Banorët e majmur të Bllokut, natën shihnin ëndrra të frikshme me sulme të befasishme nga deti e ajri dhe nga malet. Ndaj zgjoheshin të trembur dhe në mbledhje të fshehta, hartonin lista arrestimesh me emra të diktuara nga krerët kryesorë të partisë, disa të njoftuara edhe nga agjentët e sigurimit.

Befas, në krahun e shkretë të oborrit të Ambasadës Sovjetike në rrugën e Durrësit në Tiranë, shpërtheu një sasi e pakët dinamiti, nga e cila u thyen vetëm disa xhama. Dhe ja, brenda një nate, sipas listave të përgatitura qysh më parë, u shoqëruan të lidhur mbi treqind vetë, midis tyre, Sabiha Kasimati, dijetare e Institutit të Shkencave, Jonuz Kaceli, nga familja e madhe e Kacelëve, Fejzi Dika, i lauruar në Montepelier për filozofi dhe pedagogji, poet e mendimtar patriot, Ing. Vasil Noçka, një prej yjeve të Universitetit të Shtutgardit, Prof. Ibrahim Babamusta, personalitet i njohur i kulturës perëndimore, Gaqo Qano, doktor i kirurgjisë dentare, i kthyer nga studimet në SHBA, Gani Strazimiri, inxhinier i shquar i ndërtimit, Rrok Radovani, profesor i kimisë, Tefik Gabrani, ekonomist, zotërues i disa gjuhëve, patriot i kthyer nga Selaniku në atdhe për Kosovën e shumë të tjerë. Nga listat e zeza nën diktatin e E. Hoxhës dhe të M. Shehut, u përzgjodhën për pushkatim 22 vetë,të gjithë banues në Tiranë.Shumë njerëz qenë të bindur se atentati dhe arrestimet u kryen me urdhër nga lart, me anën e shërbimit të fshehtë, me emrin Sigurimi i Shtetit, duke fashitur kështu ëndrrat e shpresat e qytetarëve për shembjen e diktaturës. Asnjë nuk u pyet për ngjarjen e bujëshme me dinamit, por veç për ndodhi e biografi të paraluftës. Madje, pati zyrtarë rusë, që ndërhynë për lirimin e disave prej tyre. Ishte koha, kur marrëdhëniet me Bashkimin Sovjetik, po bënin hapat e para. Viktitimat e terrorit komunist, të pushkatuar pa faj e pa gjyq, më 26  shkurt 1951 pranë Urës së Beshirit. Të  lidhur tok me tela u varrosën  në një gropë  të përnbashkët- një krim barbarar i padëgjuar në histori.

Ata 22 fatkeqë, pasi lindën, u rritën dhe u shkolluan, ecën nëpër udhën e jetës, herë me gëzime të pakta, herë të tronditur nga zhgënjime, apo nga dramat familjare, së fundi do t’i priste një mbarim tragjik, nga dora gjakatare e tiranit komunist E.Hoxha dhe e xhelatit M. Shehu. Pas arrestimit, u pushkatuan në mbarim të pesë ditëve, pa prokuror, pa gjyq e pa asnjë shpjegim zyrtar,në mesnatën e 26 shkurtit të vitit 1951, pranë Urës së Beshirit.Ky veprim u quajt i përligjur, sipas një dekreti mizor me gjashtë nene, për “veprimtari terroriste“, që u hartua me vonesë nga kreu i Ministrisë së Brendshme M. Shehu dhe u miratua rrufeshëm nga Presidumi i Kuvendit Popullor dhe Byroja e PPSH, më 26 shkurt 1951, kur gjithçka, pa gjyq, kishte marrë fund. Ministri i Drejtësisë u përjashtua nga kjo orgji juridike e pështirë. 26 shkurti shënon një datë të zezë të drejtësisë shqiptare që ngjeth jo vetëm çdo jurist në botë, por edhe njeriun më të thjeshtë.Një oficer i lartë i asaj kohe të mbrapshtë dëshmon: “Për pushkatimin e këtyre personave, nuk u bë gjyq! Ata u çuan direkt në vendin e pushkatimit dhe nuk u la kohë për gjykimin e çështjes.“Pra, asnjë seancë gjyqësore nuk u zhvillua. Nuk u dëgjua as prokurori, as gjyqtari. Mungonin dëshmitarët dhe avokati. Viktimat, të lidhur me tela me gjemba të kohës së luftës, i hipën në një kamion. Jonuz Kacelin të vdekur nga torturat e hodhën nga dritarja. Askush prej tyre nuk u njoh me vendimin. Në mes të natës, kur era e maleve ulërinte si mallkim, i pushkatuan barbarisht të gjithë ashtu siç qenë, të lidhur tok.Kur krismat e armëve pushuan, u dëgjua britma e dhimbshme e një gruaje: “Ç’i paskam bërë perëndisë!“ Ishte Sabihaja! Plumbi nuk e kishte kapur! Atëherë iu sulën dhe ia shuan jetën, duke e qëlluar egërsisht me kondakët e pushkëve. Pas disa çasteve, britmat e saj pushuan. Ndihej vetëm ulërima e erës dhe rrjedha e tërbuar e Erzenit. Një vetull hëne e pikëlluar rrezëllinte midis reve. Të vrarët, ashtu siç qenë, i mbuluan shkel e shko, në një gropë të përbashkët. Gjithçka kishte marrë fund. U dëgjua një motor që u ndez. Xhelatët, pasi mbaruan detyrën me sukses, u zhdukën si hajna nëpër natë. Të nesërmen nëpër shtëpitë e Tiranës, fshatarët e fshatit pranë, trokitën të tronditur dhe rrëfyen ç’kishte ndodhur në mesnatë.Vite më vonë, ndërsa punohej për shpyllëzimin e asaj zone, një traktoristi i ra të fikët, kur pa që traktori nxori papritur një kufomë gruaje dhe po e hiqte zvarrë. Qe trupi i patretur i martires Sabiha Kasimati…

