Search Results for: themistokli germenji

FAN S. NOLI: VASIL PANI, NË TABORRIN E PARË TË SHQIPTARIZMËS…

December 11, 2020 by dgreca

KUJTOJMË KRYETARIN E VATRËS–Me 11 dhjetor 1947,si sot 73 vite të shkuara, u nda nga jeta Vasil Pani, ish kryetar dhe arkëtar i Vatrës, ish luftëtar i çetës së Themistokli Gërmenjit. Imzot Noli qe shprehur se ” Vasil Pani ishte në Taborrin e parë të shqiptarizmës”…

-VAJTIMI I VATRANËVE: AH, Ç’NA LE, O MIKU YNË, PREVE GOJËN MBYLLE SYNË!….

NGA DALIP GRECA*

Vatranëve nuk u besohej se lajmi ishte i vërtetë tek u përhap si vetëtimë atë mëngjes dhjetori të vitit 1947. Ishte ditë e enjte, 11 dhjetor. Lajmi u përhap me shpejtësinë e erës së ftohtë që përplaste flokë dëbore aty buzë oqeanit Atlantik. Kush nuk e njihte Vasil Panin, që ishte rritur bashkë me Vatrën e më pas qe bërë një ndër ata që e mbajtën gjallë Vatrën e ngrohtë shqiptare në Amerikë?!…

Fatkeqsisht lajmi, edhe pse nuk pritej, ishte i vërtetë. Vatranin e Dimrit dhe të Beharit(sipas fjalorit të vatranëve të vjetër) e kishte lënë zemra. Si çdo ditë tjetër atë ditë dhjetori të acartë që kishte ardhe me borë e erë të fortë, Vasili kishte shkuar në restorantin e tij, për ta hapur për klientët, por zemra e la sapo ngriti qepenin dhe hapi derën…

Lajmin e mësoi i pari dr. Andrea Elia, një nga miqtë më të ngushtë të Vasilit. Editori i atëhershëm i Diellit, Qerim Panariti, pat rrëfyer se” Sipas Zakonit që kishim pasur pesë vjetët e fundit, çdo mëngjes fjaloseshim me Vasilin në telefon.Të enjten në mëngjes bëmë telefon por s’na u përgjigj zëri i Vasilit të shkretë. Na u përgjigj Dr. Andrea Elia, një nga miqët më të ngushtë të Vasilit, dhe me një zë të ngashëruar, e lot në sy na dha mandatën: Vasili nuk jeton më!….”

Delegatet e Kuvendit te Vatres , mes delegateve edhe Faik Konica dhe Vasil Pani….

Panariti ka shkruar se Vasili, çdo mbrëmje, pasi mbyllte restorantin, e kishte bërë zakon, që të shkonte në zyrën e Vatrës pothuajse çdo të mërkurë që të shihte Diellin e sapodalë nga shtypshkronja. Këtë zakon nuk e prishi as një natë para se të ndërronte jetë. Të mërkurën e 10 dhjetorit ai ishte në zyrën e Vatrës dhe kishin biseduar gjatë.

Po ç’kishte ndodhur mëngjesin e 11 dhjetorit? Vasil Pani si çdo mëngjes atë të enjte kishte shkuar dhe kishte hapur restorantin e tij. Shkoi, hapi derën dhe pa pritur ra dhe zemra i ndaloi….kishte pësuar një sulm në zemër. Sulmi qe vdekjeprurës.

Në faqen e parë të Diellit nr 5804, 17 dhjetor 1947, botohej lajmi i vdekjes , ndërsa përbri lajmit, në të majtë, një shkrim përkujtimor për 5 vjetorin e vdekjes së Faik Konicës, mikut më të ngushtë të Vasilit. Në shkrimin përkujtimor hiqet një paralele mes Faik Konicës dhe mikut të tij, të cilët i kishte bashkuar lufta për Shqipëri. Faiku kishte qenë mik edhe me Vasilin, por edhe me babanë e tij Josif Panin.

AH, Ç’NA LE, O MIKU YNË, PREVE GOJËN MBYLLE SYNË!

Në Diellin e 17 dhjetorit 1947 botohej në Diellin e Vatrës editoriali ”Vajtojmë Vasil Panin”. Esseja elegjike është një perlë e vërtetë që pikon dhimbje për njeriun e mirë, për vatranin besnik, që vuri gjithçka në shërbim të Atdheut.Në rreshtat e editorialit nuk vajton vetëm shpirti i Panaritit, por ndjehet dhimbja e vatranëve. Gazetari Panariti e trondit lexuesin, te imponon një drithërimë në shtat tek vajton me penë: Ah, ç’na le, o miku ynë/ Preve gojën, mbylle synë! Këto radhë po shkruhen ditën që dha shpirt Vasil Pani, ditën e enjte, 11 dhjetor 1947. Duart s’na punojnë të shkruajmë, zemra jonë ndodhet në trupin e ftohtë të Vasilit. Trupi na dridhet dhe lotët s’na pushojnë, pasi Vasil Pani, shoku ynë besnik, patrioti, luftëtari heroik i Kombit shqiptar, vatrani ynë i paçmuar, s’është më me neve…”

Vatranët e kishin të pamundur që të besonin të vërtetën se nuk do ta shihnin më Vasilin të gjallë, nuk do të bisedonin më me të, të këshilloheshin për punët e Vatrës dhe për punët e Shqipërisë.

Vasil Pani ishte ndër vatranët e orës së parë, ndërkohë që në vitet 1912-14 ai, ende djalë i parritur mirë, 15-17 vjecar, u pagëzua si luftëtar i lirisë kundër grekëve që kishin mësy Korçën e tij të dashur. Ai ndjehej krenar që kishte qenë luftëtar i Themistokli Gërmenjit.

Në elegjinë që botonte Dielli, Vasili përshkruhet me fjalë të përzgjedhura si patriot, si njeri fisnik, si vatran besnik.

Panariti e mbyll elegjinë me këto rreshta:” Me vdekjen e Vasil Panit, Shqipëria humbet një burrë besnik,Vatra humbet një figurë të shquar, shoqja e tij humbet një shok besnik, dhe të ndershëm, fëmijët humbasin një baba të dashur e të dhembshur.”

Në kohën kur ndërroi jetë Vasil Pani ishte arkëtar i Vatrës, ndërkohë që për një 25 vjet ai i kishte kryer radhazi edhe detyrën e kryetarit të Vatrës, dhe të zyrtarit të qendrës, edhe disa herë të arkëtarit.

Shkëpusim nga Dielli I 24 dhjetorit 1947:”Vasili për një çerek shekulli i ka shërbyer Vatrës si anëtar besnik, si kryetar dhe si arkëtar. Gjithnjë njeri besnik, gjithnjë njeri i ndershëm, gjithnjë njeri pa ambicje personale.”

PËRCJELLJA

Në Diellin e së mërkurës, 24 dhjetor 1947, botohet e plotë kronika e përcjelljes së Vasil Panit nën titullin”Miqtë dhe shokët përcuallën Vasil Panin në jetën e përtejshme”, dhe me nëntitullin” Shërbimet funerale u bënë prej hirësisë së Tij, Imzot Nolit. Një shumicë e madhe mori pjesë në varrim”.

Përcjellja u bë ditën e hënë me 15 dhjetor. Ceremonia u mbajt në Kryekishën e Shën Gjergjit, në adresën: 20 Emerald St…Boston , MA, në ora 2 pasdite. Kronika e përcjell plot dhimbje ceremoninë. Kisha ishte e mbushur plot. Njerëzit qanin mikun e tyre të mirë, që familjen e kishte lënë në Atdheun e largët. Ceremoninë fetare e udhëhoqi Imzot Noli i ndihmuar nga Arkimandriti At Thimi Theodhos dhe at Sokrat Sotir. Kurora të shumta lulesh mbulonin arkivolin ku prehej përjetësisht trupi i pajetë i Vasilit.Kishin ardhur vatranë nga qytete të largme për t’i dhënë lamtumirën mikut të tyre, vatranit besnik. Nga Nju Jorku qanin mbi arkivol Kemal Veisel,Shefqet Bença dhe Ahmet Kutchi; nga Waterbury Mehmet Tosun, Ramo Zvezda dhe Hysen Fazo; nga Worcesteri kryetari i Vatrës, Vangjel Sotir , dhe Ligor Stefi. Shumë të tjerë kishin udhëtuar nga kolonitë e tjera të New Englandit, të cilët ishin aq shumë, sa lista do të ishte e tepër e gjatë.Vasil Pani u varros në Mount Auburn Cemetery, Watertoën, Mass.

Dreka e fundit u shtrua në restorantin e tij, aty ku kishte kaluar një pjesë të mirë të jetës dhe ku i pushoi së rrahuri zemra. “Court House Lunch”, restoranti i Vasil Panit në East Cambridge, Massschusetts, nuk ishte thjeshtë një vend ngrënie, por aty mblidheshin shqiptarët dhe qanin hallet e kombit. E kishin pagëzuar atë si Institut Kombëtar.

Në këtë restorant Vasili kishte punuar për 25 vjet me radhë. Shumë rrallë, shkruante Dielli nëpasvdekjen e tij, mbaronin Kuvendet e Vatrës pa ngrënë një drekë ose një darkë në Court House Lunch, restorantin e Vasil Panit. Faik Konica, miku më i ngushtë i Vasilit, e kishte si shtëpinë e tij këtë restorant. Court House Lunch ishte një udhëkryq ku piqeshin udhët e vatranëve, që vinin nga drejtime të ndryshme. Në atë restorant, kushedi se sa herë ishte biseduar fati i lëvizjes shqiptare dhe fati i Shqipërisë. Vetë Vasili, si shkruan në shkrimin përcjellës Dielli, ishte një thesar anekdotash, të mbledhura nga bisedimet që bëheshin në restorantin e tij. Dhe atë ditë, në drekën e fundit, ai u kujtua po aty, në restorantin e tij.

VASIL PANI NË TABORRIN E PARË TË SHQIPTARIZMËS

Në fjalën që mbajti Hirësia e Tij Imzot Noli, tha mes të tjerave se :Vasil Pani kishte qëndruar kurdoherë në krye të taborrit të shqiptarizmës-kurdoherë i pari në kishën Kombëtare, që në organizimin e saj, i pari edhe në Vatër. Vasil Pani, nuk e fitoi shqiptarizmën si shumë nga ne, këtu në Amerikë-Vasili e trashëgoi shqiptarizmën nga babai, Josif Pani.

Vasili, tha Imzot Noli, bashkë me dardharët e tjerë, mori pjesë në botimin e gazetës “KOMBI” prej Sotir Pecit. Që ahere e gjer sot, Vasili s’hoqi dorë nga shqiptarizma. Që kur u njoh me Faik Konicën, Vasili u bë mik i tij besnik dhe qëndroi besnik deri në fund të jetës së tij.

Në përcjelljen që iu bë Vasil Pani foli edhe bashkëfshatari i të ndjerit, dardhari; James Keko, kryetar i Shoqatës Dardhare. Fjala e tij qe prekse:” I dashur Vasil:Të gjithë dardharët jemi mbledhur rreth teje të pikëlluar dhe me lot në sy, që të japim përshëndetjet e fundit dhe të përcjellim në banesën e përjetshme. Dardha po vajton humbjen e birit të saj të shquar. Familja jote cfilitet për humbjen e përkujdestarit të saj t’adhurueshëm….

