Dy ditë veprimtari studimore me Abdurahim Ashikun/
Shkruan: Prof. Dr. Andrea Shundi-Chapel Hill, N.C. SHBA/
Abdurahim Ashikun, megjithëse agronom sikurse unë, pata rastin ta njoh në Athinë në prill të vitit 2012, kur përmes njoftimit të kolegut Jorgji Muzaka mu mundësua bashkëpunimi me Abdurahimin.
Në hartimin e “Enciklopedi për Vreshtarinë dhe Verëtarinë” (Tiranë 2012), më duheshin të dhëna edhe për veprimtaritë vreshtare-verëtare të arbërorëve (arvanitasve), me shumë tradita e përvojë në këtë drejtim.
Arbërorët mërguan nga trojet shqiptare ku vreshtaria-verëtaria është ndër vatrat më të lashta në kontinent, por edhe në Greqi gjetën një shtrat vreshtar-verëtar shumë të vyer dhe e pasuruan më tej. Në krahinat e Atikës, Beotisë, Lokridës, Moresë, Peloponezit, Tebes si edhe në ishujt e Eubesë, Hidrës, Salaminës, Speces ende gjallojnë mbi 300 ngulime me popullsi kryesisht arbërore; krahas tyre, migrimi i arbërorëve është në qytetet e mëdha të Greqisë. Pozitiv është fakti se mërgimtarët shqiptarë të 25 viteve të fundit u mirëpritën nga arbërorët dhe një pjesë e tyre punojnë e jetojnë në këto ngulime. Njohjet dhe bashkëpunimet midis tyre, krahas vendosjes së demokracisë në Shqipëri, po ndihmojnë vizitat e shumta të arbërorëve dhe ndonjë hapje biznesi në Shqipëri, madje ndonjë prej tyre është akademik i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë.
Për Enciklopedinë kisha një sërë të dhëna burimore sidomos nga librat e arbëreshit At Antonio Belushi i cili ka shkruar disa libra për arbërorët, si edhe nga botimet e shumta të profesor Titos Jochalas. Të dy këto personalitete shkencore, përkatësisht i takova në Frasnitën arbëreshe (Kalabri) dhe në Athinë, duke këmbyer botimet tona.
Gjithsesi, këto burime ishin të pamjaftueshme. Një pjesë e njerëzve dhe e realitetit vreshtar-verëtar arbëror duhej njohur në vend, te burimi. Përgjatë 18 dhe 19 prillit 2012, Abdurahim Ashiku mu bë krah shumë i fuqishëm, duke përcaktuar trevën më tipësore dhe duke më mundësuar takime me vreshtarë-verëtarë të prodhimit shtëpiak dhe atij industrial, me të moshuar të cilët njihnin më mirë traditat dhe shumë fjalë të urta për këto veprimtari. Për më tepër, në ekspeditën studimore, mori me vete dy mërgimtarë shqiptarë: Ilia Thaka, ish kryetar i Federatës së Shoqatave Shqiptare në Greqi dhe veprimtar i shquar i mërgatës shqiptare në Athinë dhe Shpëtim Hyka, ish mësues, anëtar i Lidhjes së Mësuesve Shqiptarë në Greqi, i cili për shumë vite kishte punuar me arbërorët në trevën e Thivas.
U bëmë një katërshe shqiptarësh, që për dy ditë u përqendruam te vreshtaria-verëtaria arbërore në Tebe/Thiva, më se 150 kilometra larg Athinës.