Pas ekzekutimit të viktimave, që shkuan drejt vdekjes pa e ditur pse, dokumentet gjyqësore u plotësuan të mangëta. Kur viktimat nuk jetonin më, nga një dokument i vonuar gjyqësor, merret vesh një vandalizëm i paparë, se më datën 27 shkurt 1951, një trup gjyqtarësh fantazmë i përbërë nga tre vetë, pa praninë e prokurorit, kishte dhënë vendimin e dënimit me vdekje për 22 të vdekur! Në atë dokument të turpshëm mungon sërish një nënshkrim.

Pra, bllokmenët, uzurpatorët e Shqipërisë, me atë vrasje, kërcënuan gjithë popullin liridashës, kërcënuan drejtësinë, kërcënuan edhe Zotin. Me këtë rast, E. Hoxha u rek të tregonte dashurinë e madhe për miqtë e rinj sovjetikë, e mbi të gjitha të qetësonte jetën e tij të mbrapsht. As Shekspiri i tragjedive, s’do të mund të gjente fjalë për të treguar, sesi brenda një nate u krye ajo masakër e llahtarshme.

Pas atij akti kriminal, diktatori E. Hoxha do të hakërrehej me grushtin lart: “Reaksioni i brendshëm është strukur si miu dhe po lëvizi, e piu e zeza!”

Ja, cilët ishin ata, shumica në moshë të re, që humbën jetën, pa asnjë faj, nga pushkatimi mizor në natën e ftohtë të 26 shkurtit 1951:

Sabiha Kasimati,

38 vjeçe. E lindur në Edërne të Turqisë,e diplomuar në Itali. Megjithëse iu ofrua një vend pune në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, ajo vajzë patriote e ditur, nga fisi njohur i Kasimatëve. dëshiroi vendin e saj, Shqipërinë, ndaj më 1945, u kthye në atdhe dhe punoi në Institutin e Shkencave, krahas shkencëtarëve të shquar në histori. Si ishte  e mundur të dënohej pa faj e të masakrohej egërsisht një engjëllushe e atillë?  Për atë krim barbar ndaj asaj vajze të rrallë dijetare, fajtor ishte vetë dora e përbindëshit ziliqar E. Hoxha. Kumti i saj njërzor jeton edhe sot:“evolucioni është në natyrën e gjërave. Me dhunë nuk shkohet dot as në socializëm, as në demokraci; shkohet drejt shkatërrimit.”

Manush Peshkëpia,

39 vjeç, poet patriot, lindur në Vlorë. Analistët e letërsisë e rendisin krahas me Fishtën, Poradecin, Koliqin, Kutelin etj. Ja, si është shprehur intelektuali i shquar Vedat Kokona:“Shumë nga shokët e mivdiqën zemërplasur pas dekadash me vuajtje dhe mjerime. Një nga këta fatzinj ishe edhe ti, Manush. Askush në këtë sallë dhe jashtë saj nuk të ka njohur si të kam njohur unë, si vëllai, gjashtëdhjetë vjet më parë… Shumë njerëz kam njohur në jetën time, pak kam çmuar, shumë pak kam dashur siç të kam dashur ty. Ti shkruaje vjersha pa e hequr veten poet, të mos jesh poet në vargje, nuk është faj. Faj është të mos jesh njeri. Ti, Manush, ishe poet njeri!” Edhe pas pushkatimit nga terrori i kuq në mesnatën e 26 shkurtit, ky poet njeri mbeti i gjallë në vargje e në dritë.