Vasil Pani la pas gruan, djalin Sotir Pani(e pat parë vetëm kur ishte 2 vjeç, tashti Sotiri jeton në Boston dhe ka publikuar një libër kushtuar atit të tij), la vajzën, që nuk e pa dot me sy, nënën, dhe tri motra.

KUSH ISHTE VASIL PANI?

Shënimet biografike të Sotir Panit janë përcjellë në Diellin e 31 dhjetorit 1947. Kishte lindur në Dardhë të Korçës me 1895. Në Amerikë kishte emigruar në vitin 1907. Pra ishte vetëm 12 vjeç. Ishte me gjithë të Atin, Josifin, një patriot i orëve të para, kryetar i Shoqerise “Besa-besë “ dhe botues i disa gazetave, që më 1913 u kthye në Dardhë. Vasili ishte rrëmbyer në vorbullën e Lëvizjes Kombëtare sapo shkeli në tokën amerikane. Merr pjesë në fushatën për shkollën Normale të Elbasanit, ku dhuron kursimet e veta dhe Dielli e përhiron me një shkrim të veçantë sepse ai ishte më i vogli dhurues, 14 vjec. Në vitin 1912 kthehet në Shqipëri si luftëtar i Lirisë kundër bandave greke. Ishte luftëtar i çetës së Themistokli Gërmenjit. Është kohë kaotike në Shqipërinë e paspavarësisë. Grekërit me një krah , turmat haxhiqamiliste e esadiste në anën tjetër, e kishin bërë të mjegulluar të nesërmen e Shqipërisë. U kthye në Amerikë më 1914. Aso kohe gazeta “Sazani” pat shkruar fjalë të ëmbla, tepër vlerësuese për të birin e atdhetarit Josif Pani, Vasilin, që ishte pagëzuar në zjarrin e luftës për liri. Pas sigurimit të Pavarësisë së Shqipërisë, Vasil Pani bëri dhe dy udhëtime të tjera në Shqipëri. Udhëtimin e fundit e bëri më 1937, me rastin e 25 vjetorit të Pavarësisë së Shqipërisë. Në koleksionet e Diellit gjenden dhe urimet dërguar prej Tij Mbretit Zog si dhe telegramet e urimit dërguar nga Mbreti.

Për vite me radhë, 25 vjet, ka qenë i zgjedhur në Komisionin Drejtues të Vatrës, si zyrtar, anëtar i Komisionit, Kryetar i Vatrës,arkëtar i saj etj.

Dielli shkroi ato ditë se : Vatra, po të mos kishte qenë Vasil Pani, mund të kishte vdekur me kohë. Këtë e thonin miqt’ e Vasilit dhe e pranonin kundërshtarët e Vatrës.

Dielli arkiv-Dhjetor 2012

KOLE RODHE-SI U SHUA VATRANI NË BURGUN E BURRELIT?

December 3, 2020 by dgreca

SOT 71 VJETORI I VDEKJES- KOLË RODHE,VATRANI, DEPUTET I PARLAMENTIT TË PARË SHQIPTAR(KORCË), PREFEKTI, LUFTËTARI I LIRISË U SHUA NË BURGUN BURRELIT….

* Atdhetari vatran Kolë Rodhe, që la Amerikën për të bërë Shqipërinë, u akuzua si armik i popullit dhe u mbyll në burgun e Burrelit, ku u shua dhe sot nuk ka as varr…

Kole Rodhe, i dyti ne kembe, nga e djathta.

* Vajza e Kolë Rodhes, mësuesja Eleni Leka(Rodhe), e martuar me poetin e pushkatuar Genc Leka, do të persekutohej e flakej rrugëve…

-A do të kujtohet sivjet ish deputeti i harruar i Parlamentit të Parë shqiptar?

NGA DALIP GRECA

Në radhën e vatranëve, që ndriçojnë në rrugëtimin më shumë se një shekullor të Federatës Panshqiptare të Amerikës ”VATRA”, qëndron edhe Kolë Rodhe, luftëtari i lirisë kundër bandave greke, ish kryetari i Besa-Besë, Kryetari i Shoqatës”Arsimi” në SHBA, vatrani i përkushtuar, botuesi i së përdyjavshmes kombëtare ”Vullnetari”, deputeti i Korçës, prefekti i Beratit, Gjirokastrës, Shkodrës, martiri që u burgos nga turqit, grekët dhe komunistët, i cili pati një fund tragjik duke u shuar në burgun famkeq të Burrelit. Më kot kërkova me ngulm kronikat e viteve 1946, 47, 48 të gazetës Dielli, për arrestimin, burgosjen, dhe vdekjen tragjike të vatranit Kolë Rodhe. Nuk e gjeta, shkaku merret me mend: Në atë kohë Vatra mendonte se Qeveria e Enver Hoxhës ishte demokratike dhe në faqet e Diellit botoheshin fjalimet, biografia e Hoxhës, reportazhet dhe sukseset e qeverisë komuniste, lëvdohej Enver Hoxha, madje shahej dhe Amerika e mbrohej Bashkimi Sovjetik. Edhe kur shkruhej ndonjë fjalë për arrestimet e nacionalistëve, qofshin edhe vatranë, kalohej me ndonjë fjali të thatë, ku lajmi mbetej i dyshimtë. Kështu kur u arrestuan intelektualë e nacionalistë të Korçës, në fund të kronikës shkruhej:”Thonë se me këtë grup armiqsor është arrestuar edhe Kristo Kirka e Kolë Rodhja…”

Ndërsa në Diellin e Prill-Maj 1955, gjuha e Diellit është e mprehtë, therëse, kritike. Kupa e helmit është mbushur.Vatranët e Amerikës e kanë mësuar të vërtetën. Që në faqen e parë botohet kronika e vdekjes në burgun e Burrelit: “Kriminelët komunistë bëjnë kërdinë… Vazhdon pamëshirë çfarosja sistematike e patriotëve në Shqipërinë e Kuqe….Edhe Kristo Kirka vdiq në burg….”

Shkrimi vijon:” Pas Kolë Rodhes, Bahri Omarit, Kol Tromarës, Akile Tasit, Hito Sadikut, dhe shumë shqiptaro-amerikanë e vatranë të tjerë, u vranë nga komunistët e Shqipërisë ose vdiqën në burgjet e tyre të tmerrshme…Kristo Kirka vdiq në burgun e”Kryetrimave”, ku kishin vdekë dhe vatranë të tjerë, si Kolë Rodhja”

Shqiptari i Amerikës ndjen dhimbje.Vatranët vajtojnë për vatranët që po i grinte diktatura…

***

… Kolë Rodhe është ndër ata vatranë, që u nderua vonë nga shteti shqiptar, ndërkohë që shteti komunist e pat shpallë armik, luftëtarin e Lirisë, që luftoi gjithë jetën kundër armiqëve të Shqipërisë. Etaloni i demokratëve, vuajti në burgun e Burrelit, ku u shua dhe ende nuk i dihet varri as sot. Nuk mjaftoi vetëm dënimi i tij, por dhe familja u përndoq e u end dhimbshëm në Kalvarin e vuajtjeve. Përveç bashkshortes, edhe vajza e tij do të kalonte në ferrin e vuajtjeve për shkakun se ishte e bija e armikut të Partisë, Kolë Rodhes, që kishte vdekur në burg, por ishte edhe e shoqja e poetit, “armikut të rrezikshëm të partisë”, që u pushkatua me akt-akuzë për poezitë dhe përkthimet, Genc Bardh Leka.

Me propozim të Vatrës, Kolë Rodhe u nderua nga presidenti Bujar Nishani me Urdhërin e Artë të Shqiponjës, në nëntor 2015.

Po kush ishte Kolë Rodhe?

Kolë Rodhe lindi me 25 Korrik 1883 në qytetin e Korçës. Familja i mundësoi shkollimin bazë, gjimnazin. Ndjenja e shqiptarizmit e burrëroi herët, e rreshtoi me armë në dorë në radhët e çetave të Lirisë, por edhe e përplasi herët në qelitë e burgjeve. Ishte 18 vjeç, kur u burgos nga Xhonturqit, si njeri që trazonte Perandorinë. Pas 9 muajësh burg lirohet, por nuk mundi të jetonte më në Korçën e dashur, pasi emri i tij ishte vendosur në rreth. Ndjenja e patriotizmit e çon në Odesë të Rusisë me qëllim që të mbledhë ndihma për familjen e dëshmorit Papa Kristo Negovani, të masakruar nga grekomanët. Më pas kontribuon për mbledhjen e fondeve për gazetën e Sotir Pecit”Kombi” që botohej në Boston. Atdheari është i kudondodhur në vorbullën e Lëvizjes Kombëtare. Gjendet në Sofje dhe në Bukuresht, ku ka vendosë lidhje me patriotët shqiptarë të atjeshëm, ka kontakte me priftin patriot At Naum Çere e të tjerë. Më 1908 është me taborrin e shqiptarëve që kërkojnë organizimin e Lëvizjes Kombëtare, mbështetës i patriotëve shqiptarë në Amerikë. Lëvizja e këtushme(SHBA) i jep pjekuri guximit dhe shpirtit të tij atdhetar. Fillimisht me Nolin e më pas dhe më Konicën, Kristo Kirkën, Kolë Tromarën, e patriotët e tjerë, bëhet një nga shtyllat e lëvizjes shqiptare në SHBA. Është në taborin mbështetës,kur Noli themeloi Kishën Ortodokse Shqiptare, gjendet aty kur u dha mesha e parë. Zgjidhet Kryetar i Shoqatës Besa–Besën, është kryetar i pleqësisë për degën e Vatrës në Marlboro, është ithtar i përgatitjes së Trupave vullnetare me djemtë e shqiptaro-amerikënve dhe i oficerave shqiptarë, për t’i dërguar më pas në Shqipëri për t’u mbrojtë nga fqinjët grabitqarë të tokave arbërore.

***

Që kur ishte tek shoqata Besa-Besën, Kol Rodhe kreu një akt që pakëkush do ta bënte. Shoqata Besën e kishte në programin e saj mbrojtjen e Atdheut. Ata kishin krijuar edhe uniformat ushtarake për të qenë të gatshëm kur t’i kërkonte Atdheu. Në kapelat e uniformës shkruhej në gjuhën shqipe”Liri a Vdekje”. Kur Kol Rodhe ishte në krye të Besa-Besë, si kryetar i saj, dha shembullin për të tjerët: Unë i pari,- tha ai. Pastaj bëri ftësën:

-Të tjerët pas meje t’i ndihim Atdheut që po rënkon!

Dhe u nisën drejt Shqipërisë. Kur mbërritën në Korfuz, u zbuluan dhe u arrestua nga Xhonturqit. E dërgojnë në burgun e Janinës, më pas në kalanë e Gjirokastrës. Gazeta “Koha” e Mihal Gramenos në numrin e saj të 17 majit 1917, jepte këtë kronikë:” Si vetëtimë u përhap kushtrimi prej Gjirokastre, që përcillte lajmin e bukur që atdhetarët Nikolla(Kolë) Rodhe dhe Vasil Tromara, pas 8 muajësh burg në Delvinë, Janinë e Gjirokastër, muarën berarët dhe u liruan nga burgu. Këta atdhetarë vuanin si martirë për çështjen kombëtare, se vjet në verë ardhë nga Amerika e i burgosën në Delvinë pas Kryengritjës.”

