Uran Butka – Dielli

Reagim- A DUHET PERURUAR BUSTI I AQIF LLESHIT NË DIBËR TË MADHE?

September 18, 2020 by dgreca

Më datë 23 shtator 2020, në Dibër të Madhe do të inagurohet busti i Aqif Lleshit, njërit ndër bashkëpunëtorët e kauzës shoviniste serbo-madhe në gjysmën e parë të shekullit të kaluar,jo vetëm në krahinën e Dibrës, por në mbarë hapësirën shqiptare. Që ironia të jetë edhe më e madhe, pas tërë kësaj ceremonie të shëmtuar qëndronKëshilli komunal i Dibrës. Nuk e kemi të qartë se cilët kanë qenë arsyet, dhe mbi cilët fakte është mbështetur, kur ka vendosur të marrë një hap të tillë, kur dihet mirëfilli se të gjitha burimet arkivore në Tiranë, Prishtinë, Shkup dhe Beograd tregojnë se Aqif Lleshi së bashku me vellanë e tij, Halit Leshin, ishin zbatues te vendosur të politikave antishqiptare të Nikolla Pashiqit, S.Vukmanoviç Tempos, Rankoviçit etj. Por, kush ishin vëllezërit Lleshi dhe çfarë thonë burimet relevante të kohës.

Vëllezërit Halit e Aqif Lleshi në historiografinë shqiptare e më gjerë konsiderohen si dy figurat më të besuara të politikës serbomadhe. Miqësia e tyre me Beogradin daton që nga viti 1915, kur para Milisav Jeliç (bashkëpunëtor i Nikolla Pashiqit) betohen se do t’i zbatojnë në përpikmëri detyrat e dhëna nga Qeveria e Mbretërisë Serbe. (Milisav Jeliç: Halit Lleshi ka qenë vazhdimisht për bashkëpunim më të ngushtë me Serbinë dhe i qëndronte gjithmonë rob ndaj fjalës së dhënë.). Që të dy, gjatë Luftës së I Botërore u rreshtuan në rradhët e ushtrisë serbe dhe për dy vjet rresht (1916-1918) si ushtarë të Esat Pashë Toptanit së bashku me ushtrinë serbe qëndruan në ishullin e Korfuzit. Pas mbarimit të Luftës së Parë Botërore, kur ushtria serbo-malaziaze pushtoi Dibrën e Poshtme, Lumën dhe Hasin, në këto krahina, krahas vendosjes së administratës së dhunshme civile, pushtuesit serb themeluan edhe një këshill me emrin “Këshilli i shqiptarëve të organizuar”, në krye të të cilit qëndronin disa mercenarë (esadistë), si Ymer Efendiu, Halit e Aqif Lleshi, Taf Kaziu, Alush aga i Lumës etj. Në kuadër të këtij këshilli, u formuan njësi të xhandarmërisë”, të cilat qenë nën patronazhin e Ministrisë së Punëve të Jashtme të Mbretërisë SKS-së, përkatësisht, të konsullit të saj në Dibër, Nikolla Jovanoviç. Të tilla batalione u formuan dy në Dibër nën komandën e Halit Lleshit dhe të Tafë Kaziut si dhe një në Lumë, që drejtohej nga Alush Aga i Bicajve. Ndër këta batalione, besueshmëri më të madhe tek autoritetet politike e ushtarake serbe, pati batalioni që udhëhiqej nga Halit Lleshi. Këtë e pohonte komandanti i Armatës së III, i cili përmes një letre, kërkonte nga Ministria për Punë të Jashtme, që batalioni i Halit Lleshit, të shpërblehej për besueshmërinë e dhënë ndaj politikës serbe:

“…Te batalioni i Halit Lleshit nuk mbisundon çrregullimi dhe disciplina. Batalioni i Halitit jo vetëm se nuk duhet çarmatosur e të konsiderohet si i rrezikshëm për rendin dhe sigurinë në front, porse duhet shpërblyer dhe të pranohet haptazi besueshmëria, lojaliteti dhe gatishmëria që me urdhërin tonë të futet menjëherë në aksion dhe të njëjtin ta kryejë me dëshirën më të madhe. Në këtë pikëpamje batalioni i Halitit është më i mirë dhe më i sigurt se të tjerët, sepse nuk ka tradhëtuar, siç është rasti me batalionin e krahut të djathtë…”.

Në gusht të vitit 1920 kur paria e Dibrës dhe e Lumës në krye me Elez Isufin organizoi kryengritje të përgjithshme për çlirimin e këtyre krahinave shqiptare, thuajse tërë paria e Dibrës u rreshtua përkrah kryengritësve në përjashtim të dy vëllezërve Lleshi, Haliti dhe Aqifi, të cilët si agjentë të politikës serbe, me batalionin e tyre qenë rreshtuar përkrah ushtrisë armike, përkatësisht asaj SKS-së. Siç është e njohur botërisht pas shuarjes së kryengritjes, ushtria serbe së bashku me mercenarët shqiptarë, përfshi këtu edhe dy vëllezërit Lleshi, dëbuan mbi 40.000 banorë shqiptarë nga këto dy krahina, të cilët u vendosën në Tiranë, Elbasan e Shkodër, dogjën e shkatërruan mbi 140 fshatra, 738 persona (gra, fëmijë, pleq, burra) u vranë apo u dogjën të gjallë; u shkatërruan tërësisht 6.248 shtëpi, 101 magazina dhe dy dyqane, 113 mullinj, 50 teqe, 18 xhami; u plaçkit apo u shkatërrua 11.057.750 kg drithë, u rrëmbyen 6.228 bagëti të imët e të trashë dhe 1.535 kuaj.

Si rrjedhojë të asaj dhe të veprimeve te tjera antishqiptare, Halit Leshi u vra si tradhtar i kombit në vitin 1923 nga ana e disa atdhetarëve shqiptarë të Dibrës së Poshtme. I vëllai i tij, Aqifi vrasjen e Halitit e konsideroi si një vrasje e “porositur” drejtpërdrejt nga Ahmet Zogu. Menjëherë pas kësaj, Aqifi së bashku me familjen e tij e të vëllaut u arratis në Beograd, ku vazhdoi t’i shërbente politikës serbo-madhe, për të cilën ai qe betuar. Kjo dëshmohet edhe në Elaboratin e hartuar në vitin 1929 nga atasheu ushtarak jugosllav në Tiranë, në të cilin ndër të tjerave thuhet: “Aqif Lleshi – i njohur si kundërshtar i A. Beut dhe miku i ynë…”. Falë kësaj miqësie, qeveria e atëhershme Mbretërore Jugosllave me fondet e veta shkolloi të birin e Aqifit, Mustafën, dhe të birin e Halitit, Haxhi Lleshin. Pas pushtimit të Shqipërisë nga ushtria fashiste italiane, me urdhër të qeverisë jugosllave, Aqifi së bashku më të birin dhe nipin e tij vendoset në Dibër të Madhe, nga ku përpiqen të krijojnë klimë për një kryengritje të financuar dhe menaxhuar nga jugosllavët. Më vonë, përkatësisht pas kapitullimit të Italisë dhe formimit të organizatës nacionaliste shqiptare “Lidhja Dibrane”, në të cilën u kyç thuajse e tërë paria e atëhershme dibrane, në përjashtim të Aqifit e të Haxhiut, të cilët vazhdonin t’i shërbenin Ozna-s (UDB-së), vetëm se tash e kishin ndërruar gëzofin, duke u shndërruar në komunistë. Ata me urdhër të Svetozar Vukmanoviq – Tempo (i deleguari special i KQ LKJ-së dhe i Titos për Shqipëri, Kosovë, Maqedoni dhe Greqi), në tetor të vitit 1943 arritën ta dëbojnë udhëheqjen politike e ushtarake shqiptare nga Dibra e Madhe për ta vendosur atë jugosllave. Menjëherë pas kësaj në Dibër erdhi Tempo, i cili në fjalimin e tij të gjatë, Dibrën e Madhe e shpalli si një “Zonë të lirë jugosllave”. Rrjedhimisht u vendos administra jugosllave në vend të asaj shqiptare si dhe në vend të shkollave shqipe u hapën shkollat jugosllave. Një dukuri e tillë zgjati deri në nëntor të vitit 1943, kur paria dibrane në krye me Ali Maliqin, Uk Camin, Hysni Demën, Fiqiri Dinen, Shemsi Hatipin etj., pas një kryengritje të shpejtë arritën t’i dëbojnë komunistët jugosllavë dhe ata shqiptarë me në krye Haxhi e Aqif Lleshin, me çka Dibra e Madhe sërish u shpall qendra politike, kulturore dhe arsimore e prefekturës.

