Më 28 korrik 1912, u mbajt një mbledhje e posaçme e Kuvendit të “Vatrës”, e drejtuar nga Kristo Kirka, për problemet e buxhetit të saj. Në atë kuvend u miratua buxheti i parë i Federatës “Vatra”. Sigurimi i një buxheti të mirë, i dha mundësi “Vatrës” të përballonte gjithë ato veprimtari që lidheshin me mëvehtësimin e Shqipërisë, delegimin e parfaqësuesve të saj në Shqipëri dhe në Europë, dërgimin e vullnetarëve të lirisë, organizimin e konferencave dhe mitingjeve e të tjera.

Vatra e përkrahu kryengritjen e përgjithshme shqiptare të motit 1912.  Por, kur u krijua Aleanca  Ballkanike dhe nisi lufta e saj kundër Turqisë, situata e Shqipërisë u ndërlikua, po ashtu  edhe  qëndrimet e “Vatrës” u tronditën. Luftën Ballkanike, vatranët e denoncuan si një luftë të pansllavizmit kundër Turqisë dhe një luftë grabitqare kundrejt Shqipërisë. Madje, ata e konsideronin rrezikun sllavo-grek si rrezikun kryesor për Shqipërinë. Nën këtë vështrim, liderë të “Vatrës” si Konica, anuan nga një aleancë e mundshme me Turqinë, që  të shpëtohej copëtimi i Shqipërisë nga vendet ballkanike. Konica e shihte si një rrezik aleancën e Shqipërisë me shtetet ballkanike, duke sjellë në vëmendje synimet e tyre, madje edhe shembullin e aleancës me Malin e Zi në kryengritjen e vitit 1911, në të cilën luftuan shqiptarët  kundër pushtuesve osmanë, ndërsa Mali i Zi u përpoq t’i merrte Shqipërisë disa territore.

Kristo Kirka nuk ishte as për një aleancë me Turqinë, që synonte ta mbante Shqipërinë nën rrënojat e saj, as për një aleancë me vendet ballkanike, që synonin ta copëtonin e ta fshinin atë nga harta e Ballkanit. Kirka ishte për një qëndrim asnjanës të Shqipërisë në konfliktin ballkanik, ndërkohë që shqiptarët duhet të luftonin brenda vendit për lirinë e pavarësinë e tyre, që të bëheshin  faktor i ekzistencës.

“Vatra” fillimisht anoi nga përcaktimi i Konicës, madje edhe mitingu i 7 tetorit 1912 u shpreh për mbështetje të Turqisë, por në nëntor të vitit 1912 ndryshoi qëndrim dhe përkrahu luftën çlirimtare për pavarësi, duke shpehur mospajtimin e saj me politikën xhonturke. Në prag të shpalljes së Pavarësisë, dega e “Vatrës” në Boston, me nismën e Kristo Kirkës, organizoi më 17 nëntor 1912 një tubim të madh në mbështetje të luftës për mëvehtësi. Nga ky miting, ku ligjëruan oratorët Konica, Noli dhe Cere, iu dërguan telegrame Presidentit amerikan Taft dhe kryetarëve të shteteve të Gjermanisë, Austro-Hungarisë, Italisë, Rusisë dhe Papës së Romës, që të mbronin të drejtat e shqiptarëve dhe të mos lejonin coptimin e Shqipërisë. [1]

“Vatra” e priti me entusiazëm patriotik ngritjen e flamurit kombëtar  dhe shpalljen e Pavarësisë më 28 nëntor 1912. Madje, në këtë akt madhor të kombit shqiptar, ishte e pranishme dhe çeta e vullnetarëve shqiptarë të ardhur nga Amerika.[2]