Sapo fiton lirinë, kthehet në qytetin e tij dhe vendos lidhje me luftëtarët e lirisë. Krijon grupimin e tij me një masë të konsiderushme luftëtarësh të lirisë nga Gora, Opari dhe me ta çliron Bërzeshtën, Pogradecin etj. Sërish kthehet në Korçë dhe merr pjesë në çlirimin e saj. Kapet prapë nga xhonturqit dhe burgoset në bodrumet e Mitropolisë së bashku me shokët e tij. Sapo u përhap lajmi, fshatarët e fushës së Korçës mësyjnë dhe shpërthejnë burgun. Kola lirohet dhe bashkohet me çetën e Sali Butkës dhe Kajo Babienit, sulmojnë Kolonjën e çlirojnë dhe nisën drejt Beratit.

Kudo ku luftohej për liri atje ishte Kol Rodhja. Mori pjesë në Luftën e Çifligut përkrah shokut të armëve Spiro Ballkameni. Shokë armësh e idealesh me Themistokli Gërmenjin, Çerçiz e Bajo Topullin, mori pjesë në Luftën e Mashkullorës, ku merr plagë dhe e nisin drejt Vlorës.

Nëse do të vazhdonim të shfletonim kronikat e bëmave atdhetare të këtij luftëtari të Lirisë, do të shënonim:Kolë Rodhen me 1 dhe 2 prill 1914, e gjejmë shef të Xhandarmërisë në Korçë. Në krye të forcave të mbrojtjes së qytetit ai shtyp kryengritjen e grupimeve të komitëve grekë, të ndihmuar nga ushtarët grekë, e ashtquajtur kryengritja e Vorio Epirit.

Më 1915 kthehet sërish në Amerikë. Si përherë aktiv. Në shkurt 1916 është ndër krijuesit e shoqatës “Arsimi Kombëtar” dhe në krye të saj, si kryetar.

Me gazetën e tij”Vullnetari”, që nisi botimin me 1916, u bë një avokat i aftë i Vatrës dhe i Lëvizjes Kombëtare në SHBA.

Numri i parë i Vullnetarit është publikuar me 18 Shkurt 1916 në Natick-Massachusetts. Botohej dy herë në muaj.Ishte gazetë politike e satirike.Që në numrin e parë gazeta botoi programin, ku spikaste qëllimi i botuesit dhe mbështetësve të gazetës: Gazeta ka si qëllim të mbrojë vetëqeverimin dhe tërësinë e Shqipërisë, të forcojë Lëvizjen Kombëtare, të godasë çdo kundërshtar, që pengon Lëvizjen Kombëtare, të demaskojë publikisht para shqiptarëve intrigantët, provokatorët, dhe përçarësit, të mbajë lart nderin e atdhetarëve të shkëlqyer dhe shqiptarëve Kombëtarë etj. Vullnetari, që në numrin e parë denonconte masakrat e grekëve në Jug të Shqipërisë dhe vajtonte fatin e popullit të masakruar, ndërkohë që godiste fort përçarjet mes shqiptarëve, përfshi dhe tek shqiptarët e Amerikës.

***

Si shumë atdhetarë të tjerë përkrahës dhe dishepuj të Fan S.Nolit, edhe Kol Rodhja, kthehet në Atdhe për të”bërë Shqipërinë”. Korça e vlerësoi kontributin e birit të vet duke e zgjedhur deputet të të parit Parlament Shqiptar më 21 prill 1921.

Gazeta “Posta e Korçës” e datës 9 mars 1922 shkruante: “Votoni për kandidatët e pandarë të Im Zot Nolit, zotin Kolë Rodhe dhe Faslli Frashëri…”.

Ndërsa më 11 Mars 1922, e njëjta gazetë shkruante:”Populli e tregoi me fakte besimin e tij, duke i dhënë votat zotit Kolë Rodhe për postin e deputetit.”

Studiuesi Teki Selenica do të shkruante në librin e tij statistikor”Shqipëria më 1927”: I zgjedhur për trimërinë dhe respektin që krijoi Korça e mrekullueshme, Korça shqiptare midis Banush, Hamdi, e Estref Frashërit, Loni Kristos, Pandeli Calës, Kristo Kirkës, Pandeli Evangjelit, Sejfi Vllamasit, Sotir Pecit, …vuri edhe Kol Rodhen.”

Në shtypin e kohës gjenden gjurmët e veprimtarisë së vlerësuar atdhetare të Kolë Rodhes. Gazeta e Vatrës, që dilte në Korçë nën drejtimin e Hasan Bitinckës”Shqiptari i Amerikës”, në artikullin me titull”Deputeti i Korçës” botuar në numrin e 24 marsit 1923, ku jepet një kronikë nga punimet e Parlamentit të 22 marsit, shkruan:” Pardje(22 mars), doli Qeveria para Parlamentit për shkoqitje e votëbesim.Fjala e Kryeministrit u karakterizua prej opozitës si konferencë premtimesh e shpresash për të ardhmen…prej opozitës folën Isuf Benga, Luigj Gurakuqi, Ali Këlcyra, Bahri Omari, Koço Tasi, Kol Rodhe e Medi Frashëri.”

Kol Rodhe përveçse deputet aktiv, kreu dhe detyra të tjera shtetërore, paçka se ishte kundërshtar i hapur i Monarkisë, Mbreti Zog, e ngarkoi me detyra qeveritare si Prefekt në Shkodër, Berat, Fier, Gjirokastër. Kundërshtarët politik ia vlerësonin atdhetarizmin dhe përkushtimin Kombëtar. Ai kishte dhënë prova me armë në dorë për mbrojtjen e Atdheut. Pushtimin fashist të Shqipërisë e priti me revoltë, ashtu siç kishte pritë të gjithë pushtuesit. Në ditëpushtimin fashist ai dha dorëheqjen nga detyra shtetërore. Edhe pse e përkrahu luftën kundër pushtuesit Kolë Rodhe nuk pranoi thirrjet për të marrë pjesë në Konferencën e Pezës, Kongresin e Përmetit, Konferencën e Beratit etj. Kola kishte përvetësuar demokracinë amerikane- ishte për një pluralizëm e demokraci alla amerikane.I kuptoi shpejt qëllimet e Partisë Komuniste Shqiptare dhe kërkoi të veprojë për ta ndalë të keqen.

Ishte kjo arsyeja që u vu në krah të opozitës përballë komunistëve, duke qenë në radhën e socialdemokratëve në zgjedhjet e para pas çlirimit. Nuk pranoi që të votonte me 2 Dhjetor 1945, abstenoi në votime së bashku me vajzën dhe gruan e tij. Ishte kundërshtar i hapur i bashkëpunimit me Jugosllavinë. Për këto qëndrime arrestohet me 27 Janar 1946 dhe në qershor, atdhetari, që kishte luftuar aq shumë për pupullin e tij, me pranga ndër duar, gjykohej para popullit si “armik i popullit”! Dhe kush?… Ai luftëtari i përhershëm për çlirimin e Atdheut, që kishte luftuar me turqit, grekët, e italianët…Gjykohet së bashku me 37 antikomunistë (Grupi i Sami Qeribashit dhe Musine Kokalarit) në qershor 1946.Mbajti qëndrim burërror para Trupit Gjykues. Dëshmia e atij gjyqi vjen nga kronika prej sallës së Gjyqit, që e ka përcjellë Gazeta e Frontit Demokratik”Bashkimi” në numrat e 19 dhe 21 qershor 1946, kur shkruan:

” Kolë Rodhja jep llogari.”

Akuza: Kolë Rodhja zhgënjeu komunistët, të cilët përdorën reputacionin e tij në popull duke e vënë në Kryesinë e Frontit Demokratik”…

Kryetari i gjyqit, sulmonte me mllef atdhetarin e orëve të para: – “Armik i popullit”!..

– Sabotator!

– Ujk plak…!

Kryetari i Trupit gjykues:- I pranon akuzat?

Kola:-Asnjë!

Kryetari:-S’ke pasur lidhje me tradhtarët?

Kola:-JO!

Prokurori:-Po asnjë faj nuk ke bërë ti, Kolë Rodhja?

Kola:-Asnjë!

Prokurori:- Mos të kemi sjellë kot këtu?…

(Salla dhe trupi gjykues(të orkestruar) qeshin…)

Prokurori:- Gënjen Kol Rodhe…Ti thua që rinia nuk duhet të merret me politikë. Ti ke qenë Inspektor i Ministrisë së Brendshme…Nuk ke përkrahur lidhjet tona me Jugosllavinë. Kërkoje Autonominë e Kosovës.Po, o Ujk plak, po Kol Rodhe…Ti deshe Regjencën e Mehdi Frashërit, deshe ndërhyrje të jashtme, se gjendja qenka e errët…Deshe shpërndarjen e ushtrisë, mbrojtjen e atdheut…deshe qeveri koalicioni me shumë partira, deshe të prishësh unitetin politik e popullit shqiptar…

Akuzat vazhdonin lumë….

Ç’ti thoshte Kola këtij prokurori militant ? Dhe zgjodhi heshtjen….

Kol Rodhja kur gjykohej ishte 67 vjeç… Trupin gjykues i dha dënimin me 30 vite burgu. Mosha, torturat, e lodhën patriotin, që një vit pas dënimit u shua në burgun famkeq të Burrelit…

Kalvarit të vuajtjeve nuk i shpëtoi as familja e tij, e cila u “shpërblye” për aktivitetin patriotik të Kolës duke e hedhur në krahët e mjerimit dhe punët e krahut!

Vajza e tij, e martuar me poetin disident Genc Leka,u përjashtua nga arsimi. Ndër akuzat që i formuluan ishte dhe ajo e vjehrrit, Kolë Rodhe,ish deputet i Zogut(kështu e quante Vangjel Çërrava) dhe shtonte në raportin e tij konfidencial për organet e diktaturës: Babai i saj, ka vdekur si “armik” në Burgun e Burrelit…Deputet i Zogut!

***

BIBLIOGRAFI

1- Gazeta Dielli, 16 Prill 1947, faqe 1(Gjyqi i Korçës)

2- Gazeta Dielli-Prill-Maj 1955, F .1

3- Klara Çelo”Udhëve të Historisë)-Të pathëna për shqiptarët e famshëm-Vëllimi i I, Faqe 99-104

4-Gazeta “Koha” e Mihal Gramenos 17 maj 1912, 25 Maj 1914

5-Gazeta”Shqiptari i Amerikës”,24 mars 1923

6-Gazeta e Korçës, 26 prill 1924

7-Gazeta “Bashkimi”, 21 Qershor 1946

8-Teki Selenica”Shqipëria më 1927”, f 21, Pasqyra A

9-Gazeta “LIRIA A”- 14 Mars 1996, faqe 6 , 8, autor Gaqo Rrota-ish deputet.

10-Gazeta”Dita”,6 tetor 2008: Klara Çelo”Kolë Rodhe, një jetë në shërbim të atdheut”.

Captions: 1- Kolë Rodhe

2-Grupi i Besa-Besën me uniformat, ku shkruhej shqip:”Liri a Vdekje”. Kolë Rodhe, i dyti nga e majta, në këmbë. Flitet se ky grup dërguan nga Amerika Flamurin Kombëtar dhe ia dorëzuan Marigo Pozios në Korfuz.

3- Pleqësia e degës nr. 19 të Vatrës në Marlboro. Kola, i dyti nga e djathta.