Mirëpo gjatë luftës se Dyte Botërore, Aqif Lleshi, i dërguar nga jugosllavët, veproi aktivisht në prefektuatën e Dibrës, për të nisur dhe shperthyer atje luftën civile mes shqiptarëve dhe për ngritjen atje të pushtetit komunist jugosllav. Në arkivat e shqipërisë ka fakte të shumta per ketë veprimtari. Po përmendim vetem dy ngjarje në Peshkopi dhe në Dibër të Madhe, në vitin 1943. Në betejen e Peshkopisë, 19 tetor 1943, mes forcave nacionaliste, ku merrte pjesë gjithë paria e Dibres nga njera anë, dhe nga ana tjetër forcat nacionalçlirimtare, ku merrte pjesë batalioni i rekrutuar nga Aqif Lleshi prej 100 mercenarësh, bashkëngjitur edhe batalioni serbo-maqedonas prej 60 vetësh i komanduar nga ultra-shovinisti Peter Brajeviç ( i cili më vonë mori pjesë në betejën e Drenicës kundër Shaban Polluzhës, ku bumbi edhe njerën këmbë, si edhe më pas kryegjyqtar në qyqin kundër Gani Kryeziut në Beograd për ta dënuar atë me vdekje, por nuk e lejuan britanikët). Paria e Dibrës kërkoi vetem që të largohej batalioni i huaj nga Peshkopia dhe te mos kishte luftë mes shqiptarëve. Por shtabi komunist refuzoi. Ndërhyri eshe oficeri britanik Hends, por nuk u dëgjua. Në raportin e Njazi Islamit, komisar i batalionit partizan të Dibrës, drejtuar Shtabit të përgjithshëm NÇ, më 24.10.1943, lexojmë “Parija, tue pa se ne mbanim gjithënjë pozitat tona e tue marrë si pretekst që ne s’e kishim mbajtur fjalën që kishim dhanë se do të largojshim partizanët jabanxhinj, rrethojnë Pëshkopinë. Tue e pa këtë gja, zëmë prita luftimi. Puna u ashpërsue keq. Atëhere del përsëri kapiteni anglez, i cili kërkon me kambëngulje që të mbajmë fjalën e dhanë dhe t’i heqim partizanët e huaj”.

Në këtë luftë u vranë dhe u plagosën 60 nacionalistë, dhe disa partizanë, mes tyre u vra edhe edhe malazezi Vllado Rakoceviç, i batalionit serbo- maqedonas, që më në fund u largua për në qytetin e Dibrës. Sipas Lutfi Rusit, agjent i Beogradit, i ngarkuar per te mbikëqyrur Strugën “çeta partizane e Sharrit, nën komandën e Petar Brajoviç- Gjuro, ndërhyri menjëherë në luftimet e Peshkopisë dhe partizanët e kësaj çete treguan trimëri të rallë, duke kontribuar që të thehet rrethimi i qytetit dhe të zmbrapsen forcat mercenare të bajraktarëve”!( Botimi “Lufta civile ne Shqipëri 1943-1945”).

Beteja tjetër e përgjakshme u bë më 27-31 tetor 1943 në qytetin e Dibrës. Edhe këtu merrnin pjesë batalioni i Aqif Lleshit si edhe batalioni serbo-maqedonas i Peter Brajeviç. Gjatë luftimeve në Dibër, forcat nacionaliste humbën 70 luftëtarë, ndërsa forcat partizane 5 të vrarë dhe 12 të plagosur. Një luftë civile e nxitur dhe e realizuar nga sllavo-komunistët dhe veglat e tyre shqiptare, si Aqif Lleshi etj.

Haxhi Lleshi i shkruante Shtabit të Përgjithshëm të UNÇSH më 21 tetor 1943, pra dy ditë pas betejës së Peshkopisë: “Një fjalim që mbajti Tempo në Kërçovë drejt vijës së luftës sonë, tha se së shpejti edhe në Dibër do të ngrehim flamurin maqedonas dhe në rast se do të kundërshtojnë reaksionarët, do ta ngrehin Ushtria Nacionalçlirimtare shqiptare. Kjo, shumë me vend”- shkruante me dorën e tij Haxhi Lleshi.

Pas mbarimit të LDB-së, Haxhi Lleshi u emërua ministër i Punëve të Brendshme të Qeverisë së RP të Shqipërisë(1944-1946).Si ministër iPunëve të Brendshme ai bashkëpunoi ngushtë me qeverinë Jugosllave dhe në marrëveshje me ministrin e Brendshëm të Jugosllavisë Rankovicrealizuan vrasjen e 1000shqiptarëve të Kosovës dhe të Maqedonisë, që kaloninin nëpër Shqipëri dhe brenda teritorit të Shqipërisë (Kukës, Pukë, Shkodër, Ulqin) gjatë muajve mars-prill 1945 , kur kolonat me shqiptarë të rekrutuar edhe nga trevat shqiptare te Tetoves, Shkupit, Dibres, (eshaloni i dytë) shkonin per t’u asgjesuar në Tivar për spastrim etnik të Kosovës dhe trevave shqiptare në Maqedoni. (Masakra e Tivarit ku u vranë pabesisht 3447 shqiptarë të pafajshëm dhe u zhdukën shumë të tjerë).

E pohojëkëtë dokumentet jugosllave (Arkivi i LNÇJ nr.9/4 K1411; Arkivi I Kosovës, F OKKM-k10/29, 335 dhe dokumentet shqiptare(AQSH, F206, v 1945) Në një dokument të Ministrisë së Jashtme të Shqipërisë lexojmë: “Me mijëra kosovarë të pafajshëm janë pushkatuar në masë, ilegalisht dhe pa gjyq, nga organet e UDB-ë . Në këto masakra të pashëmbullta ndaj popullsisë së Kosovës, ka marrë pjesë Koci Xoxe, në fillim të vitit 1945, kur në cilësinë si ministër i Brendshëm i Shqipërisë, ai autorizoi oficerët e UDB-së që të pushkatonin ilegalisht dhe pa gjyq , në tokën shqiptare, më tepër se 1000 kosovarë të pafajshëm”(Arkivi I MJ të Shqipërisë dosja 191, v.1949),

Në tëvërtetë ministër I brendshëm në virtin 1945,kur u realizua masakra e Tivarit ka qene Haxhi Lleshi, jo Koci Xoxe, por qeveria shqiptare e fshehu emrin e Haxhi Lleshit. Ndersa Aqif Lleshi ka qenë rekrutuesi i shqiptarëve në krahinën e Dibrës për t’i çuar ata si mish për top në Tivar.

Për këto shërbime dhe shumë të tjera, Aqif Lleshi u shpërblye nga padronët e tij jugosllavëfillimisht me postin e kryetarit të rrethit të Dibrës, e më pas edhe të deputetit republikan e federativ. I biri i tij, Mustafa Lleshi u emërua kryeshef (naçallnik) i OZN-ës, më vonë i UDB-ës dhe përgjegjës kryesor i brezit kufitar Ohër-Tetovë. Roli i tij antishqiptar erdhi në shprehje veçmas pas Informbyrosë (korrik 1948), ku në emër të “zbulimit” të informbyroistëve shqiptarë, kreu arrestime e vrasje të shumta në Dibër, Strugë e më gjerë. Burimet arkivore hedhin dritë se autoritet e atëhershme komuniste jugosllave kishin hapur disa qendra të spiunazhit në brezin kufitar me shtetin shqiptar, përfshi edhe në Dibër të Madhe, me të cilën qendër udhëhiqte pikërisht i biri i Aqifit, Mustafa Lleshi.

Më 4 shtator të vitit 1950, Aqifi së bashku me të birin e tij Mustafën dhe me anëtarët tjerë të familjes, u arratisën në Shqipëri. Burimet e proviniencës policore hedhin dritë se arratisja e tyre qe organizuar nga anae vet UDB-së, me të cilën udhëhiqte Mustafa Lleshi. Ky shërbim sekret jugosllav-maqedonas, menjëherë pas “arratisjes” së Lleshajve, ndërmorri një aksion të dhunshëm në Dibër të Madhe dhe fshatrat shqiptare përreth, me ç’rast arrestoi 38 persona, gjoja si bashkëpunëtorë të ngushtë të Aqif Lleshit, të cilët u dërguan në burgun famëkeq jugosllav Goli Otok. Ndërkohë familjarët e tyre në numër 262 u internuan në Gradsko të Velesit.

