• Home
  • Politics
  • Opinion
  • Culture
  • Sports
  • Economy
  • Interview
  • Reporting
  • Community
  • Vatra

Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Marrëdhënia e Midhat Frashërit me librin

November 24, 2021 by s p

(Fjalë me rastin e dhënies së çmimit për veprën më të mirë studimore në panairin e librit 2021)


Uran Butka


Vlerësimi nga ana e jurisë së panairit të librit 2021 me çmimin për veprën më të mirë studimore është një akt madhor, por edhe një domethënie për veprën e zgjedhur të Mid’hat Frashërit, e cila rrjedh nga një përcaktueshmëri genetike e hershme, nga një vullnet titanik, ndjeshmëri e lartë artistike, kulturë e gjerë evropiane dhe një mendje e ndritur. Ndoshta edhe një providencë, që vepra madhore e tij që i rezistoi kohës (shekujve 19, 20 dhe 21), përbaltjes dhe amnezisë shoqërore e politike, të rikthehet e të vlerësohet pas 140 vjetësh, kur është më i nevojshëm se kurrë.Gjithashtu është një akt kulture, sepse vlerësimi i kësaj vepre vjen nga njerëzit e kulturës, nga juria profesioniste e librit, por vjen edhe nga vetë libri, i cili ia kthen borxhin, mundin e mirënjohjen të Zotit. Libri ishte qenia më e çmuar e Midhatit, madje edhe përpara lirisë apo që të çon te liria, mjeti i ndriçimit, ndërgjegjësimit dhe përparimit të një kombi.Në moshën 17 vjeçare, djaloshi Frashëri, themeloi në Stamboll biblioteken personale “Lumo Skëndo”, duke dëshmuar një mëvehtësi dhe një mendësi kulture vetiake, në mjedisin e rilindës dhe të bobliotekave të Abdyl, Naim dhe Sami Frashërit.Botimet e para të tij ishin libra për shkollat shqipe, me të cilët fëmijët të mësonin gjuhën e mëmës dhe diturinë, si edhe përkthimet nga gjuhët e perëndimit të një letërsie artistike dhe edukative për të rinjtë, ndër të cilët edhe “Vilhelm Teli”, për të ngjallur ndjenjën e lirisë e të çlirimit kombëtar.Si kryetar i Kongresit të Manastirit (1908) ai ka meritën që ndihmësoi për miratimin e alfabetit plotësisht latin të shqipes, me të cilin ai shtypi librat, gazetat dhe gjithë literaturën e mëpasme.Më 1909 botoi revistën kuturore “Diturija”, që vijoi për 20 vjet dhe ishte një libër i hapur për shqiptarët.Haxhiqamilistët ai dogjën shtëpinë dhe bibliotekë në Elbasan më 1914, ku ishte mësues i shqipes, pas dorëheqjës nga qeveria e Ismail Qemalit. Më 1917, armiqtë e librit ia dogjën pasurinë librore, që e kishte sjellë nga Stambolli dhe e kishte vendosur për ta ruajtur në shtëpinë e Vrionasve në Berat. Atje, mes të tjerash, gjendeshin, sipas pohimit të vetë Mid’hatit, edhe dorëshkrimet e Abdyl Frashërit per Komitetin e Stambollit dhe Lidhjen shqiptare të Prizrenit.Por ai as nuk u thye, as nuk iu nda librit.Kur ndodhej në Evropë, në vitet 1914-1922: në Bullgari, Rumani, Gjermani, Zvicër, Angli dhe sidomos në Paris dhe Gjenevë, ku ai ishte kryetar I delegacionit shqiptar në Kongerëncën e Paqes dhe Lidhjen e Kombeve, ai shkroi dhe botoi veprat kryesore të tij si “Hi dhe Shpuzë”,”Letra nga një udhëtim në Zvicër”, “Rilindja shqiptare”, “Shqiptarë e sllavë”, “Rivendikimet shqiptare”, “Çështja e Epirit”, “Shqiptarët në vend të tyre dhe jashtë”, “Për Shqipërinë” etj. Po ashtu, mblodhi nektarin e literaturës evropiane, bleu me shpenzimet e tij veprat më të mira veçanërisht botimet për Shqipërinë, shënoi në çdo cep të tyre vendin, datën dhe çmimin dhe i solli në Shqipëri. Kjo pasuri librore prej mëse 40.000 vëllimesh, e sekuestruar në në fund të vitit 1944 nga komunistët, ndodhet sot në Bibliotekën Kombëtare dhe në institucione të tjera private e shtetërore. Një sallë e Bibliotekes kombëtare sot mban emrin dhe botimet e Lumo Skendos.Në vitet 1923-1926, kur ishte ambasador i Shqipërisë në Athinë, përveç mbrojtjes së fuqishme të çështjes Çame, ai nuk u shkëput nga libri dhe krijimtaria, madje prej andej dërgoi dhe botoi në Tiranë librin “Plagët tona”,(1924) një vepër më karaktes të theksuar sociologjik etjKur u kthye nga Greqia, pasi dha dorëheqjen si ambasador për faktin e shëmtuar kombëtar të shtetit shqiptar të faljes së Shën Naumit dhe të një pjese të Vermoshit -Jugosllavisë, bashkë me protestën midhatjane” Anjë pëllëmbë të mos japim nga trupi i mëmëdheut” , Midhati u shndrrua nga diplomat, historian, shkrimtar, publicist, biograf, albanolog, bibliograf, përkthyes, kritik gjuhësor dhe letrar etj, në një librar të thjeshtë. Çeli në Tiranë librarinë “Lumo Skëndo”, një vatër e librit dhe e kulturës shqiptare në vitet ‘30-’40, ku merrnin libra, por edhe shpjegime, udhëzime ,komente, porosi për to nga librari Lumo Skendo për intelektualët, por edhe për të rinjtë, nxënësit , njerëzit e thjeshtë. Ndërkohë, Libraria “Lumo Skendo” kishte marrëdhënie me libraritë dhe shtëpitë botuese të vendeve kryesore te Evropës, si edhe me dijetarë dhe albanologë të shquar evropianë si Shuflai, Pedersen, Jokli, Roques, Majer etj Jeta dhe puna në librarinë “Lumo Skendo” ishte periudha më e qetw dhe më e bukur në jetën e tij.

Filed Under: Politike Tagged With: Uran Butka

Homazh për Ramadan Pasmaçiun dhe veprën e tij

November 3, 2021 by s p

Uran Butka/

Ramadan Pasmaçiu lindi më  në Berat në një familje te njohur qytetare. Mësimet e para i mori ne vendlidje. Te mesmet ne Teknikumin e Naftës në Kuçovë. Atje nisi provat e para në letërsi. Me rekomandim të Lidhjes së Shkrimtarëve u dërgua në Universitetin e Tiranës ne degën e Gjuhës e të Letërsisë. Pas diplomimit, u emërua drejtor i shkollës së Shëngjergjit të Tiranës, ku u shqua për kontributin në fushën e mësuesisë dhe të edukimit, por edhe të publicistikës. Kjo ishte arsyeja që u  u tërhoq si gazetar I kultutës në gazetën “Bashkimi” . Më tej shërbeu si gazetar te gazeta “Mësuesi” dhe për 18 vjet kryeredaktor i revistës “Yllkat”. Këto veprimtari I dhanë mundësi të njihte mirë jetën dhe njerëzit e thjeshtë, për të cilët shkroi  ese dhe reportazhe, por edhe tregime e novela, që u pritën ngrohtë. Kështu u bë  i njohur njoh si publicist  dhe  krijues i suksesshëm. Në vitet ’60 u pranua anëtar i Lidhjes së Shkrimtarëve e të Artistëve të Shqipërisë. Ka lëvruar me sukses të gjitha gjinitë letrare në fushën e poezisë dhe të prozës me vepra te arritura në letërsinë për femijë dhe të rritur si “Dy shokët, “Mësuesja”, “Dashuria e nënës”, “Xhufi”, “Metamorfozë”,”Kasollja”, “Leka”, “Përralla të vërteta”, etj mjaft nga  të cilët u nderuan me çmime kombëtare etj. Ai meritoi edhe çmimin e madh “Migjeni” për romanin në katër vëllime “Udhëve të fëmijërisë”, ku shpalos artistikisht jetën e përditshme të bukur, por edhe me varfëri e brenga të fëmijërisë. Ky është një nga librat më të arritur në letërsinë shqiptare për moshën e vogël dhe adoleshente. 

    Kështu jeta e Ramadanit mori drejtimin e shkrimtarisë.

    Me përmbysjen e regjimit ditatorial,  krijimtaria e tij mori një hov të ri me veprat madhore “Ju flas me zemër të hapur”, “Flaka e shpresës”, “Shtjellat e bardha”, “Kush rron duke shpresuar” etj

    Në fushën e krijimtarise ai la kumte te pashlyera, po ashtu edhe në rrafshin e marrëdhenieve njerëzore dhe shoqërore. Ishte dhe mbeti njeri i dashur me njerëzit, i qeshur, i komunikueshem, njeri I sakrifices, punëtor i palodhur dhe  me humor të shëndetshëm ( mjafton te kujtosh humorin dhe çiltersine tek libri “Ju flas me zemer te hapur”, ishte njeri i thjeshte , por i kulturuar, demokrat  dhe mbi të gjitha qytetar dhe shqiptar i mirë. Mjafton te lexosh botimet : Flaka e Shpreses” dhe “Shtjellat e bardha” , ku ai derdh dashurine në Shqipërinë, edhe veçan per Beratin e beratasit, si edhe vepren e fundit voluminoze, thuajse autobiografike, “ Rrënjët e zemrës”” ku Ramadani shkrimtar dhe njeri, sheh brenda vetes, por edhe brenda shpirtit të familjareve të tij te dashur, shokëve të jetës, miqve, armiqve, bashkëkohesve të përkatësive të ndryshme politike, të vuajturve dhe kundërshtarëve të regjimit hoxhist. 

     Ramadani iku i plotë, sepse bëri sa mundi dhe la gjurmë në jetë dhe krijimtari, që mbeten në memorje dhe  transmetojnë edhe në ikje e në përjetësi – mirësi e dashuri.

     Viti 1975

    (Fragment nga romani i Ramadan Pasmaçiut “ Rrënjët e zemrës”)  

    Në atë vit të zymtë e të paharruar – 1975, lufta e klasave po shënonte një tjetër kulm. Shumë intelektualë me “kleçkë” në biografi, dëboheshin egërsisht  nga qendrat e banimit të përhershëm, si të deklasuar dhe syrgjynoseshin  provincave dhe skajeve të thella.

    Një ditë, qysh  pa gdhirë, arriti te shtëpia e vogël  njëkatëshe  në rrugën Fortuzi të Tiranës një kamion I mbuluar me një mushama ngjyrë gri të përbaltur. I rrëmbeu shpejt me gjithë foshnjën  gjashtë muajshe dhe me ato të pakta plaçka që mundën  dhe u zhduk me rrëmbim. Nuk e kishte aspak të ndryshëm përgjasimin  me kamionët fashistë e nazistë , që mbusheshin me atdhetarë në kampet e shfarosjes.

Ata i zhvendosën në Tropojë.

   Mirëpo, papritur sekretari i parë i rrethit urdhëroi t’i hiqnin menjëherë prej andej, se qenë pranë kufirit dhe si armiq të popullit, mund të arratiseshin. I ngritën dhe çuan shpejt në Fierzë dhe i futën tek dhomëza e rojes në një ndërtesë në zonën B. Të nesërmen i thirrën  në një mbledhje të popullit. Urani kërkoi të shkonte vetëm atje, por ime motër, Merjema s’mundej, ishte me foshnjën në gji. “Në asnjë mënyrë, thanë. Do të jeni të dy patjetër.!”.  Morën vajzën dhe shkuan. 