4-Kolë Rodhe në çetën e Gorës,i pari djathtas.

5- Gazeta “Vullnetari” që botohej nga Kolë Rodhe

6- Në Kishën e Shën Gjergjit, ku Noli u dorëzua Dhespot.

7. Vajza e tij Eleni me bashkëshortin Genc Leka, i cili u pushkatuar nga diktatura.

BANDA MUZIKORE “VATRA”, KRIJUSE E BANDËS KOMBËTARE

December 18, 2019 by dgreca

Të njohum historinë e Vatrës-

Vatrani Thoma Nassi, krijues i Bandës zyrtare të Shtetit Shqiptar prej Bandës së Vatrës, që shkoi në Shqipëri më 1920.

NGA DALIP GRECA/

Në një mesazh që mora këto ditë nga kompozitori dhe etnomuzikologuinjohur Vasil LTole, u informova se me 11 prill 2013, në sallën e aktiviteteve të Qendrës së Kulturës, Medias dhe Botimeve të Mbrojtjes(QKMBM) në Tiranë, institucion në varësi të Ministrisë së Mbrojtjes, do të organizohen veprimtari kushtuar Bandës muzikore të Vatrës. Veprimtaria do të jetë komplekse; do të ketë një Ekspozitë fotografike kushtuar Bandës Vatra, si themel i Bandës së Shtetit Shqiptar,një tablo për aktivitetin e bandave të tjera muzikore në Shqipëri, ekspozitë me fotografi që përfshijnë shek. XIX deri në ditët e sotme.

Po ashtu do të organizohet edhe një Akademi Përkujtimore kushtuar krijuesit të bandës, kompozitorit Thoma Nassi dhe rolit të bandës në zhvillimet muzikore dhe politike në Shqipërinë e viteve 1920- 1930, ku do të referojnë studiues të njohur të kësaj fushe Eftim Dodona, Frederik Stamati, Koço Gjipali dhe Vasil S. Tole.

Me këtë rast iështë propozuar Ministrit të Mbrojtjes z. Arben Imami, që të dekorojë me “Medaljen e shërbimeve të veçanta” banden muzikore shqiptaro-amerikane “VATRA” dhe themeluesin e saj Thoma NASSI per rolin e tyre të jashtezakonshëm në Luftën e Vlorës-1920 dhe në krijimin më pas të Bandës zyrtare të shtetit shqiptar, sot Orkestra Frymore Kombëtare e Forcave të Armatosura.
Në mjediset e jashtme të QKMBM-së (ish-Shtëpia Qendrore e Ushtrisë), në përfundim të aktivitetit parashikohet organizimi i një koncerti festiv nga Orkestra Frymore Kombetare e Forcave te Armatosura-OKFKA. Federata Vatra do të japë kontributin e saj me materiale fotografike dhe arkivore në këtë veprimtari.

SI LINDI BANDA E VATRËS

… Është rasti që të ndjekim gjurmët e Bandës së Vatrës nga Worcester-i, Massachusetts në Shqipëri.

Banda muzikore me emrin”Vatra” kishte për themeluesThoma Nassi.Ajo lindi në Worcester, Massachusetts, më 11 dhjetor 1917. Kjo e dhënë vjen nga themeluesi i saj Profesor Nassi, ndërsa në një shkrim të botuar në gazetën Dielli në prill 2012, me bashkautorë Frederik Stamati dhe Ariola Prifti, jepet data 17 dhjetor 1916, ndërkohë që po aty konfirmohet se në vulën mbi instrument është stampuar data 11 dhe jo 17.Logjikisht mbetet dat 11 dhjetor si ditëlindje e kësaj bande. Në kujtimet që ka lënë pas Thoma Nassi e përshkruan bandën Vatra si një krijesë që e kërkoi koha.Ajo përbëhej nga emigrantë të zakonshëm që nuk kishin as përvojë dhe as dije muzikore. Natyrisht që kishte edhe njerëz të dijshëm në të, sic ishte dhe kompozitori i Hymnit të Vatrës, Ajdin Asllani, i diplomuar në Bukuresht. Por pjesa më e madhe ishin punëtorë që punonin tërë ditën në fabrika, por me vullnet dhe dëshirë arritën që brenda një viti të mësonin dhe të përballonin me sukses koncerte të shumta në Boston, Worcester, New Bedford, Massachusetts, në Camp Devens, në Portland, Biddeford, në Maine, dhe në qytete dhe qyteza të tjera, koncerte të cilët u dhanë për llogari të Kryqit të Kuq Amerikan dhe organizatave të tjera të bamirësisë.Ndërkohë ekzistonte në SHBA dhe një bandë tjetër muzikore e djemëve shqiptar të Amerikës, në Jamestown në New York, e cila drejtohej nga korçari tjetër, Thoma Vishnja.Kjo quhej banda “Sofia” për nder të Mbretëreshës Sofia, e shoqja e Princ Wiedit dhe ishte krijuar që më 1915.

Në pranverën e vitit 1920 ishte hedhur idea e dërgimit të njëgrupimi të konsiderueshëm emigrantësh në Shqipëri për të ndihmuar çështjen kombëtare.Prej kohësh nën drejtim e Aqif Përmetit kishin nisur përgatitjet për stërvitjen e trupave vullnetare dhe rreth 120 ushtarë ishin të gatshëm për t’u nisur drejt Shqipërisë.Bashkë me ta ishte hedhur ideja qëtënisej edhe banda muzikore e Vatrës, si dhe disa atdhetarë të dijshëm, që me kontributin e tyre do t’i ndihnin çështjes kombëtare.

Problemi qëndronte se kush do ta drejtonte bandën muzikore të Vatrës? Thoma Nassi ishte i vetmi që kishte përvojën e duhur dhe njohuri profesionale.Ai asokohe sapo qe liruar nga ushtria amerikane, ku kishte shërbyer si drejtues i një orkestre.Nassi e kishte një arsye njerëzore që të hezitonte për t’u nisur, pas lirimit nga shërbimi ushtarak ishte martuar. Në shënimet e lëna në formë kujtimesh ai e pohon se “nusja e re ishte një arsye hezitimi”, por për shkak se banda nuk mund të shkonte pa drejtuesin e saj dhe se ai ishte i vetmi që mund ta kryente atë detyrë,i dha fund mëdyshjes dhe u nis së bashku me grupin muzikor.

Udhëtimi u realizua me një anije italiane, por italianët u nxorën shumë pengesa gjatë kalimit në Itali, siç u nxorën edhe në Shqipëri, ku ishpallën ”persona non grata”. Pas një qëndrimi të shkurtër në Brindizi, anija u lejua që të nisej drejt portit të Durrësit. Populli i priti me brohoritje në port, edhe pse italianët që atë kohë mbanin të pushtuar Durrësin, e shtuan përshëprimën dyshuese për misionin e tyre. Duke qenë se përveç Durrësit, italianët mbanin të pushtuar edhe Vlorën, Tepelenën, Sarandën e Gjirokastrën, i shihnin dhe i trajtonin si persona të dyshmtë bijtë e shqiptarëve të Amerikës. Pas një qëndrimi disaditorë në Durrës u nisën me kamionë drejt Tiranës, ku populli, qeveria e përkohshme dhe klerikët i pritën me brohoritje, lule dhe bujari. Qeveria e kishte kuptuar vlerën e një turneu të bandës së Vatrës për të rritur moralin e popullatës dhe për ta bërë atë më koshiente për çështjen kombëtare, që ishte e kërcënuar.

KONCERTE NGA SHKODRA NË GJIROKASTËR, ELBASAN, DELVINE DHE NE DRASHOVICE,KU ISHTE NDEZUR LUFTA E VLORES

Pas qëndrimit në Tiranë, banda e Vatrës u ftua që të jepte koncerte në qytetet e mëdha të Shqipërisë. Këshilli i Regjencës, që drejtonte vendin, në të cilin bënte pjesë edhe Sotir Peci, e kishte kuptuar fare mirë dobinë e koncerteve të bandës së Vatrës, prandaj kërkoi që koncertet të shtriheshin në të gjithë Shqipërinë. Vetë Sotir Peci e njihte mirë zjarrin e atdhetarisë të shqiptarëve të Amerikës, sepse ai kishte kontributin e vet, krahas Petro Nini Luarasit, Fan Nolit, Faik Konicës dhe patriotëve të tjerë. Gazeta “Kombi” që pat botuar Peci në Amerikë kishte pjesën e saj në rritjen e ndjenjës kombëtare tek shqiptarët e Amerikës.

Pas Durrësit dhe Tiranës, banda e Vatrës u ftua që të jepte koncerte në qytetin e lashtë me plot kulturë e tradita muzikore, Shkodër. Pritja e shkodranëve ishte e mrekullueshme.Bashkë me bandën këndonte dhe populli.Pas Shkodrës, banda u zhvendos në qytetin e Elbasanit.Edhe aty u dhanë koncerte që u mirëpritën nga elbasansit, të shquar për tradita muzikore dhe arsimore, me të parën shkollë Normale.

Edhe pse italianët i paraljmëruan që të mos udhëtonin drejt jugut, banda e Vatrës, nuk u ndal.Ajo shkoi në Delvinë dhe në Sarandë, ku dha koncerte të suksesshme dhe e bëri popullin për vete. Gjirokastra u bë vendqëndrimi i djemëve muzikantë nga Amerika. Edhe pse aty ishte vendosur komanda italiane që i ndiqte me rreptësi lëvizjet e bandës, koncertet nuk u ndërprenë.Problem mbetej Tepelena.Garnizoni Italian ishte vendosur në kalanë e lashtë të Ali Pashës.Djemtë e ardhur nga Amerika e morën në sy rrezikun dhe u bënë gati të niseshin drejt Tepelenës.Bashkë me ta ishin dhe vullnetarët, bijtë e vatranëve. Forcave u prinin dhe dy gjeneralë shqiptar tëish ushtrisë turke. Ndërkohë i gjithë populli ishte ngritur në këmbë për të nxjerrë italianët jashtë kufijëve.Prania e bandës së Vatrës dhe e djemëve vullnetarë të veshur me uniformat karakteristike të përgatitura në Amerikë, shërbeu si një shembull frymëzimi për të mbushur radhët e ushtrisë popullore në Luftën e Vlorës.

BANDA E VATRES DHE DELEGACIONI I LIDHJES SE KOMBEVE NË KORÇË

Dukej se italianët që nuk donin të lëshonin Vlorën dhe rrethinat, Tepelenën dhe Sarandën, ia kishin shkelë syrin grekëve për trazira dhe pretendime në Korçë, Bilisht, Ersekë dhe Përmet.

Në këto rrethana Qeveria i propozoi bandës së Vatrës dhe ushtarëve vullnetarë shqiptaro-amerikanë një zhvendosje në Ersekë, Përmet dhe Korçë, ku konflikti ishte i ndezur.Si në Përmet ashtu edhe në Ersekë shqiptaro-amerikanët u pritën me brohoritje dhe thirrje gëzimi.Hyrja në Korçë ishte e jashtzakonshme. Ja se si e përshkruan këtë moment Thoma Nassi: Banda ” Vatra” ka luajtur triumfalisht dhe me krenari në Korçë, e rrethuar nga të dyja anët nga korçarët, të cilët na mbuluan me një shi lulesh, me thirrje gëzimi dhe lot. Korça ishte duke u përgatitur për t’u bërë ballë grekëve të cilët ishin të mobilizuar në pikat kufitare në afërsi të Bilishtit.Presidenti i grupit tonë, Kosta Pano, kaloi shumë netë pa gjumë në biseda me oficerët shqiptarë dhe mbrojtësit në kufi, në pritje të një konflikti të pashmangshëm.”