Tefik Shehu,

39 vjeç, lindi në Gjakovë. I diplomuar në Zagreb për ekonomi, financë dhe drejtësi. Në vitin 1939 u vendos e punoi në Tiranë. Pas pushtimit të Shqipërisë u kthye në Gjakovë. Atje u arrestua nga serbët, por mundi të shpëtonte me ndihmën e nacionalistëve shqiptarë. Më 1945 u arrestua nga komunistët shqiptarë në Tiranë, por me ndihmën e avokatit Koço Dilo, shpëtoi nga pushkatimi. Më 26 shkurt 1951, askush nuk mundi ta mbronte nga kriminelët.

Pjerin Guraziu,

45 vjeç, lindur në Shkodër. Doktor i Shkencave Ekonomike, sportist me arritje të nivelit ndërkombëtar. Pedagog në shkollën tregtare të Vlorës. Drejtor i Doganës së Tiranës më 1938. Pas luftës, shef finance në Ministrinë e Financave dhe në Ministrinë e Bujqësisë. Anëtar i komisionit për organizimin e garave atletike në Ballkaniadën e vitit 1946. Për këto aftësi meritoi pushkatimin.

Jonuz Kaceli,

43 vjeç, lindi në Tiranë, në familjen e madhe patriote të Kacelëve, e njohur për shërbime në dobi të atdheut, në ekonomi, kulturë, art etj. Më vonë, sipas një dëshmitari, për këto vlera, sadisti ministër i Ministrisë së Brendshme M. Shehu e vrau me tortura dhe e hodhi nga dritarja.

Anton Delhysa,

47 vjeç, lindur në Prizren. Specialist ndërtimi, kishte kryer me përfundime të shkëlqyera Shkollën Teknike të Fulzit. Njihet si drejtues i punimeve për ndërtimin e Shkollës Amerikane në Golem të Kavajës, të rikonstruksionit të Shkollës Teknike të Fulzit dhe të Ambasadës Amerikane në Tiranë. Pas luftës drejtoi punimet për ndërtimin e fabrikës së sheqerit në Maliq, për spitalin e Gjirokastrës, për fabrikën e tullave në Vorë, etj. Për punën e tij, u dekorua edhe nga Presidiumi i Kuvendit Popullor. Së fundi, u shpërblye me pushkatim!…

Haki Kodra,

30 vjeç. Lindi në Dibër të Madhe. Pasi u diplomua për ekonomi në Universitetin e Zagrebit, u kthye në Dibër, ku ngriti një biznes të madh, por u luftua nga serbët, ndaj u largua dhe u vendos më 1940 në Tiranë. Pas luftës punoi në sektorin ekonomik. Në vitin e zi 1951 u pushkatua pa mëshirë e pafaj nga terroristët e kuq shqiptarë.

Gafur Jegeni,

41 vjeç. Lindi në Dibër. Ishte një nga përfaqësuesit e shquar të Jegenëve të Dibrës. Kreu studimet e larta në Akademinë Ushtarake në Itali. Nga viti 1935 më 1937, komandant i kufirit bregdetar të Shqipërisë. Në ditët e prillit 1939 në Vlorë, me gradën kapiten, kreu detyrën si patriot për mbrojtjen e atdheut. U arrestua dhe gjyqi ushtarak e dënoi me vdekje, më pas u internua në Ventotene. U lirua nga anglo-amerikanët më 1943. Pas kësaj u tërhoq nga ushtria. Në shkurt të vitit 1951, në vend të plotonit ushtarak italian të ekzekutimit, u ndodh përballë skuadrës së pushkatimit barbar me ushtarë shqiptarë, që mbanin yll të kuq në ballë.

Myftar Jegeni,

36 vjeç. Lindi në Dibër. Kreu Akademinë Ushtarake më 1937 në Itali. Me gradën kapiten më 7 prill 1939, luftoi në Durrës për mbrojtjen e atdheut, më pas edhe kundër ushtrisë gjermane. Kundërshtoi masakrat jugosllave, ndaj serbët, pasi e arrestuan, e dërguan në duart e komunistëve në Shqipëri. Pas prishjes së marrëdhënieve me Jugosllavinë, punoi llogaritar në një ndërmarrje ndërtimi në Tiranë, deri në vitin 1951. Nuk mundi të punonte më, sepse në atë mesnatë të zezë e pushkatuan pabesisht.

Reiz Selfo,

lindur në Gjirokastër. U shqua si një nga sipërmarrësit e aftë në tregëti dhe në ndërtim. Disa nga veprat, si Firma “Selfo” në Vlorë, Ura e famshme e Dragotit mbi lumin Vjosë, Ura e Bënçës në Tepelenë, disa shkolla, ndër to, Gjimnazi në Gjirokastër dhe shumë të tjera, janë tregues të qartë të ndihmës së tij për lulëzimin e Shqipërisë. Si njeri bamirës dikur i dha ndihmë financiare edhe vetë E. Hoxhës, por dora e atij diktatori gjaktar, më 26 shkurt 1951, ia rrëmbeu jetën pa mëshirë biznesmenit të madh patriot.