Lidhur me figurën e Aqif Lleshit, gazeta e atëhershme në gjuhën Shqipe “Flaka e Vëllazërimit”, gjatë vitit 1950 ka shkruar në dy raste. Përderisa në korrik të atij viti, Aqifi konsiderohej si “burështetas i vërtetë jugosllav”,menjëherë pas largimit do të etiketohet si “kulak, bajraktar dhe spiun i hegjemonisë serbe”. Ja se si kjo gazetë e përshkruante atë në dy pamje te ndryshme:

“…Një ndër kandidatët që gjendet në listën e Frontit Populluer të Maqedonisë për deputetë në parlamentin e RFPJ, asht edhe Aqif Lleshi, të cilin rrallë ka njerëz në vendin tonë që të mos e njofin ose të mos kenë ndigjue për te. Qysh në vitin 1941, Aqifi megjithse plak, së bashku me familjen e tij, rroku armën dhe filloi luftën kundër okupatorit… Në vjetin 1943 Aqifi u lidh dhe u bashkua me Lëvizjen Nacjonal Çlirimtare dhe prej atëherë punonte dhe luftonte simbas udhëzimeve të saj… Ai sikurse edhe në kohën e luftës edhe tashti mbas çlirimit, në kohën e drejtimit të vendit tonë dhe të një jete ma të lumtun për njerëzit tonë punues punën e vetë nuk ka ndërpremun, por gjithnji pa kursye kurgja e vazhdon prej çlirimit për çdo aksjon gjindesh për ballë popullit dibran.. Për të gjithë këto merita që ka Aqifi, populli i Dibrës që në ditët e para mbas çlirimit i besoi detyrën me rëndësi dhe e zgjodhi si kryetar të këshillit të rrethit të Pushtetit Populluer të Dibrës…”, – thuhej në shkrimin e parë të gazetës, ndërsa, në shkrimin tjetër tre muaj më vonë: “Polit emigrantat në vende inform-byroiste dhe zotnit e tyne të udhëheqjevet të partivet inform-byroiste fituen edhe një forcë të shëndoshtë – kullakun bajraktar, njeriun e pallatit dhe spiunin në shërbim të klikës hegjemoniste serbomadhe të paraluftës dhe të organeve fashiste italjane gjatë okupacjonit të vendit tonë, Aqif Lleshin, që para do kohe hiku në Shqipnin Enveriste…”.

Mund të paraqisnim edhe argumente të tjerë, por mendojmë se janë të mjaftueshëm dhe shpresojmë për një reflektim te Këshillit Komunal Dibër si edhe të qytetarëve të saj, për të mos e lejuar inagurimin e një busti për antikombëtarin Aqif Lleshi.

Uran Butka, studiues, Tiranë

Qerim Lita, studiues, Shkup

Saimir Lolja, studiues, SHBA

Shoqata “Bashkësia Dibra”: Tofik Jegeni, kryetari Këshillit, Saimir Shatku, sekretar i Pergjithshem, Prof.Bujar Kapexhiu, kryetar.

13 shtator 2020

Disa dokumente arkivore per ilustrim:

Ministria e Ushtrisë dhe e Marinës

Njësia e përgjithshme ushtarake

Proc. Xh. Nr. 48.425

28 janar 1920, Shkup

KOMANDANTIT TË ARMATËS SË QARKUT TË III

Komandanti i krahut të majtë të Frontit Shqiptar përmes Procedimit Nr. 92 nga data 17 të këtij muaji ma dërgoi raportin me sa më poshtë vijon:

“Vice Konsulli z. Nikolla Jovanoviq më njoftoi se, ka hyrë në negociata me Shaqir Demën parinë e Hemeshit, i cili më herët është arratisur te italianët, ndërsa tash dëshiron kthimin e sërishëm në anën tonë dhe ta ndihmoj çështjen tonë. Kushtet e Shaqir Demës janë: Të largohet Halit Lleshi nga Bulqiza dhe t’i jepen 300 napolona për shpenzimet që i ka pasur deri më tash. Z. Jovanoviq ia ka dhënë besën të qëndrroj në Homesh përderisa nuk merr përgjigje nga Ministria për Punë të Jashtme. Z. Jovanoviq mori përgjigje se mund të pranohet dhe t’i jepen para sa është e mundur….”

KOMANDANTIT TË ARMATËS SË QARKUT TË III

Halit Lleshi e ka marrë Çafë Bulqizën, dogji 3 shtëpi, ende po zhvillon luftime.

Kolonel, Mihajlloviq

(ДАРМ. Ф. ВИИ, М. 342, Пов. Бр. 210)

….Në Mirditë shpërtheu kryengritja e përgjithshme kundër Qeverisë së Tiranës dhe në përgjithësi kundër unitetit të Shqipërisë. Bajraktari i Mirditës, Marka Gjoni, më 17 korrik 1921 shpall Republikën e Mirditës, me qendër në Shkodër dhe themelon qeverinë e republikës së re, e cila në Paris dërgoi delegacionin e saj. Kryengritjes i bashkëngjiten ish përkrahësit e Esat Pashës, Osman Bali dhe Halit Lleshi ….Që nga viti 1915 Halit dhe Aqif Lleshi ishin të lidhur me Serbinë dhe kjo miqësi e Llesheve ishte e njohur. Pas vrasjes së tij, Aqifi kaloi kufirin dhe u vendos në Beograd, ndërsa te Lleshët arrinin lajmet se ka pasur pritje miqësore si mik i vjetër dhe i besueshëm. Në Shqipërinë e atëhershme, kjo pati rëndësi të madhe për çka gjatë kohë kjo është përfolur….”.

(ДАРМ.Ф. ВИИ.М.349, Beograd, 11 maja 1952 godine)

HOMAZH- 28 PRILL, PERVJETORI I VDEKJES NE BURGUN E BURRELIT I BASHKETHEMELUESIT TE VATRES, KRISTO KIRKA

April 28, 2020 by dgreca

NGA URAN BUTKA*/

Katerina, vajza e dytë e Kristos, e përjetoi e para vdekjen e babait. “Ishte fundi i muajit prill 1955. Babai kishte tashmë dhjetë vjet në burg. Mamaja kishte disa javë që na thoshte se qeveria do të bënte me siguri një falje të përgjithshme dhe do ta lironin babanë. Bile, kishte parë edhe një ëndërr dhe i ishte mbushur mendja se lirimi i babait ishte punë ditësh. Në mëngjezin e 27 prillit, u ngrita herët, sepse e kisha unë radhën për të shkuar në Burrel. “Ushqimet mos i merr prapa, me qenë se ai do të lirohet, po jepjau të burgosurve të tjerë”- më porositi nëna. U nisa bashkë me nënën e Gjergj Kokoshit. Arritëm me shumë peripeci e mundime në Burrel, por ishim mësuar. E kush i tregon ato! Menjëherë shkuam te burgu. Te porta e hekurt takuam zonjën Ikbale Prodani dhe zotin Xhelal Koprencka, që kishin ardhur të takonin Sami Koprenckën, mikun e babait. Samiu vuante në burg, ndërkohë që edhe të birin, Xhelalin më vonë e burgosën dhe pasi e ridënuan pesë herë, e pushkatuan. Donin t’i zhduknin gjithë brezat e nacionalistëve, siç ndodhi edhe me familjen tonë…U futëm tek oborri i jashtëm. Tek një vendroje, vizitorët thoshin emrin e të burgosurit dhe dorëzonin ushqimet. Kur erdhi radha ime, gardiani më tha se nuk mund t’i mbante ushqimet, sepse im atë ishte shumë i sëmurë dhe ushqimet nuk i bënin fajde. Unë këmbëngula që t’i pranonte ushqimet se babai do të bëhej mirë, por gardiani nuk ma zgjati. Iu luta që të më linte ta takoja, po ai nuk më dëgjonte më dhe merrej me të tjerët. I lashë ushqimet atje dhe u ktheva e dëshpëruar sa më s’ka. Rastësisht pashë drejtorin e burgut, i veshur ushtarak dhe me çizme të gjata e të llustruara. U binte çizmeve me një kamxhik të zi dhe bënte shëtitje nëpër oborr. Emri nuk më kujtohet, por sjellja e tij dhe torturat çnjerëzore kundrejt të burgosurve, e kishin bërë të famshëm. Megjithatë, mora guximin dhe iu afrova. “Shoku drejtor, jam e bija e Kristo Kirkës, i thashë. Gardiani më thotë se është shumë i sëmurë dhe nuk mund ta takoj. Të lutem, më lejo ta shoh e t’i them dy fjalë të fundit, se ndoshta nuk e shoh më!” .

