Midis dy treshave ( 1973-2023)-50 vjetë në festivalet e Gjirokastrës, Milto Gjiçali fyelltari orgjinal i avazeve të Pilurit dhe krejt jugut të Shqipërisë, si shpendi i shqipes ,fluturon mes tingujve të tij si kali i legjendës për ti dhënë kohës dhe dheut të tij motivet e jetës nga prehistoria në modernitetin e sotëm..
Me trupin e gjatë dhe flokët e zeza pa thinja ai në majat e erës së Gjonadhes, karshi detit, duket se i drejtohet pavdeksisë. Vetëm kur ulet pranë gotës së rakisë duket që është tokësor dhe konsumon sa ushaim dhe këngë.
Ishin vitet 70- të të shekullit të kaluar kur në vatrën e kulturës në Pilur pranë një fizarmoniçisti të” marrë” , djaloshi 23 vjeç po mundohej me turbullimin e avazit nën urdhërat “ luftarak” të Lefter Çipës të shoqëronte këngën” Gushë bardha moj mes hollë”.
Ishte karantinë e vërtetë për të por me sukses qiellor. Dhe bashkë me mjeshtrin e dyares Margarit Kongjinin dhe fyelltarin kaba Arqile Lapën shtruan tingujt ergjele në shekuj , në orkestrinën baritore orgjinale të Pilurit dhe do të shoqëronin dhjetra e dhjetra avaze kënge.
Një vit më vonë trioja e tyre do të “ korrte” suksesin e parë dhe të përjetshëm me këngën “ Tundu bejkë e bardhë tundu!”.
Sokakët e Gjirokastrës dhe krejt trojet e mëmëdheut do te merrnin këtë këngë e këto avaze për të ngrohur shpirtin dhe mjekuar plagët e kohës.
Në Janari i vitit 2023 unë thërras në telefon Milto Gjiçali për të pirë një kafe .
Pasi e shoqëruam atë edhe me “bisht“, unë i them Miltos:-Milto sa vjet u bënë që kur kënduat Bejkën e Bardhë në Gjirokastër?
Duke bërë llogarit përtypur si krerët e tufës kur i shton më thotë:- Pse ma bën këtë pyetje kur ti i ke bërë para meje llogarit apo ke ndonjë mendim të ri në mëndje?- Po!- i thashë. Në 50-të vjetorin e Bejkës do të këndojmë me fyell “ Konovakën”.
U mendua pak dhe më tha:
– Çfarë ta shpuri në mëndje Konovakën kur atë emër e kemi haruar dhe ne që shkojmë me bagëti?
– Koha dhe nevoja për ti rikthyer emrat simbolikë orgjinal që kemi patur ne si pilurjotë dhe krejt vëndi , se na denatyruan me këta emrat e rinj pa kuptim dhe pa simbolikë.
-Po , më thotë do të vij por kam pak merak buzën se më thahet shpesh.
Do te rregullojmë edhe buzën me Lenën e këngës i them por më parë të shtrojmë motivin. Dhe motivi u bë , Miltua e shoqëroi këngën më të re por jetëgjatë “KONOVAKA”.
Ndoshta mund të jetë rast unikal që Milto Gjiçalit pa tre gjëra nuk i rihet dhe nuk mund të jetojë pa to:
1-Kënga dhe fyelli në buzë
2- Rakia dhe miqësia në shtëpi dhe lokal
3- Bujaria dhe qerasia( bile kjo e fundit mund të futet në librin gines) Miltua s’ikën dot pa paguar.
Rrugës kur ktheheshim nga festuvali i Gjirokastrës në të gdhirë të datës 26 Qershor rreth orës 3-re të mëngjezit, pas asaj darke të mrekullueshme që djemtë e Lefter Çipës i shtruan grupit të Pilurit dhe prezencës së fjalëve të ngrohta të kryetarit të Bashkisë Gjirokastër , Flamur Golemit, në makinën time së bashku me Florika Thanasin ,Agron Krekun, Foto Lekën, Miltua na mbajti pa gjumë me këngët e tija dhe ligjërimin e Florikës,
Miltua është karakolli i kënglës pilurjote që do të thëras zërat e këngës në kohëra dhe do të flerë në shtratin e tingujve dhe legjendës.
Nga Kristo Çipa