Qemal Kacaruho,

49 vjeç. Lindi në Gjirokastër. Ekonomist, zotërues i disa gjuhëve të huaja. Në vitet 20-40 punoi si kryeinspektor në doganën e Sarandës, më pas drejtor i përgjithshëm i Monopoleve dhe i Tatimeve në Ministrinë e Financave. Ndërkohë, mori pjesë në luftën kundër pushtueve italo-gjermanë. Pas luftës nuk u pranua të punonte si ekonomist në Tiranë, por jashtë saj, në minierën e Rubikut. Së fundi, e lanë jashtë edhe nga jeta, por nuk mundën ta fshinin nga kujtesa e kombit.

Zyhdi Herri,

30 vjeç. Lindi në Tiranë. Mësoi në Liceun e Korçës dhe në Gjimnazin e Tiranës, më pas vazhdoi studimet për drejtësi. Gjatë luftës bashkëpunoi me Frontin N.Çl. Pas luftës, ishte kryeredaktor i gazetës Bashkmi në Tiranë. Më pas e priti nata e ftohtë e pushkatimit pa gjyq e pa faj.

Gjon Temali,

47 vjeç. Shkodran. Në vitet 40 studioi për farmaci në Universitetin e Firences. Nga viti 1946 deri në shkurt të vitit 1951, farmacist në Spitalin e Tiranës. Ky njeri, i përkushtuar në shërbimin human të mjeksisë, u desh të vritej si “terrorist”, pa gjyq e pa faj!

Petro Konomi,

30 vjeç. Lindur në Kajro. Kreu studimet e larta në Turqi, në Robert Kolezh, mandej në Akademinë Ushtarake në Itali. Gjatë luftës përkrahu Frontin N.Çl. Pas luftës u emërua në ATSH. Edhe ky punonjës korrekt, duhej lidhur me tela, për t’u vrarë barbarisht!

Niko Lezo,

50 vjeç. Lindur në Delvinë. Kimist. Zotërues i disa gjuhëve të huaja. Kreu Universitetin e Tuluzës në vitin 1921. Dy vjet më pas, ngriti të parin laborator kimik në Tiranë. Po atë vit zgjidhet deputet i Delvinës. Më 1940 arrestohet e internohet në Ventotene. Pas luftës, punon sërish kimist në laboratorin, që tashmë ishte nën vartësinë e Ministrisë së Shëndetësisë. Ky themelues i paharruar i laboratorit të parë shqiptar, u pushkatua pa mëshirë për kurrfarë faji!

Pandeli Nova,

59 vjeç. Lindur në Opar, në një familje të pasur. Ekonomist. Zotërues i disa gjuhëve të huaja. Deri në vitin 1944 u mor me tregëti dhe njëkohësisht ndihmoi Frontin N.Çl. Pas luftës punoi në një shoqëri tregtare çeko-shqiptare. Prind i një djali partizan. Në mesatën e 26 shkurtit 1951, dëgjoni për herë fundit, zërin e ashpër të komandantit komunist: Zjarr!

Thoma Katundi,

më i “vjetri” në moshë, 64 vjeç! Lindur në Katund të Korçës. Ish Vatran në SHBA. I djegur nga malli, u kthye në atdhe dhe punoi me ndershmëri. I edukuar nga idetë demokratike amerikane, duke përbuzur çdo tirani, humbi jetën më 26 shkurt 1951. Faji i tij nuk ishte vetëm dashuria për lirinë, por edhe malli për atdheun!

Mehmet Shkupi,

58 vjeç. Lindi në Shkup dhe banoi në Tiranë. Ish pronar me arsim të mesëm dhe me profesion mjeshtër kaloriferi. Dyshohej si “agjent” i Legatës Franceze dhe se, gjoja, zhvillonte veprimtari terroriste. Pra, u dënua me vdekje pa asnjë provë e pa gjyq konkrete e pa gjyq!

Ali Qorraliu,

61 vjeç, tiranas i pasur, jurist. Kreu studimet e larta në Kolegjin Juridik të Selanikut. Në kohën e luftës përkrahu Ballin Kombëtar, ndaj edhe u burgos nga regjimi komunist. Si u lirua, e arrestuan së dyti herë si “terrorist“ dhe e pushkatuan pa mëshirë, pa gjyq! Kur u zbulua ai varr i kobshëm masiv, u vu re se para pushkatimit ia kishin shkulur dhëmbët e florinjtë!

Fadil Dizdari,

me origjinë nga Shkodra, lindur në Kavajë. Në kohën e Zogut kishte punuar si sekretar prefekture. I dashuruar pas librave, mbante hapur një librari në qendër të Tiranës. U arrestua dhe u pushktua pa gjyq, i dyshuar si “terrorist”, e “armik i pushtetit popullor.” Në të vërtetë, faji i tij ishte bujaria. Shiste pothuajse falas kryeveprat botërore, të ashtuquajtuar libra “të verdha” të autorëve me famë, si Viktor Hygo, Aleksandër Dyma, Frederik Shiler, etj. Nga ai shpëtoi vetëm unaza e fejesës, që u gjet në gropë, për të dëshmuar krimin e fshehtë e barbar në atë mesnatë të paharruar.

