Një soditje reflektive mbi Zjarrin Prometean të “Nemzeti Dal” dhe “O moj Shqypni, e mjera Shqypni”
[Me rastin e 100-vjetorit të Marrdhënieve Diplomatike Shqiptaro-Hungareze]
MELSEN KAFILAJ (Royal Institute of Philosophy Fellow)
Ernest Renan, savanti i madh francez në esenë e vet “Qu’est-Ce Qu’une Nation?” të vitit 1882 shkruan: “Kombi është Frymë, është një Parim Shpirtëror.Dy gjëra, të cilat në fakt janë një e vetme e përbëjnë këtë Parim Shpirtëror; E Shkuara dhe E Tashmja e tij.” Por kush mund ta shpreh më mirë këtë Frymë, këtë atribut esencial të KOMBIT përveçse POETET?! Dy poetë të mëdhenj të cilët e mobilizuan këtë Frymë, në funksion të Zgjimit Kombëtar në vendet e tyre respektive janë poeti hungarez Sándor Petőfi dhe ai shqiptar Pashko Vasa. Në poezitë e tyre “Nemzeti Dal”(1848) dhe “O moj Shqypni, e mjera Shqypni”(1878) përshkruhet qartazi e shkuara e hidhur popullit hungarez dhe atij shqiptar dhe trumbetohet në të tashmen e tyre nevoja urgjente për LIRI. Ja sesi do ta shpreh këtë Zjarr Prometean Petőfi tek “Nemzeti Dal” (Këngë Kombëtare):
Talpra magyar, hí a haza!
Itt az idő, most vagy soha!
Rabok legyünk vagy szabadok?
Në këmbë Magjarë, Mëmëdheu thërret!
O tani o kurrë, çasti është tani-
A do rrojmë si skllevër, a do kërkojmë Liri?!
ZGJIMI, kjo nevojë e ngutshme për zgjim kombëtar dhe bashkim vëllazëror, në emër të Idealit të Lirisë dhe në kushtet e një përçarjeje kombëtare e jep me një ton të fuqishëm tek “O moj Shqypni, e mjera Shqypni” edhe Pashko Vasa:
Para se t’hupet kështu Shqypnia,
Me pushkë n’dorë le t’desë trimnia!
Çoniu, shqyptarë, prej gjumit çoniu,
Të gjithë si vllazën n’nji besë shtërngoniu,
E mos shikoni kisha e xhamia:
Feja e shqyptarit asht shqyptaria!
Të dy poetët në fjalë janë kritikë të fuqishëm të Pasivitetit, Egoizmit Individual dhe Shpirtit të Veçimit në popujt e tyre respektiv, të cilët për pesë pare e nxjerrin në pazar Interesin Kombëtar. Ja me çfarë dhimbje dhe dëshpërim e përshkruan Pashko Vasa këtë fenomen:
Vjen njeri i huej e ju rri n’votër,
Me ju turpnue me grue e motër,
E për sa pare qi do t’fitoni,
Besën e t’parëve t’gjith e harroni,
Baheni robt e njerit t’huej,
Qi nuk ka gjuhën dhe gjakun tuej.
Qani ju shpata e ju dyfeqe,
Shqiptari u zu si zog ndër leqe!
Qani ju trima bashkë me ne,
Se ra Shqypnia me faqe n’dhe!
Ndërsa Petőfi nuk do të tregohet “më pak i butë” me vargjet e veta:
Sehonnai bitang ember,
Ki most, ha kell, halni nem mer,
Kinek drágább rongy élete,
Mint a haza becsülete.
A magyarok istenére
Esküszünk,
Esküszünk, hogy rabok tovább
Nem leszünk!
Ti batakçi i pavlerë i Njeriut,
Që kur e lyp nevoja nuk bie
Dhe e çmon jetën tënde të kotë,
më tepër se nderin e tëndit Atdhe.
Për Zotin e Hungarezëve betohemi,
betohemi solemnisht,
që kurrë më s’do jemi skllevër!
Petőfi dhe Vasa i shprehin me zjarr zemre popujve të tyre se për të dalë nga Errësira në Dritë dhe nga Skllavëria në Liri duhet luftuar pasi ajo çka është më e shenjtë nuk mund të dhurohet por duhet të fitohet pavarsisht çdo lloj sakrifice! Siç kujton dhe Horaci: “Dulce et decorum est pro patria mori.” Petőfi e jep në mënyrë brilante këtë qëndrim; sesi të këputet Zinxhiri i Mentalitetit të Skllavit me Shpatën e Lirisë:
Fényesebb a láncnál a kard,
Jobban ékesíti a kart,
És mi mégis láncot hordtunk!
Ide veled, régi kardunk!
A magyarok istenére
Esküszünk,
Esküszünk, hogy rabok tovább
Nem leszünk!
Shpata shkëlqen më fortë se zinxhiri
dhe e zbukuron më tepër krahun,
ndërsa ne i mbajmë ende zinxhirët…
Kthehu tani, shpata jonë e vjetër!
Për Zotin e Hungarezëve betohemi,
betohemi solemnisht,
që kurrë më s’do jemi skllevër!
Për këtë ndjenjë të shenjtë që është Liria dhe sakrificën më të lartë sublime në emër të Mëmëdheut thërret me Frymë të Gjallë për të zgjuar “Frymët e Fjetura” edhe Vasa ynë:
Qysh prej Tivarit deri n’Prevezë,
Gjithkund lshon dielli vap’edhe rrezë,
Asht tok’ e jona, prind na e kanë lanë
Kush mos na e preki, se desim t’tanë
Të desim si burrat që vdiqnë motit
Edhe mos marrohna përpara zotit.
Këtë “turp përpara Zotit nëse nuk luftojmë për Lirinë” tek Vasa e gjejmë edhe në strofën e parafundit të “Nemzeti Dal” të Petőfi. Skllavëria, nën zinxhirët e Pushtuesit për të dy poetët është një turp kombëtar:
A magyar név megint szép lesz,
Méltó régi nagy hiréhez;
Mit rákentek a századok,
Lemossuk a gyalázatot!
A magyarok istenére
Esküszünk,
Esküszünk, hogy rabok tovább
Nem leszünk!
Emri Magjar do të ringrihet prapë,
I denjë për nderim dhe virtyt;
Atë mbi të cilin shekujt hodhën baltë,
Ne do ta lajmë këtë turp!
Për Zotin e Hungarezëve betohemi,
betohemi solemnisht,
që kurrë më s’do jemi skllevër!
Si përfundim mund të themi që si Pashko Vasa po ashtu edhe Sándor Petőfi përmes poezive në fjalë jo vetëm që shërbyen si farkëtues të Mëndjes dhe mobilizues të Frymës Kombëtare por gjithashtu këto poezi u bënë edhe lejtmotiv i 2 Lëvizjeve Nacionaliste për Pavarësi; Rilindjes Kombëtare Shqiptare dhe Revolucionit Hungarez të 1848-49.Ndërsa bashkëkombasi dhe bashkëkohësi i tij, pianisti i madh hungarez Franz Liszt do ta nderonte siç duhet duke i ngritur një monument muzikor jetës dhe veprës së Petőfi përmes “Dem Andenken Petöfis, S.195”(1877) për Pashko Vasën nuk ka dalë ende nga gjiri i kombit të vet një kompozitor që ta përjetësoj në muzikë.
Ndoshta një ditë, ndoshta diku, ndoshta tani një thirrje për të Mirën… “dhe rrezet e Diellit do ta davarisin Errësirën.”