Është koha kur Lidhja e Kombeve, duke kërkuar për të shmangur gjakderdhjen, dërgoi një delegacion në Korçë nën udhëheqjen e profesorit Sederholm.Delegacionit i ishte dhënë autoriteti për të zgjidhur mosmarrëveshjet ndërmjet Shqipërisë, Italisë, Greqisë dhe, mbi linjat kufitare të përhershme. Grekët pretendonin në mënyrëabsurde se Bilishti, Korça, Erseka e Përmeti ishin populluar nga grekë.

Delegacioni i Lidhjes së Kombeve ishte i impresionuar pozitivisht nga prania e Bandës së Vatrës dhe vullnetarët e ardhur nga Amerika. Ata u bënë pjesmarrës të koncerteve. Banda filloi të lunate nga dy koncerte nëjavë në qiell të hapur në Kopështin e Themistokli Germenjit. Programet e koncerteve përbëheshin nga pjesë të muzikës klasike,nga një uverturë, një pjesë simfonike, zgjedhje operistike (zakonisht Wagner),si dhe pjesë nga Shtraus, dhe këngë shqiptare, ku shoqëronte dhe komuniteti i pranishëm.Korçarët, të veshur me rrobat më të mira që kishin, merrnin pjesë familjarisht në këto koncerte dhe duartrokisnin me zjarr e brohoritje.Dashuria e njerëzve për muzikën ishte fenomenale, ndërkohë ndjenja kombëtare kishte pjesën e vet në ato koncerte.

Në kujtimet e veta Prof. Thoma Nassi shkruan se nuk iu shua nga kujtesa nata e Krishtlindjeve në Korçë. Iu desh që tëpërgatitej , të përkthente në gjuhën shqipe tekste të këngëve dhe t’ua mësonte 60 pjestarëve të korit, të cilët i përvetësuan tekstet dhe muzikën në një kohë rekord, ndërkohë që banda lunate pjesë orkestrale. Kjo ishte shfaqja e parë e një oratoriumi në Shqipëri.Pjesmarrja ishte e jashtzakonshme.Gjithandej brohoritje dhe kërkesa për të përsëritur çdo numër të programit.

Gjatë kësaj periudhe, delegacioni i Lidhjes së Kombeve ishte pranë bandës dhe mori pjesë në koncerte, sidomos Profesor Sederholm, i cili ishte një admirues i zjarrtë Wagner. Ai dhe maestro i bandës së Vatrës, Nassi, u bënë miq, sa profesori shkonte edhe në shtëpinë e Nassit dhe i gëzohej traditës dhe kuzhinës tradicionale shqiptare, si dhe librave të pakta që kishte sjellë nga Amerika.

Në bisedat që bënte me Profesor Sederholm, Nassi ka guxuar dhe i ka kërkuar atij t’i thoshte diçka për të ardhmen e qyetit të lindjes, Korçës. Në intimitet, Profesor Sederholm e paralajmëroi Nassin, që të ishte i kujdeshëm, që të mos e dëmtonte çështjen kombëtare, por i shfaqi mendimin e tij se Kombi shqiptar, që kishte nxjerrë luftëtarë trima, që kishte nxjerrë pjestarët e kësaj bande të mrekullueshme, që kishin aq dashuri për muzikën, që kishte nxjerrë ata djem vullnetarë që kishin lënë Amerikën për të ndihmuar Atdheun, e meritonte lirinë.

Thoma Nassi shkruan në kujtimet e tij se ishte i sigurtë se rekomandimet e Profesor Sederholm, kishin luajtur rolin e tyre përcaktuese për lirinë e Korçës me rrethinat.

Banda e Vatrës, jo vetëm që i dha gjallëri jetës kulturore në Korçë, por ajo nxiti dhe krijimin e grupeve dhe bandave të tjera muzikore. Kështu u krijua “Banda e Korçes” nga studentët e rinj, dhe në një periudhë të shkurtër kohe, filloi të japë koncerte. Nisi organizimi i festivalit të Muzikës.U vu në skenë Opera e parë shkurtuar,”Il Trovatore” etj. Në këtë ambjent të etur për kulturë Thoma Nassi kompozoi shumë këngë, tekstet e të cilave u shkruan nga shqiptarë të njohur të kohës, si Kristo Floqi, Remzi Ojteze, Ali Asllani, dhe të tjerë. Këto këngë të reja u përhapën me shpejtësi rrufeje në të gjithë Shqipërinë.

NGA KORÇA NË DRASHOVICË, KU ISHTE NDEZUR LUFTA E VLORËS

Kur vera kishte nisë të nxehte dhe banda e Vatrës ishte bërë si e shtëpisënë Korçë, vjen një thirrje nga Vlora, ku bëhej luftë. Ishte qershor 1920.Përmes një telefonate u kërkohej zhvendosja në Vlorë për të dhënë koncerte me qëllim që t’u ngrihej morali forcave që luftonin furishëm në Tepelenë, Drashovicë dhe kodrat përreth qytetit të Vlorës.

Kjo luftë e pashembullt, ku luftonte një popull i vogël dhe i paarmatosur me një fuqi të madhe kishte marrë përmasat e një betejë epike dhe kishte tërhequr vëmendjen e të gjithë botës. Ndër korrespondentët e huaj që mbulonin luftën, shquhej Edsel Mowrer, që shkruante për Chicago Daily News dhe Washington Post. Dukej se të gjithë korrespondentët ishin në anën e shqiptarëve ,trimëria e të cilëve përshkruhej me nota epizmi.Luftëtarët shqiptarë kishin tërhequr vëmendjen kur me brucat e tyre të leshta hidheshin mbi barrikadat me tela me gjemba, duke iterrorizuar italianët. Të gjitha këto tërhoqën vëmendjen e djemëve shqiptaro-amerikan që u bënë dëshmitarë dhe luftëtarë të një lufte epike.

Nasi na përcjell informacionin se Banda e Vatrës ishte e vendosur në Drashovicë dhe ishte e mbështetur nga Kryqi i Kuq Amerikan nën drejtimin e Charles Hollingshead, i cili më vonë organizoi Shkollën Teknike në Tiranë. Banda shkonte dhe jepte koncerte në front. Kishte raste, ku jepeshin dhe dy ose më shumë koncerte në ditë. Pjestarët e bandës gjatë kësaj kohe ndihmuan edhe në Spitalin e Kryqit të Kuq, duke u kujdesur për të plagosurit e tëdy palëve, shqiptarë dhe italianë.

Në shënimet e Thoma Nassit vijnë edhe të dhëna për luftën, si psh fakti që nëfshatin Vajzë të Vlorës luftëtarët shqiptarë kishin kapur robër 400 italianë.Problem mbetej ushqimi i tyre dhe transportimi për në Vlorë. Po ashtu Nassi kujton:” Kam bërë disa udhëtime në Vlorë me z Hollingshead dhe vura re demoralizim të plotë të ushtrisë italiane nga njëra anë, dhe luksin në të cilin jetonte Komandanti i Përgjithshëm, Gjeneral Piacentini, në një nga pallatet në Vlorë.”Komandanti i Përgjithshëm na ftoi të ulemi në tryezë me të, dhe ne e bëmë këtë. Natyrisht,unë isha i maskuar si një nga pjestarët e personelit tëKryqit Kuq Amerikan. Sikur Komandanti i Përgjithshëm t’mëkishte njohur se unë isha një shqiptar “spiun”, fati im do të kishte qenë i dyshimtë!”

Nassi kujton se ato kohë një poezi e bukur i rrëmbeu zemrat e shqiptarëve, ajo ishte poezia” “Vlora, Vlora, bjeri më të lumtë dora.”, të cilën gabimisht ai ia atribuon si autor Bajrma Currit, por në fakt ishte poeti i njohur vlonjat Ali Asllani.Teksti e impresionoi Thoma Nassin, i cili vendosi që t’i kompozonte muzikën dhe kënga u bëshpejt shumë popullore dhe u përhap në të gjithë Shqipërinë.

Sipas Dorothy Thompson, në një prej transmetimeve tëradios së saj, “Shqiptarët kishin kënduar ‘Vlora, Vlora’, ndërsa ishin duke sulmuar italianët.” Ditën e përfundimit të luftës, ku italianët u tërhoqën në ishullin e Sazanit, Banda e Vatrës ishte në krye të marshuesëve fitimtarë, duke kënduar”Vlora, Vlora…!”.Populli i priti më brohoritje e thirrje gëzimi.Të vegjlit shquheshin duke kënduar bashkë me bandën.

Pas përfundimit të Luftës së Vlorës, banda u kthye sërish në Korçë, ku dha një kontribut të jashtzakoshëm në gjallërimin e jetës kulturore dhe artistike.Vetë Thoma Nassi, i cili u vendos në Tiranë, inspiroi zhvillimin muzikor të vendit.Përmes Ministrisë së Arsimit ai organizoi mësimin e muzikës nëtë gjitha shkollat e vendit. Po ashtu stimuloi artistët e rinj, që vinin nga Shkodra apo Korça si: Kristaq Kono, Juri Trebicka, Luigj Filai, Kristaq Antoniu etj. Ai bashkëpunoi me Fan S Nolin dhe me Ahmet Zogun. Për të dy flet plot simpati për njohuritë dhe shijet muzikore”. Këngët e Nassit u bënë shumë të njohura në Shqipëri si: “Kenga e Mullirit”, “Kenga e Bariut” dhe “Kater Valle” etj.

***

Pas gjashtë vitesh kontribut të jashtzakonshmë, në mesin e vitit 1926 Thoma Nassi vendosi që ta linte Shqipërinë dhe së bashku me bashkëshorten dhe tre fëmijët që duheshin shkolluar u kthye në Amerikë.Ndërkohë Banda e Vatrës e kishte kryer shërbimin e saj dhe ishte kthyer në Bandë e Shtetit Shqiptar. Pat disa konflikte mes Vatrës dhe Shtetit shqiptar, konflikt që u debatua edhe ne Parlament, që ishin të natyrës financiare, kush do t’i paguante pjestarët e bandës, që patën lënë Amerikën për të t’i shbyer shtetit shqiptar. Gjithësesi banda i shërbeu Republikë si bandë e saj deri në vitin 1934, kohë kur u ngrit banda e re me përzgjedhje profesioniste me një konkurs ndërkombëtar.

Po kush ishin anëtarët e Bandës së Vatrës? Duke qenë se nuk e disponojmë listën e plotë të anëtarëve, nuk është as në rekordet e arkivit, po përdorim një listë të anëtarëve të Bandës gjatë fushatës për shpëtimin e Shqipërisë, organizuar nga VATRA, për të rikthyer pavarësinë e humbur të shtetit shqiptar. Tek lista e kontributorëve gjenden edhe listat e dhuruesë të Bandës së Vatrës, pa pretenduar se kjo ëhtë lista e plotë.

Kontributi i bandes “Vatra” me 3 Qershor 1917, ne Fushaten “Per Shpetimin e Shqiperise”: BANDA “VATRA” , WORCESTER, MASS.

