Nga Dr.Dorian Koçi/
Kur autorët e kohëve moderne përpiqen të portretizojnë Skënderbeun si një luftëtar të palodhur, shpesh largohen nga realiteti historik.
Portretet e tij zakonisht e paraqesin me përkrenaren e famshme, një mbrojtëse prej rrjete hekuri në supe dhe një këmishë hekuri mesjetare për t’u mbrojtur nga goditjet me shpatë. Sipër krahëve i vendosin një pelerinë të kuqe, duke krijuar një figurë të fuqishme, por në shumë raste jo të saktë historikisht.
Sipas burimeve historike, përkrenarja e Skënderbeut përdorej kryesisht gjatë ceremonive dhe jo në beteja. Nëse autori synon ta paraqesë Heroin tonë Kombëtar në një skenë ceremoniale, ai duhet të përdorë një veshje fisnike arbërore, e cila shpesh ishte e ngjashme me veshjet fisnike veneciane. Princat shqiptarë, në marrëveshjet me Republikën e Venedikut, përfitonin jo vetëm pensione të konsiderueshme, por edhe cohë cilësore për veshjet e tyre. Cohat vinin nga Venediku dhe shpesh herë në marrëveshjet që nënshkruanin princat shqiptarë përveç marrjes së një pensioni të përvitshëm që shkonte nga 1200-1500 dukate në vit, ata përftonin dhe coha për rrobat e tyre. Në një letër që i dërgon Gjergj Pelinit, sekretarit të vet, Skënderbeu ngarkon këtë të fundit me një mision diplomatik dhe, ndër të tjera, i kërkon tërheqjen e cohës së premtuar, është ky: «Fol edhe për cohën që më kanë premtuar […].
Mbasi thonë se mua më duhen 16 kut cohë për dy palë petka, ata zotërinj le ta shqyrtojnë vetë sa cohë duhet për ato dy palë petka dhe të më japin aq sa ta shohin të arsyeshme së unë mund të kem nevojë». . Si përgjigje, Senati venedikas i dërgon më shumë nga sa kërkoi, duke dëshmuar rëndësinë e marrëdhënieve të tij me Venedikun.Në përgjigje, Senati venedikas i dërgon 18 e jo 16 kut stof skarlat.Një model i mirë për piktorët , shkrimtarët që dëshirojnë të pasqyrojnë figurën e Skënderbeut tabloja që gjendet në Vjenë. Në një inventar të vitit 1601 nga sekretari privat Schrenchk, Skënderbeu paraqitet me përkrenare në një tablo të titulluar “Armamentarium Heroicum”. Ai qëndron në profil, duke mbajtur një shpate në dorën e djathtë dhe përkrenaren pranë këmbëve. Veshja përbëhet nga një pallto e gjatë me astar lëkure, një imazh që korrespondon me objektet autentike të ruajtura në Muzeun e Artit Historik të Vjenës.
Deri më tani këndvështrimi më i përhapur, veçanërisht gjatë periudhës së Realizmit Socialist, është portretizimi i Skënderbeut me tirqe ose veshje tradicionale shqiptare të periudhave të mëvoshme. Kjo qasje synonte ta paraqiste si një hero popullor dhe t’i afrohej sa më shumë traditës kombëtare.
Megjithatë, ky interpretim shpesh anashkalon vështrimet e historianëve. Një shembull është paraqitja e qytetit të Krujës në Muzeun Kombëtar “Gjergj Kastrioti Skënderbeu”, ku shtëpitë janë në stilin e arkitekturës së Beratit dhe Gjirokastrës, një ndikim otoman i disa shekujve më vonë.