    Salla ishte e madhe, e ftohtë, që të fuste tmerrin. E mbushur përplot me punëtorë, nëpunës dhe arsimtarë.  Në krye,  përpara një tavoline të gjatë e të mbuluar me beze të kuqe, kishin zënë vend funksionarët e partisë  të Bajram Currit e të Fierzës dhe një i deleguar nga qendra në Tiranë. Ishte një nga ato lloj mbledhjesh, që organizoheshin nga partia dhe Sigurimi I Shtetit për të diskretituar armiqtë e klasës si edhe për t’u kallur  frikën njerëzve, që të rrinin urtë dhe të ulnin kokën.

    Në fillim ngritën më këmbë Merjemën, që mbante në duar fëmijën dhe e pyetën:

– A e di pse të kanë sjellë këtu?

– Më ka sjellë qeveria që të punoj si mjeke.

– Po arsyen pse ju dëbuan nga Tirana, e di? Këtë duhet t’ia thuash klasën punëtore me gojën tënde!

    Ajo nuk arriti të përgjigjej. Foshnja ia dha papritur  të qarit dhe u mek. Ai gjyq i turpshëm dhe i egër u ndërpre për disa çaste. Pas pak u ngrit një punëtor i gjatë dhe i parruar, me nje kasketë në kokën e pakrehur, brofi më këmbë dhe i tha me zë të lartë:

– Në çerdhe jemi këtu, apo në mbledhje? Mbyllja gojën asaj grinjares, a merr vesh, se s’po na len me folë!

Mjekja  heshti, veç fytyra iu skuq sakaq. Vështroi vajzën e djersitur dhe u përpoq ta qetësonte.

– Jepi pak gji- i tha ngadalë Urani.

– Më është prerë qumështi, -ia ktheu ajo, duke belbëzuar.

Urani i pëshpëriti me zë të ulët: “Mua mund të më arrestojnë. Kështu veprojnë zakonisht pas mbledhjeve të tilla Po ti mos e humb. Kthehu menjëherë në Tiranë te nëna”.

     Pastaj u ngrit dhe  dhe tha me zë të lartë: Ç’e trazoni gruan? Ja ku më kini mua. Unë jam i biri i Safet Butkës që ka qenë profesor dhe antifashist i internuar në Ventotene, që ka luftuar kundër pushtuesve dhe që u vetëflijua  për të ndaluar vëllavrasjen”

U bë një qetësi, që s’pritej dhe që  nuk zgjati. E tërë salla sikur u lëkund tek shpërthyen  thirma të papërmbajtura e të shfrenuara: 

– Armik i partisë! Armik i popullit! 

– Ti nuk e ke vendin këtu, , po në Spaç!- thirri nga podiumi njëri nga sekretarët e partisë.

Menjëherë pas tij, foli  drejtori i gjimnazit të Fierzës, një thatanik hundëpetë:

– Po ky është kulmi, or shoku sekretar! Ai po na i bën ballistët patriotë e luftëtarë kundër fashizmit! Ky qëndrim është në kundërshtim flagrant me mësimet larpamëse të shokut Enver!

Atë çast u hodh i deleguari I Tiranës:

– E saktë ajo që thua. Nuk duhet të harrojmë për asnjë çast se Fierza  është kantier i madh ndërtimi. Mund të na hedhin edhe digën në erë! Si mund të mbahen  reaksionarë si këta këtu?

Po ja që pas të deleguarit kërkoi leje dhe e mori fjalën një mekanik flokëthinjur:

– Shokë, thirri ai. Unë jam kolonjar, e njoh mirë familjen Butka. Vetë shoku Enver e  ka ngritur lart Sali Butkën, Gani Butkën e sa të tjerë, që kanë dhënë jetën për Shqipërinë.

Përsëri plakosi një heshtje, por disi më e gjatë se e para.

– Dale, dale! – U duk se u zbut paksa I deleguari. – Ne e organizuam këtë mbledhje për të marrë mendimin e klasës punëtore. Është partia qjo që do t’I shoshitë gjërat më thellë dhe do të vendosë. 

Mbledhja u mbyll me aq.

Më pas Komisioni I Dëbim-internimeve në Tiranë vendosi që ata të  nguleshin për arsye politike  në Martanesh, ku mbetën 11 vjet me radhë.

Filed Under: LETERSI Tagged With: Uran Butka

“Komiteti epruer i NDSH-së në Dibër dhe Osman Cami”

October 1, 2021 by s p

Monografi e historianit Qerim Lita

Uran Butka   

Pas botimeve te rëndësishme të historianit Qerim Lita mbi organizatën e NDSH siç janë monografitë “KQ i NDSH-së dhe Azem Morana”, Shkup 2011; “Hasan Bilali veprimtar i NDSH-së, shkup 2020,  referatit  për Komitetet Nacionale Demokrate Shqiptare- dokumente, 2009, si edhe “70 vjetori i Kongresit II (4) të NDSH, Shkup 2017,  autori na paraqitet me monografinë ” Komiteti epruer i NDSh-së në Dibër dhe Osman CamI”, Houston, USA, 2019.

   Këqyret qatësisht se autori  për një kohë të gjatë është marrë me studimin e themelimit dhe të veprimtarisë kasaj organizate nacionaliste e demokrate në trevat shqiptare nën Jugosllavi në vitet 1945-1947, duke na dhënë një kontribut të veçantë në historinë e kombit, si  edhe veprimtarinë e personaliteteve  kryesore, martirë që do të kishin mbetur të harruar e të përbaltur pa përkushtimin kombëtarisht dhe penën e guximshme të studiuesit Qerim Lita.

   Botimi në fjalë nis me një parathënie të thukët dhe të saktë historikisht nga vetë autori, për situatën politike dhe ngjarjet kryesorë të viteve 1943-1944-1945 në hapësirën shqiptare, sidomos në trevat e Maqedonisë përëndimore dhe të Kosovës, ngjarje që i paraprijnë themelimit të NDSH dhe veprimtarisë së mëtejshme të saj, një parashtrim i nevojshëm për të kuptuar kushtet historike dhe arsyet pse lindi, ç’program dhe ç’aktivitet pati kjo organizatë. 

   Ndoshta në vitin 1943 duhej përmendur edhe rrugëtimi i Mid’hat Frashërit dhe i disa krerëve të Ballit Kombëtar që kishin marrë pjesë në Kuvendin e Mukjes dhe që po i  përcillnin vendimet e tij në Dibrën e Madhe, ku edhe krijuan bashkë me kreret e Dibrës  “Lidhjen Dibrane” dhe vendimet e saj. E theksoj këtë sepse në fakt NDSH, për mendimin tim,  është në veçanti një vazhdim i “Lidhjes Dibrane” dhe në përgjithësi një vijim i Organizatës të Ballit Kombëtar në kushtet e reja  të pasluftës së Dytë dhe të regjimit komunist serbo-maqeqonas në Dribër, por edhe në Kosovë, për mbrojtjen e të drejtave njerëzore dhe kombëtare të popullsisë shqiptare, lirimin e tokave të okupuara dhe bashkimin me Shqipërinë, sipas parimit të vetvendosjes së kombeve, pra, për një Shqipëri etnike, të ideuar në Mukje dhe në orientimet  e Mid’hat Frashërit. 

     “ Të gjitha direktivat, KQ i NDSH-së i merr nga Greqia përmes Selanikut, e të cilat në Greqi vijnë nga Bari i Italisë, përkatësisht nga Komiteti i Ballit Kombëtar në krye me Mit’hat Frashërin”- citohet dokumenti përkatës në monografinë e Qerim Litës.

   Kanë shkruar për organizatën NDSH edhe historianët Muhamet Piraku, Sabile Çekmezi-Basha, Daut Bislimi, Islam Dobra, Hysen Azemi, por historiani Qerim Lita veçohet, se me punë të vazhduar studimore për mëse një dhjetëvjeçar, e ka trajtuar themelimin dhe veprimtarinë e kësaj organizate në mënyrë të plotë, gjithëpërfshirëse dhe të mirëdokumentuar, duke evidentuar e portretizuar edhe figurat kryesore  udhëheqëse qendrore dhe lokale. Në këtë vështrim, na jepen tërësisht të realizuara personalitetet e Azem Maranës në botimin “KQ I NDSH dhe Azem Marana; Hasan Bilali – veprimtar i NDSH në monografinë përkatëse, Osman Cami në monografinë “Komiteti epruer i NDSh-së në Dibër dhe Osman CamI”, si edhe figurat e tjera të NDSH-së. 

   Siç kuptohet edhe nga titulli i monografisë, Osman Cami na jepet në krye të studimit si jetëshkrim i  shkurtuar, mandej figura e tij ridimensionohet në gjithë historinë e NDSH-se në qendër (Shkup)  dhe në trevën e Dibrës e më gjerë. Meritë e autorit është se nuk e idealizon, siç ndodh rëndom nëpër monografitë e sotme, por e jep realisht dhe thjeshtë nëpërmes dokumenteve arkivorë dhe dëshmive autentike. Ai dhe familja e tij paraqiten në një jetë të dyfishtë e të rrezikuar në Tirane dhe në Dibër, për shkak të regjimeve pushtuese italiane dhe gjermane, por edhe të regjimeve komuniste në Shqipëri dhe Jugosllavi, – i burgosur nga partizanët e E.Hoxhës në nëntor 1944, kur ata kryen masakrat e përgjakshme ndaj popullsisë së Tiranës, por edhe i burgosur nga pushteti maqedonas në Dibër, mandej  si një nga  veprimtarët e NDSH-së në Shkup dhe Dibër. Veprimet e tij kondicionohen nga prejardhja e familjes atdhetare Cami, nga të qenit pronar dhe nacionalist, nga përndjekja e familjes Cami prej politikës antishqiptare serbo-maqedonase dhe OZN -ës, më pas UDB-së, duke nisur nga babai, Hamit Cami, i cili, për shkak represionit të vazhdueshëm politik ndaj familjes  Cami, u detyrua ta vriste kapitenin serb, përkatësisht udhëheqësin e xhandarmërisë serbe në Dibër të Madhe . Më pas Hamiti e lëshoi Dibrën e Madhe për t’u vendosur familjarisht në Elbasan, ndërkohë që Osmani vijonte shkollën teknike të Fulsit në Tiranë.

   Këto rrethana familjare, por edhe mbarëshqiptare e kushtëzuan Osmanin ta gjente rrugën e mëtejshme të veprimeve jo individuale, por brenda lëvizjes kombëtare, nga e cila mund të vinte shpëtimi. Në atë kohe në Shkup ishte themeluar Organizata Nacional Demokratike Shqiptare, jehona e së cilës së shpejti qe përhapur edhe në Dibër të Madhe. Duke u mbështet në dokumentet e arkivave jugosllave, shohim se nga muaji maj i vitit 1945, radhëve të NDSh-së iu bashkëngjit edhe Osman Cami. Anëtarësimi i tij në NDSh-ë erdhi përmes Dr.Qeram Zllatkut, me të cilin më pas do të ishte mik i ngushtë dhe i vlefshëm, që sakrifikoi profesionin e mjekut por edhe jetën e tij për hir të çështjes kombëtare. Kështu Osman Cami u bë luftëtar i lirisë dhe i bashkimit kombëtar. Diviza e tij u bë: “Sytë e mi në varr nuk do të mbyllen, përderi sa nuk krijohet Shqipëria etnike” 

   Në rrethanat kur forcat pushtuese jugosllave kryenin masakra dhe krime të papara ndaj popullit shqiptar në Kosovë dhe në tokat Verilindore Shqiptare (Maqedoninë e sotme), me mbështetjen e qeverisë komuniste të Enver Hoshës, inteligjenca e atëhershme shqiptare, e vendosur në Shkup, e pa të domosdoshme themelimin e një organizate ilegale shqiptare, qëllimi final i së cilës do të ishte: “Çlirimi dhe bashkimi i tokave të robëruara shqiptare me Shqipërinë.”  Grupi nismëtar i përbërë prej Azem Maranës, Hasan Bilallit, Mahmut Dumanit, Hysni Qemal Ejupit, Qemal Qazimit, Nebi Veli Jonuzit dhe Nuredin Ibrahimi, në muajin janar të vitit 1945 themeloi Organizatën Nacional Demokratike Shqiptare, e cila ndryshe njihet me shkurtesën NDSH-ë . Programi politik i NDSH-së përbëhej prej katër pikave:

    1. Bashkimi i mbarë shqiptarëve brenda kufijve etnikë. 

    2. Demokraci të gjerë me të drejtën e çdo shtetasi në shprehjen e lirë të dëshirës së tij, gojarisht apo me shkrim, nëpër konferenca apo tubime.