Hekuran Troka,

32 vjeç. Lindi në Kuçovë dhe banoi në Tiranë, me profesion tregtar. Në listën e zezë për atë djalë të hijshëm, ishte shënuar: “tregtar i dyshimtë spekulant”, “agjent i shërbimeve të huaja” dhe “ terrorist.” U pushkatua i dyshuar, pa gjyq. Familja iu internua dhe punoi në punë të rënda për bukën e gojës!

Lluka Rashkoviç,

51 vjeç. Lindur në Mal të Zi. Ardhur në Shqipëri me familjen në kohën e mbretërisë. Merrej me transport udhëtarësh. Ishte jashtë çdo rryme politike. Për jetën e pastër dhe punën e ndershme në shërbim të qytetarëve, e arrestuan dhe e pushkatuan pa gjyq!

Për atë gropë të braktisur në errësirën e ftohtë 60 vjet më parë nga xhelatët e nga fajtorët e shekullit, folën eshtrat, folën edhe gurët, folën arkivat e zbuluara edhe ato si gropa e të vrarëve. Foli kujtesa e njerëzve të ndershëm, e motrave, vëllezërive e nipave, foli kujtesa e një populli të tërë. Ishte një e folur me zë të lartë, që ta dëgjonte bota. për të marrë vesh, se ç’ishte në të vërtetë Republika Popullore Socialiste, ose Komuniste, e E. Hoxhës dhe e M. Shehut, “fanari ndriçues”, burgu e varri i përbashkët i shqiptarëve….

***  

RRJEDHA E LUMIT NËN URË

Kushtuar 22 shqiptarëve të vrarë,

pa gjyq e pa faj, në vitin 1951,

pranë Urës sëBeshirit.

Erzeni trishtueshëm te Urë e Beshirit rrjedh,

e sillet e shtillet  vorbulla te bregu nën gjeth.

Me zhaurimë në zall, mbi bar hedh lot-stërkala

sado krim  në terr, me pëshpërimë përhapet fjala!

Dritaret e hijet, dushqet e shkurret, tregojnë,

për gropë martirësh në heshtje dhe gurët vajtojnë.

Dhe toka e zezë për njerëz të mirë pa faj,

ndër tela me gjemba thurur gjallë, skaj më skaj.

Cilës epoke tiranësh u përkasin, o antropolog,

këto eshtra shpupurisur në pluhur, lidhur tok?!

Mos janë ilire, në errësira kohësh vrarë

nga sëpata, shigjeta e ushta hordhish barbarë?

Jo, jo! Vrastarët nuk janë prej fisesh leshtorë,

por komisarë të kuq, me yll të kuq gjëmbor!

Komisarë qelish, pa gjyqe, pa firmë e vulë.

Komisarë pa shpirt, pa besë, pa mend e pa turp.

Komisarë që japin me hakërrime mandatën,

me ngjirje, plotonë, krisma e plumba natën.

Dhe bisha fle, kur ngryset në pyll a në shpellë!

Dhe ujët fle, drurët prehen në gjumë të thellë!

Më kot fërkojnë duart me gjak komisarët,

më kot mundohen të harrohen gjithë të vrarët!

Nga gropa, nga gropa shpirtrat fluturuan lart,

me fllad Perëndie u qetua çdo lëngatë!

Një poet qiejsh ndër muza, libra diturie,

një bir Kosove e burrë i urtë malsie!

Njeri fisnik nga derë artistësh lulëzimi!

Ekonomist një tjetër me ëndrra përparimi!

Tjetri vatran, zhuritur nga mall mërgimi!

Një ëngjëllore, nimfa e gjallërisë ujore,

Sabi, Sabihaja, puhiza mëngjezore!

Në lumej, det, oqean dëgjohet thirrja e saj,

shpirti fëminor endet livadhesh në parajsë.

Mërmërojnë valët: Sabiha! Sabiha!

Buçasin dallgët: Sabi! Sabiha! Sabiha!

Erzeni u zgjua, te urë e Beshirit rrjedh,

e sillet e shtillet nën lule e gjeth,

me zhaurimë në zall e mbi bar hedh lot-stërkala,

për krime terri me oshëtimë përhapet fjala!