Sipas Qamil Panaritit, editor i gazetës “Dielli”, flamuri që u ngrit në Vlorë, ishte sjellë nga Bostoni në Korfuz nga vullnetarët e shoqërisë “Besa-Besën”, të cilët kishin ardhur në Shqipëri për t’iu bashkuar kryengritësve shqiptarë. Marigo Pozio, që vizitonte Korfuzin në atë kohë bashkë më të shoqin tregtar, e mori flamurin nga bashkëkombasit e saj, të cilët e kishin të vështirë ta sillnin atë në Shqipëri pa u diktuar dhe e pruri në Vlorë, ku dora e Ismail Qemalit e ngriti ditën e Pavarësisë.       Federata “Vatra” nëpërmjet kryetarit të saj, Faik Konicës, i dërgoi një telegram urimi Qeverisë së Ismail Qemalit për shpalljen e Pavarësisë. Ai i lutej Mbledhjes së kombit që të mos pranonte kandidaturën e një princi muhamedan. “Mos e bëni Shqipërinë një mbretëri orientale si Afganistani, Tunizia etj. Ideali ynë është një Shqipëri Europiane, si Norvegjia, Danimarka dhe Belgjika. Prandaj duam më mirë një mbret nga një derë europiane, i cili do të sjellë në Shqipëri traditën e Perëndimit. U lutem veças deputetëve myslimanë që të tregojnë atdhetarinë e tyre duke zgjedhur  një princ të krishterë. Po të veprojnë ndryshe, do të bëjnë një lajthitje të pandreqshme”[3]

Nga një letër e Faik Konicës drejtuar Kristo Kirkës,  më 3 dhjetor 1912, e rikonfirmojmë këtë mendim të tij  për një çështje kaq të rëndësishme:

“Me qenë se një part i fortë në Shqipëri përpiqet për të zgjedhur si mbret të Shqipërisë një princ muhamedan dhe po të bëhet e tyrja, Shqipëria do të shohë shumë dëm si nga qytetaria e përparimi ( se ahere do të jemi një mbretëri gjysm’anadollake), si nga simpathit’ e Europës që do t’i humbasim, komisioni është i mendjes që në këtë rasë “Vatra” ka detyrë, si organi më i fortë i interesave kombëtare, të punojë për të vënë në fron një princ të krishterë nga një derë mbretërore t’Europës”[4]

Disa ditë pas shpalljes së Pavarësisë, u mbajt në Boston, më 8 dhjetor 1912, kuvendi i jashtëzakonshëm i kryetarëve të “Vatrës”, nën drejtimin e At Naum Ceres. U vendos që sekretari i përgjithshëm i federatës , Faik Konica të shkonte në në Europë dhe në Shqipëri, që të përçonte  mendimin  për të caktuar në fronin e Shqipërisë një princ nga një derë mbretërore europiane si edhe për të themeluar një kushtetutë të shtetit shqiptar.

Edhe Kristo Kirka, që ka firmosur këtë vendim si kryetar i degës së Bostonit, ishte i mendimit që për shtetin e brishtë shqiptar, të rrethuar me armiq dhe të panjohur ende nga Europa dhe Amerika, duhej një princ i huaj i krishterë, që Shqipëria të kishte mbështetjen dhe mbrojtjen europiane. Noli dhe, më pas, Konica u vendosën në Londër, ku lobuan me personalitetet britanike për njohjen e pavarësisë dhe të shtetit shqiptar.

Kirka ishte i gëzuar që, më më fund, u shpall pavarësia dhe u ngrit shteti shqiptar, por ishte edhe i brengosur që ky shtet ishte i cunguar dhe i rrezikuar nga brenda e nga jashtë.