Profesori Thoma Nasi $ 10

Kosta Pano $ 15

Vangjel Sotir $ 25

Zissi Morçka $ 10

Loni Treska $ 10

Kristaq Koço $ 10

Koli Morçka $ 10

Sotir Tërpatsi $ 10

Zissi Stavre $ 10

Petraq Th. Peci $ 10

Vasil Kristo $ 10

Petro Ndina $ 5

Petro Themistokli $ 5

Sami Isuf $ 10

Rauf Grapshi $ 15

Dhimitri Kristo $ 5

Kosta Shoqo $ 5

Lambi M. Qirjako $ 10

Stavre Z. Boboshtica $ 10

Kristaq Vasil $ 10

Lazo Shagla $ 10

Bajram Konispoli $ 10

SOT, FAMILJA KULLA PRET NGUSHËLLIME NË WATERBURY,CT

September 9, 2019 by dgreca

Familja KULLA në WATRBURY njofton komunitetin se shërbimet funerale për njeriun e tyre të dashur Sami KULLA, i cili ndërroi Jetë të Shtunën me 7 Shtator 2019, do të kryhen sot, ditën e Hënë 9 Shtator 2019 nga ora 5:30 deri në 8:30 p.m. në Shtëpinë Mortore- The Albini Family Funeral Home- që ndodhet në adresën:, 430 Chase Parkway, Waterbury, Connecticut- 06708.
Ceremonia e varrimit do të organizohet të Martën me 10 Shtator 2019 në Shtëpinë Funerale- The Albini Family Funeral Home, ndërsa arkivoli me trupin e të ndjerit do të përcillet në New Pine Grove Cemetery në Waterbury, pas ceremonisë në Funeral Home, që nis në orën 10.00 A.M.

***

Po sjell nje fragment nga shkrimi qe kam publikuar ne gazeten ILLYRIA,12 vite me pare, shkrim historik qe i kushtohet familjes KULLA. Shkrimi -dossier titullohej”“Kulla”, fisi që u ndëshkua pse priti Mbretin kur la Shqipërinë…

NGA DALIP GRECA

(Vijim)

****

Arratisja e vëllait të vogël, Nazmiut

Fati i familjes Kulla qe i paracaktuar që me arrestimin e Ganiut dhe Ajdint, që përfunduan në plumba. Pas tyre qe radha e Xhevitit që kurrë nuk arriti ta kuptoi se çfarë faji kishte kryer; më pas do ta kishte radhën që të hynte në burg Beluli. I vogli i vëllezërve, Nazmiu, e përjetoi thellë dramën e më të mëdhenjëve. Zemra do t’i dridhej kur do të mësonte pushkatimin e Ganiut dhe Ajdinit. Viti 1945 do ta gjente aty në vendlindje në Zemblak, por jo në shtëpinë që i kishin lënë trashëgim të parët. Që andej i kishin nxjerrë sapo kishin ardhur në fuqi komunistët. Ata jetonin në haur kafshësh. Jetën mezi e shtynin. Gjithçka u qe konfiksuar, pasuria, shtëpia, bagëtia. Edhe pse ua patën sekuestruar pasurinë sërish u kërkonin të paguanin tatimet e larta të shtetit. U detyruan që të shisnin deri edhe kalin e vetëm që u patën lënë. Çdo ditë jeta bëhej më e vështirë. Sa lanin një plan mbërrinte tjetri. Kërkonin t’i gjunjëzonin. U duhej që të blinin misër në treg të Elbasanit me çmim të kripur dhe të lanin planin e tatimit që u vinte shteti.Por mbi të gjitha jeta ishte e pasigurtë, cdo njerin nga fisi Kulla po e arrestonin radhazi.

– Në këto kushte Nazmiu thuri në mendje planin e arrastisjes, të cilin e realizoi me shumë kujdes. Me vete mori edhe dy nipërit, të cilët kërkonte që t’i hiqte nga thonjtë e diktaturës, e cila nuk kishte për t’u rezervuara tyre të ardhme tjetër veç atë të parardhësve që i pat rrasur burgjeve. Nipërit qenë djem të vegjël; Muhameri dhe Samiu .Rruga e vështirë e mërgimit për ta nisi me arratisjen në Greqi. Forcat e matanë kufirit, i cuan në kampin grek. Muhameri dhe Samiu, që qenë fëmijë, e ruajnë ende në kujtesë kapërcimin e vështirë të kufirit dhe vështirësitë e jetës nëpër kampet greke. Për tre vjet Nazmiu me të dy nipërit do të përballej me jetën e vështirë të kampeve greke. Pas tre vjetësh ai do të merrte rrugën për në Gjermani. Aty do të qëndronin edhe dy vjet të tjera derisa, pas dy vjetësh do t’i merrnin amerikanët dhe do t’i nisnin drejt kontinentit të largët, ku do të kalonin gati 50 vjet pa i parë dhe pa marrë lajme për pjesën tjetër të familjes e cila ndërkohë dergjej ca ndër burgje e ca ndër kampe internimi e ferma bujqësore në zona të izluara, nga ku të mos kishin mundësi që të arratiseshin. Beluli, më i madhi i djemve të Jonuzit, kaloi jetën nëpër kampe; në Peqin, në Bishqem, në rrethinate Divjakës, për të përfunduar në kampine Savrës, ku edhe do të vdiste. Në rrethinat e Lushnjës qe i internuar edhe Nesheti me Vedatin. Lufta e klasave i kositi të gjithë, edhe kushërinjtë do të përfundonin kampeve të internimit. Mediu dhe Tefiku, bijtë e Sabriut , u internua në Çermë, Savër, Gjazë të Lushnjës.

– Ditët e para të përmbysjes së sistemit komunist fisin Kulla e gjeti të shpërndarë; ca në Amerikë, ca në Kanada , ca në Austri, ndërsa një pjesë ende dergjeshin kampeve të përqëndrimit apo në zonat e izoluara bujqësore.

Sami Kulla:U arratisëm jo për të fituar dollarë

– Sami Kulla, në bisedën që bëmë të dielën pasdite me 4 prill më sqaron se është arratisur nga Shqipëria jo në moshën 12, por 15 vjeçare. Atëherë shteti e kishtë dërguar që të punonte vullnetar në hekurudhë.

– – Ndodhesha në Fushë-Mbret, kujton ai. Nazmiu qe ushtar atëherë dhe e njihte mjaft mirë vijëne kufirit. E dinte shumë mirë se kur dhe si duhet të kalohej kufirit, megjithse nuk qe gjë aq e lehtë. Na u desh që të kalonim 6 seri të minuara. Por gjithçka kaloi pa pasoja ngaqë së bashku me ta ishin edhe Bilal Kalaja me të shoqen Shega, Doko Kalaja, Alithemiu, që qe specialist i minave, përvojë që e kishte fituar në ushtri.Kalimi i kufirit u bë me 3 shtator 1950

– Bashkimi me të afrmit e tjerë, Samiu kujton se u bë në kampin e Lavros, Greqi. Ai kujton se atëherë pati një ftesë nga vajza e Ganiut, babai i sëcilës qe pushkatura me 20 qershor 1945. Ajo pat ikur shpejt në Kanada dhe e ftoi edhe Samiun që të shkonte atje. Por përgjigja e Samiut qe e prerë:- Ne nuk kemi lënë Shqipërinë për të fituar dollarë, ne kemi dalë që të armatosemi, të stërvitemi dhe të kthehemi që të çlirojmë Shqipërinë nga Komunizmi.

Kur morëm rrugën për jashtë Shqipërisë ne kishim dëgjuar për krijimin e Komitetit Shqipëria e Lirë dhe mendonim se duhej të përgatiteshim për t’u rikthyer për ta çliruar vendin, por ashtu si rrodhën ngjarjet qe e pamundur.

Dështimi i desantimeve, tradhëtia e anglezit Filbi, kapja e Hamit Majanit , loja e Sigurimit Shqiptar, bëri që të kërkonim rrugë të tjera nëpër botë… Dhe Samiu mori rrugën drejt Francës, ku qëndroi shumë vite, më pas do të shkonte në Kanada, e pasi do të rrinte ca vite edhe atje, do të merrte rrugën drejt Amerikës…… Kudo që shkoi, Samiu la gjurmët e derës dhe fisit nga vinte. Pronari francez edhe tani e kujton sjelljen e tij ët përsosur. Madje, para ca kohësh, kur një grup specialistësh të bujqësisë(agronomë) nga Shqipëria kishin shkuar në Francë, pikërisht në zonën ku ka pas jetuar dhe banuar Samiu, pronari francez, pasi i kishte pyetur se nga vinin, kishte lëvduar shumë shqiptarin Sami Kulla, që dikur kishte punuar për të. Shqiptarët e kishin ndjerë veten të përkëdhelur në sedër dhe njëri prej tyre i kishte telefonuar Samiut. Dhe ia kishte rrëfyer me krenari lëvdatëne francezit…

Ndërsa kur ishte në Kanada, nuk numërohen rastet e bamirësisë së tij ndaj shqiptarëve. Kur gazetat e Torontos flisnin për një shqiptare që mbeti rrugëve pas aksidentimit të të shoqit, dhe pa mundësi jetese, Samiu iu gjend për shumë kohë, derisa i shoqi iu rimëkëmb. Nuk është ky i vetmi rast, ndërkohë që në Cunnectikat, ku është vendosur prej kohësh, nuk numërohen mirësitë e tij ndaj shqiptarëve të porsa ardhur.Derë e hapur këtu në Amerikë si dikur dera e madhe në Zemblak…

Syrgjynosja e së shoqes dhe të birit të Ajdin Kullës

Në kohën kur Ajdin Kulla përgatitej për jetën e përtejshme; në kohën kur ai shkruante testamentin e tij të pavdeksisë, e shoqja Fidaria, qe nuse e re. Në testamentin e tij Ajdini lë vend edhe për shoqen e jetës, fatin e tij, që e pat dashur aq shumë. I ka shkruar përmes Testamentit nënës së tij, padyshim dhe vëllezërve. U është lutur përmes rreshtave të asaj letre-testament:”Pyeteni nusen nëse mbas pushkatimit tim ajo do të dëshirojë të qëndrojë e pamartuar apo jo….”

Shoqja e tij e jetës, Fidaria nuk u nda nga fati i saj i parë, edhe pse ai kishte ikur nga kjo botë aq shpejt. Bashkshortja besnike e lidhi jetën e vet, me djalin Jonuzin dhe me vajzën Luden.Mëma e gjorë u lidh fort pas fëmijëve dhe i mbrojti ata nga të këqiat e asaj jete plot rreziqe;për 40 e ca vjet jetuan të internuar në kodrat e Dumresë, diku në rrethinat e thella të Belshit.

Pikërisht i biri i Ajdinit, Jonuz Kulla, që mban emrin e Jonuzit, luftëtarit që pat komanduar trimat e asaj ane, të cilët patën luftuar kundër turqëve, grekëve, bullgarëve, i pat treguar profesorit të shquar, historianit të Kosovës, Zekeria Cana, aktakuzën e tmerrshme”Ajdin Kulla dënohet për agjitacion dhe propagandë, koshient për Shqipërinë Etnike!” Kjo ka ndodhur atë ditë, ku gjithçka qe ndryshe: Qe shembur komunizmi si sistem(I vetmi privilegj që u krijua për të përndjekurit që zhvarrimi dhe rivarrimi).