Filed Under: Politike Tagged With: 69 vjet, Agim Xh Deshnica, ambasada ruse, bomba

KËPUCËT DHE GAZETA L’UNITA

March 17, 2019 by dgreca

Nga Agim Xh. Deshnica

Vjeshtë e tretë. Në Grykën e Tujanit, e ngarkuar me re, shkrepnin vetëtimat e gjëmonte. Era shfrynte, këpuste gjethet e verdha, i hidhte përtokë, pastaj i ngrinte lart, i shtillte rreth e qark esë fundi i shtynte tej me vrull.  Pas rrufeve nisi shiu i  hollë, befas  shpërtheu rrebeshi mbi pullaze e drurë, rrugëve, trotuareve e mureve,  me pankartat e ushtarit  të sertë, me pushkë, bajonetë, me një sy e një vesh, me parullën: „Vigjilencë!“ Fortafolësit si gryka ullukësh gri,  të kapur në shtylla  e nën strehët e ndërtesave zyrtare, kullonin ujë çurk dhe dridheshin si në ethe nga zërat e recituesve  të Radio Tiranës, që shqyhenin  me poema, deri në mbrëmje vonë maskën e revizionizmit modern,, ndërsa borgjezisë i kanoseshim me britmën sus! Zërat e disa fortafolësve në qendër jehonin, në sheshe  e bulevarde. Nga përplasja e tyre në disa zona nuk merrej vesh se ç‘thuhej. Qytetarët në kafe, nën strehë dyqanesh, apo  të lagur kokë e këmbë në ecje e sipër dhe shumë të tjerë në shtëpi, dëgjonin të habitur, se duhej të punonin me nerva të tendosur! Nerva? Punë me nerva? Të punonin si të xhindosur? Të qetë ndiheshin vetëm shurdhët dhe ata, që  s’kishin radio në shtëpi. Ndërkaq në sheshin Skënderbej, nga kapela ushtarake, supet  e krahët e shtatores  në bronx të Stalinit, binin rrëke ujrash të turbulluar. 

Agroni tek rrinte në dritare  e vështronte jashtë  pyeste veten, se a mund të shkohej nëpër ato rrugë si lumenj, për të blerë një palë këpucë të reja? Ato që mbante në këmbë, pa u vjetëruar mirë, fusnin ujë sa, kur binte shi pandehte se ecte zbathur, pa le në pellgjet gracka! As ngjitjet, as qepjet, as gozhdët nuk bënin derman. Ndaj, kur rrebeshi pushoi, u nis për te dyqani më i madh i kryeqytetit, me emrin Magazina Popullore, shkurt MAPO, në rrugën e Dibrës, ku shiteshin këpucë të Fabrikës së Këpucëve. 

MAPO, për nga madhësia, ia kalonte dyqanit tjetër shtetëror, të cilin, sipas forcës së zakonit, sidomos  gratë, vijonin ta quanin “Xingoni” si në vitet, kur  pronarët italianë botonin në gazeta e revista reklamën: “Zzingone veste tutta la Roma!”. Nëse, ndokush atje blinte kostum e pallto e një palë këpucë, i dhuronin një kravatë, një çadër apo bastun. Pastaj me pakon e lidhur me fjongo e përcillnin gjer në prag të portës me “tante grazie e arivederla!” Në MAPO  pamja qe ndryshe. Në disa ditë të çdo jave, ajo mbetej me kopsa, kordele e basme kombinati me  lajle  e lule që  s’i prekte kush me dorë .  E kështu shitëset e kalonin kohën  e lirë me histori familjesh  me thirrje nga banaku në banak. Por kur papritur dilnin mallra importi, pa asnjë reklamë. lajmi merrte dhenë. Aty për aty dyqani i madh mbushej përplotë me burra e gra. E ç’të shihje pastaj? Ca majtas e ca djathtas suleshin drejt banakëve, duke u shtyrë me duar, bryle e supe. Një ditë për pardesy, që ua kishin ngjitur emrin “fësh-fëshe”, të holla,  saqë, kur frynte veriu ua hiqte nga supet. ’’Fësh-fëshet” ”  shiteshin    herë të blerta, herë të kaltra.  Dhe pastaj  shetitoret  u ngjanin herë livadheve,  herë  lumenjve. Në Mapo dilnin edhe këpucë çeke grash, ose radio hungareze “Orion”, që kapnin vetëm Tiranën, për habi dhe…Budapestin! Gojët e liga pëshpërisnin, se ua kishin rregulluar frekuencat vetëm për këto dy radio-stacione. Por, disa teknikë të shkathët kundrejt një pagese, thuajse falas, shtonin llampen F-2. Dhe në radion e vogël ngjyrë gështenjë, në trajtë kubi, dëgjoheshin qartë lajmet nga  radiot  e huaja në disa gjuhë, si: “Burasi Ankara!”- “Vi parla Roma!”-“Ju flet Zëri i Amerikës!”-“Bum, bum! Ju flet Londra!…” 

MAPO qe edhe një vend i këndshëm edhe për takime e biseda në këmbë, si te Qafa e Pazarit në Gjirokastër. Shërbente për bukuri, edhe si strehë  e ngrohtë për t’u mbrojtur nga moti me shi, vetëtimat, breshëri e thëllimi. Nëpër sallë endeshin, edhe kureshtarë, pa një dysh në xhep. Të gjitha këto u hapnin punë punonjësve të dyqanit të madh, pasi mbyllnin portat për pastrimin e dyshemesë nga letrat, paketat e bishtat e cigareve, llumi i baltës e për largimin e ujrave. 