    3. Luftë kundër tradhtarëve të vendit, të cilët Kosovën e kanë ndarë nga Shqipëria, e cila çfarëdolloj regjimi që të ketë, nëse është jashtë kufijve të Shqipërisë, ajo është e robëruar.

    4. Formën shtetërore e përcakton kombi pas çlirimit dhe bashkimin me Shqipërinë .

    Meritë e autorit Qerim Lita është se nëpërmes  veprimtarisë së personaliteteve të  NDSH-së,  na jep gjithë historikun e organizatës NDSH, qysh nga themelimi në Shkup, formimin e komiteteve në trevat shqiptare të Maqedonisë, por edhe në Kosovë dhe më gjerë, veprimtarinë politike te kësaj organizate kombëtare, lidhjen me çetat nacionaliste deri në asgjësimin e saj në vitin 1947. Gjithashtu na jep lidhjen me lëvizjet nacionaliste në Shqipëri, bashkëpunimin me lëvisjet e tjera nacionaliste në Kosovë si me “Besën Shqiptare” të Ymer Berishës,  me  Gjon Sereqin dhe Ajet Gërgutin, përfaqësues të NDSH –së në Kosovë, përpjekjet për t’u lidhur me perfaqësues anglo-amerikane etj, por që dështuan, sepse çështjet e pasluftës ishin paravendosur në Konferencat Ndërkombëtare të Fuqive të Mëdha, qysh gjatë luftës dhe në fund të saj.

   Ndërsa themelimin e Komitetit Epruer të NDSH-së në Dibër autori e lidh ngushtë me tre figurat e shquara shqiptare të kësaj krahine: Dr. Qeram Zllatku, Osman Cami dhe Medat Tërshana, në bashkëpunim të ngushtë me udhëheqësit e NDSH në Shkup Halim Oranën, Azem Maranën, Hysni Rudin, Qemal Skënderin, Mahmut Dumanin  etj. Kuvendi themelues i komitetit regjional të Dibrës u mbajt me 12 qershor 1946, në të cilën morën pjesë edhe Osman Cami. Kuvendi zgjodhi për kryetar të komitetit Qeram Zllatkun, ndërsa Shaban Ballancën sekretar, Osman Camin anëtar.  Gjithashtu në kuvend Osman Cami u autorizua që të formojë Komitetin komunal të Strugës. 

    Formimi i Komitetit të NDSH-së në Dibër, ishte me peshë kombëtare, për shkak se komiteti i Dibrës ishte lidhja e drejtpërdrejtë me forcat kryengritëse nacionaliste të Dibres dhe Kosovës si çetat e Shemsi hatibit, Murat Labënishtit, Sulë Holtës, Hysen Trëpezës, Mefail Zajazit, Ajet Gërgutit etj, me çetat e Shqipërisë  si ato të  Muharem Bajraktarit, te Litajve, Cen Elezit, Dan Kaloshit, Ali Maliqit etj  ….

    Osman Cami mori pjese aktive në Kongresin II (IVI të NDSH në Shkup dhe këtë autori Qerim Lita na i jep nëpërmjet aktakuzës së prokurorit  Publik i RP të Maqedonisë, Nikolla Vrazhallski:

    “…I akuzuari Osman Cami në organizatën e lartpërmendur është futur nga Dr. Qeram Zllatku, ku bëhet anëtar i komitetit për rrethin e Dibrës dhe, si i tillë, zgjidhet delegat në Kongresin  II (IV) të organizatës mbajtur  më 1 qershor 1946në Shkup, në të cilin ka paraqitur raport për punën dhe aksionet e çetave balliste në RP të Shqipërisë. Pas kongresit shkoi në Strugë, me qëllim që ta formonte komitetin e të njëjtës organizatë me urdhër të Dr. Qeram Zllatkut. Tok me të akuzuarin Medat Tërshana lidhet me çetën e Shemë Hatipit, e cila vepronte si në territorin tonë, po ashtu edhe në territorin e RP të Shqipërisë, e gjithë kjo me qëllim të realizimit të detyrave të lartpërmendura të organizatës…” .

 Gjatë vitit 1946 Osman Cami ishte një ndër udhëhëqësit kryesorë te NDSH në Dibër, Ohër, Strugë, Gollobordë etj.

   Meritë tjetër e autorit të veprës është se ai e ka mbështetur trajtesën e monografisë në dokumente arkivore të nxjera kryesisht nga arkivat e ish-Jugosllavisë, veçanërisht nga ato të Maqedonisë, arkivat e  Shqipërisë dhe të Kosovëse, duke i dhënë monografisë një karakter shkencor dhe dokumentar.  Mjafton të përmendim, dokumentet juridike, ato të prokurorisë dhe gjykatës, që dëshmojnë për vijën politike antishqiptare  nga ana e Partisë Komuniste dhe pushtetit policor serbo-maqedonas, për përndjekjen dhe gjuetinë e shqiptarëve nga ana e OZN-ës e më pas UDB, për akuzat dhe procesin hetimor e gjyqësor ndaj organizatës por edhe ndaj udhëheqësve e veprimtarëve të saj,  që përmbyllin dramatikisht edhe librin. Akuzat e Prokurorisë ishin tërësisht politike, po ashtu edhe vendimet e  Gjyqit të Qarkut të Shkupit kundër 19 veprimtarëve të KQ të NDSH-së, më 7 shkurt 1947, tek dha vendimin “ në emër të popullit – për vepra penale kundër popullit dhe shtetit” me vdekje-ekzekutim për të akuzuarit Qemal Iskenderi, Azem Marana, Hysni Rudi, Mehmet Bushi; ndërsa Hasan Billali dënohet me humbje të lirisë për 20 vjet,  Dr. Qeram Zllatku me humbje të lirisë prej 20 vjet,  Medat Tërshana me heqje të lirisë për 18 vjet,  Osman Cami, me humbje të lirisë prej 15 vjetësh dhe kështu me radhë me burgime te ndryshme: Mahmut Dumani, Mexhit Zyberi, Hajdar Kurtishi,  Jonuz Balla, Nazmi Emin Azemi, Spiro Harilla, Xhavit Abdulla Selimi, Galip Raufi,  Xhamal Fezli Kasami, Gani Be Mehmet Abdullau, Sherif Memet Aliti.

   Kështu u godit për vdekje kjo organizatë intelektuale si edhe gjithë lëvizjet shqiptare për liri e bashkim kombëtar, si në Shqipëri ashtu edhe në trevat shqipare nën Jugosllavi.

   Autori është konsultuar gjerësisht me literaturën historike shqiptare e të huaj, kryesisht me botimet për Organizatën e NDSH, autorët e të cilëve i ka cituar në vepër. Të dhënat burimore e bëjnë këtë vepër dukshëm të karakterit shkencor. Të rëndësishme janë edhe shënimet biografike dhe historike plotësuese e sqaruese  të autorit në fund të çdo faqeje për ngjarje e personalitete të përmendura në libër, si edhe dokumentet shtojcë në fund të monografisë.

   Nëse mund të bëjmë ndonjë vërejtje, është puna e pamjaftueshme e Shtëpisë Botuese lidhur me korrekturën e tekstit, sepse dalin aty-këtu gabime drejtshkrimore. 

Filed Under: Histori Tagged With: Uran Butka

MID’HAT FRASHËRI NË KONFERENCËN E PAQES NË PARIS

June 25, 2021 by dgreca

-(Replikë me historianin Paskal Milo)/

 NGA URAN BUTKA*/

Një nga kulmet e veprimtarisë atdhetare dhe diplomatike të Mid’hat Frasherit ishte pjesëmarrja dhe kontributi i  jashtëzakonshëm i tij në Konferencën e Paqes në Paris, Konferencën e Ambasadorëve dhe Lidhjen e kombeve si anëtar i delegacionit Shqiptar dhe më pas si kryetar i delegacionit shqiptar për njohjen e çështjes shqitare dhe  mbrojtjen e saj.  

    Mirëpo në reportazhin “Dritë-hije te Mid’hat Frashërit” të datës 20 qershor 2021, Paskal Milo, ndër të tjera tha: ”Midhat Frashëri nuk preferoi të shkojë në Paris dhe të rreshtohet bashkë me kolegët e tij për të mbrojtur interesat e Shqipërisë, por qëndroi në Lozanë, në Zvicër”. 

    Paskal Milo është i prirë shpesh të tjetërsojë apo të cënojë të vërtetën, kur është fjala për Mid’hat Frashërin dhe veprën e tij. Nuk është fare e vërtetë që Midhati nuk preferoi të shkonte në Paris. Ai ishte zgjedhur nga Kongresi si pjesë e Delegacionit Shqiptar në Konferencen e Paqes në Paris në vitin 1919,  që kryesohej nga  kryeministri Turhan Pasha  dhe kishte në përbërje atdhetarët dhe diplomatët e njohur Mehmet Konica, Imzot Bumçi, Luigj Gurakuqi, Mid’hat Frashëri, Gjergj Fishta, Dr.Turtulli, Mustafa Kruja, më vonë edhe të tjerë. Mid’hati  ishte mjaft entusiast dhe tejet i përgatitur për ta kryer më së miri këtë mision. E thonë vetë anëtarët e Delegacionit këtë gjë, e shpreh edhe vete Midhati në letrën drejtuar Kolë Tromarës më 8.3.1919. “Kam marrë shënime të Aktit Konstitues, bazuar në parimet e Wilson-it dhe vendimet e Konferencës së Londrës për pavarësinë dhe integritetin e Shqipërisë. Do të jem i lumtur të vë veprimtaritë e mia në shërbim të vendit tim”.

    Por Turhani Pasha, në bashkëveprim me qeverinë Italiane në Romë, e ndaloi Mid’hatin të shkonte me shokët në Paris, meqënë se Midhati nuk e firmosi programin  e përgatitur për Konferencën e Paqes nga kryeministri Turhan Pasha, i cili mëtonte protektoratin italian mbi Shqipërinë dhe sovranitetin italian mbi Vlorën, duke rrezikuar kështu  pavarësinë, madje dhe ekzistencën e Shqipërisë. Midhati shkruante: “Jam i bindur se Turhani dhe qeveria italiane kanë vepruar në bashkëpunim, me qëllim të më pengojnë për të vajtur në Paris, megjithëse pasaporta ime ishte me vizë nga ambasada franceze. Kjo rrethanë ka shkaktuar lindjen e ndjenjave të mosbesimit nga ana e shqiptarëve, që e interpretojnë atë si një shenjë të synimeve të Italisë kundrejt Shqipërisë. Unë mendoj se, është pikërisht kjo çështja ime që e ka detyruar edhe z. Bumçi të mos shkojë në Paris” (Letra drejtuar Kolë Tromarës).