Përkrenarja e Skënderbeut, e ekspozuar në Muzeun e Arteve të Vjenës, mbetet ndër objektet më të veçanta dhe interesante të trashëgimisë së tij. Me kokën e dhisë në krye, simbolika e saj është subjekt i shumë interpretimeve. Një shpjegim lidhet me kultin e dhisë së egër, një simbol i zanave shqiptare që, sipas legjendave, ende jetojnë në bjeshkët e larta. Mirëpo kulti i dhisë së egër sigurisht që ka një shtrirje më të gjerë në mitologjinë ballkanike duke datuar që në kultin e Zeusit, ku ai i hedhur nga Olimpi nga e ëma e vet, Gjea për ti shpëtuar frikës paranonjake të atit të vet Kronit që gëlltiste çdo qenie që lindte, bie në Kretë dhe ushqehet nga nga një dhi e quajtur Amaltia. Ka shenja qe tregojne se kulti i dhise se eger eshte shume i lashtë. Shkrimtari romak i shekullit te I-II te eres sone S.Suetom Tanquilli (De Vita Caesarum, L.II, 12, 94) shkruan se perandori romak Augusti, gjate luftes kunder Batos se ilireve, kur arriti ne Apoloni, preuper nder te fitores se tij, nje monedhe argjendi me koken e dhise se eger.
Po kështu është tashmë një dëshmi e njohur nëpërmjet Plutarkut se Pirro i Epirit mbante një kokë dhie të ngjashme në përkrenaren e vet çka mund të mendohet për një kult të mirëformuar në viset epiriote ilirike. Gjatë gjithë jetës së vet, qysh prej kthimit të tij në viset atërore, Skënderbeu ndihej shumë krenar ndaj trashëgimisë epiriote-maqedonase të territoreve të veta , fakt që dëshmohet dhe në letrën e vet dërguar Princit të Tarantit në 1461 ku nënvizon origjinën epiriotase të popullsisë arbëre. Një dëshmi tjetër është vepra e Barletit, që në titul të saj Historia de vita et gestis Scanderbegi Epirotarum principis , ku vazhdimisht përforcohet origjina epiriote e truajve dhe popullsisë arbëre . “Njerëzit kur veshtronin atë rini luftarake dhe kur shikonin ate lule burrash rreth Skenderbeut, nuk u dukej aq çudi qe fuqite e Muratit ishin thyer prej shqiptarevet. Me te vertete ishin kthyer ateherë përsëri shkelqimi i lashte i Maqedonise dhe dukej se kishin ardhur prape tamam, sic ishin dikur, kohet tanime te harruara te Aleksandrit dhe te Pirros.
Ky vit shënon një përvjetor të rëndësishëm të lindjes së Gjergj Kastriot Skënderbeut, duke e bërë 2025-ën një vit përkujtimor për heroin tonë kombëtar. Për të nderuar figurën e tij, do të ketë një seri ekspozitash artistike ku piktorë vendas dhe ndërkombëtarë do të përpiqen ta portretizojnë Skënderbeun në mënyra të reja dhe të pasura me detaje historike.
Këto përfaqësime jo vetëm që do të hedhin dritë mbi jetën dhe trashëgiminë e tij, por gjithashtu do të krijojnë mundësi për të reflektuar mbi mënyrën se si Skënderbeu është parë ndër shekuj. Artistët do të përpiqen të kombinojnë realitetin historik me simbolikën që përfaqëson figura e tij, duke përfshirë elemente nga veshjet ceremoniale, armët dhe përkrenarja e tij e veçantë.
Gjergj Kastrioti Skënderbeu nuk ishte vetëm një udhëheqës luftarak, por edhe një simbol i trashëgimisë kulturore dhe historike të arbërve. Përvjetori i këtij viti është një mundësi e veçantë për ta rikujtuar atë si figurë që frymëzon breza të tërë, duke ruajtur identitetin kombëtar dhe vlerat e popullit shqiptar.
Burimet
1. Kristo Frashëri. Historia e Skënderbeut, TOENA, Tiranë, 2006.
2. Marin Barleti Historia de vita et gestis Scanderbegi Epirotarum principis, Rome , 1508
3. S.Suetom Tanquilli (De Vita Caesarum, L.II
4. Plutarku. Jetë Paralele, Pirro i Epirit.