…. Ngjarjet zhvilloheshin po atje, ku qe hapur ajo gropa e madhe, ku me 20 qershor 1945 qenë pushkatuar si tradhëtar ata trima që ranë mbi njeri-tjetrin me thirrjen :”Rroftë Shqipëria…Rroftë Flamuri! Ndërsa Ai, 32 vjeçari, Ajdin Kulla, që në çastin e largimit nga burgu drejt vendvrasjes, i pat ngritur peshë zemrat e të burgosurve antikomunistë, duke u lënë amanet Shqipërinë. Ishin të njëjtat fjalë që i dolën nga gjoksi edhe në kohëpushkatimin:Amanet Shqipërinë! Pikërisht atë ditë të ngrohtë vere të vitit 1992, mizëri njerëz qenë mbledhur pranë gropës, ku preheshin të pushkatuarit e pafajshëm pse deshën Shqipërinë. Aty pranë gropës pat ardhë atë ditë edhe Fidaria 80 vjeçare, e cila 47 vjet të shkuara, në një natë pa hënë, pat rrezikuar jetën e vet. Ajo pat ardhur aty tek gropa së bashku me gra të tjera si; të shoqen e Zyhdi Tapisë, të bijën e Sheh Qerimit dhe gra të tjera dhe pasi patën hapur gropën, secilit trup i kishin vënë përbri nga një shishe të taposur me nga një letër ku shkruhej emri i seicilit. Ditën që u gërmua gropa pas 47 vjetësh, njerëzit shtangën kur i panë dy skeletet përmbys, ku krahu i njërit ende qëndronte mbi shpatullën e tjetrit, ishin ata; xhaxha dhe nip, Xha Ganiu, i quajturi beu i Zemblakut dhe i nipi, Ajdini.

Në atë ceremoni rivarrrimi, i biri i Ajdinit, nxjerr kopjen e Vendimit të Gjyqit, ku shkruhej e bardha mbi tëzezë:”Ajdin Kulla…Gjykata Ushtarake e dënon me vdekje… koshient i Shqipërisë Etnike”…

Po çfarë mendon sot i biri Ajdin Kullës-Jonuzi(i riu)?

Jonuzi e ka përjetuar gjatë humbjen e të atit, Ajdinit. Ai qe një ndër ata që së bashku me nënën dhe të motrën e provuan në shpinë peshën e vuajtjes. Ishin me baba të pushkatuar dhe kjo ishte e mjafët për t’u futur në radhën e të padëshiruarve të rrezikshëm. Por ai nuk do të flasë për vuajtjet e veta, të motrës dhe të nënës nëpër kampet e internimit.

– Ata na kishin vënë në shënjestër dhe ne ishim të destinuar që të vuanim, ndërsa një pjesë jona qe kontigjent për vdekje, më thotë ai dhe parashtron faktet: Pas pushkatimit të Xha Ganiut dhe tim eti, i erdhi radha që të arrestohej Beluli, Mediu, Tefiku, Hymeti.Po i vinin rrotull Nazmiut, vetëm ai pat mbetur dhe si duket ata kishin pritur që të rritej dhe pak. Kur ata po i afroheshin, Nazmiu mori nipërit dhe u arratis. Mos harro se një pjesë ashtu shpëtuan, duke u arratisur; kanë ikur 60 burra dhe gra prej Zemblakut.Nga shënjestra e diktaturës nuk shpëtuan as nipërit, thotë Jonuzi dhe rreshton emrat e Kullëve të tjerë:Hado, Enveri, Sefedini, Fikriu, Selmani, Qerimi….Kush s’mundi të largohej përfundoi në pranga; Faslli Kulla vdiq në tortura, qe vetëm 17 vjeç, se ç’farë i sajuan një aktakuzë koti; ka qenë korrier i diversantëve; Shaban Kulla kaloi 10 vjet në burg, sapo u lirua, vdiq….Jo vetëm nipërit, por edhe kushërinjtë u përcaktuan të padëshiruar. S’bënë përjashtim nga ky rregull as Feridi dhe Muhameri,(jo ky që u arartis) Ibrahimi, Avniu, Mustafaj…Një pjesë vdiqën internimeve si gruaja e Mediut, Kalemi dhe Hedija prindërit e Selmanit….

Pas hesh ca çaste Jonuzi shpërthen:- A e beson se ata, Ramiz Alia me të vetët e realizuan atë që deshën? Na përzunë të gjithëve nga Shqipëria, edhe ne që qemë nëpër kampe u detyruam të merrnim rrugët e mërgimit. Nuk na kanë kthyer asgjë nga pasuria jonë. Dhe kjo është bërë me qëllim të lig. A e ke vënë re se kosovarët janë më të lidhur me Kosovën? Ata janë të motivuar, kanë atje një tokë, kanë një shtëpi, kanë diçka, ndërsa ne asgjë nuk kemi tonën. edhe shtëpinë e madhe tonën, vetëm në letra e kemi…Pse ç’është Atdheu? Ja ajo shtëpia, ajo toka, që ende se kemi toonë…Atdheu nuk është në ajër…..

Vizita e Mbretit

Pushimi i Mbretit Zog i në shtëpinë e Kullëve në Zemblak është përfolur shpesh nga shtypi. Është e vërtetë se Mbreti ka qëndruar në atë shtëpi dhe është pritur me gjithë të mirat. Aty familja mbretërore ka qëndruar një natë. Pasi ata u plotësuan me dokumentacionin e nevojshëm nga pala greke, morën rrugën për matanë. Oficeri i Gardës Mbretërore Medi Kulla si dhe Gjeneral Aranitasi, shoqëruan oborrin Mbretëror deri në Follorinë.Por nuk është e vërtetë ajo që shkruan shtypi se gjoja ishte vetëm ajo vizitë që e bëri Zemblakun fshat me biografi të keqe. E vërteta është ajo që u shkrua në radhët e këtij shkrimi:Zemblaku qe një fshat nacionalist dhe bijtë e tij u çuan në plumb, ndërsa ata që mbetën gjallë provuan burgjet, internimet dhe survejimet. Është shkruar se Kullët nuk qenë me Mbretin, por qenë të inkuadruar me Ballin. Në të vërtetë Jonuz Kulla-Plaku, qe emëruar nga Mbreti Oficer rezerve. Ai, Jonuzi, qe krenar për këtë titull dhe e justifikoi atë deri në ditvdekjen e vet.

Në vend të mbylljes…

Familja e madhe Kulla, deri në kohën kur komunizmi nuk kishte ardhur në fuqi, jetonte e bashkuar në Sarajet e veta. Kjo familje me tradita fisnike , e njohur edhe për bujari në të gjithë zonën, numëronte në radhët e veta 43 pjestarë. Ajo qe krenare se futej ndër ato familje që i kishte dhënë Shqipërisë luftëtarë në çdo brez. Jo vetëm pse, Jonuz Kulla-Plaku, qe luftëtar i njohur dhe me çetën e tij pat firmosur në të gjitha luftrat: Në Kapshticë, me 1910, 1911, 1912, në Zvezdë, Pojan pat luftuar me bullgarët, ku la të vrarë luftëtarët e tij besnik Muharremin me gjithë të kushëririn,të atin e Mazarit e të atin e Hamdiut; të cilët qenë nipër të Jonuzit. Jonuzi me çetën e tij u përpoq të merrte hak për masakrat e grekëve, të cilët pasi mblodhën burrat e Plasës së Poshtme të Korcës, i futi të gjithë në xhami dhe i kositi me plumba;kurse fëmijët e vegjël i nxori në lëmë dhe i shtypi me kuaj…Jonuzi me çetën qe krahu i djathtë i francezëve për të mbrojtur Korçën. Në ato luftime Jonuzi do të merrte një plagë në këmbën e djathtë , që do ta linte me shenjë gjatë të gjithë jetës. Kur gjenerali francez u kërkoi korçarëve një njeri besnik që ta shoqëronte Korça zgjodhi Sabrinë, vëllanë e Jonuzit, pasi vetë Jonuzi tashmë e tërhiqte zvarrë këmbën e plagosur në luftë kundër austriakëve. Pas ngritjes së Flamurit në Vlorë, ku mori pjesë edhe Jonuzi, ngjarjet u çvendosën në Korçë. Themistokli Gërmenji bashkë me Jonuzin, marshuan me luftëtarët e tyre nga Pogradeci në Pllocë, në Potgorije, Shëngjergj, Pojan, Pendavinj, hynë dhe në Korçë dhe valvitën flamurin kuq e zi me shkabën dykrenare. Ka qenë ruajtur një fotografi hyrja e tyre triumfuese, por pas ’45-sës, fotografia e Jonuzit u hoq. Atij i qe prishur biografia, edhe pse pat vdekur që më 1931.

Parimi i luftës së klasave do ta gjakoste familjen Kulla, duke u hequr të drejtën e jetës disa prej pjestarëve të saj, të tjerët i stërmundoi dhe i syrgjynosi kampeve të internimit dhe burgjeve.

Ja bilanci i masakrimit të kësaj familje:

Të pushkatuar

1- Gani Kulla 1945

2- Ajdin Kulla 1945

3- Rapo Kulla 1945

4- Fuat Kulla 1951(Varur në litar)

5- Fazli Kulla 1951(Vdiq në burg gjatë torturave)

Të burgosur

1-Xhevit Kulla

2- Belul Kulla

3- Medi Kulla

4- Tefik Kulla

5-Hymet Kulla

6-Shaban Kulla

7-Ridvan Kulla

Pjestarët e tjerë të kësaj familje provuan jetën me apel nëpër kampet e internimit, punën e vështirë në zona të izoluara të Shqipërisë dhe mohimin e arsimimit të fëmijëve

Detaje nga një pjesë e vuajtjeve do të sjellë ditari i Xhevit Kullës, të cilin do ta botojmë në origjinal në numrin e ardhshëm…

Kristo Kirka, BASHKETHEMELUSI I VATRES DHA SHPIRT ME 28 PRILL….

April 28, 2019 by dgreca

Nga Dalip Greca/

Homazh për vatranët e martirizuar nga diktatura /

Federata Pan shqiptare e Amerikës Vatra dha gjithëçka për të shpëtuar Shqipërinë.Siç ka theksuar Faik Konica, një ndër shtyllat e Federatës në dhjetëvjeçarin e parë të Shekullit XX, sekretari i Komisionit të bashkimit të shoqërive që vepronin në SHBA më 1912,- “Vatra” mori përsipër të veprojë në vend të shtetit të vdekur shqiptar.

Federata Panshqiptare e Amerikes “Vatra”, ka bërë punë të mëdha për Shqipërinë: Delegatët e Shqipërisë që i shërbyen çështjes kombëtare në çastet më të vështira gjatë Luftës së Parë Botërore e më pas, u financuan nga “Vatra”. Ishin harxhet e Vatrës ato që financuan jo vetëm diplomatët shqiptarë, por edhe miq të Shqipërisë si dhe agjensi të huaja të specializuara që punuan në ato vite për të propaganduar çështjen kombëtare shqiptare. Protestat e shumta, telegramet dhe deklaratat e organizuara nag Vatra në SHBA për mbrojtjen e çështjes shqiptare pranë kancelarive, konferencave, forumeve ndërkombëtare, qenë jetike për kombin.