    Mirëpo Paskal Milo shton me keqdashje perfide: “Mid’hati nuk preferoi  të rreshtohej bashkë me shokët e tij për të mbrojtur interesat e Shqiperisë. Nuk e kam shumë të qartë arsyen, por ka patur polemika, ka patur qasje të ndryshme për mënyrën se si duhej menaxhuar situata në Konferencën e Paqes të Parisit”. 

    Historiani Paskal Milo, kur nuk e kishte të qartë arsyen e mosvajtjes se Midhatit në Paris, atëherë pse paragjykon apo pse trillon qëllimisht për ta njollosur sërish M.Frashërin edhe në këtë veprimtari te jashtëzakonshme diplomatike në favor të Shqipërisë dhe të kombit shqiptar?

    Sic dokumentohet nga dokumentat e Arkivit të Shtetit dhe të Ministrisë së Jashtme, qëndrimi proitalian i i Turhan pashës ndaj çështjes shqiptare dhe kundër Midhat Frasherit, nuk u pëlqye në Paris nga anëtarët e tjerë të Delegacionit si Mehmet Konica, Dr Turtulli, Mihal Grameno, Sotir Kolea, Dr Ibrahim Temo, Fuad Dibra etj të cilët i kërkuan Midatit në Lozanë të kthehej në Paris, si një personalitet i domosdoshem në mes te delegacionit, për të përballur punën  pranë Konferences së Paqes, meqenëse kishte mjaft divergjenca mes misëve të Misionit.Mjafton tëpërmendim M.Gramenon që i shkruante: “Ndalimi yt dallon nga të gjithë, se nuk duan honxho-bonxhot të jesh këtu, duke ditur simpatinë që ushqen për gjithë shqiptarët.” Pandel Cale dhe Gabriel Jatrou telegrafonin të shqetësuar: “Ndërsa Midhat Frashëri e kishte marrë vizën franceze, por nisja u bë e pamundur për shkak të kundërshtimit nga qeveria italiane”. 

    Ndërkohë, Midhati në Lozanë dhe Gjenevë, nga njera anë ndihmonte delegacionin në Paris me këshilla, redaktime, promemorie, (sic ishte edhe letra drejtuar kolegëve ne Paris nga Lozana, apo mesazi për Presidentin Wilson në emër të shqiptarëve të Lozanës etj,  nga ana tjetër, bënte një punë të palodhur e shume të çmuar, duke botuar vepra të rendësishme në frengjisht, të cilat ua dergonte personaliteteve te politikes dhe kulturës Evropiane, per ta njohur Shqipërinë dhe për të mbrojtur identitetin dhe integritetin e saj historik , moral si edhe të drejtat qytetare e kombëtare. Veprat si “Rilindja Shqiptare”, “Shqiptarë e sllavë”, “Shqiptarët në vend të tyre dhe jashtë atdheut”, “Rivendikimet Shqiptare, “Për Shqipërinë”, “Çështja e Epirit” etj i botoi përgjatë vitit 1919, kur ishte në Lozanë A nuk ishte kjo punë në interes të Shqipërisë , edhe pse nuk “preferoi” të shkonte  në Paris, Zoti Paskal?  

   Gjithashtu Midhat Frashëri  botoi edhe me qindra artikuj, letra, promemorie, polemika, studime  që u botuan dhe ngjallën shumë interes ne gazetat e revistat e rendesishme të Evropës “Le monde Noveau”, “Mercure de France”, “La paix par le droit”, “La revue de Geneve”, “Times”, “Franc-orient”, “L’europe Nouvella”, “East Europa”, “The Neë Stratesman”, “Foreign Affairs”, “The Near east”, “International revien”, “L’humanite”e tj., që e bënë Midhat Frashërin një nga figurat e shquara të politikës , diplomacise dhe publicistikës evropiane. 

    Midhati u kthye në Paris pas dorëheqjes si kryetar i delegacionit të Turhan Pashës, nën prësionin delegateve të dergatës sonë atje, në fillim të vitit 1920 si delegat i “Vatres” të SHBA dhe mandej i emëruar  kryetar i delegacionit shqiptar ne Konferencën e Paqes dhe Lidhjen e Kombeve, ku shkelqeu me ligjerimet, debatet, promemoriet,  si edhe me takimet dhe letërkëmbimin me peronalitetet më të shquara politike dhe kulturore të Evropës, që i bindi me argumente dhe fakte dhe i vuri në shërbim të çështjes shqiptare, si Presidentin Wilson,  kryeministrat  S.E. M.  Lloyd George, S.E.M. Aristide Briand, S.E.M. Conte Sforza, S.E.M. Baron Hayashi, kryetarin e  Konferences së Ambasadorëve J.Cambon, Sekretarin e Përgjithshëmshem të Ligës së Kombeve Eric Drummond, lordin Cecil, kryetarit e Komitetit Anglo-Shqiptar A.Herbert, Miss Durham, Pittard, Eden, Barnes, De Constand, C. Erikson e shumë të tjerë, miq të Shqipërisë. 

   Por le t’ia lemë fjalën vetë Midhat Frashërit, me lëtrën drejtuar Presidentit të “Vatrës” në SHBA, për të qartësuar Paskal Milon dhe të tjerët e keqinformuar prej tij:

Lausanne, Sëitzerland,                  

P.B. 17393

më  8.3.1919

Z. Kolë Tromara,

President i Vatrës, Boston, Mass. USA.  

Z. President, 

    Shpresoj të keni marrë në kohë letrën time të datës 25 janar, shkruar një ditë para nisjes sime për në Romë. Jam larguar nga Lausanne (Lozana) më datën 26 janar dhe arrita dy ditë më vonë në Romë, ku gjeta Turhanin dhe Mehmet Konicën. Pasaportat tona diplomatike u dorëzuan në ambasadën franceze ku, pasi Ministria në Paris ishte konsultuar me telegram, ato u pajisën me vizat e nevojshme për nisjen e të treve (Turhani, Mehmeti dhe unë) për në kryeqytetin francez. Ndërkohë, i kërkova Turhanit të më shoqëronte në Ministrinë e Punëve të Jashtme, ku i kërkova zyrtarëve t’i dërgonin një pasaportë italiane Dr. Turtullit në Lozanë, që ai të shkonte drejt nga atje në Paris, pa qenë i detyruar të udhëtonte për në Romë dhe anasjelltas; ata më premtuan se do të bënin gjithçka ishte e nevojshme. 

   Tri ditë para se t’i merrnim pasaportat, Turhani më tregoi një program të nënshkruar nga anëtarët e qeverisë së përkohshme në Durrës, por që ende nuk ishte firmosur nga Turhani dhe Mehmeti. Ky program përmbante disa çështje, mes tyre: Italia duhet të dërgojë trupa në kufijtë shqiptarë dhe gjithë organizuesit e degëve administrative duhet të vihen nga Italia. 

   I thashë Turhanit që nuk kisha kundërshtime ndaj këtij programi, por që nuk mund ta kuptoja nevojën për nënshkrimin e tij, në dritën e faktit që, sapo të ishim në Paris, ne duhej të silleshim në përputhje me rrethanat (me çka nënkuptoja- interesat e vërteta të vendit tonë). Gjithsesi, shmanga hyrjen në debat përsa i përket hollësive, ngaqë nuk doja që mendimet e mia të bëheshin të ditura, për sa kohë që ishim në tokën italiane, por Turhani nuk më besoi, pasi më kishte qortuar disa herë për pavarësinë time të veprimit dhe të mendimit dhe për mungesë të simpatisë për politikën italiane. Por, duke folur për këtë politikë, Turhani më kishte thënë po atë ditë që arrita në Romë, që ne duhej të mos bënim aluzion për Vlorën për të mos e bërë të pakënaqur Italinë. Një ditë tjetër ai më tha që ai do t’i kërkonte Sonnino-s, ti tregonte se si duhej të përgjigjej nëse Venizellos do të ngulte këmbë në pretendimet e tij për Epirin, duke parë që Italia ngulte këmbë në mbajtjen e Vlorës. Me një fjalë, siç u tha nga të gjithë shqiptarët në Romë, Turhani shkoi në Paris më fort në rolin e një zyrtari italian se sa të një shqiptari. Përveç kësaj, kam mësuar se ai ka kundërshtuar emërimin tim për në Konferencën e Paqes me arsyen se unë nuk e kënaqja Italinë. 

   Në fakt, një ditë para nisjes së tij për në Paris, më bëri të kuptoj se unë duhej të rrija në Romë dhe të prisja mbërritjen e Gurakuqit dhe Mustafa Krujës dhe të udhëtoja në Paris bashkë me ta, pasi të binim dakord mbi çështjen e programit. Turhani dhe Mehmeti u larguan nga Roma më 4 shkurt, Gurakuqi dhe Mustafa më 11; kështu që, atë ditë unë ndërmora hapa të merrja pasaportën me vizë me qëllim që të kthehesha në Lozanë, por m’u tha që ata nuk mund të më lejonin të largohesha, derisa të kishin marrë mendimin e Turhanit. Isha i irrituar dhe ndjeja neveri kur kuptova që Turhani po më padiste që të mbahesha si i burgosur në Romë. 

   I dorëzova Gurakuqit dhe Mustafait letrën e mëposhtme për Turhanin: 

“Shkëlqesi, për habinë time ende e kam të pamundur t’u bashkohem kolegëve të mi në Paris dhe nisja e zotërinjve Gurakuqi e Kruja nuk e ka ndihmuar nisjen time, siç më kishte dhënë Shkëlqesia Juaj arsye të besoja. Pa dyshim, Shkëlqesia Juaj, kishte arsye më të mëdha për pengimin e nisjes sime për në Francë si delegat shqiptar dhe ka harruar që unë kam mandatin nga i njëjti Kongres, të cilit ju i detyroheni për emërimin tuaj. Është e vërtetë që, para nisjes suaj, kishte disa çështje të një programi që unë kam refuzuar ta nënshkruaj, por sipas mendimit tim modest, ky pretekst mund të mos konsiderohet si një arsye serioze, në dritën e faktit që unë në disa raste kisha deklaruar që nuk kisha kundërshtime për të bërë ndaj programit në fjalë. Atëherë, a duhet që unë të detyrohem të dyshoj   dhe vullnetin e mirë të Shkëlqesisë Suaj?” 

Jam i bindur se Turhani dhe qeveria italiane kanë vepruar në bashkëpunim, me qëllim të më pengojnë për të vajtur në Paris, megjithëse pasaporta ime ishte me vizë nga Ambasada Franceze. Kjo rrethanë ka shkaktuar lindjen e ndjenjave të mosbesimit nga ana e shqiptarëve, që e interpretojnë atë si një shenjë të synimeve të Italisë kundrejt Shqipërisë. Unë mendoj se, është pikërisht kjo çështja ime, që e ka detyruar z. Bumçi të mos shkojë në Paris — delegacioni shqiptar në të vërtetë duhej të përbëhej nga shtatë anëtarë: Turhani, Mehmeti, Gurakuqi, Kruja, Turtulli, Bumçi dhe unë. Gjithashtu më duhet të shtoj se Hasan bej Prishtina, që kohët e fundit ka arritur nga Vjena në Romë, dëshironte të shkonte në Paris me shpenzimet e tij, thjeshtë si person privat me qëllim që të punonte për Kosovën, por nuk u lejua nga autoritetet italiane ta bënte këtë. 

