Prof.as.dr.Bernard Zotaj*
Prof.as.dr.Marenglen Kasmi*/
Sulmin e Zerves e ndihmuan edhe gjermanet. Ata bene çarmatosjen e nje pjese te popullsise, me urdhrin e drejtperdrejte te Hitlerit. Gjermanet, ne kete rast, nuk perfillen as lutjet e atyre nacionalisteve shqiptare çame, qe kishin besim se Gjermania do t’i ndihmonte per te realizuar aspiratat e tyre per bashkim kombetar. Nje rol inkurajues ne spastrimin etnik te Çamerise luajti dhe Misioni Ushtarak Britanik ne Greqi. Ne nje memorandum derguar Forin Ofisit, anetari i ketij misioni, koloneli Woodhouse, relatonte se “Zerva i inkurajuar prej Misionit Aleat qe drejtohej nga une (Woodhouse – B. M.), i perzuri ata (garnet – B. M.), nga shtepite e tyre ne vitin 1944 me qellim qe te lehtesonim operacionet kunder armikut”. Ne te vertete argumenti i Woodhouse per motivet e nxitjes se ketij krimi nuk qendron, pasi popullsia game nuk perbente ndonje pengese serioze per debimin e gjermaneve nga Çameria. Me e besueshme eshte toleranca me ndergjegje e veprimeve kriminale te Zerves nga misoni britanik, ne shkembim te angazhimit te Zerves ne lufte kunder gjermaneve. Misioni Britanik ne Greqi favorizonte hapur EDES, sepse ai e kishte kuptuar se kjo force, megjithese e vogel, ishte e vetmja pengese, per vendosjen e kontrollit te plote te EAM.
Vala tjeter e masakres u krye ne fund te gushtit – fillimi i shtatorit. Me 28 gusht 1944 bandat e Zerves vrane ne Parge 49 burra dhe 8 gra. Me 14 shtator forcat zerviste ne Filat grumbulluan gjithe burrat e mbetur ne qytet, shumica e te cileve ishin pleq dhe pas nje “gjyqi” formal i denuan te gjithe me vdekje. Numri i te vrareve dhe i te zhdukurve ne qytetin e Filatit ishte 259 veta. Me pas u pushtua Koska. Edhe ne Korfuz, bandat e Zerves vrane disa shqiptare te Çamerise qe gjendeshin atje. Nje fushate tjeter spastrimi u ndermor ne muajin tetor 1944.
Rezultatet e ketyre spastrimeve kane qene me te vertete tragjike. Nga nje popullsi prej 35 000 vetash qe ishte para lufte, ne Çameri mbeten vetem disa dhjetera familje shqiptaresh myslimane. Gjate masakrave te qershor – tetorit u vrane 2 000 burra, gra, femije e pleq dhe u grabiten pasurite e tyre.
Spastrimi etnik i Çamerise krijoi precedentin e rrezikshem te spastrimeve etnike ne Ballkan. Ai ndryshoi dukshem balancen etnike ne raportet greko- shqiptare, ne favor te grekeve dhe krijoi nje problem, qe do te ndikonte per nje kohe te gjate ne ndergjegjen e popullit shqiptar. Spastrimi etnik i Çamerise nxiti dhe fuqizoi presionet e shtetit grek ndaj kombit dhe Shtetit Shqiptar, duke avancuar planet dhe aktivitetet per aneksimin e Shqiperise se Jugut.
Spekulimet e historianeve greke
Nje pjese e historianeve greke, gjate Luftes se Ftohte, por edhe sot, kane hedhur ne qarkullin tezen absurde se popullsia çame en bloc ka bashkepunuar me nazistet e me fashistet dhe qe larguar me ta ne fund te luftes. Madje, ata kane dhene dhe nje shifer te larte, sigurisht te pavertete, te numrit te çameve qe bashkepunuan me gjermanet, e cila arrinte ne rreth 2 000 veta. Edhe pse eshte e zmadhuar, ajo nuk provon se çamet paten nje bashkepunim masiv me gjermanet. Ne te vertete, perveç deklaratave politike, nuk ka asnje burim tjeter qe ta vertetoje kete shifer.
Historiografia greke eshte perpjekurte argumentoje se popullsia game ishte pergjegjese per armiqesite e krijuara gjate luftes. Ne te vertete armiqesite dhe konflikti nacional ne Çameri kishte filluar qe me aneksimin e kesaj treve shqiptare nga Greqia gjate lufterave ballkanike. Shkaku kryesor ka qene politika antishqiptare e shkombetarizuese e shtetit grek dhe e organizmave te tij. Kjo situate e tendosur sigurisht qe ka shkaktuar dhe konflikte te veganta midis te dy komuniteteve, por dhuna dhe krimi grek dallohej cilesisht, pasi ato ishin te organizuara, te drejtuara, te nxitura dhe ta ushtruara nga shteti grek. Prandaj bashkepunimin e disa elementeve te veçante çame me italianet dhe me gjermanet, qe e kishte burimin ne shtypjen e rende tradicionale te minoritetit shqiptar nga shteti grek, historiografia dhe politika greke pas lufte, madje edhe sot jane perpjekur ta fryjne, duke e paraqitur si nje bashkepunim total te popullsise çame me gjermanet. Qellimi ka qene i qarte: t’i vihej nje baze justifikuese spastrimit etnik te Çamerise e njeheresh te injorohej dhe rezistenca e armatosur e nje pjese te mire te popullsise çame kunder gjermaneve perkrahe dhe ne radhet e forcave te ELAS.
*Historia e shqiptarëve 12, Botimet shokollore Filara, Tiranë, 2011, f. 129-130.