Menjëherë, por edhe në vijimësi, Abdurahimi më la mbresat e një personaliteti të mirënjohur ndër mërgimtarët shqiptarë dhe arbërorët, tërësisht i përkushtuar çështjes shqiptare, atdhetarisë, arsimit shqip. Botues i gjashtë librave shumë të vyer për çështjet shqiptare, krahas qindra e qindra artikujve problemorë të botuar në shtypin shqiptar në Greqi, në Shqipëri, në Kosovë etj. Këto libra i kam lexuar me shumë ëndje dhe m’i rritin vlerat e bibliotekës sime, librat “Njerëz që i dua”, “Rilindësit e kohës sonë”, “Shkolla shqiptare e Athinës”, “Po Dibrës! Jo Skavicës”, “Rrëfimet e komshiut” dhe “Shkolla shqipe e Selanikut”. I orientuar tërësisht në çështjet shqiptare, me mendje dhe me zemër tek ato, kudo me mikrofon dhe me aparat fotografik, pa u ndarë nga lap-topi, Abdurahimi hulumton dhe përgjithëson, shkruan libra e artikuj, jo vetëm duke përshkruar dukuri dhe ngjarje shqiptare, por edhe duke i për imtësuar (analizuar) dhe duke ngritur probleme e paraqitur rrugëzgjidhje. Vëreni shkrimet e Abdurahimit sidomos të dy-tre viteve të fundit, sa hop cilësor kanë arritur: më të thukëta dhe më në thelb të çështjeve themelore në botën mbarë shqiptarë! Tematikën e përqendron te të drejtat dhe problemet ekonomike të mërgimtarëve, te shkollat shqipe për to, por shkruan edhe probleme themelore në Shqipëri e në troje shqiptare të tjera. Lexuesit nxjerrin përfundime, por edhe organet e interesuara besoj se nxiten për masa përmirësuese. Nëse më lejohet të bëj ndonjë krahasim me zotin Fatmir Terziu, letrar dhe studiues në Angli, që të dy me tematikë dhe me këndvështrime të përafërta (më me denduri Terziu), shtjellojnë çështje shqiptare.
Gazetari A. Ashiku është i mirënjohur në shtypin shqiptar dhe në atë grek. Përqendrohet te shtjellimi i tematikës thelbësore për botën mbarë shqiptare, te përmbajtja problemore dhe te propozimet. I pajisur me kulturë të plotë sa të traditës aq edhe të kohës, sa agronom dhe arsimtar fillimisht, aq korrespondent, gazetar, publicist dhe studiues në 30-40 vitet e fundit, të gjitha këto cilësi veçorizuese përplotësojnë brumin e portretit të veprimtarisë së tij.
Më drejtpërdrejtë, bashkëpunimin me Abdurahimin mund ta përmbledh në disa rreshta. Gjatë përshkimit të luginës së Tebës/Thivës, tipësore për vreshtari-verëtari cilësore, sepse veçorizohet nga mbizotërimi i tokave kodrinore dhe klima mesdhetare. Ditën e parë u përqendruam në Saranti, me pesë fshatra arbërore, ku shquhet Hostia që selit 50 ha me vreshta. Abdurahimi, fillimisht na ndali te vreshti dhe kantina e Thanasit i cili ka qenë disa herë në Shqipëri. Kishim të bënim me prodhim shtëpiak të rrushit e të verës, por në vreshtin tre hektarësh spikaste bashkëkohorja: kultivarë vendës si edhe ndërkombëtarë, shtatë mijë hardhi për hektar, mekanizim i plotë i punimeve. Mbasditen deri natën vonë e kaluam me disa vreshtarë-verëtarë arbërorë, miq të Abdurahimit dhe të mësuesit të shkollës shqipe Eqerem Elezi i cili na ndihmoi së tepërmi për organizimin e këtij kuvendimi.
Eqremi është i kursyer në fjalë për veten. Ka qenë mësues në malet e Librazhdit dhe i ka mbetur peng në shpirt që misionin e vet nuk e çoi në fund. Në kopertinën e fundit të librit “Shkolla shqiptare e Athinës-Rilindësit e kohës sonë-2” Abduarahimi ka veçuar nga intervista me të më 5 maj 2009, në ditën e parë të hapjes së klasës për mësimin shqip të fëmijëve të fshatit Saranti këtë thënie…
Gjithmonë kam pas dëshirë të arrij këtë ditë. Gjithmonë e kam pas brenda vetes. Profesioni i mësuesit më ka pas pëlqyer shumë. Kur u larguam ato vite, flas për vitin 1997, u ndjeva ngushtë, ishte një punë që nuk e çuam në fund, një punë që e lamë përgjysmë. Mbase kjo është ajo forca shtytëse më e madhe që më detyron, që më bren se kam lënë diçka pa bërë nga ajo që mundja të bëja.
Nuk flasim vetëm për ëndrra. Flasim këtu se kemi detyrime. Është ëndërr, por kemi edhe detyrime. Kemi detyrime ndaj Atdheut, në qoftë se do të themi këtë fjalë që sa vjen e nuk po dëgjohet më. Kemi detyrime ndaj atij mjedisi që na përgatiti ne për mësues, që të luanim një rol që duhet të luanim, por siç e thashë e lamë në gjysmë.