Përfundimisht, unë munda ta marr lejen të largohem nga Italia, vetëm, duke kërcënuar të shkaktoj një skandal dhe kështu pata mundësi të largohesha nga Roma më datën 2 të këtij muaji. Ndërkohë që isha në Romë, u takova dy herë me z. Joseph Emerson Haven, Konsull Amerikan në Torino, që tani ka shkuar në një mision në Shqipëri, me qëllim që të kujdeset për gjërat nga afër dhe për t’i raportuar Ëashingtonit dhe delegacionit në Paris. Ai më siguroi që Amerika ishte përgatitur të kishte interesim të madh mbi Shqipërinë, nëse shqiptarët do t’i apelonin asaj. Gjithashtu, bisedova me Major Robert Denison, kreun e Misionit të Kryqit të Kuq Amerikan, të përbërë nga 50 vetë, që ka shkuar në Shqipëri për të çuar disa dhjetëra ton ilaçe, ushqime, këpucë, veshmbathje, etj. 

Përsa i përket sjelljes së italianëve në Shqipëri, konfirmoj atë çka Turtulli ju shkroi pas udhëtimeve të tij në Itali. Përveç kësaj, kam mësuar që Italia dëshironte formimin e një komisioni të thjeshtë në Durrës dhe që Qeveria e Përkohshme u themelua përkundër dëshirave të saj; Italia po bën ç’është e mundur të krijojë vështirësi për këtë qeveri dhe t’ia heqë gjithë autoritetin. 

Një çështje tjetër që e irritoi Italinë ishte temperamenti i keq i treguar nga delegatët shqiptarë, të mbledhur në Durrës, kur ata u ndërgjegjësuan për mungesën e delegatëve të Vlorës, të cilët autoritetet italiane i kishin penguar të merrnin pjesë në Asamble. Shqiptarët që kishin ardhur nga Korça dhe Shkodra nuk kishin fjalë për të thënë, asgjë të keqe, për autoritetet franceze që kanë pushtuar këto dy rajone. 

Bashkëngjitur do të gjeni një kopje të dy telegrameve dërguar Konferencës së Parisit dhe Turtullit. Gjithashtu, kam folur me Rasih Dinon, që më lexoi një përmbledhje të letrës që ju ka dërguar javën e kaluar. I bashkohem ideve të tij, telegramet e të cilit i kam bashkëngjitur këtu si provë e këtij bashkimi, si dhe bisedat e mia me Haven-in, ku kam theksuar se Amerikës i duhet bërë apel për ndihmë, mbështetje ushtarake në kufijtë e vendit, që të pengohet tradhtia greko-sllave; ky kontingjent i vogël Amerikan, duhet të përforcohet nga shqiptarët, që kanë marrë pjesë në luftë në Francë, në radhët e amerikanëve; riorganizuesit duhet të funksionojnë për të gjitha degët e administratës, në mënyrë që vendi ynë të hyjë në rrugën e përparimit, pa mëdyshje të mëtejshme. 

Janë marrë masa kudo për t’u mundësuar shqiptarëve të shprehin dëshirat e tyre lirisht përpara z. Haven dhe jam i sigurt që ai ka raportuar në përputhje me këtë. 

Përpara se ta mbyll, duhet të përmend edhe një hollësi; Turhani ndoshta edhe Mehmeti kanë një kauzë të mëtejme për armiqësinë e tyre kundrejt meje, d.m.th për mendimin tim – të cilin nuk kam bërë përpjekje ta fsheh: ishte absurde të formohej një Qeveri e Përkohshme që përbëhej nga 14 “ministra” dhe për më shumë, që është humbje e fondeve publike. Sepse unë e gjykoj bujari të gabuar të paguhen 1.800 dhe 3.600 franga në muaj për ministrat në Durrës dhe ata në Paris. S’ka nevojë ta them, unë nuk kam prekur asnjë kacidhe, por i kam mbuluar harxhimet e mia me paratë, që më keni dërguar ju. 

Më besoni, z. President, 

                                                                                                                 juaji,  

                                                                                                         Mit’hat Frashëri 

Shënim: – Ju lutem, punoni për të marrë për ne ndihmën dhe mbështetjen e Amerikës.

*

Telegram për Dr. Turtullin, Paris

Lozanë, 9 mars 1919.

“Ju lutemi të ndërmerrni hapa në mënyrë që vendi ynë, në këtë moment fatzi, të vendosë për qeverisje Republikane; të lejoni Dinon dhe Frashërin të shkojnë në Paris, si delegatë të Vatrës dhe të Qeverisë së Përkohshme. Frashëri e kishte marrë vizën franceze, por nisja u bë e pamundur për shkak të kundërshtimit nga qeveria italiane”. 

Pandeli Cale, Gabriel Jatrou 

*

Letër nga Mit’hat Frashëri, Geneve, më 01.01.1919, drejtuar znj. Edith Durham, 71 Belsize Park Gardens, London, N.W.3, UK 

Fragment: – “Ne (Dr.Turtulli dhe unë) nuk ia kemi dalë të marrim autorizimin për të shkuar në Paris që të jemi në gjendje ta mbrojmë kauzën tonë. Ashtu si thoni edhe ju, në letrën tuaj, gjendja është me të vërtetë kritike për sa i përket kufijve që do të fiksohen për shqiptarët në Konferencën e afërt dhe për shkak të pretendimeve italiane. Ne jemi të bindur se, edhe hija e një protektorati italian do të jetë fatale për të ardhmen e Shqipërisë dhe zotërimi i Vlorës është i barazvlefshëm me skllavërimin e vendit, sepse Italia do ta kthejë atë në pikënisje për planet e saj imperialiste në Ballkan. Mbi këtë çështje, ne nuk kemi dyshim që, opinioni i të gjithë shqiptarëve është me ne dhe tërheq vëmendjen tuaj në këtë pikë. Na duket gjithashtu e vështirë të besojmë se, Britania e Madhe dhe Aleatët e saj liberalë, të mund të lejojnë një padrejtësi të tillë në Konferencën që po afrohet.” 

*

Revista franceze “L’Europe Nouvelle” Paris, ka botuar më 24 janar 1920, letrën e Mid’hat Frashërit, delegat i Konfederatës “Vatra” në Konferencën e Paqes në Paris, me titullin L’indépendance de l’Albanie”.

“Qarkullojnë zëra se Konferenca e Paqes ka menduar t’i japeë Jugosllavisë pjesën veriore të Shqipërisë (deri në lumin Drin) në kompensim të zonës së Fiumes; thuhet se jugu i Shqipërisë (qarqet e Korçës dhe të Gjirokastrës) do t’i dhurohen si kurban Greqisë dhe se Italia – si luani në fabul, do të marrë pjesën tjetër (Vlorën dhe territore të tjera nën mandat).

Padyshim, Konferenca do të vulosë këtë vendim me fjalët: Fundi i Shqipërisë!

Në mes të shekullit XX, tri Fuqitë e Mëdha liberale të universit, Franca, Britania e Madhe dhe Italia, po shkaktojnë mbi Shqipërinë të njëjtin krim ashtu si Rusia, Prusia dhe Austria despotike kryen gjatë shekullit XVIII mbi Poloninë.

   Anglia, duke hyrë në Luftën e Madhe, deklaronte se ajo do të luftonte për mbrojtjen e kombësive të vogla. Zoti Clemenceau,  në fjalimin që mbajti në Strasburg më 4 nëntor 1919, tha: «Krerët e qeverive të kombeve të para të botës u mblodhën në Paris, për të ribërë hartën e Evropës në emër të së drejtës të popujve për vetvendosje».

Presidenti Ëilson, në marrëveshje me të gjithë aleatët, duke përfshirë Italinë, ka thënë se kjo luftë kolosale pati për qëllim çlirimin e popujve të shtypur, mbrojtjen e të dobëtve, triumfin e drejtësisë dhe ligjit mbi forcën brutale.

     Shqipëria u gjymtua për here të pare në1878; për të dytën herë, u copëtua në 1913, në Konferencën e Londrës; e megjithatë, kjo Konferencë, e cila u formua nga përfaqësuesit e kombeve të mëdha: Franca, Anglia, Italia, njohu një Shqipëri të vogël e të pavarur. Për shqiptarët është i rëndësishëm ky shirit (rrip) i vogël toke; ata dëshirojnë të jetojnë, të mos vdesin. Ata dëshirojnë pavarësinë e plotë dhe refuzojnë çdo mandat.

Pra, marrëveshja e 1913, qenka një copëz e thjeshtë letre?

   Në Evropë masakrojnë Shqipërinë, ndërsa në Azi krijohen shtete të pavarura. A është kjo ironi apo një komedi makabre? 

Morali?!”- Lumo Skëndo

  • Redaksia falenderon shkrimtarin Uran Butka qe e dergoi repliken per lexuesit e Gazetes”DIELLI”

Filed Under: Politike Tagged With: Konferenca e Paqes ne Paris, Mid'hat Frasherin, Replike me Paskal milon, Uran Butka

PAPËRGJEGJSHMËRI HISTORIKE

May 30, 2021 by dgreca

NGA URAN BUTKA*/

Në paraqitjen përpara mediave të projektit të Akademisë së Shkencave “Historia e re e shqiptarëve”, drejtues dhe anëtarë të komisionit hartues u  shprehën për përmasat, kriteret dhe vlerat e këtij projekti të ri.

Ka disa vite që shqiptarët e interesuar për historinë brenda dhe jashtë Shqipërisë, por edhe studiues, historianë, njerëz të kulturës etj. kërkojnë rishkrimin apo korigjimin e historisë, për shkak të një historie të deritanishme ende të politizuar, të deformuar dhe të njëanshme, por edhe për shkak se gjatë këtyre tri dekadave të demokracisë kanë dalë në dritë mjaft dokumente të reja, që kërkojnë doemos rishikimin e historisë.

Personalisht e kam parashtuar me kohë nevojën e këtij rishkrimi, prandaj edhe lajmin e përgatitjes së një historie të re të shqiptarëve e prita me pozitivitet. Mirëpo, në këto dy javë të paraqitjes në media të projektit nga Akademia e Shkencave, u zhgënjeva, dhe jo vetëm unë. Në daljen e parë të komisionit hartues, profesor Paskal Milo tha se ka boll fakte të reja që do të përfshihen në tekstin e ri. “Do të fillojmë me një fakt historik të panjohur, që ka të bëjë me Mid’hat Frashërin, i cili në 1-3 maj 1944 ka takuar Napoleon Zervën, një nga përgjegjësit kryesorë të shfarosjes së popullsisë çame. Kryetari i Ballit Kombëtar është ulur në bisedime me të për të bashkëpunuar në kohën e luftës”.

Ky i ashtyquajturi “fakt historik”,  përbën një “zbulim” dhe një “lajm” për Paskal Milon, ndërkohë që sipas mendimit tim, është një tendencë politike e tij, sipas tipologjisë së propagandës së dikurshme komuniste, që paradamkoste  personalitete historike, për t’i njollosur dhe asgjësuar mandej. 

Përse duhej të trumbetonte me aq ngutje këtë paragjykim personal, kur për një periudhë prej dy vjetësh studimi, anëtarët e komisionit hartues do të ballafaqoheshin me dokumentet e faktet historike dhe do të konkludonin objektivisht? Përse deklaron se “do ta fillojmë historinë e re të shqiptarëve me një një fakt të panjohur që ka të bëjë me Mid’hat Frashërin? Në ç’dokument është mbështetur Paskal Milo për të nxjerrë me përparësi këtë “fakt historik të ri”? 