Ai ngriti kokën dhe më këqyri me një vështrim të padeshifrueshëm, që edhe sot e kam të ngulitur në tru. Më përshkoi një drithërimë e akullt. Nuk do të më lejojë, mendova hidhur. Ai u kthye nga rojet dhe tha: “Lëreni!”. Desha ta falënderoja, po s’kisha pikë fuqie, më ishte tharë goja dhe më ishte mpirë mendja. Vetëm eca e përhumbur pas rojeve. U hap një derë dhe hyra në oborrin e dytë. U çel dhe dera tjetër, nëpërmes së cilës hyhej brenda në burg. Atje pashë Nesti Orolloganë, kushëririn e mamasë dhe Andon Frashërin, mikun e babait, që bënë të më afroheshin për të më thënë diçka, por rojet i shtynë tutje.

Babanë e kishin shtrirë në një krevat druri në infermieri. I kishte rënë një nur i bukur. Dukej sikur më priste. Baba, jam Rina!- i thashë me zë të dridhur, po ai nuk m’u përgjigj. Baba, baba! – e shkunda, po ai nuk reagoi. Iu hodha përsipër, e putha, e lava me lotë. Ai ishte gjallë, ndoshta më dëgjonte, ndoshta kërkonte ndihmë. Dhe unë e shkreta s’i jepja dot asgjë! Në infermieri nuk kishte njeri, veç rojes që heshtte. Dola te dera, pas së cilës ishin mbledhur disa të burgosur. Dallova Mihal Zallarin. Ku është doktori?- pyeta. A ka doktor këtu? Ai uli kokën dhe nuk m’u përgjegj. Atëherë, dola nga burgu, me mendimin që të gjeja një mjek në qytet. Në ambulancën e qytetit gjeta doktor Bakallin. E pyeta se ç’ kishte babai dhe se çfarë ilaçesh duheshin. Është në gjendje kome, më tha dhe u mundua të më mbushte mendjen se do ta kapërcente edhe këtë herë. Vrapova për te axhensia e kamionëve dhe atje gjeta nënën e Gjergj Kokoshit, që po kthehej për në Tiranë, edhe ajo tejet e mërzitur, se Gjergji ishte tuberkoloz në gradë të fundit, megjithatë e mbanin në një birucë të nbushur me ujë. I dhashë një letër për Nikon, ku i shkruaja: “Babai është shumë sëmurë. Të niset mamaja me ilaçet”.

Atë natë nuk vura gjumë në sy. I kisha humbur shpresat. Mendimi se në burgun e Burrelit i futin njerëzit për t’i vdekur, nuk më hiqej nga koka.Të nesërmen, më 28 prill, pa gëdhirë ende, shkova te burgu për të pyetur, po s’ma hapi njeri derën. Kur erdhi ora e takimit, roja më dha lajmin e kobshëm se babai kishte ndërruar jetë. E mblodha veten dhe kërkova të më dorëzohej trupi. Një oficer më tha se trupi mund të merrej pasi të mbushej afati i dënimit, domethënë pas 11 vjetësh të tjerë! I ktheva shpinën dhe ika nga sytë këmbët… Me zonjën Prodani dhe Xhelal Koprenckën, hipëm mbi një kamion për t’u kthyer. Rrugës, afër Milotit, ku kishim ndaluar, pashë nënën mbi një kamion tjetër, që shkonte për në Burrel. I thirra me sa fuqi që kisha dhe kamioni u ndal. Shkova për atje përhumbshëm. Ajo e kuptoi menjëherë se ç’kishte ndodhur. U zumë në grykë me njëra tjetrën dhe u shkrimë në vaj. “Nuk i gëzove fëmijët!”- i thoshte ajo nëpërmes ngashërimeve.

Pas 40 ditësh u kthyem sërish në Burrel, për të parë vendin ku e kishin varrosur dhe për t’i vënë një tufë me lule. Por rojet na sorrollatën dhe më në fund na treguan një vend me shkurre te Qershiza, ku kishte vetëm kocka… Edhe sot, nuk e dimë se ku i ka eshtrat…

Rrëfejnë bashkëvuajtësit

Osman Kazazi, që kishte kaluar plot 42 vjet në burgjet komuniste, fliste shpesh për Kristo Kirkën, që e kishte njohur në burgun e Burrelit. Osmani e përmendte Kriston si shembull të nacionalistit idealist. “ Vdekja e tij na pikëlloi të gjithëve. Ishte një ditë zije për të burgosurit” – thoshte Osman Kazazi.[1]

Fatbardh Kupi, djali i Abaz Kupit, i dënuar në një gjyq me Kriston, tregon:

“E kam takuar për herë të parë në burgun e Tiranës patriotin Kristo Kirka. ( Më vonë, mbas vitit 1992, kur nxorra nga Arkivi i Ministrisë së Brendshme dokumentet e dosjes sime gjyqësore, u habita kur pashë që bashkë me mua, Lekë Dostin, Dedë Gjonmarkun, ishte “gjykuar e dënuar” edhe Kristo Kirka! E pamundur! Nuk e kisha parë as në hetuesi dhe as në gjyq. Madje nuk ia dëgjova emrin kërkund. Pyeta Lekën dhe Dedën , por edhe ata më thanë se Kristoja nuk ishte gjykuar bashkë me ta. As që e kishin njohur më parë. Atëherë e kuptova që ishte një proces gjyqësor i montuar. Kriston e kishin bashkuar me grupin tonë “armiqësor” vetëm me letra, formalisht, për ta implikuar në veprimtari grupazhi kundër pushtetit, sepse hetuesinë dhe gjyqin ia kishin bërë më vete). Me sa mbaj mend, ai erdhi nga burgu i Korçës në vitin 1946. Thoshin se ishte burgosur vetëm e vetëm se nuk kishte pranuar të bashkëpunonte me komunistët. Kisha shumë respekt në burg për patriotët që nuk i ishin nënshtruar regjimit të Enver Hoxhës dhe njoha shumë karaktere të fortë e të papërkulur aty. Një ndër ata burra ishte edhe Kristo Kirka. Ishte burrë pa fjalë dhe të impononte respekt me sjelljen e tij. Kisha dëgjuar për aktivitetin e tij atdhetar dhe respekti që ndjeja për të ishte i veçantë. Ne të rinjtë flisnim shpesh herë për të dhe përpiqeshim që të përfitonim nga sjellja dhe qëndresa e tij. Edhe pse ishte me bindje dhe parime republikane dhe një ndër miqtë e afërt të Fan Nolit, Kristo Kirka kishte punuar me ndërgjegje atdhetarie për Mbretërinë, si nëpunës, veçanërisht kur kishte shërbyer si nënprefekt në Himarë dhe Bilisht. Mendoj se duhet të jetë një mësim për politikën e sotme trajtimi që i bënte Mbreti Zog kundërshtarëve politikë: i emëronte ata në administrate, madje edhe në detyra të rëndësishme. Kështu kishte vepruar edhe me Kristo Kirkën, duke e emëruar nënprefekt në Himarë, ai i besoi atij një pozicion tepër delikat, ndërkohë që tentohej për helenizimin e Himarës. Kujt më mirë se sa një atdhetari orthodoks të përmasave të Kristo Kirkës mund t’i besohej një mision aq delikat? Më ka mbetur në mendje një rast, kur komanda e burgut organizoi të ashtuqujturin “Front demokratik” brenda burgut, një farsë qesharake, që synonte krijimin e organizatës të të besuarve e të spiunëve. Disa u anëtarësuan në të, kryesisht tipa servilë e pa personalitet, me përjashtim të ne të rinjve antikomunistë. Krahas nesh, edhe Kristo Kirka nuk pranoi dhe nuk u bë pjesë e saj, duke e bojkotuar në mënyrën e tij autoritare, pa komente. Para syve të mi u rrit më shumë respekti ndaj atij atdhetari fjalëpakë. Ndjehem mirë që isha me të në një kohë aq të vështirë”. [2]

Abduraman Kreshpani, nacionalist dhe antifashist i njohur, i arrestuar nga italianët për pjesëmarrje në demonstratën e 28 nëntorit 1939 në Vlorë dhe i internuar në Ventotene, mandej i burgosur edhe nga komunistët në burgun e Burrelit, rrëfen: “Kisha dëgjuar për Kristo Kirkën se ishte një nga atdhetarët ortodoksë më të vendosur të Korçës, që kishte ardhur nga Amerika për të luftuar me pushkë kundër grekut më 1914-tën dhe deputet në parlamentin e parë shqiptar, në vitet tridhjetë. Kështu, kisha formuar përfytyrimin e luftëtarit energjik dhe të politikanit fjalëzjarrtë. Por, kur e njoha në burgun e Burrelit, më la tjetër përshtypje. Ndoshta, kishte bërë të vetën mosha e thyer, por edhe kushtet e rënda të burgut të Burrelit. Xha Kristoja ishte i thinjur, i qetë, fliste ngadalë, por çdo fjalë i zinte vend. Fliste vetëm për të shkuarën, për tema historike. U shmangej bisedave aktuale. Shoqërohej me pak njerëz, por ama të gjithë e respektonin, bile edhe gardianët. Nuk kishte bërë vaki më parë, por edhe më pas, që të hynte brenda në burg ndonjë person i jashtëm, aq më pak një familjar i ndonjë të burgosuri. Komandanti i burgut e lejoi vajzën e xha Kristos, kur ky ishte në agoni të vdekjes, që të hynte dhe ta takonte të atin. Kjo përbënte një ngjarje në burg dhe ne bisedonim gjatë për të. Vajza e tij kaloi nëpërmes birucave tona tepër krenare, si të ishte një engjëll mbrojtës. E para gjë që më erdhi në mendje, ishte fakti që nënat, gratë dhe vajzat e të burgosurve, në ato kushte të skëterrshme, ditën të ruanin moralin e dinjitetin e tyre dhe të familjeve të tyre. Dua të them, se përkushtimi, vuajtja dhe qëndresa madhështore e nënave, grave e motrave tona, ishin më të mëdha sesa vuajtjet dhe qëndresa jonë nëpër burgje. Nuk ka penë që t’i përshkruajë”.[3]