“Më në funt, u krijua shteti  shqiptar i pavarur, – shkruante ai, – por me kufinj tepër të ngushtë, me kufinj as gjeografikë, as ethnikë, as edhe ekonomikë” [5]

“Vatra”, që e përshëndeti shpalljen e Pavarësisë, mbajti një qëndrim kritik ndaj qeverisë së Ismail Qemalit dhe nuk i dha mbështetjen e duhur, ndikuar nga Faik Konica .  Konica, që kishte ardhur në  Shqipëri  të parashtronte platformën politike të “Vatrës”, nuk e kreu si duhet këtë detyrë, kështu nuk u realizua ai bashkëpunim i dëshiruar midis emigracionit shqiptar në Amerikë dhe qeverisë së Vlorës. [6]

Madje, ai përkrahu për disa kohë Esat Pashë Toptanin në intrigat për rrëzimin e qeverisë së Ismail Qemalit, gjë që e dëmtoi pozitën e qeverisë së përkohshme, e cila ishte në vështirësi të mëdha dhe presione politike të brendshme dhe të jashtme. Shembullin e Konicës e ndoqën edhe disa patriotë të tjerë, që, të mashtruar nga demagogjia dhe loja e fshehtë antikombëtare e Esat Toptanit, u larguan nga Vlora për në Durrës, në mbështetje të këtij të fundit, i vetëshpallur princ i Shqipërisë së Mesme. Në nëntor të vitit 1913, Faik Konica u nda me Esat Toptanin, pasi e kuptoi nga afër rrezikun që paraqiste politika e tij antikombëtare.[7]  Edhe “Vatra” e ndryshoi qëndrimin ndaj Esatit, duke vlerësuar realisht veprën madhore të Ismail Qemalit dhe të burrave të mëdhenj të Pavarësisë.

Qeveria e Vlorës  kontrollonte një pjesë të vogël të territorit shqiptar. Pjesa më e madhe mbahej e pushtuar nga vendet fqinje: Shkodra – nga ushtritë malazeze, Shqipëria verilindore – nga sebët dhe ajo e jugut, përfshirë Korçën e Gjirokastrën – nga ushtritë greke.

Ja sesi e analizon Kristoja këtë situatë kritike në Shqipëri e më gjerë: “Grekët, jo vetëm Çamërinë, që e gllabëruan, por donin të merrnin edhe Korçën e Gjirokastrën. Sa për serbët, ata ishin fare intransigjentë. Me qenë se Shkodra mbetej nën Mal të Zi, dhe me qenë se Serbisë i lipsej një çfryrje në bregdet, përveç Kosovës  e luginës së Drinit, kërkonte edhe luginën e Shkumbinit dhe skelën e Durrësit. Sipas marrëveshjes së tyre, Shqipëria do të përbëhej prej luginës së Matit dhe Erzenit. Kur thonë ballkanasit për Shqipëri, kuptojnë një Shqipëri në miniaturë dhe këtë e quajnë një koncension. Aleanca trefishore Gjermani, Austri dhe Itali, që interesohej për  brigjet e Adriatikut Lindor që të mos binin në duart armike, doli në fushën diplomatike dhe tha se, në është që Turqia Ballkanike do të ndahej mes popujve ballkanikë në emër të nacionaliteteve, ka edhe një nacionalizmë tjetër, që është nacionalizma shqiptare. Vendet ballkanike fqinj edhe përkrahësit e tyre, Rusia e Franca, në një shkallë të lehtë dhe Inglitera, pretendonin  se shqiptarët nuk janë të zot të formojnë shtet, grinden mes tyre, kanë fe e besime të ndryshme, nuk kanë kulturë, prandaj është e kotë të krijohet një shtet shqiptar. Kjo politikë e kjo propagandë antishqiptare kishte marrë aq zhvillim, sa kur dërgata shqiptare vajti në Londër dhe desh të bisedonte apo të botonte diçka në gazetat e atij qyteti, nuk mundi të gjente vend. Vetëm kur Austria  nuk u kufizua vetëm me fjalë diplomatike, por ngriti një million ushtarë dhe doli në shesh edhe Gjermania, atëhere, që të mos shkaktohej luftë botërore, nga ana e Konferencës së Londrës u pranua pranimi i një shteti shqiptar. Por vendet ballkanike ishin vazhdimisht kundër Shqipërisë, duke përsëritur po ato qëndrime”[8]

Në trevën e Korçës, ushtria e rregullt greke dhe andartët  bënë masakra të parrëfyera, që tronditën botën. Kristo Kirka , që merrte lajme prej andej, inicioi  një protestë të madhe, më 2 shkurt 1913, organizuar nga shoqëria “Arsimi”  dhe  e mbështetur nga “Vatra”, për të dënuar pushtimin grek të Korçës dhe masakrat e saj e të andartëve ndaj popullsisë shqiptare.  Në këtë miting u miratua një telegram drejtuar Konferencës së Ambasadorëve në Londër, në të cilin theksohej se Korça ishte një qytet shqiptar dhe kërkohej largimi i ushtrive greke prej andej.