Agroni hyri e shkoi në banakun e këpucëve. Teksa pyeste shitësen për numrat, mbante në duar pas shpine, një gazetë, për ambalazh, sepse këpucët shiteshin pa të. Ndjeu se dikush e preku lehtë në sup.  U kthye të shihte ndonjë mik a shok, por  u befasua, kur  përpërballë pa  vetullziun e  njohur  të trotuareve të rrugës së Durrësit  e të Dibrës.

 Pa e përshëndetur  ai e pyeti:

-Nga e ke gjetur  ti këtë gazetë?

 Djaloshi i hodhi një sy gazetës. U trondit e u habit, kur lexoi titullin, “L‘Unita- La Gazzeta di Partito Comunista Italiano”. Ç’t’i thoshte i zënë ngushtë, kur i ra ndër mend se ishim prishur keqas me partitë komuniste të drejtuara nga Hrushovi apo Moska. Mblodhi buzët e ngriti supet i shqetësuar.

-As vetë  s’e di! E kam marrë për të mbështjellë ndonjë send….Do ta ketë gjetur nëna, mbase në ndonjë autobus. -U shqetësua dhe më, kur përmendi nënën, që punonte në PTT. 

Vetullziu për një imtë e pa në sy  e tha:

-Kot  të pyeta- dhe u largua.

Por, Agroni e vuri re tek u mbështet në një banak, pak më tej, me njerin sy drejt tij. Si mumd t‘i fshihej  atij  vëzhgim dinak? E kapi edhe një si e qeshur e hidhur, kur mendoi se po i kanosej një rrezik i papritur, meqë ata lart na qenkan grindur me partitë, dikur motra. Po ai ç’hynte në këtë mes? Kush qe fajtor? Tani nga blerës  e ndiente veten si një i arratisur i çuditshëm, që kërkon shtegun për të dalë, jo matanè kufirit, por …jashtë mureve të dyqanit shtetëror. Ah! Sa zili u kishte atyre që hynin e dilnin nga u vinte më për mbarë. Këpucët i harroi. Gazetën e flamosur e bëri shuk dhe e rrasi në xhep. Ecte e ndalonte para banakëve e pyeste kot më kot shitëset për fustanet, basmet,  çorapet e grave, kopsat dhe kordelet. Shihte vetrinat e MAPO-s me dy porta, ku për një pardesy apo këpucë çeke, nga burrat e gratë thyeshin xhama e pasqyra. Veçse ato pasqyra të bekuara tani po e ndihmonin të pikaste ndjekësin që s‘i ndahej. Tek sillej i mërzitur veshi i kapi, edhe një këngë dashurie burrash e kënduar nga një artiste: “Te desha, të desha, si i marrë…“ Në pasqyra, herë këtu, herë atje, vinte re, se vetullziu i ishte qepuar e s’i ndahej, si zagar i heshtur. Por atij i bëhej se ai lehte egër: “të kapa, të kapa agjent i poshtër, s’ke nga ia mban!“ Pra, ai po përpiqej të zbulonte folezën e tij,  portën e numrin  e shtëpinë! Ç’drejtim do të merrte „agjenti?“ Ndërkohë djaloshi e hetonte ndjeksin nga ç’krah lëvizte përmes blerësve. Për një hop  Agroni u shtir sikur po shkonte drejt portës së majtë. Në atëçast pa, se „vetullziu“ mori djathtas, mesa kuptohej, për ta pritur jashtë e të shihte se nga do t’ia mbante, tatëpjetë rrugës së Dibrësit për në Bulevard, a përpjetë për nga Spitali?  Atëherë Agroni mori  djathtas dhe e ndoqi zagarin gjer afër portës. Atje ndaloi e pa me kujdes. Kaleci në mëdyshje, priste në trotuar. Meqë s‘po e shihte „agjentin“ ndërmjet njerëzve, që hynin e dilnin, mendoi se i shpëtoi nga duart. Pasi hodhi syte poshtë e lartë, nxitoi tatëpjetë. Djaloshi lëvizi ngadalë e doli jashtë dyqanit.Vuri re se vetullziu kishte humbur  në turmën mizë lisi  në Bulevard, Gjithsesi po e brente dyshimi nga çdo e papritur. U hodh me ndrojtje në trotuarin  përballë MAPO-s, kaloi para dyqanit Flora e u fut tutje labirintit me dyqane të zdrukthëtarëve,  kovaçëve e saldatorëve. U soll rrotull kolonave të kinemasë, dikur “Rex”, më pas “Nacional”, së fundi “17 Nëntori”. Ndaloi në sportelin e biletave e hodhi sytë poshtë e lartë. Për dreq një zë i njohur i thirri në emër. Bëri sikur nuk dëgjoi gjë. Shpejtoi hapat dhe doli te Fusha e Druve, prapa Maternitetit. U kthye nga e majta, preu Bulevardin e hyri  në rrugën Fortuzi me vila doktorësh e profesorësh e me shelgje në dy krahët. Atje eci më qetë  dhe ndaloi te çezma e hekurt, ku nga e djathta zgjatej rruga e Burgut të Vjetër. Matanë rrugës së Durrësit dukej në muzg Ambasada Sovjetike, që përgjohej ditë e natë nga shërbimi sekret. Uli kokën, sikur do të pinte ujë në çesmë. ndërkohë hodhi vështrimin drejt rrugës, që la pas. Ishte e shkretë…

