KOSTA NAKE/
KU DHEMB DHËMBI VETE GJUHA
(Vepra 10, Onufri 2010, novela “Jesminë”)
E vërteta mund të jetë jo vetëm e hidhur, por edhe e papranueshme. Ca më tepër kur vjen nga jashtë. Mund të shoqërohet edhe me reagim agresiv. Mund të jetë një përvojë vetjake e autorit. “Pesëdheta veta që ushtrojshin tregtinë, hoxha, prifti, njizet a tridhjet nëpunës të vendosun në kazermën e vjetër të ushtrisë, malsorët që zbritshin tue ngrehë lope, dele, dhi e mushq të ngarkuem te një grumbull banesash që e qujshin pazar” a përbëjnë një qytet?
Mësuesi i ri që po hante bukë në kafe, i pyetur në praninë e “njerzve mâ të dalluem t’atij vendi”, për herë të parë tha se nuk meritonte të quhej qytet. Reagimi i vendasve – izolim i plotë. Herën e dytë, si njeri me personalitet përsëriti se nuk mund të quhet qytet kurrën e kurrës sepse kishte “mâ shumë gjela se sahata.” (f.24)
Përballë banesës ku është strehuar mësuesi ndodhet një shtëpi dykatëshe, me ballkon, rrethuar me lule dhe një oborr plot me zgjoje bletësh. Soditja e mësuesit tërheq vëmendjen e bletërritësit, por është Jesmina 12-vjeçare ajo që bën prezantimin e mësuesit. Në çdo rast tjetër kaq do të mjaftonte që prindi ta ftonte mësuesin në shtëpi, por kjo s’ndodhi. Dhe nuk është vetëm reaksioni i banorëve ndaj deklaratës së mësuesit, por edhe fakti që përtej perdeve të ballkonin fshihet një grua e bukur që bletërritësi e ka robëruar me xhelozi, Mësuesi nuk e ka parë atë, por kjo nuk i ndalon banorët të thonë se mësuesi nuk sodit bletët, po gruan e bletarit.
Goditja e madhe për mësuesin vjen nga gruaja ku ishte strehuar: “Të gjithëve na ka gëzue lajmi se ti ke shti lutje me u transferue.” (f.33)
Jo vetëm që mësuesi nuk kishte kërkuar transferim, por kishte punuar me korrektesë për shkak të reagimit negative të vendasve. Të tjerë kishin kërkuar largimin e tij duke e vënë para faktit. Nuk arrin as të sigurojë vajtjen e Jesminës në darkën e fundit para largimit.
Këto janë plintat mbi të cilat ngrihet tregimi, po raporti i nëpunësit me vendbanimin ku shërben është universal. Në Shqipërinë socialiste ky raport ishte ngurtësuar në slloganin “të punojmë atje ku ka nevojë atdheu”, madje edhe kërkesat për vazhdimin e shkollës së lartë orientoheshin drejt përfshirjen së saj në pjesën përmbyllëse. Për mua atdheu pati nevojë të punoja 13 vjet larg vendlindjes duke shkuar nga një faqe mali te tjetra. Të tjerë e shikonin fshatin nga dritaret e autobuzit ose trenit. Kushtet e fjetjes dhe cilësia e ushqimit ishin në skajet e së keqes, por, po të guxoje e të flisje hapur si mësuesi i Camajt, jo vetëm mund të humbisje të drejtën e ushtrimit të profesionit, por mund të përfundoje edhe në Spaç.
Nuk dimë se ç’ndodhi me mësuesin “e dëbuar”, por vetëm fakti i një transferimi të pakonsultuar, shkakton një lëndim aq të madh sa autori i rikthehet edhe një herë kësaj ndodhie duke e zgjeruar si novelë dhe duke vendosur në titull vogëlushen e pafajshme. Novela nuk sjell të reja në subjektin që lidhet me mësuesin dhe shkollën, përveç kujtimeve të fëmijërisë. Nuk ka as vazhdimësi përtej transferimit përveç një kërshërie ndaj gruas së bukur që mbetet vetëm si hije përtej perdeve.
Në këto vite të tranzicionit ka një ndryshim rrënjësor në raportin nëpunës – vendi i punës, me një rrjedhje të frikshme të krahut të punës dhe forcave intelektuale jashtë Shqipërisë. E vetmja gjë që nuk ka ndryshuar është fanatizmi me të cilin vendasit mbrojnë identitetin e kërcënuar nga ardhacakët, mbrojnë provincializmin e tyre me një reaksion shpërfillës ndaj përparimit.
URIMET DHE MALLKIMET NË GJININË DRAMATIKE
(Vepra 10, Onufri 2010,
dramat “Loja e mbasdrekës” dhe “Kandili argjandit”)
Pas pesë muajsh erdhi dita të ndahem me Veprën e Martin Camajt me keqardhjen e dyfishtë: Privimi i autorit nga kontakti me lexuesin shqiptar në kohë reale; pamundësia për ta parë në skenë ndonjërën nga dramat që përmbyllin kolanën. Drama “Loja e mbasdrekës” (f.135), sjell një ballafaqim të ligjit me kanunin duke skalitur figurën e Zekës dhe të mjekut, dy dëshmitarët e vetëm të një ngjarjeje të ndodhur gjysmë shekulli më parë dhe me një zgjidhje befasuese. Drama “Kandili argjandit” (f.243), vënë në skenë nga teatri “Migjeni” 8 vjet më parë trajton goditjen rrënuese të klasës së tregëtarëve duke ua mbledhur floririn.
Për vetë natyrën e gjinisë dramatike, shkalla emocionale e ballafaqimit mes karaktereve është e lartë, prandaj kam veçuar dy grupe për ta ilustruar.
Në grupin e parë janë shtatë raste urimesh që realizohet me folje të mënyrës dëshirore, shoqëruar me trajta të shkurtra të përemrave vetorë. Në pikësim bie në sy përdorimi i rregullt i pikëçuditjes.
Pastë dritë e diell! (f.149)
Të lumtë! T’u baftë shëndet e jetë! (f.178)
E paçim me jetë! (f.189)
Ashtu, ta lumsha! Kasap, ta bafsha e ta kthefsha! (f.236)
I dhafsha ujë me lugë! (f.283)
Kush e pat e pat dhe tumirë shkosh e udha e mbarë! (f.316)
Lavdi Perëndisë që qenke gjallë e shëndoshë e mirë! (f.335)
Interesant është fakti që ka një balancim mes urimeve dhe mallkimeve. Këtu formave të dëshirores u bashkëngjiten edhe forma të urdhërores. Në të rastet e shprehjes së vullnetit pozitiv apo negative peshën kryesore e mban folja kallëzues, objekti mbi të cilin shkarkohet nuk është domosdoshëm fizikisht, por në çdo rast është i identifikuar për shkak të kontekstit.
E gjoftë rrëfeja,…lëgimi mos t’i ketë lanë as për shej mish, as lëkurë në asht, ardhët njeri i ligjit të huej, e ngrehtë rrëshanë për me e qitë në burgun e zi! (f.143)
Këput qafën andej kah ke ardhë! (f.147)
Iu baftë nyeje në fyt atij e të shoqes! (f.164)
Çdo e ligë e fytyrës sate raftë mbi mue! (f.172)
Paç veten në qafë! (f.215)
Në gjykofsha me të padrejtë, e paça këtë peshë në krah në këtë jetë e në atë jetë! (f.217)
Futa ime e zezë qoftë strehë mbi krena tueja…, le të bjerë mbi krena tueja pështyma e nemës, breshni e mallkimeve ju raftë mbi krena! (f.235)