Leka Dosti, djali i Hasan Dostit, ish-i burgosur në Burrel, kujton:

“Tomorrin dhe mua na transferuan nga burgu i Tiranës në Burgun e Burrelit. Atje morrëm vesh nga të burgosurit se s’kishte veçse pak muaj që kishte vdekur Kristo Kirka nga një hemoragji cerebrale. Në atë burg-ferr, vdekjet nga torturat, sëmundjet dhe mungesa e ushqimit, ishin të zakonshme. E jashtëzakonshme ishte lejimi i vajzës së Kristos, që ta takonte të atin, që kishte rënë në koma. S’kishte ndodhur deri atëherë dhe as më pas ndonjë rast i tillë, sepse nevojitej autorizimi i Ministrisë së Brendshme. Mirëpo, mbas lutjeve të Katerinës, komandanti i burgut, me emrin Xhipe Mersini, lab nga Vlora, urdhëroi të hapeshin dyert e hekurta dhe ajo u ndodh pranë shtratit të të atit, që kishte humbur ndjenjat. Vajza e shkretë shpërtheu në vaj me zë të lartë, sa u dëgjua gjithandej. Kishte ardhur për të takuar babanë, por e gjeti thuajse të mbaruar. E mblodhi veten, e falënderoi me zonjëllëk komandantin, i la aty ushqimet për të burgosurit e tjerë dhe iku nga sytë këmbët… Në burgun e Burrelit ishte një ekonomi ndihmëse për nevojat e komandës. Atje punonin të burgosurit, ndër ta edhe Kudret Kokoshi, Engjëll Kokoshi, Ali Maliqi e të tjerë. Një ditë, kur po qarkonim nëpër oborr në orarin e “ajrosjes”, Ali Maliqi na tha: “Duke punuar në “çifligun” e burgut, kaloi aty pari komandanti. Gjeta rastin t’i them: “Më lejoni t’ju falënderoj për sjelljen tuaj fisnike ndaj vajzës së të ndjerit Kristo Kirka ”. Pa e kthyer kokën, ai tha” Ishte burrë i ndershëm”. U habita pa masë, që ndershmëria e Kristo Kirkës e kishte prekur edhe zëmrën e një gardiani të egër!”[4]

Ish-i burgosuri Beqir Ajazi, e kujton kështu Kristo Kirkën: “E kam njohur të

ndjerin Kristo në burgun e Burrelit. Në një kaush të madh, i cili nuk ishte më i gjerë se 10×8 metra, ku dergjeshin plot 72 të mjeruar, me qypin urinar prapa derës. U binda menjëherë se zoti Kirka spikaste dukshëm mbi gjithë të tjerët. Me një trup të madh, veshur me një pallto gub të zezë dhe me pamjen fisnike, të dukej fodull, por sa t’i afroheshe e të bisedoje më të , ndërroje mendim. Ishte njeri i mësuar dhe me përvojë të madhe, i dhimbsur dhe i gjindur, i dashur me të gjithë, por “sans façon” me askënd. Me qenë se kishte jetuar shumë vjet në Amerikë dhe kishte punuar te “Vatra”, ai ishte modeli i atdhetarit dhe i demokratit. E donte Shqipërinë me gjithë fuqinë e shpirtit. Përbuzjen më të madhe e kishte për politikën e shtetit grek, që pasi ishte rritur në dëm të Shqipërisë e të Maqedonisë, ishte përfshirë pas ëndrrës marroqe të megalo-idesë. Populli shqiptar don të ketë të ardhme, sepse është një popull paqesor dhe i zgjuar, që nuk mposhtet, thoshte Kristo Kirka. Tek e dëgjoja, mua më dukej se ai kishte lindur për të drejtuar, por drejtimin në atë kohë e kishin uzurpuar xhahilët”.[5]

Dhimbjen e thellë për vdekjen e Kristo Kirkës e ndieu edhe bashkëvuajtësi i Burrelit, intelektuali antikomunist, Arshi Pipa, i cili e shpreh me dy fjalë arsyen e dënimit dhe të vdekjes së xha Kristos, siç i thërrisnin në burg.

“I arrestuem për të vetmin faj se nuk kishte qenë i gatshëm me brohoritë regjimin komunist, ai u dënue të mos delte i gjallë nga burgu”[6]

Lajmi për vdekjen e Kristo Kirkës u përhap fshehtazi gojë më gojë nëpër Shqipëri, ndërsa në diasporë u dha gjerësisht nga shtypi shqiptar i atjeshëm.

Gazeta “The Albanian-American” botoi në maj të vitit 1955 një shkrim nekrologjik me rastin e vdekjes së Kristos, me titull “Kriminelët komunistë bëjnë kërdinë. Vazhdon pa mëshirë shfarosja sistematike e patriotëve në Shqipërinë e kuqe. Edhe Kristo Kirka vdiq në burg!”

“Pas Kol Rodhes, Bahri Omarit, Kolë Tromarës, Akile Tasit, Hito Sadikut dhe shumë shqiptaro-amerikanëve të tjerë, që u vranë nga komunistët e Shqipërisë ose vdiqën nëpër burgjet e tyre të tmerrshëm, ja edhe lajmi i vdekjes së patriotit Kristo Kirka në burgun e “kryetrimave” të stalinizmës. Shqiptari i Amerikës sot ndien një dhembje të madhe në zemër, sidomos për ata burra me leshra të thinjura, që i kanë kushtuar çështjes shqiptare shumë nga mendja e djersa e tyre, për ta parë atë vend të dashur, të lirë, të vëllazëruar e të përparuar. Njeriu, pra, që këtu në Amerikë, i kushtoi tërë jetën e tij vendit të lindjes, ka qenë Kristo Kirka.

Hiqeni Kristo Kirkën nga historia e shqiptarëve të Amerikës dhe s’do të kini më një histori të shqiptarëve të Amerikës! Kronologjia e aktiviteteve patriotike të Kristo Kirkës, tretet me realizimet proshqiptare këtu në Amerikë: Gazeta “Kombi”, Shoqëria “Besa-Besën”, Kisha Kombëtare Ortodokse, federata “Vatra”, gazeta “Dielli”, të gjitha këto vepra të shqiptarëve të Amerikës. Kristo Kirka është një nga mjeshtrit e mëdhenj. Ata që u përpoqën, që vojtën dhe e bënë Shqipërinë, tani akuzohen nga komunistët si armiq e tradhtarë, vriten, burgosen e vdesin në tortura të llahtarshme. Burgu ku vdiq Kristo Kirka, është një fushë lufte, ku ai qëndroi dhe ra dëshmor për Shqipëri. Pse e vranë Kristo Kirkën, që ndihmoi në themelimin e asaj Shqipërie, ku sot sundojnë komunistët? E vdiqnë për të njëjtat arsye që vranë dhe vazhdojnë të vrasin gjithë shqiptarët mëmëdhetarë: Mihal Bellkamenin, Seid Kemalin, Vinçens Prenushin dhe lart nga 100.000 shqiptarë të tjerë!” [7]

Disa muaj më vonë, në shtator të vitit 1955, luftëtari nacionalist dhe mërgimtari i shquar intelektual, Qazim Prodani, shkruante në gazetën “Besa”:

