Në gjuhën shqipe e përshtati:
Haxhi Dulla
Teksti dhe fotot nga: Tamara Jesionowska/
Kanë kaluar 211 vite nga vdekja e tij dhe është koha për të rikthyer kujtimin e tij. Në Lewiczyn, një fshat i vogël pak më shumë se pesëdhjetë kilometra larg Varshavës, më 3 qershor të këtij viti, me iniciativën e Shoqatës Polako-Shqiptare TPA, Shoqatës Polako-Kosovare Kos-Pol, me mbështetjen e Ambasadës së Republikës së Shqipërisë, dhe autoritetet e komunës Belsk i Madh, u organizua një ceremoni të vendosjes së luleve dhe ndezjes së qirinjve nën obelisk, në krye me një urnë, të mbuluar me një vello lindore. Obelisku ndodhet në varrezat e kishës. Mbishkrimi ka këtë tekst: Antoni Łukasz Crutta, cili vdiq në 1812, prehet këtu në Lewiczyn, vajza e tij Eliza Bedlińska, e martuar me gjeneral, vdiq në 1799 dhe Wojciech Piotr Bedliński, gjeneral-adjutant i Komisionit Ushtarak të Kurorës dhe këshilltar i Voivodeship Mazowieckie, vdiq në 1822. Mbi epitafin është vendosur saktësisht një epitaf të armëve të Crutts dhe Wieniawa Bedlińskes.
Shpresa Kureta, ambasadorja e Republikës së Shqipërisë, falënderoi autoritetet dhe banorët e komunës, të cilët bënë shumë përpjekje për përgatitjen e ceremonisë: Monumenti Crutta qëndron në Lewiczyn për gati dyqind vjet, që nga viti 1830. I mbijetoi shumë luftërave, por ishin famullitë dhe famullitarët e njëpasnjëshëm, autoritetet lokale dhe banorët e Lewiczyn që e mbrojtën dhe u kujdesën për të, përçuan histori për shqiptarin e jashtëzakonshëm brez pas brezi. – Ndjej gëzim dhe mirënjohje të jashtëzakonshme dhe personalisht, me gjithë zemër, dua t’ju falënderoj dhe mund t’ju përcjell falënderimet nga njerëzit dhe autoritetet e vendit tim për kujdesin dhe përpjekjet e jashtëzakonshme për të mbajtur Antoni Crutta-n në kujtim të gjallë. Më lejoni gjithashtu, të dashur miq, të shpall 11 qershorin (d.m.th., ditën e vdekjes së tij) si Ditën e Përkujtimit të Antoni Łukasz Crutt, në të cilën, çdo vit, do të vijë këtu një delegacion shqiptaro-polak i cili në Lewiczyn do të vendosë lule në varrin e Crutta-s dhe do të ndezë një qiri. Do të jetë gjithashtu një mundësi për t’u takuar dhe ideuar me autoritete lokale, historianë dhe banorë të rajonit për zhvillimin e aktiviteteve të përbashkëta polako-shqiptare në fushën e kulturës, turizmit dhe ekonomisë dhe Z. Krzysztof Kowalewski, përfaqësues i Zyrës së Komunës, Departamenti i Promovimit.
Dorota Horodyska : Grupi ynë polako-shqiptar përfshin ish-ambasadoren polake në Shqipëri – znj. Irena Tatarzyńska, konsull Nderi i Republikës së Shqipërisë në Poloni z. Paweł Michalak, aty është edhe z. Casimir Pulaski në Warka, Dhe së fundi jemi ne – anëtarët e Shoqatës Polako-Kosovare me nënkryetaren Tamara Jesionowska dhe anëtarët e Shoqatës Polako-Shqiptare dhe mua. Dorota Horodyska, presidente e Shoqërisë Polako-Shqiptare, theksoi: sot po takohemi te varri i Antoni Łukasz Crutta – së bashku – polakë dhe shqiptarë për t’i bërë homazhe. Jemi këtu sepse Łukasz Crutta, duke i shërbyer Republikës së Polonisë për vite me radhë, ka theksuar gjithmonë origjinën e tij shqiptare. Komuniteti polako-shqiptar nuk dinte për ekzistencën e Crutta-s për një kohë të gjatë. Ishin vetëm artikujt e historianëve rajonalist që na hapën sytë: Andrzej Roli-Stężycki, mjeku Remigiusz Matyjas, Krzysztof Perzyna, si dhe zëri i një banori të caktuar të Goszczyn.
Dua të shtoj se është diçka e jashtëzakonshme që Antoni Crutta na solli këtu dhe na bashkoi, se këtu, në Lewiczyn, gjetëm një copë Shqipëri. Falë kujtimit tuaj për Crutt, ne, polakë dhe shqiptarë, do të mund të vazhdojmë punën e tij së bashku. Dëshiroj të shpreh gëzimin tonë që me ne janë: Znj. Sekretare e Komunës Renata Ostatek, znj. Maria Walewskaą-Żółcik, drejtore e ekipit komunal të institucioneve arsimore në Belsk Duzy, znj. Ewa Łubińska, kryetare e Komisioni i Arsimit.