Nuk vonoi edhe përgjigjja e përfaqësuesve të qeverisë shqiptare dhe të “Vatrës” nga Europa:

Telegram. Londër.[9]

Kristo Kirkës,

14, Ferdinant Street, Boston, Mass.

“Telegrami u mor. Ju përgëzojmë për patriotizmën. Jeni duke luftuar për të drejtën. Prisni letër”

Dino, Konica, Noga

Pak  më vonë, më 27 prill 1913, u organizua nga “Vatra” mitingu më i madh i shqiptarëve në atë kohë në Boston, nga ku iu dërgua Konferencës së Ambasadorëve  një rezolutë e firmosur prej  30.000 vetësh, në mbrojtje të çështjes shqiptare të nëpërkëmbur. [10]

Mitingun e drejtoi  atdhetari Kristo Dako, ndërsa Kristo Kirka, në krye të degës së Boston-it,  bëri një punë të palodhur për mbledhjen e këtij tubimi, hedhjen  mijëra nënshkrimeve dhe organizimin madhështor, që s’ishte parë gjer atëherë.

   Ndërkohë, Kristoja ndiqte punët e Kishës shqiptare në Boston, e cila, me largimin e Nolit për në Angli, ku zhvillonte punimet  Konferenca e Ambasadorëve, nuk po funksiononte siç duhej për përparimin e saj dhe të çështjes shqiptare. Atëherë, ai  dha  publikisht dorëheqjen si kontrollor i komisionit kishëtar, duke kërkuar edhe mirësimin e gjendjes anarkike.

“Demicie

Botërisht po u bëj të njohur gjithë degëve kishëtare dhe anëtarëve të kishës “Shën Gjergji”, demicien time si kontrollor i komisionit kishëtar në Boston. Shkaku i demicies është anarkia që mbretëron te komisioni kishëtar dhe te prifti. Nuk merren parasysh as praktikat që janë lidhur ndër mbledhjet e komisionit dhe të kontrollorëve, as marrëveshjet që janë bërë në mes të komisionit të Bostonit dhe degëve me komisionin e Kishës “Shën Kolli” në Southbridge, Mass. Pas atyre që ngjanë këto ditët e fundit, shtrëngohem të jap botërisht demicien, se, sipas mendjes time, njerëzit që formojnë komisionin, s’janë të zotë të kuptojnë vendin dhe barrën q’u kanë besuar anëtarët në gjithë degët. Sa për priftin, mund të them, sa për tani, vetëm këto: është i zoti për çfarëdo tjetër pune, por jo edhe për përparimin e çështjeve kombëtare dhe kishëtare”

Kristo Kirka [11]

 

 

[1] The Albanian struggle in old World  and New, Boston, 1939

[2] Po aty

[3] V.Duka, Shqiptarët në rrjedhat e sh.XX

[4] Arkivi i Federatës “Vatra”.

[5] Gazeta Fjala e Korçës, e cituar.

[6] B.Meta, Federata panshqiptare “Vatra”

[7] Kalendari i Vatrës, v. 1918

[8] Gazeta Fajala e Korçës, Konferenca e K.Kirkës.

[9] Gazeta “Dielli” 13 shkurt 1913

[10] Gazeta “Dielli” 29.04.1913

[11] Gazeta ”Dielli” 25 prill 1913

*Marre nga Libri”KRISTO KIRKA” i Uran Butkes, fitues i Pendes se Argjendet