“Bir i Korçës, djep i shqiptarizmit, Kristo Kirka, burrë e shqiptar i madh, me virtyte morali e patriotizmi të lartë, mbylli sytë nën thonjtë e armiqve të kombit në burgun e Burrelit. Burrat e destinuar për histori, që shpirtëzojnë legjendën e krenarisë së një kombi, që “thyhen, por nuk përkulen”, rrojnë dhe vdesin të mëdhenj si Kristo Kirka. Kush e njohu Kristo Kirkën dhe nuk gjeti tek ai burrin shqiptar si në kohët e lashta, burrin-shkëmb, të patundur, fisnik, të urtë, të mënçur. Zot i këtyre cilësive, Kristoja ynë dhe i shqiptarizmit, e përjetësuan në botë emrin e kombit arbëror, e bënë të pavdekshëm për nder, trimëri, qendrueshmëri dhe shpirtmadhësi…Jeta e martirëve-misionarë të historisë kombëtare, me vrull e luftë fillon dhe me përpjekje e luftë sublime mbaron. Nuk prisnim që Kristoja të mbyllte sytë në shtëpi. Gjersa vendi nuk kishte liri, Kristoja do të vdiste ose në istikamin e lirisë ose në duart e armiqve të Shqipërisë. Por Kristoja nuk ka vdekur, pse kurrë nuk vdesin martirët dhe heronjtë e një kombi!” [8]

Po kurorën për vdekjen e Kristo Kirkës, e thuri me fjalë zemre e vargje të madhërishëm, poeti Arshi Pipa, bashkëvuajtës me të ndjerin Kirka. Poeti e shkroi elegjinë në burg, kur ndërroi jetë Kristo Kirka, i cili edhe në çastin e mbramë, tha: “Për flamur… për Atdhe!”. Ndaj edhe poeti klith: “Vdiq flamurtari i moçwm!”

ELEGJI PËR ATDHETARIN KRISTO KIRKA

Vdiq flamurtari i moçëm!

Si rrojti, vdiq: me nder.

I pastër , i devoçëm,

pa u përkulë nji herë.

Ndër qela u sos t’Burrelit’

me dhunën e tradhtarit,

më njoll’n e kriminelit

mbi ballin e atdhetarit.

A u pezmatue, a u lodh

Se ashtu u shpërblye i pafati?

Se fmija pran s’iu ndodh,

se vorr, as vorr, nuk pati!

Nuk fali, nuk mallkoi.

Po kur fjala iu pre

Ndigjuem qysh thellë ankoi:

“Për flamur!…Për Atdhe!”

O shok, o prind i shtrenjtë,

qi len familjen tonë,

kjo porosi e shenjtë

për ne do t’jetë gjithmonë!

Nga burrat qi themelin

Shqipnis i patën kallë

Sot ca të pakët ngelin:

Ti qe nga numri, i rrallë.

Me përnderim dashnuer

përkul’mi para teje.

Me flamur ti n’krahnuer

Sulmove n’ball beteje.

Besnik para çdo prove

sa pate frym s’e le.

Krenar për të luftove

dhe me të s’bashku re.

At flamur nji ndër shokë

E ngren ma nalt, e shtjell.

Pusho, kufomë nën tokë,

Ngushllou, o shpirt, ti n’qiell! [9]

“Martirin, që kishte tentuar të bëhej engjëlli mbrojtës i atdheut, e kryqëzuan komunistët, duke e lënë edhe pa varr. E shpirti? Doemos në qiell!”- shkruan editori i sotëm i “Diellit”, Dalip Greca.[10]

[1] U Butka: Intervistë me Osman Kazazin, v. 1991

[2] Fatbardh Kupi, E kam takuar në burg Kristo Kirkën, mbresa, 2011

[3] Abduraman Kreshpani, kujtime për Kristo Kirkën

[4] Leka Dosti, kujtime, 2011.

[5] Beqir Ajazi, kujtime për K.Kirkën, 4 mars 2012

[6] Arshi Pipa, libri i burgut

[7] The Albanian Amerikan, April-May, 1955

[8] Gazeta “Besa”, shtator 1955

[9] Arshi Pipa, Libri i Burgut, 1959

[10] D.Greca, Albania, 3 maj 2000

*Marre nga Libri i Uran Butkes”Kristo Kirka” , fitues i cmimit “Pena e argjendet”

Masakra e Tivarit në 75 vjetori e saj

April 2, 2020 by dgreca

Shkruan: Uran Butka-Historian/ Dielli/

Sot mbushen 75 vjet nga Masakra e Tivarit, një plojë e përgjakshme kundrejt shqiptarëve, realizuar nga shteti komunist jugosllav ne bashkëpunim me qeverinë komuniste shqiptare.

Kjo masakër vjen tashmë e plotë në botimin “Masakra e Tivarit dhe përgjegjësia e shtetit shqiptar”, e trajtuar historikisht me dokumente arkivore nga arkivat shqiptare, Jugosllave, britanike, amerikane, si edhe me dëshmi autentike të përjetuesve të masakrës, nga Kosova, dhe trevat shqiptare ne Maqedoni e Mal të Zi.

Del pyetja: përse kam hulumtuar për gati 25 vjet për këtë ngjarje tragjike: sepse është një masakër me përmasa balkanike, sepse pati afër 4000 shqiptare te pafajshëm të vrarë e mjaft te zhdukur, sepse kjo masakër është fshehur dhe vazhdon te fshihet nga politika, për të mos nxjerrë përgjegjesite dhe fajtorët. Kjo është njëra anë, ajo e historianit, për të zbardhur dhe nxjerrë të vërtetën historike, për të kapërcyer urrejtjen dhe keqkuptimet mes popujve dhe për të mos u përsëritur më; ana tjetër, botimi “Masakra e Tivarit” është edhe një homazh për të rënët, për të zhdukurit e pafajshëm, por edhe për familjet e tyre, që u lenduan dhe u persekutuan pa fund. Në këtë libër familjarët do të gjejnë emrat e të rënëve, janë botuar ketu listat e tyre.

Platforma politike dhe ushtarake projektit të shtetit komunist jugosllav ishte projekti famëkeq i Çubriloviçit i 7 marsit 1937 dhe i 3 nëntorit 1944,: “Dy janë mënyrat për spastrimin etnik të shqiptarëve: t’i zhdukim ose t’i shpërngulim.” Masakra e tivarit i permbushi plotësish këto synime antishqiptare.

Pikërisht në fillim të nëntorit 1944, komandave të Ushtrisë NÇJ iu dha, nga ana e organeve më të larta partiake dhe ushtarake të Serbisë, direktiva që të “vrisnin së paku 50% të banorëve shqiptarë “ .

Ky genocid shpërfaqej hapur në formën e vrasjeve masive të shqiptarëve të Kosovës e të viseve të tjera shqiptare nga forcat e Ushtrisë NÇ të Jugosllavisë, të OZN-ës (UDB-s) dhe nga detashmentet çetniko-drazhiste, por edhe me ndihmesën e formacioneve ushtarake NÇ të Shqipërisë.

Titoja, në cilësinë e komandantit të përgjithshëm të Ushtrisë NÇJ, i kërkonte E. Hoxhës kalimin e formacioneve të UNÇ të Shqipërisë në Kosovë e Jugosllavi, për të luftuar kundër “pushtuesve dhe reaksionit”. Kjo kërkesë u formulua në fund të muajit maj, u përsërit në korrik e gusht të vitit 1944. u ribë edhe më 26 gusht 1944 nga Shtabi i UNÇJ për Kosovën e Rrafshin e Dukagjinit, firmosur nga komandanti i këtij shtabi, Fadil Hoxha dhe komisari Boshko Çakiç.

Pala shqiptare u tregua e gatshme. Më 12 shtator 1944 komandanti i përgjithshëm i UNÇSH, E. Hoxha, i dha urdhër Korparmatës III të përgatiste dhe të niste menjëherë dy brigada për në Kosovë. Kështu u dërguan në Kosove Brig. III dhe V nën komandën e Shefqet Peçit.

Dërgimi i brigadave partizane të Shqipërisë në Kosovë u mbajt në konspirativitet edhe për britanikët, ndonëse ata ishin aleatë dhe ndihmonin Luftën Nacionalçlirimtare në Shqipëri dhe Jugosllavi. Enver Hoxha porosiste Dali Ndreun, komandantin e Korparmatës I:

“Të mos i tregohet Inglizëve objektivi i brigadave V dhe III, që do të shkojnë në Kosovë”

Titoja thirri brigadat dhe divizionet e Ushtrisë NÇ të Shqipërisë “për të luftuar kundër armikut dhe reaksionit”, por i përdori kryesisht në luftën kundër “reaksionit shqiptar”.

E.Hoxha e dinte mirë pse thirreshin brigadat nacionalçlirimtare të Shqipërisë në Kosovë, ndaj si një vasal i bindur dhe i ndërgjegjshëm për çka bënte, urdhëronte brigadat e Divizionit I : “ Të asgjësohen pa mëshirë nacionalistët dhe reaksionarët shqiptarë brenda dhe jashtë kufijve pa treguar as më të voglën tolerancë.”