Sa për kujtesë të lexuesëve, në gjuhën e shifrave shpenzimet e “Vatrës” vetëm gjatë Luftës së Parë Botërore dhe pas saj arritën në 198.000.00 dollarë amerikanë, që për kohën ishin shuma të mëdha, ndërkohë qër shqiptarët s’arrinin të merrnin më shumë se 5-7 dollarë në javë.

Një kontribut i çmuar i Vatrës ishte ai për zgjimin e kombit dhe ndriçimin e vetëdijes kombëtare. “Dielli” dhe Federatës “Vatra”, zgjuan nga plogështia shekullore jo vetëm shqiptarët e Amerikës, por edhe ata të Shqipërisë.Ndihma që dha” Vatra” për arsimimin e shqiptarëve dhe kulturën kombëtare, janë të pamohushme. Më shumë se 200 mijë tekste shkollore për shkollat shqiptare i sponsorizoi “Vatra”, ndërkohë që nxiti botimin dhe përkthimin e dhjetëra veprave letrare, përkrahu materialisht dërgimin e studentëve shqiptarë në shkollat amerikane etj. Nga diaspora e Amerikës Shqipëria fitoi edhe Kishën Autoqefale Orthodokse, që u bë një nga shtyllat e forcimit të shtetit.

Pas Luftës së Parë Botërore, si dhe në prag të Luftës së Dytë Botërore, shumë prej vatranëve patriotë iu përgjigjën zërit të Atdheut, lanë Amerikën për t’i shërbyer Shqipërisë. Disa prej tyre u ndëshkuan nga diktatura komuniste që u instalua në Shqipëri, pa qenë fajtorë e pa u gjykuar si të atillë. Atdhetarët e orëve të para ranë në kurthin e diktaturës,e cila shumëzoi me zero kontributin atdhetar dhe sakrificat e mëdha që ata kishin bërë për Shqipërinë.

Është jashtë çdo logjike që atdhetarizmi të shpërblehet me plumba apo me burgime të rënda. Ajo “Vatër” që i kishte paraprirë formimit të shtetit të munguar shqiptar, ajo VATER, që mbrojti Shqipërinë përmes Amerikës në Konferencën e Paqes, merrte shpërblimin e dhunshëm duke u hequr të drejtën për të jetuar vatranëve patriotë, vetëm e vetëm pse nuk kishin pranuar idologjinë vëllavrasëse komuniste. Tre nga delegatët themeltarë të Vatrës; që së bashku me komisionin e bashkimit, sollën krijimin e Federatës; Kolë Rodhja, Kristo Kirka dhe Koço Kosta, u ndëshkuan prej diktaturës vetëm pse nuk u bënë bashkëpunëtorë të saj. Editori i Bahri Omari u pushkatua pa iu provuar asnjë lloj fajësie, Aqile Tasi, që për tetë vjet kishte qenë zyrtar e kryetar i Vatrës si dhe editor i Diellit, dhe pat lënë Amerikën për të pranuar detyrën e drejtorit të Bibliotekës Kombëtare në Tiranë e për të kontribuar në shtypin shqiptar, u dërgua në burgun e Burrelit duke u shpërblyer në mënyrën më çnjerëzore për atdhetarizmin e tij. Kristo Kirka, kryetar i “Besa – Besën”,krahu i djathtë i Nolit në krijimin e Kishës Autoqefale Ortodokse Shqiptare, delegate i krijimit të Vatrës, kryetar i degës së Vatrës në Boston, nënkryetar i Federatës më 1915, manager i Diellit më 1912, deputet në Parlamentin shqiptar për katër vite, nënprefekt në Himarë dhe Bilisht, kryetar i bashkisë së Korçës, ironikisht shpërblehet duke e dërguar në qelitë e ferrit të Burrelit, ku shpirti atdhetar iu shua pa nxjerrë një shenjë pendimi për ç’kishte bërë për kombin. Tek do ta vajtonte atdhetarin e orëve të para, bashkëvuajtsi i tij, poeti i antidiktaturës Arshi Pipa, do të klithte dhimbshëm:

Vdiq flamurtari i moçëm!

Çfaj kishte bërë Kolë Tromara,kryetar i “Vatrës” më 1916, kryetari i Vatrës më 1918, kryeministri i Shqipërisë, që i kishte dhënë Shqipërisë gjithëçka kishte të shtrenjtë? Po Andon Frashëri , editor i Diellit, Aqif Përmeti, menaxher i Diellit, Përse u ndëshkua Ali Kuçi, ai vatrani që u printe dhurusve për çështjen shqiptare duke dhuruar më shumë se të gjithë për shpëtimin e Shqipërisë nën thirrjen e imzot Nolit:”Jepni për Nënën”? Edhe shpirti i tij u shua në qelitë e errëta të dhunës.

Vatranët që kishin ndezur ëndërrën për mëvetësinë e Shqipërisë dhe kishin iluminuar shpirtrat e shqiptarëve për të ringjallur kombin e motit të madh të Skënderbeut, u martirizuan për të mos e tradhëtuar idealin kombëtar. Në memorien e historisë ata do të mbeten martirë të iedaleve kombëtare.

ATDHETARI QE DHA FRYMEN E FUNDIT NE DITETHEMELIMIN E FEDERATES

Me 28 prill 1955 pushoi së rrahuri zemra e atdhetarit të orëve të para, një ndër themeltarët e Vatrës dhe krah i djathtë i Nolit në themelimin e Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare, Kristo Kirka. Jeta e atdhetarit u shua në burgun politik të Burrelit, një ndër më të egrit e diktaturës komuniste shqiptare. Atdhetarit të orëve të para edhe sot e kësaj dite nuk i janë gjetur eshtrat. Vatrani që kishte vënë jetën në themelet e atdhetarizmit ndëshkohej në mënyrën më çnjerëzore. Cili komb tjetër i ka ndëshkuar atdhetarët në mënyrë kaq të përbindshme?
Kristo Kirka pat ardhë në Amerikë që më 1904. Ai qe një ndër atdhetarët që iu përkushtua kombit dhe ishte me fat që pat miqësi e aktivitet të përbashkët me Fan S. Nolin, Faik Konicën, Sotir Pecin, Koço Kotën, Elio Tromarën e të tjerë. Që më 1906 ai iu përgjigj thirrjes së Sotir Pecit e Fan S. Nolit për të ndihmuar gazetën”Kombi” e para gazetë e shqiptarëve të Amerikës dhe jo vetëm dhuroi, por edhe mblodhi ndihma për të.
Kur Noli do të dorëzohej prift në Nju Jork, Kristo Kirka ishte në komisionin dëshmus të ortodoksëve, së bashku me Sotir Pecin, Vangjel Miller, Gaqo Dushi e të tjerë.
Më 1908 Kristo Kirka është zgjedhur kryetar i Shoqërisë Besa-Besën. Detyrë që duket se e ka mbajtë dhe më 1910, ç’ka e dëshmon një letër e Faik Konitzës, e 11 shkurtit të atij viti,kur kryente detyrën e editorit të Diellit dhe i drejtohej me mesazhin”Shoqërisë Besa-Besën, kryetarit të palodhur të saj Kristo Kirka,pleqësisë së nxehtë, kurdoherë gati të bëjë detyrën e saj…”.

Kristo Kirka ishte delegate në të gjitha takimet themeluse të Federatës “Vatra” dhe në mbledhjen themeluse ai u zgjodh manager i Diellit.Ai kreu edhe detyrën e kryetarit të degës së Vatrës për Bostonin.
Atdhetari i përkushtuar gjatë të gjithë kohës ishte në krye të veprimtarive antigreke që organizonin shqiptarët e Amerikës. Madje në mitingun madhështor të 2 shkurtit 1913, në “Phoenix Hall” në Boston, organizuar nag Shoqëria Korçare “Arsimi” me përkrahjen e “Vatrës” ai ishte drejtus i mitingut kundër barabarizmave greke në jug të Shqipërisë.
Kristo Kirka sipas gazetës Dielli , 2 maj 1913, ishte në krye të një mitingu të organizuar në Boston në mbrojtje të kufijëve të Shqipërisë, reagim kundër vendimeve coptuse të Konferencës së Londrës.

Më 1914 ndodhet në Rumani dhe me delegacionin e shqiptarëve të Rumanisë shkon në Durrës dhe urojnë Princ Vidin. Po atë vit Kristo Kirkën e gjejmë në Korçë, ku komandanti hollandez, e emëron përgjegjës për punët publike. Gjatë përpjekjeve të grekëve për të aneksuar Korçën, Kristo Kirka ishte në krah të Themistokli Gërmenjit, me detyrë përgjegjës për mbrojtjen e postblloqeve të qytetit nga sulmet e andartëve grekë.Pas hyrjes së grekëve në Korçë, Kristo Kirka me atdhetarë të tjerë detyrohen të lënë vendin. Rikthehet sërish në radhët e Vatrës duke u bërë si më parë një përkrahës i zjarrtë i Nolit.Në janar 1921, Këshilli i Vatrës e ngarkon Kristo Kirkën përfaqësues të posaçëm të Vatrës në Shqipëri. Duke qenë një figurë që gëzonte besim në popull ai u zgjodh deputet i Korçës në Parlamentin Shqiptar për katër vite.Qeveria e Nolit e dërgoi konsull në Boston.
Në vitin 1933 riatdhesohet, caktohet nënprefekt në Himarë dhe më pas në Bilisht.Ishte i fundit kryetar bashkie i Korçës, para ardhjes në pushtet të komunistëve. Refuzoi ftesën për të marrë pjesë në Kongresin e Përmetit. Sapo komunistët hyjnë në Korçë, e arrestojnë, por e lirojnë pas një jave.Pas dy muajësh e propozojnë për kryetar fronti për popullaritetin që kishte; por sërish refuzon.Me 12 maj 1946 arrestohet dhe dënohet me 20 vjet burg. Pas 9 vitesh vuajtjesh në burgun e tmerrshëm të Burrelit, vdes, por trupi i tij nuk u kthehet familjarëve.Martiri mbeti edhe pa varr!
Poeti antikomunist, Arshi Pipa,bashkëvuajtës me Kristo Kirkën, do të shkruante aso kohe elegjinë përjetësuse: ”Elegji për atdhetarin Kristo Kirka”. Në vargje shpërthen dhimbja për atdhetarin dhe mllefi për diktaturën:

Vdiq Flamurtari i moçëm!
Si rrojti: vdiq me nder.
I pastër, i devoçëm,
E pa u përkulë nji herë.

Ndër qela- usos t’Burrelit,
Me dhunën e tradhëtarit,
Me njoll’n e kriminelit
Mbi ballin e atdhetarit

A u pezmatu, a u-lodh
Se ashtu u-shpërblye i pafati?
Se fëmija pranë s’ju ndodh
Se vorr, as vorr, nuk pati?

Nuk fali, nuk mallkoi.
Por kur fjala ju-pre
Ndigjuem qysh thellë ankoi:
“Për Flamur!…për Atdhe…!
Duke shfletuar kronikën e themelimit të Vatrës,nderojmë themeltarët dhe vatranët martirë që u persekutuan nga diktatura komuniste.Delegatët që themeluan Vatrën, Kolë Rodhja, Kristo Kirka, Koste Kosta,përfunduan burgjeve;ndërsa Bahri Omari, Kolë Tromara, Aqif Përmeti, u pushkatuan; në burg përfunduan edhe Aqile Tasi, Andon Frashëri e vatranë të tjerë…(DIELLI- Arkiv-Dielli)