Dr. ALBERT KURTI/
Hapësira gjeografike, ku banonin ilirët u njoh si Iliria. Autorët e mëvonshëm grekë dhe romak, identifikuan Ilirinë me territorin që korrespondon me pjesën më të madhe të Shqipërisë, Malit të Zi, Kosovës, pjesën më të madhe të Kroacisë dhe Bosnjës e Hercegovinës, Serbisë perëndimore e qëndrore dhe disa pjesë të Sllovenisë. Këto territore shtriheshin nga lumi Drava në veri, lumi Morava në lindje, maleve të Akrekauneve në jug dhe detin Adriatik në perëndim. Prania e elementit etnik ilir është vërtetuar arkeologjikisht nga burimet e shkruara edhe në rajonet veriore të Maqedonisë dhe të Greqisë, si në Akarnani e në Atoli. Fiset jugore të Ilirisë (Thesprotët, Kaonët e Mollosët) formonin krahinën e Epirit.
Historiani athinas Tukididi në “Historinë e Luftës së Peloponezit” në shekullin V Para Lindjes së Krishtit dhe Straboni në veprën tij “Gjeografia” i përshkruajnë banorët e Epirit si barbarë. Autorët antikë grek, çdo popullsi që nuk ishte greke i quanin barbarë, jo në kuptimin e civilizimit, por si popullsi e huaj.
Shkrimtari grek i shekullit IV p.e. sonë (Para Lindjes së Krishtit), numëron 14 fise, por nga burimet e tjera historike – epigrafike rezulton që ky numër të ketë qenë shumë më i madh. Nga fiset kryesore ilire të cilët luajtën një rol të rëndësishëm në historinë politike të kësaj krahine, përmenden sidomos Thesprotët, Kaonët, Molosët, etj.
Banorët e Epirit ishin ilirë, i përforcon akoma më shumë edhe “Letrat shqiptare të Lajbinicit”. Kemi të regjistruar gjithsej 7 fragmente letrash, ku shkruhet për shqipen me emërtime të barasvlershme: shqipja, gjuha shqipe, gjuha e shqiptarëve, gjuha epirote, gjuha e epiriotëve dhe një rast ku parakuptohet ajo.
Lajbinici i bashkohet një opinio cummunis të rretheve intelektuale të asaj kohe. Këtij bashkimi i ka dhënë shkas, sipas tij, leximin e faksimiles së Lutjes të së Dielës (Ati Ynë), në krye të së cilës mbishkruhet: Lingua Epirotica sive Albanesia (Gjuha Epirote ose/përkatësisht shqipe). Emërtimet e barasvlershme gjuhë epirote: gjuhë shqipe ka nxitur sipas tij, Lajbnicin, që të indetifikojë shqipen me ilirishten.
Në mbishkrimet e gjetura në Dodona, Nilsoni shkruante se dalin afërsisht 50 emra me origjinë ilire. Si hapësirë gjeografike Epiri i Antikitetit, përkon sot nga gjiri i Vlorës në veriperëndim deri në gjirin e Artës në juglindje, në lindje shtrihet deri në pellgun ujëmbledhës së maleve Pindi dhe në perëndim nga deti Jon.
Nga studimet më të reja të mbështetura jo vetëm në burimet e shkruara historike, por edhe të dhëna arkeologjike si dhe ato gjuhësore rezulton se trualli historik i ilirëve përfshinte tërë pjesën perëndimore të Gadishullit Ballkanik, që nga rrjedhja e lumenjve Morava e Vardar në lindje, deri në brigjet Adriatikut e detit Jon në perëndim, që nga lumi Sava në veri, deri në gjirin e Ambrakisë në jug, pra deri në kufijtë e Helladës së vjetër.
Burimet historike dhe ato arkeologjike e gjuhësore dëshmojnë për praninë e ilirëve jashtë trevave të tyre. Kështu që, në gadishullin Apenin ndodheshin edhe disa fise ilire, si Mesapët, Japigët, Daunët, Peucët, etj.
Grupe të tëra ilirësh, midis tyre dhe mesapët dhe japigët u vendosën në Itali gjatë bregut të Adriatikut dhe në krahinat jugore të saj.
Mesapët ishin fis ilir të shpërngulur rreth fillimit të mijëvjeçarit të fundit p.e.r. (Para Lindjes së Krishtit) në Italinë e jugut dhe i vendosur në Apulia dhe Kalabrinë antike.
Janë vënë re gjithashtu edhe bashkëpërkime midis mesapishtes dhe shqipes në sistemin fonetik dhe gramatikor, si p.sh.: reflektimi i (O-së) së shkurtër indoevropiane në (A), evolucioni (m) > 
i mbaresës së rasës njëjës të emrave në të dyja këto gjuhë.
Japigët me shumë mundësi kanë ardhur nga Iliria. Japigët kishin gjuhën Mesapët bashkë me fiset e tjera si Daunët dhe Peucët.
Artikulli është shkëputur nga libri “MISTERI I SHFAQUR” (“THE SECRET UNVEILED”).
Foto: pinterest.com