Në muajin nëntor 1944, u angazhuan në këtë luftë edhe Divizioni V dhe Divizioni që u vunë nën urdhrat e Armatës V të Ushtrisë NÇ Jugosllave. Në URDHËRVEPRIMIN e Armatës V të Jugosllavisë përfshiheshin edhe divizionet e Shqipërisë:

“Të gjitha forcat reaksionare që do të takoni, të rrethohen dhe të shpartallohen me çdo kusht…Të çarmatosen njerëzit e dyshimtë dhe ata që nuk duan të mobilizohen me dëshirë, të digjen shtëpitë e tradhëtarëve që rezistojnë dhe bëjnë fortesë… Të sekuestroni mallin e kriminelëve të arratisur.T’u theksohet katundeve që përshkoni se ai katund që bëhet strehë i gjaktorëve, do të dënohet…

Divizionet V dhe VI të Shqipërisë ndodheshin në Kosovë përgjatë muajve mars dhe prill të vitit 1945, kur u bë masakra, me në krye Ramiz Alinë, komisar dhe Gjin Markun e Rahman Perllakun komandantë. Këta rekrutuan mijëra shqiptarë të kosovës dhe ua dorëzuan ushtrisë jugoskllave, si mish per top, që i shpërguli nga Kosova dhe i asgjesoi në Srem, Tivar etj.

Kemi në dorë radiogramet e shtabit të Divizionit V dhe VI dërguar Komandës së Përgjithshme të Ushtrisë NÇ të Shqipërisë gjatë muajve mars-prill 1945 e në vazhdim si edhe listat emërore të të aratisurve dhe vullnetarëve shqiptarë tëKosovës, që dorëzoheshin nga shtabet e diviz.V dheVI te ushtria jugosllave

Ja edhe përgjigjja e Enver Hoxhës:

“T’arratisurit e dorëzuar në Divizionin tuaj, dërgojani Divizionit 52 të Serbisë”.

Për shoqërimin e tyre nëpër Shqipëri, nga Kukësi, në Pukë, Gomsiqe, Vau I Dejes, Drin, Bunë, Shkoder, ishin caktuar disa batalione të Divizionit të 46-të dhe një batalion i Brigadës 27-të të Serbisë, si edhe një grup prej 50 ushtarakësh nga Armata IV. Në një document Enver Hoxha justifikohet para tutorëve te tij jugosllave se nuk mundet t’i shoqëronte kolonat me kosovare, sepse nuk kishte mjetet e nevojshme, por ai lejonte që ato te kalonin nëpër Shqipëri dhe urdhëronte Korparmatën në Shodër që të bashkëpunonte me forcat ushtarake jugosllave.(Radiogram derguar Korparmatës III shkodër)

Kalvari i masakrës nisi më 24 mars 1945, kur kolonat me kosovarë të rekrutuar dhunshëm u nisën nga Prizreni peër në Kukës, dhe kaluan nëpër teritorin e Shqipërisë përgjatë muajve mars-prill. Të dhënat burimore ushtarake jugosllave, tregojnë se u mobilizuan dhe u dërguan për në frontin e Adriatikut, ishin 13.323 rekrutë shqiptarë. Qeveria shqiptare, së pari, lejoi që kolonat e ushtrisë jugosllave të hynin e të kalonin nëpër teritorin e Shqipërisë, dhe të asgjesoheshin shqiptarët e Kosovës të konsideruar “reaksionarë”.

Në një dokument të Ministrisë së Brendsme të Shqipërisë lexojmë:

“Me mijëra kosovarë të pafajshëm janë pushkatuar në masë, ilegalisht dhe pa gjyq, nga organet e UDB-ë . Në këto masakra të pashëmbullta ndaj popullsisë së Kosovës, ka marrë pjesë Koci Xoxe, në fillim të vitit 1945, kur në cilësinë si ministër i Brendshëm i Shqipërisë, ai autorizoi oficerët e UDB-së që të pushkatonin ilegalisht dhe pa gjyq , në tokën shqiptare, më tepër se 1000 kosovarë të pafajshëm”

Natyrisht, ky është akti më antikombëtar dhe më i turpshëm i qeverisë komuniste shqiptare, kur lejua që të vriteshin shqiptarët në tokën shqiptare nga të huajt dhe në bashkepunim me ta, dhe u hesht plotësisht për këtë masakër , që përbën një genoci të pastër për motive politike dhe spastrimi etnik.

Qeveria shqiptare dhe E.Hoxha, këtë krim ia ngarkoi Koci Xoxes, kutr ai u denua në vitin 1949. Mirëpo ministry I brendshëm I shqipërisë në vitin 1945 nuk ishte Koci Xoxe ( edhe ky kriminel) por Hashi Lleshi, I cili lidhi marrëveshje me minisrin e Brendëhëm të Jugosllavisë Rankoviç dhe bahkëpunoi me te për asgjesimin e shqiptarëve të pafajshëm.

Nga raporti i shtabit të Kolonës IV të Armatës së Jugosllavisë, datë 8 prill 1945: “Eshaloni shkoi mirë deri në Kukës. Në afërsi të Kukësit ndodhi një incident, kur njëri nga grupi i kolonës gjuajti një bombë mbi rojën tonë. Me ç’rast u shkaktua rrëmujë dhe, në këtë rëmujë, arriti të arratisej një grup prej 10 vetësh. Kështu, duke ikur, hasi në patrullën e ushtrisë shqiptare, e cila i ndaloi dhe iu bëri thirrje që të dorëzohen. Ndaj kësaj thirrjeje, ata nuk u përgjigjën, por vazhduan të iknin. Ushtarët shqiptarë hapën zjarr mbi ta dhe vranë në vend dy persona, dy të tjerë i plagosën, të cilët më vonë edhe ata vdiqën.

Siç shihet qartësisht nga ky dokument, asgjësimi i rekrutëve shqiptarë të Kosovës, u krye në bashkëveprim të forcave ushtarake të Jugoslavisë dhe të Shqipërisë, në këtë rast brenda territorit të Republikës së Shqipërisë.(nga dokumentet jugosllave)

Rekruti Azem Hajdini – Xani, i cili përjetoi tmerret e Masakrës së Tivarit, por rastësisht shpëtoi nga vdekja dhe dëshmoi për këtë tragjedi kombëtare: “Kur hymë në territorin e Shqipërisë, u gëzuam pa masë, – parashtron Azem Hajdini – duke menduar se tash e tutje do të jemi nën përcjelljen e ushtarëve të shtetit tonë, Shqipërisë dhe se nuk do të përjetonim mizoritë, siç i kishim përjetuar vazhdimisht në Kosovë nga serbët, malazezët dhe maqedonasit. Shumë shpejt, pra, u bindëm se as këtu nuk kishte vend për gëzim, sepse skenari i parapërgatitur vazhdonte të realizohej me përpikmëri dhe ngase gjatë rrugës nëpër territorin e Shqipërisë, përcjellësit i shtonin torturat e vrasjet ndaj nesh. Ata nuk na konsideronin më si bashkëluftëtarë të tyre, madje as si robër të luftës… Neve nuk na konsideronin as si kope bagëtish.”

Sipas të dhënave të arkivave jugosllave në Kukës, Pukë, Fushë Arrëz, Gomsiqe ranë në kanionin e thellë dhe gjetën vdekjen 36 rekrutë dhe 14 u plagosën;në Vaun e Dejës, në lumin Drin dhe në lumin Buna dhe në Shkodër, gjetën vdekjen qindra rekrutë shqiptarë dhe u lënduan një numër i madh të plagosurish.

Në mesditën e datës 31 marsit 1945 në qytetin e vogël të Tivarit, ishte ngritur kurthi, sipas një plani të parapërgatitur për asgjësimin e gjithë rekrutëve shqiptarë. Masakrën ishte ngarkuar ta kryente Brigada X malazeze, pikërisht në Tivar, qytet shqiptar, që përfshihej në Malin e Zi.

Kasaphana nisi në hyrje të Tivarit të Ri, mandej arriti pikun e saj në oborrin dhe në mjediset e ndërtesës së Monopolit të Duhanit më 31 mars të vitit 1945. Sipas përllogaritjeve rezulton se vetëm në Tivar u vranë 1560 shqiptarë nga kolona e dytë. Edhe nga Kolonat e tjera me rekrutë shqiptarë të mobilizuar kryesisht në viset shqiptare të Gostivarit, Tetovës, Kumanovës, Kërçovës dhe Shkupit, gjatë marshimit nëpër Shqipëri, të njëjtin fat patën.

