Opinion nga Rafael Floqi
Presidenti Donald Trump këmbënguli të mërkurën se sulmet amerikane i dhanë një goditje shkatërruese programit bërthamor të Iranit, pavarësisht një vlerësimi paraprak të inteligjencës amerikane që sugjeronte se sulmi shkaktoi vetëm një pengesë të vogël.
“Ky ishte një sulm shkatërrues dhe i la ata pa fjalë”, tha Trump ndërsa administrata e tij dërgoi një grup zyrtarësh të lartë për të mbrojtur pretendimet e tij se programi bërthamor i Iranit ishte “shumë i zhdukur”.
Sekretari i Mbrojtjes Pete Hegseth tha se vlerësimi i rrjedhur i inteligjencës, për të cilin Irani tha se pësoi një vonesë prej vetëm disa muajsh, ishte “paraprak” dhe me “besim të ulët”. Sekretari i Shtetit Marco Rubio tha se zyrtarët që zbuluan gjetjet janë “besëprerë profesionistë”.
Shtëpia e Bardhë iu referua një deklarate nga Komisioni i Energjisë Atomike të Izraelit që tha se Irani u përball me një pengesë prej “shumë vitesh”.
Përfundimeve të besueshme
Nxjerrja e përfundimeve të besueshme në lidhje me ndikimin e sulmeve amerikane është e vështirë, duke e bërë çështjen një terren pjellor për pretendime konkurruese që mund të përcaktojnë se si votuesit amerikanë e shohin vendimin e rrezikshëm të Trump për t’u bashkuar me sulmet e Izraelit ndaj Iranit.
Trump është i hapur për ndryshim regjimi në Iran, pasi administrata e tij tha se ky nuk ishte qëllimi Gjithashtu në rrezik janë hapat e ardhshëm të Trump në Lindjen e Mesme, ku mund të kërkohen përpjekje diplomatike për të parandaluar Iranin nga rindërtimi i programit të tij bërthamor.
Irani pohon se ambiciet e tij atomike janë për qëllime paqësore, ndërsa udhëheqësit amerikanë dhe izraelitë e kanë përshkruar programin bërthamor të vendit si pararendësin e marrjes së një arme bërthamore.
Një nga objektivat e sulmit amerikan ishte Fordo, ku infrastruktura bërthamore është varrosur thellë nën tokë. Komisioni izraelit tha në një deklaratë se bombardimi “e bëri të paoperueshëm impiantin e pasurimit”. Deklarata u shpërnda nga Shtëpia e Bardhë dhe zyra e kryeministrit izraelit Benjamin Netanyahu.
Pse presidentët urdhërojnë përdorimin e forcës pa Kongresin
Në dekadat e fundit, një dukuri është bërë normë në politikën amerikane: presidentët urdhërojnë përdorimin e forcës ushtarake pa miratimin paraprak të Kongresit. Ky trend përfaqëson jo vetëm një sfidë për balancën e pushteteve të përcaktuar në Kushtetutën amerikane, por edhe një rrezik të madh për legjitimitetin demokratik të vendimeve për luftë. Rasti i ish-presidentit Donald Trump, i cili urdhëroi bombardime në objektiva iraniane pa konsultim me Kongresin, është vetëm shembulli më i fundit i kësaj praktike që po institucionalizohet.
Por këtu ka njё diskutim. Sa bashkëpunues dhe në sa kohë e miraton ai. A mund të ruhet sekreti i sulmit. Nga ana tjetër njё sulm nuk është shpallje lufte në kuptimin klasik.
Sipas Kushtetutës së Shteteve të Bashkuara, vetëm Kongresi ka autoritetin për të shpallur luftë. Neni I i saj e përcakton qartë këtë kompetencë. Por ky parim ka mbetur kryesisht simbolik që nga Lufta e Dytë Botërore. Në vend të shpalljes së luftës, presidentët kanë përdorur forma alternative për të nisur ndërhyrje ushtarake – qoftë përmes “Autorizimeve për Përdorimin e Forcës Ushtarake” të dhëna nga Kongresi në raste të veçanta, qoftë përmes interpretimeve të gjera të rolit të tyre si komandantë supremë të ushtrisë sipas Nenit II të Kushtetutës.
Rezoluta e Fuqive të Luftës e vitit 1973 ishte përpjekja më e qartë për të kufizuar këtë përqendrim të pushtetit ushtarak në duart e presidentit. Kjo rezolutë, e miratuar përkundër vetos së Presidentit Nikson pas Luftës së Vietnamit, kërkon që çdo president që vendos të angazhojë forcat e armatosura pa shpallje lufte, duhet të njoftojë Kongresin brenda 48 orëve dhe të përfundojë operacionin brenda 60 ditëve nëse nuk merr miratim zyrtar. Por realiteti ka treguar se kjo rezolutë rrallëherë zbatohet me rigorozitet, dhe Kongresi, në vend që ta mbrojë kompetencën e vet kushtetuese, shpesh qëndron pasiv.
Bill Clinton nisi bombardimet e NATO-s në Kosovë pa një votim në Kongres.
Shembujt janë të shumtë. Bill Clinton nisi bombardimet e NATO-s kundër Jugosllavisë në vitin 1999 në Kosovë pa një votim të plotë në Kongres. Barack Obama urdhëroi sulme ajrore në Libi në vitin 2011 pa kërkuar autorizim, dhe më pas u përball me kritika të vonuara nga ligjvënësit. Donald Trump ndërmori sulme në Siri dhe më pas ndaj objektivave iraniane pa konsultim paraprak, duke u mbështetur në argumente të gjera për “sigurinë kombëtare” apo “parandalimin e përhapjes së armëve kimike”.