Në të vërtetë, nuk është një dëshmi e panjohur.  Filip Liço autor i librit “Probleme të marrëdhënieve greko-shqiptare”, botuar në Tiranë në vitin 2009, përfshin në këtë botim edhe një fragment kujtimesh te sekretarit të Napolon Zervës, kolonel Th.Sarandis, mbi një takim, sipas tij, mes Napoleon Zervës, me një grup të nacionalistëve shqiptarë, mes tyre edhe Mid’hat Frashëri, në fshatin Voskop te Korçës nga 1-3 maj 1944. Pra, nuk kemi të bëjmë me asnjë dokument apo fakt historik, por me një kujtim të një ushtaraku grek të Zervës. Nuk mund të konsiderohen kujtimet si dokumente apo fakte historike të mirëfillta. Vetë prof.Paskal Milo dhe prof.Pëllumb Xhufi kanë theksuar disa herë se historia nuk bëhet me kujtimet, nga që ato përmbajnë subjektivizma apo interesa. Mirëpo, kur ju intereson atyre, i marrin dhe i paraqesin  kujtimet si fakte të vërteta, si në këtë rast. Mendoj që politikanë shqiptarë apo të huaj në kohë të ndryshme, kanë bërë takime madje edhe marrveshje edhe me kundërshtarët politikë apo armiqtë, në kushte e kontekste të caktuara historike. Përse nuk flet Paskal Milo për një takim të Enver Hoxhës më një oficer gjerman në kohën e Luftës? Unë e kam lexuar atë dokument dhe them se E.Hoxha u takua, por nuk bëri marrëveshje me oficerin gjerman. Kjo është e vërteta. Unë kam dijeni gjithashtu për takime të të djathtës shqiptare me të djathtën greke për marreveshje gjatë luftës, megjithëse ato nuk janë realizuar. Di edhe që  PKSh ka bërë takime, marrëveshje dhe bashkëpunime me lëvizjen komuniste Greke (EAM- Elas). Sipas një raporti të Britanik ”Një marrëveshje mes Frontit NÇ të Shqipërisë dhe EAM-it (Lëvizja komuniste greke) mendohet se është firmosur  midis datave të dhëna në korrik ose shtator 1943. Oficerët grekë të EAM të atashuar pranë Frontit NÇ të Shqipërisë janë raportuar të kenë qenë Alexis Janaris, Angelos Doupis, Alias Dhimitriu (përfaqësues ushtarak) dhe Kristoferos Prinos. Një marrëveshje ushtarake mes Frontit NÇ-së dhe ELAS-it është raportuar se është bërë gjatë muajit dhjetor 1943, me rastin kur ndihmat e aleatëve për ELAS-it u ndërprenë. Një takim i mëvonshëm midis Frontit NÇ dhe ELAS u raportua se u mbajt në Nepravishtë, gjatë muajit mars 1944”.

Këto çështje duhen analizuar me objektivitet, pa qenë nevoja për akuza politike. Mirëpo Paskal Milo nxjerr konkluzione eklektike të qëllimshme:” Mid’hat Frashëri, më 1-3 maj 1944 ka takuar Napoleon Zervën, një nga përgjegjësit kryesorë të shfarosjes së popullsisë çame. Kryetari i Ballit Kombëtar është ulur në bisedime me të për të bashkëpunuar në kohën e luftës”.

Së pari, sipas Th.Sarandis, N.Zerva u takua me nje grup nacionalistësh si Midhat Frashëri, Xhafer Dibra, Ali Këlcyra, Suat Asllani,, Tane Malishova, Ali Nivica, Shukli Zakomeri, Qazim Prodani, Thoma Orollogai etj dhe jo vetëm me kryetarin e Ballit Kombëtar, M.Frashërin. 

Së dyti, takimi mes tyre, gjithnjë sipas Sarandis, u bë me 1-3 maj 1944, kur dihet që operacioni zervist kundër popullsisë Çame nuk kishte nisur ende, ai filloi në 27 qershor 1944 dhe nuk duhet kursesi të ngatërrohet enkas Midhat Frasheri, mbrojtësi më i madh i çështjes çame, kur ishte Ambasador në Greqi apo në forumet ndërkonmbetare,  si edhe në  veprën e tij tanimë të botuar.

Së treti, as Th.Sarandis nuk thotë se u bë një marrëveshje, por një takim. Madje nuk e citon fare Mid’hat Frasherin, por  vetëm fjalët e Suat Asllanit, i cili nuk ishte pjesë e Ballit Kombëtar. 

Së katërti, vetë autoti i librit “ Probleme të marrëdhenieve greko-shqiptare”,  Filip Liço, argumenton: ”Mendojmë se të dhënat e paraqitura nga mbledhja në Voskop të Korçës nga Th. Sarandis, janë shumë të cunguara. Nga pohimet e tij që Greqia “të bashkohen me me çfarë do mënyrë me Shqipërinë”, apo “do t’ia transmetojmë (Zervës)  pikpamjet tuaja”, del se në atë mbledhje u shfaqen mendime të ndryshme lidhur me bashkëpunimin shqiptaro-grek”, por nuk u bë ndonjë marrëveshje. Takim nuk do të thotë marrëveshje apo bashkëpunim. 

Paskal Milo dhe Pëllumb Xhufi e lidhin enkas “takimin” me Zervën,“shfarosësi  i popullsisë çame”, duke ia shtuar qëllimisht këtë bisht për efekt publik. Dihet se kush ishte N. Zervasi, që kreu genocid kundër popullsisë çame të Greqisë, por takimi me M.Frasherin dhe përfaqësuesit e te djathtës shqiptare nuk kanë asnjë lidhje me këtë genocid. 

Dr.Ermal Frashëri, i diplomuar ne Universitetin e Harvardit dhe pedagog në këtë universitet, del kundër këtyre insinuatave: “Milo krijon sensacion me Mithat Frashërin. Ai foli për Mithat Frashërin e Zervën pa dhënë kontekstin. Duke folur për një takim, pa dhënë arsyet dhe rrethanat, Milo krijoi insinuata për Mithat Frashërin”.

Duke u nisur nga ky  fakt, por edhe nga daljet në media të drejtuesve të komisionit të historisë,  mendoj që projekti i Akademisë së Shkencave për historine e re, është i tejkaluar, një model zyrar tashmë i dështuar. Ideimin, konceptimin, udhëheqjen, financimin, botimin, si edhe përzgjedhjen e historianëve pjësëmarrës në komisionin hartues, e ka bërë vetë Akademia sipas preferencave të saj, pa projekte konkuruese. Ndonëse thuhet publikisht se nuk është një projekt zyrtar, e nxjerrin vetë në shesh të kundërtën. Historiani Paskal Milo pohon: “Projekti  udhëhiqet e monitorohet nga Akademia e Shkencave”, ndërsa historiani Marenglen Kasmi e thotë më troç: “Duhet të ketë një version zyrtar të historisë dhe nuk e bëjnë më mirë këtë gjë, sesa institucionet shtetërore!”.

Siç shihet qartë, një koncept totalitar për historinë. Është provuar tanimë se të gjitha botimet zyrtare të “Historisë së Shqipërisë “ kanë qenë tejet të politizuara dhe të deformuara historikisht, sepse janë udhëhequr e krijuar nga ky parim. 

Drejtues dhe historianë të projektit, prof.Paskal Milo dhe sidomos prof.Pëllumb Xhufi etj., kanë dëshmuar gjatë këtyrë tri dekadave një politizim të dukshëm e të dëmshëm në trajtimin sidomos të ngjarjeve të periudhës së Pavarësisë, të Luftës së Dytë  Botërore dhe të Pasluftës. “Si Paskal Milo dhe Pëllumb Xhufi që kanë shfaqur në kohë të ndryshme protagonizëm politik”, thekson Ermal Frashëri. 

Por edhe gjatë këtyre ditëve të prezantimit te projektit të Akademisë, këtë gjë kanë demonstruar, duke diktuar pikpamjet dhe mendësitë e tyre, pra, duke u përpjekur t’i paravënë  pikat mbi i-të mbi ngjarje e pesonalitete historike.  

 Dr.Ermal Frashëri, i përfshirë në këtë debat, jep argumentet pse teskti i ri, “nuk do te prodhojë asgje të re. Do të jetë një histori zyrtare, që ka ngjyrim mentaliteti totalitar…Vetë zyrtarizimi i punimit shkencor është antitezë e shkencës. Vula e Akademisë së Shkencave nuk është mburojë për historinë. Qasje e gabuar dhe organizim i mbrapshtë”

Në debatin televizv ABC-Njuz dt 13 5.2021,  moderatorit Endri Xhafo, i pyet prezantuesit e projektit:  A ka pasur luftë civile në vitet 1943-44?

Skender Gjinushi: Nuk ka pasur lufte civile. 

Pra, kryetari i Akdsdemisë së Shkencave, pronari i këtij projekti, vuri vulën këtij fenomeni kaq të debatueshem, në vend që të thoshte: këtë do ta vendosin historianët e komisionit mbi bazën e dokumenteve. Dihet që në këto 30 vite të demokracisë janë botuar me qindra botime, që dokumentojnë ekzistences e luftës civile në Shqipëri pas prishjes se njëanshme nga komunistët të Marrëveshjes se Mukjes.  Historiani Beqir Meta, drejtor i Institutit të Historisë ka pohuar publikisht ekzistencën e Luftës civile në Shqipëri dhe pasojat e saj. Le të kujtojme debatin e tij në Muzeun Kombëtar me Presidentin Moisiu. 

Historiania Ana Lalaj, që nuk është pjesë e Komisionit, e kundërshtoi Gjinushin dhe të tjerët, duke thënë se kjo luftë nisi pas vendimit të PKSH në Konferencen e Labinotit, shtator 1943, ku u shpall lufta e marmatosur kundër kundër Ballit Kombëtar dhe çdo tendence tjetër, një luftë civile.

Rrjedhimisht ka pasur një luftë civile ndërmjet forcave komuniste me ato nacionaliste, e dokumentuar nga dokumentet e Arkivit të shtetit, Arkivit të Ushrisë, Arkivit të Ministrisë së Brendshme të Shqipërisë, arkivave të Britanisë, Gjermanisë, SHBA, Jugosllavisë etj. Thuajse gjithë oficeret britanikë që ishin atashuar në Shqipëri gjatë luftës, rreth 150, e kanë pohuar e vërtetuar Luftën civile, po ashtu edhe historianët e huaj si R.Bejl, B.Fisher etj. Por,  mjafton të lexosh raportet ushtarake të komandantëve dhe komisareve te divizioneve, brigadave, e batalioneve te ushtrisë NÇ, si Mehmet Shehu, Dali Ndreu, Shefqet Peçi, Ndreko Rino, e shumë të tjerë, për të kuptuar vërtetësinë autentike dhe përmasat tragjike të luftës civile në Shqipëri. Mjafton të përmëndim luftën civile në Malësinë e Madhe, dhjetor 1944-shkurt 1945, një luftë frontale civile për një muaj e gjysmë pa ndërprerje, ku merrnin pjesë divizione dhe brigada të ushtrisë NÇ, që sulmuan ushtarakisht me zjarr e me hekur, dhe ku u vranë me qindra luftëtarë e malësorë nga të dy palët, u dogjën 34 shtëpi dhe pushkatuan e burgosën qindra malësorë, u internuar qindra familje në kampet e internimeve të  të gjithë Shqipërisë burg. 