SI NGA NJË PËRRALLË ORIENTALE
Siç ka shkruar Andrzej Zygmunt Rola-Stężycki, studiues i historisë së Antoni Łukasz Crutta, një rajonalist, Cyt.: Historia për të është si e marrë nga e famshmja “Përralla nga një mijë e një net”. Çfarë mund ta lidhë Lewiczyn me këtë Orient ekzotik? Dhe përfshin shumë … Antoni Lukasz Crutta lindi në vitin 1727. (…) Ai rridhte nga një familje e vjetër fisnike shqiptare. Krut, i përmendur në foletë e Kakariq Krut dhe Krut Kakariq qysh në vitin 1416 dhe ndodhet në Zadarin e sotëm kroat. Përfaqësuesit e kësaj familjeje katolike u bënë të njohur në luftërat me turqit. Antoni Łukasz ndoshta vinte gjithashtu nga një nga familjet Krut që u vendosën në Venecia. Babai i tij ishte padyshim shqiptar dhe nëna italiane. Ai vetë gjithmonë e ka theksuar kombësinë e tij shqiptare..
Edukimi i mirë, njohja e politikës dhe ekonomisë së vendeve të Evropës Jugore dhe gjuhët orientale të përvetësuara gjatë udhëtimeve dhe shërbimeve të shumta, i mundësuan të ndërmerrte projekte shumë të përgjegjshme të porositura nga të mëdhenjtë dhe të fuqishmit e asaj kohe. Fama e tij u rrit, sepse gjatë periudhës së marrëdhënieve aktive me Orientin – veçanërisht në shekujt 16-18, njerëzit që njihnin gjuhët lindore ishin të domosdoshëm në ruajtjen e marrëdhënieve ndërkombëtare (…). Këta njerëz ishin të nevojshëm si për sundimtarët polakë, ashtu edhe për hetmanët, deputetët dhe tregtarët, të cilët ishin të vetëdijshëm për faktin se njohuritë serioze dhe njohuritë e shkëlqyera të gjuhëve ishin të nevojshme për kontaktet e duhura. Ai erdhi në Poloni në nëntor 1765, duke u vendosur në Varshavë. Në 1765, një rezolutë parlamentare i garantoi atij një pagë prej 600 të Zlotët polake në vit. Crutta dinte shumë gjuhë në mënyrë të përsosur, duke përfshirë: armenisht, turqisht, tatarisht, persisht dhe arabisht. Ai fliste rrjedhshëm latinisht, greqisht, frëngjisht, italisht dhe ndoshta polonisht. Atij iu besua përkthimi në latinisht i shumë veprave të rëndësishme dhe dokumenteve lindore nga arkivat e Republikës së përbashkët Polako-Lituanez dhe u caktua në shumë legacione të rëndësishme, duke përfshirë legatën turke të Numan beut në 1777. Vetëm ai u autorizua të përkthente drejtpërdrejt në mbreti, ministrat, marshalli dhe më parë u raportuan atyre. Ai ishte shumë i respektuar. Duket se falë pjesëmarrjes së tij në negociata, Polonia shpëtoi pjesëmarrja në luftën ruso-turke të ndërmarrë në vitin 1768. Ai i dha favore të mëdha Republikës së Polonisë me punën e tij, u lidh me të dhe e trajtoi atë si atdheun e tij. Republika mirënjohëse e filloi atë në Sejm në Varshavë më 18 dhjetor 1775, duke i dhënë kështu fisnikërinë polake. Më 26 shkurt 1778, atij iu dha titulli i konsulentit të trashëgimisë së huaj. (…) Pas ndarjeve, Crutta u vendos në pasurinë e dhëndrit të tij Wojciech
Piotr Bedliński, stemë Wieniawa – gjeneral-adjutant i Komisionit Ushtarak të Kurorës dhe këshilltar i Voivodeship Mazowieckie, trashëgimtar i Lewiczyn pranë Grójec. Antoni Łukasz Crutta shoqëroi mbretin polak Stanisław August Poniatowski – pas abdikimit të tij – në Grodno. Ai ende merrte rrogën e tij gjatë Kryengritjes së Kościuszko. Vdekja e papritur e vajzës së tij e shkatërroi Cruttën. Ai qëndroi në Lewiczyn deri në fund të jetës së tij, duke jetuar në një shtëpi të vogël të mbuluar me lule, besnik ndaj mënyrës së veshjes së tij orientale. I pëlqente të kallajohej, mbante korrespondencë dhe takoi fqinjët e tij, për të cilët kompozoi një këngë fetare të kënduar ndër vite. Janë vendosur kontakte të mira, kemi dymbëdhjetë muaj kohë për t’i zhvilluar ato në mënyrë krijuese dhe për t’u takuar sërish polako-shqiptar në Lewiczyn.
*Titulli redaksional.