Ekspertët ligjorë theksojnë se, edhe pse një president është kushtetuesisht komandant suprem, kjo nuk i jep atij pushtet absolut për të ndërmarrë veprime ushtarake pa mbikëqyrje. Megjithatë, në praktikë, kufizimet janë zbehur. Gjykatat, të cilat mund të shërbenin si një filtër kushtetues, shpesh i shmangen trajtimit të këtyre rasteve, duke i cilësuar si “çështje politike” që duhet të zgjidhen brenda institucioneve politike. Në këtë mënyrë, mbikëqyrja gjyqësore mbetet e paralizua
Demokratët argumentojnë se Trump anashkaloi Kongresin dhe shmangu detyrimin për të kërkuar miratim për përdorimin e forcës, duke dobësuar hipotetikisht balancën e pushteteve që Kushtetuta e SHBA-së garanton. Por dhe me argumente hipotetike. Urdhri për sulm, sipas kritikëve, mund të kishte provokuar një luftë të gjerë në Lindjen e Mesme, duke vënë në rrezik jo vetëm stabilitetin rajonal, por edhe jetën e ushtarëve dhe aleatëve amerikanë. Vendimi, sipas tyre, u mor në mënyrë të njëanshme, pa informuar ligjvënësit dhe pa paraqitur një strategji të qartë për pasojat apo qëllimet afatgjata të operacionit.
Në thelb, demokratët e shohin këtë veprim si një shembull tjetër të mënyrës së Trumpit për të vepruar jashtë normave institucionale, duke minuar parimet e përgjegjshmërisë demokratike dhe të drejtës ndërkombëtare.
Ndërkohë, edhe në arenën ndërkombëtare, përdorimi i njëanshëm i forcës nga SHBA shpesh bie ndesh me Kartën e Kombeve të Bashkuara, e cila lejon vetëm vetëmbrojtjen ose ndërhyrjen me autorizimin e Këshillit të Sigurimit. Edhe pse presidentët amerikanë përpiqen ta justifikojnë përdorimin e forcës si akt vetëmbrojtjeje, ekspertët paralajmërojnë se ky argument shpesh është i dobët dhe i pambështetur në të drejtën ndërkombëtare. “Ideja se mund të sulmosh një shtet për të mbrojtur interesat strategjike në të ardhmen nuk përputhet me konceptin e vetëmbrojtjes”, thotë Bradley.
Njё problem institucional
Problemi thelbësor nuk është thjesht juridik, por politik dhe institucional. Kongresi amerikan, për shkak të ndarjeve partiake ose mungesës së vullnetit për t’u përballur me presidentin, ka lejuar një përqendrim të rrezikshëm të pushtetit në zyrën ekzekutive. Në vend që të mbrojë autoritetin e tij kushtetues, ai ka zgjedhur shpesh rrugën e lehtësisë: të heshtë ose të reagojë vetëm simbolikisht, pas veprimit. Në fund të ditës, pasojat nuk maten vetëm në bazë të shkeljeve ligjore apo precedentëve kushtetues, por në koston që kjo sjell për vetë demokracinë amerikane. Kjo është si t’i kërkosh Trumpit qiqra ne hell.
Episodi ka shkaktuar disa nga hakmarrjet e gjata të Trump kundër rrjedhjeve të informacionit dhe zyrtarëve të inteligjencës, të cilët ai shpesh i ka parë si pjesë të një “shteti të thellë” të përkushtuar për të minuar axhendëne tij. Ai gjithashtu hoqi dorë nga mediat që raportuan mbi vlerësimin e klasifikuar, duke i përshkruar ato si “llum” dhe “të neveritshme”. Trump tha se vënia në dyshim e efektivitetit të sulmeve ishte mungesë respekti ndaj ushtrisë, e cila fluturoi bombardues të fshehtë në gjysmën e botës për të sulmuar objektet bërthamore me armë të projektuara për të depërtuar thellë nën tokë.
Raportet, tha ai, ishin “shumë të padrejta ndaj pilotëve, të cilët rrezikuan jetën e tyre për vendin tonë”. Një pyetje kritike është nëse uraniumi i pasuruar, i cili mund të zhvillohet në karburant për një bombë bërthamore, u zhvendos nga objektet para sulmeve të SHBA-së.
“Unë besoj se ata nuk patën mundësi të nxirrnin asgjë, sepse ne vepruam shpejt”, tha Trump. Ai shtoi se “është shumë e vështirë të zhvendosësh atë lloj materiali dhe shumë e rrezikshme”.
Vendimi i Presidentit Donald Trump për të urdhëruar një sulm ndaj objektivave iraniane mund të shihet si një veprim i guximshëm dhe i nevojshëm për të mbrojtur interesat kombëtare të Shteteve të Bashkuara dhe për të penguar agresionin e mëtejshëm nga një regjim që ka sponsorizuar terrorizmin dhe ka kërcënuar aleatët amerikanë në Lindjen e Mesme. The akuzat e demokratëve pse e sulmuat Iranin po pse se sulmuat më fort janë qesharake.
Në një situatë ku kohëzgjatja dhe vendosmëria janë thelbësore, pritja për një miratim të zgjatur nga Kongresi mund të kishte dobësuar efektin strategjik dhe të kishte ekspozuar trupat amerikane ndaj rrezikut. Përkrahësit e këtij vendimi argumentojnë se një veprim i menjëhershëm dhe i vendosur shërben si mesazh i qartë për kundërshtarët e SHBA-së se çdo provokim do të ketë pasoja të menjëhershme dhe të ndjeshme.Informimet e klasifikuara për ligjvënësit, të planifikuara fillimisht për të martën, tani pritet të zhvillohen të enjten dhe të premten.