Shtoj edhe ndaj kërkesës që njeriu ka ndaj vetes. Ajo bile duhet të jetë kërkesa më e lartë: Çfarë kërkesash ke ti ndaj vetes? Këtë e bëj për të shlyer diçka që e kam lënë në gjysmë dhe në rast se do t’ia arrij qëllimit, siç duhet të them sinqerisht, do të ndjehem i lumtur. Është një ëndërr për mua sikur këta të arrijnë të lexojnë dhe të shkruajnë në atë shkallë që dua unë…
Më befasoi thënia e tij. E lexova në libër intervistën e plotë, lexova ata që thanë nxënësit e tij në ditën e parë të shkollës, nxënësit e familjeve mërgimtare shqiptare por edhe fjalët e Panajotit, grekut të vogël, shokë klase që në fotografinë në kopertinë e mban lart librin e madh të gjuhës shqipe ABETARE…
Eqeremi punon në peshkim, e pret dritën e diellit thellë në det ashtu siç pret dallgët që shkumëzojnë pamjet e egërsuara natën. Është edhe i dhënë pas pikturës ashtu si është i dhënë pas familjes, Lindës, shoqes së jetës, dy djemve dhe një vajze, dy të fundit të lindur në Saranti të Thivas. Një prind model në emigracion.
Eqerem Elezi është vlerësuar me titullin “Mësues model” në një konkurs nga revista “Mësuesi”, Model mes 7 mësuesve në shkallë republike, mësues që u jep dritë shkronjave dhe fjalëve shqipe në mërgim…
Në një shoqëri arvanitas e mërgimtarësh, ndërsa nata kish zbritur e deti heshtte në gjumin e natës, mësuam për disa ekotipe dhe kultivarë hardhie (Muhtaro, Risait etj.), ngjëruam verën e kuqe aq të trashë sa që shpesh e hollonin me ujë (rrush me deri 28 për qind sheqer, prodhuar nga hardhi të selitura shumë dendur dhe në trajtë kupore të ulët), në toka gurishtore mbi ujë. Mbresëlënëse ishin termat, thëniet dhe fjalët e urta që lidhen me vreshtarinë-verëtarinë. Abdurahimi, gazetar mjeshtër për intervistime, na ndihmoi sidomos për hartimin e pyetjeve, duke i a nxjerrë “me grep” përvojat arbërorit Lam Qefalai (“njëqind edhe tre vjet” – si na u përgjigj në arvanitishten shekullore), mik prej më se dhjetë vjetësh i Abdurahimit. Na treguan se Thanas Bujas dhe familje të tjera arbërore, prodhojnë 120-180 hektolitra verë në vit.
Të nesërmen u përqendruam te vreshta dhe kantina të prodhimit më të madh me natyrë industriale. Në to, pronarë arbërorë janë disa, por vizituam “Trashëgimi e muzave” e themeluar qysh më 1946 dhe e vijuar prej tre breza të familjes Zaharia. Vepron në Luginën e muzave të krahinës së Tebës, selit kryesisht hardhi vendëse “Muhtaro”, prodhon 180 mijë shishe me verë në vit dhe raki tejet cilësore, duke i eksportuar anekënd. Falë Abdurahimit njohëm një pjesë të visarit vreshtar-verëtar arbëror, me rrënjë te tradita dhe me përshtatje te bashkëkohorja e drejt ardhmërisë.
Përgjatë vajtje-ardhjes rreth katër orë me makinë, të katër e përqendruam kuvendimin rreth vreshtarisë-verëtarisë së arbërorëve. Madje Abdurahimi e përdori kohën duke më intervistuar dhe incizuar gjatë udhëtimit. Si zakonisht, botoi një artikull disavlerësh të mirëfilltë.
Nuk më hiqet nga mëndja thënia e Abdurahimit “po largohesh shpejt siç i thonë dibranët mikut sa që nuk arrite të ngrohesh në zjarrin e vatrës”.
Dy ditë veprimtarie intensive, e parapërgatitur dhe e organizuar më së miri, na afruan më shumë me njëri tjetrin, sikurse edhe me Ilian, me Shpëtimin, me mësuesin e shkollimit shqip të fëmijëve Eqerem Elezi në Saranti, me arvanitasin Lam Qefalai që pak ditë më parë ndërroi jetë në moshën 105 vjeçare duke lënë pas fëmijët dhe nipërit e tij që e kanë në gojë arvanitishten e babait dhe gjyshit, me arvanitët e tjerë që i sheh të gjallërohen tek flasin fjalën e bukur shqipe.
Chapel Hill 24 shkurt 2015