Historianët enveristë e kanë fshehur dhe e fshehin edhe sot luftën civile, për të ngritur dhe mbrojtur mitin dhe glorifikimin e Luftës NÇ edhe të figurës së Enver Hoxhës, duke mohuar  e baltosur luftën e faktoreve të tjerë të luftës antifashiste. Dua t’u kujtoj atyre se luftën kundër italianëve e nisën nacionalistët qysh më 7 prill 1939, që betejën më të madhe kundër tyre, luftën e Gjormit 1 dhjetor 1942- janar 1943, ku u vra edhe koloneli Klementi, e kanë bërë çetat e Ballit Kombëtar të Hysni Lepenicës, Skënder Muços dhe Isuf Luzajt, bashkë me çetën e partizane të Neki Ymerajt; që luftën e parë kundër italianëve menjëherë pas Konferences se Mukjes, 4 gusht 1943, e bënë forcat e bashkuara nacionaliste dhe partizane të komanduara nga Abaz Kupi, ku u vra edhe kapiteni Italian Scampa; që betejën e parë kryesore kundër gjermanëve e kanë bërë çetat nacionaliste të Safet Butkës më 13 gusht 1943 në kthesat e Barmashit, (sipas marreveshjes Bill Maklin-Safet Butka, 8 gusht 1943), betejë në të cilën  merrte pjesë e majori britanik Deivid Smail, ku u vranë 25 gjermanë dhe u shkatërruar mjaft mjete ushtarake, autoblinda etj. (shih D.Smajl, “Me detyrë në Shqipëri” dhe dok. arkivore). (Betejë të rëndësishme historianët komunistë e paraqesin luftën në Barmash, korrik 1943, ku forcat e Batalionit “Tomorri” goditën autokolonjën gjermane, duke kujtuar se ishte autokolonë italiane, dhe ikën pasi hodhën disa pushkë, duke e lënë gjithë zonën pa mbrojtje dhe gjermanët për hakmarrje dogjën Barmashin, vranë 117 viktima te pafajshme në Borovë etj); Po ashtu, përmendim betejat e Muharrem Bajraktrarit kundër gjermanëve, teksa i binin prapa krahëve komunistët; luftërat e Gani Krueziut  kundër gjermanëve etj. Mirëpo këto dokumente të reja të nxjerra nga arkivat pas përmbysjes së diktaturës komuniste, nuk i përmendin historianët Pëllumb Xhufi, Marenglen Kasmi etj për të treguar se vetëm Nacionalçlirimtarja me në krye E.Hoxhën ka luftuar, ndërsa Balli e Legaliteti  kanë bashkëpunuar me pushtuesit. 

Unë e vlerësoj Luftën NÇ kundër pushtuesve nazifashistë, gjakun deshmorëve partizanë për liri; vlerësoj edhe luftën e faktoreve te tjerë antifashistë, si Balli Kombëtar, edhe gjakun e deshmorëve nacionalistë për liri dhe Shqipëri etnike. Elementë bashkëpunues me okupatorët ka pasur nga të dy krahët. Veço qeveritë kolaboracioniste nën pushtimin Italian (1939) dhe Regjencën nën pushtimin gjerman (1943-1944), të cilat për mendimin tim janë reshtuar në drejtim historik të gabuar e të dënueshëm. I kësaj natyre ishte edhe bashkëpunimi  PKSH dhe E.Hoxhës me komunistët jugosllave e rusë gjatë e pas luftës në dëm të Shqipërisë.

Pyetjes së gazetarit Xhafo, si e çmoni Enver Hoxhën, historianët  iu përgjigjen:

Pëllumb Xhufi: “Ka pasur të mira dhe të këqia”.

Paskal Milo: “Pozitiv gjatë luftës, diktator pas luftës”.

Ana Lalaj: “Nuk ka dy Enverë, është vetëm një, Enveri -fytyra më e zezë historike, gjatë dhe pas luftës, ka urdhëruar të vriten njerës, jo vetëm kundërshtarë politikë, por edhe antifashistë brenda gjirit te lëvisjes NÇ, si Mustafa Gjinishi, Zai Fundo etj. E.Hoxha i thotë përfaqësuesit britanik  Palmer: Më kanë vrarë shokun e ngushtë Mustafa Gjinishin, kur Enveri e kishte urdhëruar vetë vrasjen e Gjinishit. Një mashtrues. Enveri- vegël e Jugosllavëve”.

Për mendimin tim, individët por edhe personazhet historike, duhet te paraqiten në komleksitetin e tyre, dhe jo bardhë apo zi. Por në vleresimin përfundimtar të tyre duhet peshuar ajo që është dominante në veprën e tyre. Dominante për Enver Hoxhën gjatë luftës ka qenë terrorizmi dhe demagogjia, lufta për ta marrë pushtetin me dhunë e me gjak, (siç e pohon vetë) dhe pas luftës – diktatori komunist më i egër, për ta mbajtur pushtetin me anë të diktaturës më ekstreme se në gjithë vendet e Lindjes komuniste. 

Por drejtuesit e komisionit hartues të “Historisë së re të shqiptarëve” gjykojnë ndryshe. Në bidedën televizive të datës  dt 17 maj, në pëballjen e Pëllumb Xhufit, Marenglen Kasmit me Dritan Egro dhe Erald Kapri, u shfaqën mendimet ndryshe edhe për projektin e historisë, edhe për Enver Hoxhën, edhe për Mid’hat Frashërin.

Studiuesi Erald Kapri parashtroi argumentin e tij se “projekti i Akademisë që drejtohet nga Skënder Gjinushi,  është i tipit sovjetik. S’ka alternativë, s’ka procedura konkuruese. Historinë e re duhet ta bëjnë studiues e historianë te rinj, të paideoliogjizuar, duhet  te kishte studiues nga diaspora,  si edhe histotianë të huaj.  Kemi nevojë për një model të ri.”

Por profesorët e mësyjnë: 

M.Kasmi: Çfarë diskuton ti? A ke recenca për botimet e tua? Nuk ke!

E. Kapri: Po vë në diskutim formimin tim?  Kam botuar 6 artikuj shkencorë dhe dy libra.  Për studimin “Mbreti Zog”, kam pasur recencën e Roderik Bejlit.

Dritan Egro: Kemi të njëjtin model të shkrimit të historisë, si në kohën e komunizmit, kur përcaktohej linja ideologjike dhe historianët ishin të detyruar ta mbushnin me fakte. Të gjitha botimet e historisë së Shqipërisë deri tani kanë qenë zyrtare dhe të politizuara. Kjo po ndodh edhe tani. U tha se do ta fillojmë historinë e re të shqiptarëve me Mid’hat Frashërin  që paska bërë një takim me Napoleon Zervën, një shqipar me origjinë nga Suli… Ky është një qëndrim politik. Takimet duhen shikuar në kohën dhe kontekstin e tyre. Edhe  Ismail Qemali ka bërë një marrëveshje me palën greke, për një shtet të vetëm greko-shqiptar në vitin 1907. Kjo është e dokumentuar, e kam dokumentin. 

Mirëpo Pëllumb Xhufi, në vend të argumenteve historike, sillet me shumë “takt”: “Do të ishte mirë të merresh me  regjistrat  osmanë pë t’u bërë shumë i njohur …, duke harruar t’i thoshte vetes së tij: “do të ishte mirë Pëllumb te merresh vetëm me historinë e Mesjetes, që di ta bësh mirë, sesa me Luftën”.

Konkretisht, Pëllumb Xhufi lajthitet kur flet për një “marrëveshje” të Midhat Frashërit me të djathtën greke, duke e lidhur këtë me letrën e Mid’hat Frashërit datë 10.05.1944 , drejtuar Dhimitër Falos, (gazetar, shkrimtar, përkthyes i njohur, redaktor i revistës “Bota e Re” të Korçës”, (që e pushkatuan komunistët pa gjyq në vitin 1944), përfaqësues i Ballit Kombëtar, në bisedimet me të djathtën greke për realizimin e një lidhjeje ballkanike greko-shqiptare e më gjerë. Në këtë letër udhëzuese shprehet shqetësimi i M.Frashërit për të ardhmen e Ballkanit dhe të Shqipërisë, të rezikuara nga sllavo-komunizmi, i konsideruar në atë moment si një rrezik kryesor, kur gjermania naziste ishte ne prag të tërheqjes dhe humbjes. Në këto kushte, Midhati kërkonte  një përballje ballkanike, të shprehur në nje aleancë greko-shqiptare-turke ne formë federative pas lufte,  “që kështu në kohën e ardhshme të mund t`i bëhet ballë rrezikut sllav, që kërcënon të dy palët dhe rrezikut, që vjen nga ana e tejme e Adriatikut”, shënonte Midhat Frashëri në pikën 8 të letrës. Unë e kam botuar këtë letër, të cilën Pëllumb Xhufi e ka kosideruar vijimisht si një akt tradhtie. Siç mund të konstatohet lehtësisht, ky propozim i M.Frashërit, provon të kundërtën. Po i citojmë pikat (kushtet) të cilat propozonte Mid’hat Frashëri:

1. Mbasi çështja e lidhjes në formë federative varet nga mundësitë e mbasluftës, prandaj

të dy palët marrin angazhimin që sot se janë të disponueme për realizimin e këtij projekti. (Plotësue me shkrim dore nga vetë Mid`hat Frashëri: të përpiqemi).

2. Baza e lidhjes do të jetë indipendenca dhe sovraniteti i plotë i të dy palëve.

3. Kufinjtë greko-shqiptarë do të jenë dhe do të deklarohen solemnisht ata të vitit 1939. 

4. Bëjmë aleancë mossulmimi, defensive dhe ofensive, si edhe lidhje ushtarake.

5. Traktate ekonomike të ngushta ndërmjet të dy palëve.

6. Do të përpiqemi që kjo lidhje të bahet sa ma parë një lidhje greko-turko-shqiptare.

7. Në rast lufte, komanda e Përgjithshme Ushtarake do të vihet ë dorë të Greqisë.

8. Si rezultat i kësaj marrëveshjeje, të dy palët do të paraqiten përpara Konferencës së Paqes si dy palë me një të vetëm interes, duke përkrahun politikën e shoku-shokut. Greqia do të angazhohet të mbështesë rivendikimet shqiptare për Kosovën dhe anën e Dibrës, që kështunë kohën e ardhshme të mund t`i bëhet ballë rrezikut sllav, që kërcënon të dy palët dhe rrezikut, që vjen nga ana e tejme e Adriatikut. (Plotësue me dorë nga vetë Mid`hat Frashëri: rivendikimet për Kosovën dhe Dibrën janë bazue mbi kartën e Atllantikut).

9. Në qoftë se zihet me gojë çështja e minoriteteve, kjo mund të jetë më fort një mjet

afrimi ndërmjet të dy palëve se sa një mjet largimi. Për përdorimin tuej ta kini ndërmend seminoritetet duhet t`i këqyrni me sy të mirë të dy palët edhe të kenë të drejtat e tyne”.

Le t’i analizojmë me radhë këto pika negocimi.

Midhat Frashëri vendoste në radhë të parë indipendencën dhe sovranitetin: Baza e lidhjes do të jetë i plotë i të dy palëve, që plotësohet nga pika tjetër e propozimit: Kufinjtë greko-shqiptarë do të jenë dhe do të deklarohen solemnisht ata të vitit 1939”

Ky kusht historik dhe politik  ishte shumë i rëndësishëm, sidomos për marëdhëniët shqiptaro-greke, sepse përjashtonte të gjitha synimet e përpjekjet e naconalshovinizmit grek që pretendonte dhe pretendon ende të ashtuquajturin Vorio-Epir. 