Në shtëpi përballë çezmës e buzë rrugës së Burgut të Vjetër, i fshehur prapa perdeve vështroi më kot. Qeshi me vetullziun e zemëruar diku në Bulevard… Por befas  nga fqinji burg, dëgjoi  dy herë britmën e rreptë të  rojës: „Ndal!“ Në krahun tjetër të shtëpisë, në hije civilët e sigurimit me shpatulla në mur, vëzhgonin ambasadën.

 Iu kujtuan filmat me spiunazh, ndjekës, të ndjekur, pranga, hetues, tortura, pushkatime e burg. Pra, i kishte të gjithë aty tok! Veçse tani për disa muaj duhej të bënte kujdes: të nisej e të kthej nga puna  vetëm në muzg, ndërsa tek miqtë e vet të shkonte  e të vinte më rrallë  në mot me shi dhe erë, kur fortafolësit  njoftonin me zhurmë e bujë, se ishim çliruar nga sundimi i pushtuesve të huaj….

Shfreu i lehtësuar, por edhe me një farë dridhme, se për pak do të binte në duart e sigurimit komunist për shkak të një gazete komuniste…

Filed Under: LETERSI Tagged With: Agim Xh Deshnica

  • 1
  • 2
  • 3
  • …
  • 9
  • Next Page »

Artikujt e fundit

  • 23 MARS 1935…Vdekja a aktorit te madh dhe “Unaza e Iffland-it”…
  • VATRA I PËRGJIGJET ADI KRASTËS
  • Në st. Gallen të Zvicrrës u promovua libri që i kushtohet 1432 fëmijëve shqiptarë – viktima të gjenocidit shtetëror të Serbisë gjakatare!
  • SCIENTIFIC AMERICAN (1942) / GJON MILI DHE METODA E BLICIT TË SHUMËFISHTË STROBOSKOPIK
  • VATRA URON BESIMTARËT BEKTASHIANË: GËZUAR SULLTAN NOVRUZIN
  • “Gjergj Kastrioti Skenderbeu Way Honors the Old and New Generation of Albanians,” Petitioners and Worcester Councilors Say
  • Dorëheqja si proces vetëdijësimi
  • Ndërthurrje mitesh
  • “Çfarë populli mendojnë ata se jemi ne…” Winston Churchill
  • ZERI I AMERIKES: DASH: Mangësitë në pavarësinë e gjyqësorit, mungesa e pavarësisë në media dhe korrupsioni, problemet kryesore në Shqipëri
  • FAQE ARKIVI: Reportazhi nga kufiri Kosovë-Shqipëri “Muri ndërshqiptar si ‘fundi i botës’”- Mars 1996
  • Tri objektiva të rëndësishme që duhet t’i arrijë Kosova
  • RRËFIME TË VEPRIMTARISË KOMBËTARE TË EKREM BARDHA
  • DOJA TË ISHA DHE UNË…
  • DASH godet ashpër Serbinë për diskriminimin e vazhdueshëm shtetnor e institucional ndaj shqiptarëve të Luginës së Preshevës

Kategoritë

Arkiv

Tags

alfons Grishaj Anton Cefa arben llalla asllan Bushati Astrit Lulushi Aurenc Bebja Behlul Jashari Beqir Sina dalip greca Elida Buçpapaj Elmi Berisha Enver Bytyci Ermira Babamusta Eugjen Merlika Fahri Xharra Frank shkreli Fritz radovani Gezim Llojdia Hazir Mehmeti Ilir Levonja Interviste Keze Kozeta Zylo Kolec Traboini kosova Kosove Marjana Bulku Murat Gecaj nderroi jete ne Kosove Nene Tereza presidenti Nishani Rafaela Prifti Rafael Floqi Raimonda Moisiu Ramiz Lushaj reshat kripa Sadik Elshani SHBA Shefqet Kercelli shqiperia shqiptaret Sokol Paja Thaci Vatra Visar Zhiti

Log in

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Cookie settingsACCEPT
Privacy & Cookies Policy

Privacy Overview

This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these cookies, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may have an effect on your browsing experience.
Necessary
Always Enabled
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Non-necessary
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
SAVE & ACCEPT