Po çpërrallis Pëllumb Xhufi?: “Me këtë nen Midhat Frashëri e shiti Kosovën dhe Çamërinë?!  Absurditet më të madh nuk mund të ketë! Aq më tepër nga një historian. Dihet botërisht që M.Frasheri, jo vetëm në këtë dokument, por në gjithë veprat e tij, ia ka kushtuar Kosovës dhe Çamërisë ): “Çështja e Epirit”,  “Shqiptarë e sllavë”, “Rivendikimet shqiptare”, “Çështja Çame”, “Marëdheniet shqiptaro-geke”, “Marrëdhëniet shqiptaro-serbe” etj, si edhe ka mbrojtur me argumente historike në Konferencen e Paqes në Paris dhe Lidhjen e kombeve”, si edhe në artikujt e botuar në shtypin evropian e shqiptar, sidomor ne vitet 1921-22 kur denonconte masakrat serbe në Kosovë e në Dibër dhe në 1923-1926, kur ishte ambassador ne Greqi, tek  denonconte botërisht dhunën, diskriminimin dhe shpërnguljen e popullsisë çame, që Midhati arriti t’i ndalonte me përpjekje të mëdha diplomatike.

Si njohës dhe vizionar i politikës kombëtare e ndërkombëtare, Midhati e vendoste  marrëveshjen e mundshme me Greqinë edhe në nivel evropian, kur propozonte: “Si rezultat i kësaj marrëveshjeje, të dy palët do të paraqiten përpara Konferencës së Paqes si dy palë me një të vetëm interes, duke përkrahun politikën e shoku-shokut. Greqia do të angazhohet të mbështesë rivendikimet shqiptare për Kosovën dhe anën e Dibrës, që kështu në kohën e ardhshme të mund t`i bëhet ballë rrezikut sllav, që kërcënon të dy palët dhe rrezikut, që vjen nga ana e tejme e Adriatikut”(pika 8). 

Ndërkohë që edhe në memorandumin paraqitur Konferencës së paqes në Paris, më 23 korrik 1946, Mid’hat Frashëri, i kërkonte Konferencës së paqes, “në emër të principeve të larta të së drejtës kombëtare e ndërkombërtare, që të përfshiheshin brenda shtetit të pavarur e paqedashës të Shqipërisë, krahinat shqiptare të Kosovës e të Çamërisë, të shkëputura padrejtësisht e me pasoja të rënda nga trupi i Shqipërisë”.

Tejet e rëndësishme ishte që Mid’hat Frashëri propozonte që në këtë projekt të përfshihej edhe Turqia, për ta kthyer në një aleancë më të gjerë e më të fortë ballkanike. 

Pra, Midhati, nga njëra anë përpiqej të neutralizonte angazhimet e mëparshme te politikës greke lidhur me “Vorio-Epirin”, nga ana tjetër e kushtëzonte marrëveshjen e mundshme me zotimin që Greqia të mbështeste rivendikimet shqiptare për Kosovën dhe anën e e Dibrës,( shënuar me shkrim dore të Midhatit: bazuar mbi Kartën e Atlantikut). Ai e parashikonte rrezikun që vinte  nga sllavo-komunizmi, ashtu edhe rrezikun që  vinte  nga imperializmat përtej Adriatikut,  për t’i bëhëj ballë bashkërisht rreziqeve si nga Lindja dhe nga Perëndimi. 

Në pikat e tjera Midhati udhëzonte:”Të behen aleanca mossulmimi ”midis Sjhqipërisë e greqisë si dy shtete  të pavarur e sovranë (pika 4) Gjithashtu, “Të bëhen traktate te ngushta ekonomike midis dy palëve”. – një propozim me vlerë për përparimin ekonomik të të dy vendeve.(pika 5)   

Si një evropianist i kohëve të moderne, Midhat Frashëri shprehet për minoritetet si një urë lidhëse midis dy vendeve: “Çështja e minoriteteve,  mund të jetë më fort një mjet afrimi ndërmjet të dy palëve se sa një mjet largimi. Për përdorimin tuej ta kini ndërmend seminoritetet duhet t`i kqyrni me sy të mirë të dy palët edhe të kenë të drejtat e tyne”(pika 9)

 E debatueshme ishte pika 8: “Në rast lufte, komanda e Përgjithshme Ushtarake do të vihet në dorë të Greqisë”. Për mendimin tim, mendimi i M.Frasherit është sa bashkëkohor, aq edhe luajal, që në rast të një lufte tjetër, pra të një ivazioni të huaj të mundshëm mbi Ballkanin (rrezikun sllavo-komunist, siç ndodhi ), komanda e përgjithshme t’i lihej Greqisë. Ai kërkon që të përfshihet edhe Turqia në aleancën ballkanike, por jo në komandë, sepse mund të keqinterpretohej si një reminishencë e politikës së vjetër osmane në Ballkan. Shqipëria nuk kishte një ushtri kombëtare dhe ishte në një luftë civile shkatërrimtare. Hamendësimi për rreziqet e një komande ushtarake greke, ishte  përjashtuar nga pikat e tjera të projektmarrëveshjes, por edhe nga traktatet  nderkombetare ku aderonte edhe Greqia, Shqipëria, Turqia etj.

P.Xhufi thotë: ”Midhat Frashëri bëri një marrëveshje me palën greke për një shtet greko-shqiptar(!), ku shqipëria do të ishte një provincë e greqisë, ku ministra do të ishin ministri i luftës i Greqisë dhe ministër i Brendshëm i Greqisë …!? 

E para, nuk u bë asnjë marrëveshje, sepse pala greke sic duket, nuk i pranoi kushtet e Mid’hat Frasherit. Nuk u bë kurrë një propozim apo marrveshje për një shtet greko-shqiptar, siç pretendon Xhufi. Midhati deklaronte në pikën e parë të propozimit të tij  indipendencën dhe sovranitetin e plotë  të dy palëve dhe kufinjtë greko-shqiptarë do të jenë dhe do të deklarohen solemnisht ata të vitit 1939”: pra, një aleancë  në të ardhmen mes dy shteteve të pavarur. 

Lajthitja tjetër e Pëllumb Xhufit, natyrisht nga padija, është kur deklaron se Midhat Frashëri udhëtoi dy herë në greqi në vitin 1948, për të bërë marrëveshjen me Greqine!? Midhati në atë kohë ishte emigrant politik në Itali dhe ishte caktuar nga Aleatët anglo-ameikanë për të themeluar “Komitetin Shqipëri e lirë”. Udhëtimin në Greqi (korrik 1948) e bëri për t’u konsultuar me Abaz Ermenjin dhe emigrantët shqiptarë në kampin e Lavros, lidhur me kriteret e komitetit dhe pjesëmarrësit, dhe udhëtimin në Turqi ( 31 korrik 1948), në kolonine shqiptare te Stambollit, për t’u konsultuar me shqiptarët të atjeshëm ( Dokumentet e dëshmojnë këtë). Midhati i shkruante nga Stambolli Abaz Kupit më 1948: “Një komitet i përbashkët do të ishte një vegël e çmueshme për të rifituar të drejtat kombëtare. Por a nuk mendoni ju,  se kondita e parë e një organi që të merrte përsipër një barrë të tillë, duhet të jetë formuar prej njerëzish, mbi të cilët të mos peshojnë njolla dhe faje kundër atdheut. E dini fort mirë se Shqipëria pësoi katastrofën e 7 prillit jo vetëm prej fuqisë ushtarake të huaj, por edhe nga tradhtia e disa shqiptarëve, të cilët me liri dhe koshiencë të plotë përgatitën komplotin kundër atdheut dhe vepruan si pararojë e fuqive okupuese…” 

Kështu, sipas këtij kriteri të Midhat Frashërit, nuk mund të merrnin pjesë në Komitetin “Shqipëria e Lirë”, ata krerë të Bllokut Indipendent, apo të Ballit Kombëtar e të Legalitetit, që ishin komprometuar me pushtuesit nazifashistë, ndonëse ishin antikomunistë të vendosur si Mustafa Kruja. Ernest Koliqi, Gjon Marka Gjoni, Shefqet Verlaçi, Xhaferr Deva, Kadri Cakrani      etj, ndërkohë që Midhat Frashëri zgjodhi, si përfaqësues të Kosovës në komitet Said Kryeziun nga familja e shquar antifashiste Kryeziu. Vetë fakti që aleatët perëndimorë përzgjodhën Mid’hat Frashërin në krye të Komitetit “Shqipëria e lirë” (1949), ështe tejet kuptimplotë.

Nuk kam asgjë personale me Prof.Pëllumb Xhufin dhe të tjerët, kam pasur debate mbi historinë dhe secili ka paraqitur opinionet e tij. Normale. Por tani që Pëllumb Xhufi është drejtor i projektit të historisë së re  të shqiptarëve, nuk mundem të hesht dhe te mos kundërshtoj hipotezat e tij ndikuese te Komisioni hartues, por edhe të dëmshme për  higjenën shoqërore. Shqiptarin, më tepër sesa plumbi, e ka vrarë padrejtësia e historisë.

     Si përfundim: Nuk mund të bëhet një shtëpi e re me qereste të vjetër.

* E dërgoi për Diellin vetë autori.    

Filed Under: Analiza Tagged With: PAPËRGJEGJSHMËRI HISTORIKE, Uran Butka

  • 1
  • 2
  • 3
  • …
  • 13
  • Next Page »

Artikujt e fundit

  • “ROLI I MËRGATËS SHQIPTARE NË BOTË DHE NË MËNYRË TË VEÇANTË I MËRGATËS TONË KOMBËTARE NË SH.B.A”
  • SHQIPËRIA, LUFTA DHE KRIZA E ÇMIMEVE, SI DO NDRYSHOJNË EKUILIBRAT
  • NË BE ME STANDARDE TË PLOTËSUARA DHE JO ME RETORIKË SARKASTIKE
  • KALATË PELLAZGE TË GANJOLLËS, PECËS E XIBRIT 

  • Përfaqësuesi Special i Bashkimit Evropian, Miroslav Lajčák takime në Kosovë
  • BETEJA E FUSHË-KOSOVËS 1389 DHE TRASHIGIMIA E SAJ…! 
  • President Biden and World Leaders Affirm Unity at the G7 Summit in Europe
  • KOSOVA PARA 33 VITEVE, DAULLE LUFTE TË SERBISË NË DITËN E VIDOVDANIT
  • Pikniku vjetor i AADLC dhe shkollës shqipe “Children of the Eagle”
  • Mundësi të barabarta? – Endërra në sirtar!
  • 20 vite më parë, Familja Mbretërore kthehej përfundimisht në Atdhe
  • “UNË JAM ANEMONE” NJË LIBËR NË KËRKIM TË DREJTËSISË DHE DËNIMIT TË KRIMEVE SERBE NË KOSOVË
  • DRITAN ABAZOVIQ, DRITE NE ERRESIREN POLITIKE TE BALLKANIT
  • Përvoja 15 vjeçare e Shkollës Shqipe “Alba Life” Ambasador i Kombit New York
  • Lunxhëria visi me heshtje dhe kambana me gjuhë

Kategoritë

Arkiv

Tags

albano kolonjari Albin Kurti alfons Grishaj Anton Cefa arben llalla Astrit Lulushi Aurenc Bebja Behlul Jashari Beqir Sina dalip greca Elida Buçpapaj Enver Bytyci Ermira Babamusta Eugjen Merlika Fadil Lushi Fahri Xharra Frank shkreli Fritz radovani Gezim Llojdia Hazir Mehmeti Ilir Levonja Interviste Kolec Traboini kosova Kosove Marjana Bulku Murat Gecaj nderroi jete ne Kosove Nene Tereza presidenti Nishani Rafaela Prifti Rafael Floqi Raimonda Moisiu Ramiz Lushaj reshat kripa Sadik Elshani SHBA Shefqet Kercelli shqiperia shqiptaret Sokol Paja Thaci Vatra Visar Zhiti

Log in

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Cookie settingsACCEPT
Privacy & Cookies Policy

Privacy Overview

This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these cookies, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may have an effect on your browsing experience.
Necessary
Always Enabled
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Non-necessary
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
SAVE & ACCEPT