Nëse përpiqemi të konkludojmë për numrin e saktë të të vrarëve në këtë tragjedi të përmasave ballkanike, numrit rezulton shuma prej 3447 shqiptarësh të vrarë, të mbytur, të helmuar përvec të zhdukurve që s’u gjenden kurrë në tragjedinë e quajtur të Tivarit.

Botimi “Masakra e Tivatit dhe përgjegjësia e shtetit shqiptar’ është një trajtim shkencor, nje përpjekje për të treguar të vertetën e fshehur , për te reflektuar, por edhe nje homazh për të vrarët e të zhdukurit e pafajshëm, që jo vetëm historia, por edhe politika i ka harruar.

DOKUMENTE TË REJA MBI VDEKJEN E MID’HAT FRASHËRIT

October 4, 2018 by dgreca

– Më 3 tetor 1949, ora 9.25 në hotelin Winthrop të New Yorkut, Mid’hat Frashëri vdiq papritur. Sipas të dhënave të shoqëruesit që i rrinte pranë në atë çaste dhe sipas ekspertizës mjekoligjore, rezultoi që vdekja iu shkaktua nga një infarkt i miokardit.Por nuk iu bë ekspertiza mjeko-ligjore./

Nga Uran Butka/

Arritja politike më kulmore e Mid’hat Frashërit në emigracion ishte krijimi në Paris, më 26 gusht 1949, i Komitetit “Shqipëria e lirë”, me ndërmjetësinë e anglo-amerikanëve, me këtë përbërje: Mid’hat Frashëri, kryetar, Abaz Kupi, Said Kryeziu, Zef Pali dhe Nuçi Kota – anëtarë dhe me një përfaqësi të gjerë të grupimeve e të personaliteteve të ndryshme politkë të emigracionit antikomunist (Këshilli Kombëtar) me njëmbëdhjetë anëtarë: Halil Maçi, Abaz Ermenji, Vasil Andoni, Ihsan Toptani, Muharrem Bajraktari, Gaqo Gogo, Gani Tafili, Asllan Zeneli, Hysni Mulleti, Ekrem Talhaj. Krijimi i një komiteti që do t’i bashkonte shqiptarët e emigracionit në Itali, Greqi, Turqi, Francë, Amerikë, etj, dhe që do ta kishte mbështetjen te Perëndimi, një qeveri shqiptare në mërgim me kryeministër në hije, Mid’hat Frashërin . Ishte një kërkesë e kohës.

Mid’hati parashtronte disa kritere të rëndësishme, të cilave duhej t’i nënshtrohej bashkimi në një komitet nacional. “Një komitet i përbashkët do të ishte një vegël e çmueshme për të rifituar të drejtat kombëtare. Por a nuk mendoni ju, – i shkruante nga Stambolli Abaz Kupit, më 1948 – se kondita e parë e një organi që të merrte përsipër një barrë të tillë, duhet të jetë formuar prej njerëzish, mbi të cilët të mos peshojnë njolla dhe faje kundër atdheut”.

“E dini fort mirë se Shqipëria pësoi katastrofën e 7 prillit jo vetëm prej fuqisë ushtarake të huaj, por edhe nga tradhtia e disa shqiptarëve, të cilët me liri dhe koshiencë të plotë përgatitën komplotin kundër Atdheut dhe vepruan si pararojë e fuqive okupuese… Është e tepër të përsërit se i vetmi qëllim i ndjekur në këtë përpjekje ka qenë fitimi për çështjen shqiptare dhe jo interesi i personave ose i grupeve”- shkruante po aty Mid’hati.

Sipas tij, nuk mund të merrnin pjesë në këtë komitet kombëtar ata që ishin komprometuar si bashkëpunëtorë me okupatorët, si edhe ata mbi supet e të cilëve rrëndonin njolla dhe faje ndaj atdheut. Kësaj vije demarkacioni ai i mbeti besnik edhe në politikë, edhe në jetë, gjë që tregonte qartë moralin politik, pastërtinë dhe patriotizmin e tij të kulluar. Gjithashtu, ky kriter, rrëzonte sërish hipotezën komuniste se M. Frashëri ishte kriminel lufte dhe kolaboracionist, përndryshe nuk do të zgjidhej nga aleatët anglo-amerikanë për të kryesuar qeverinë në mërgim, si edhe ai vetë nuk do të vendoste ato kritere përjashtimi për ata që kishin bërë krime, apo që kishin bashkëpunuar me fashistët, ndonëse ishin antikomunistë të vendosur Mid’hat Frashëri, zgjodhi në Komitetin “Shqipëria e Lirë” elementët më të vlefshëm dhe më të pastërt, me pëlqimin e Aleatëve Perëndimorë, dhe si përfaqësues të Kosovës zgjodhi Said Kryeziun, luftëtar i lirisë në lëvizjen “Kryeziu” Vetë fakti që aleatët perëndimorë përzgjodhën Mid’hat Frashërin në krye të Komitetit “Shqipëria e lirë”, ishte tejet kuptimplotë.

Qëllimi i Komitetit “Shqipëria e Lirë” ishte lirimi i Shqipërisë nga diktatura komuniste dhe vendosja atje e një sistemi demokratik sipas modeleve më të përparuara perëndimore. Në programin e Komitetit theksohej se liria e Shqipërisë duhej të plotësohej me lirinë e shqiptarëve. Prandaj, as lirim për të përgatitur diktatura personash a partish, as demokraci për t’u tallur me vullnetin e popullit e për të përfituar nga vota e tij! Liria dhe demokracia, sipas programit të Komitetit “Shqipëri e Lirë” do të arriheshin e do të bëheshin të plota kur populli shqiptar i çliruar nga shtypja e mjerimi, do të zgjidhte me votën e lirë regjimin dhe përfaqësuesit e tij legjitimë, një qeveri demokratike që do t’i garantonte konkretisht liritë politike e të drejtat njerëzore, pa pranuar më diktate e aventura”.

Në Francë, opinioni zyrtar dhe shumica e shtypit e përshëndetën komitetin “Shqipëria e Lirë”.

Gazeta“The Christian Science Monitor”, shkruante:“Sipas lajmeve të besueshme në Paris u themelua Komiteti Kombëtar Shqipëria e Lirë, i cili do të ketë selinë në Shtetet e Bashkuara. Qëllimi i tij do të jetë përfaqësimi i të gjitha shtresave shqiptare, të cilat dëshirojnë vendosjen e një qeverie, e cila respekton të drejtat dhe liritë e shtetasve të vet. Në këtë Komitet përfshihen personalitete të shquara shqiptare, në sferën shoqërore dhe politike dhe do të ketë selinë e vet në New York. Fakti që selia e këtij Komiteti të porsaformuar të jetë në Shtetet e Bashkuara, lë të kuptohet se Ministria Jashtme Amerikane e mbështet këtë përpjekje. Mit’hat Frashëri udhëheqësi i këtij grupi pritet të arrijë së shpejti në Amerikë.

Mandej, anëtarët e Komitetit u nisën për në Londër. Sir Robert Hodgson, shkruante: “…Porsa hyri në luftë Rusia, puna e Ballit Kombëtar u bë edhe më e vështirë, nënshtrimin e Shqipërisë nën influencën komuniste nuk mund ta ndalonte dhe mënyra më e mirë për t’i bërë ballë gjendjes ishte të futej në punë plani i Mid’hat Frashërit për krijimin e komitetit “Shqipëria e Lirë”.

Nga Radio Londra presidenti i pare i Komitetit “Shqipëria e Lirë”, ai u drejtoi më 6.9.1949 të gjithë shqiptarëve një mesazh historik, me të cilin zbulonte dramën e popullit shqiptar nën sundimin tiranik të qeverisë komuniste të Tiranës, satelite e Rusisë staliniste, si edhe shpaloste programin e komitetit “Shqipëria e Lirë”.

“Raca shqiptare, ajo racë që vuan, por që edhe ndjen, që ofshan, por që edhe shpreson dhe nuk harron, ajo racë themi zuri të shohë të vërtetën, të shohë rrezikun dhe fatkeqësinë në të cilën e hodhën matrapazët komunistë, po i çelte sytë dhe po e mprehte vullnetin e saj. Bash për të ndihmuar këtë zgjim të popullit dhe për të shpejtuar forcimin e ndërgjegjes së tij, është formuar Komiteti “Shqipnija e Lirë”. Vija e jonë do të jetë kurdoherë vijë e drejtë. Programi i ynë është të fitojmë indipendencën dhe të sigurojmë integritetin e vendit tonë…”.

Siç dihet tanimë, pushteti komunist i Enver Hoxhës urdhëroi të fikeshin dritat në të gjithë Shqipërinë, që të mos dëgjohej fjalimi i Mid’hat Frashërit, i transmetuar nga BBC.

Nga Anglia ai shkoi në SHBA, në Nju Jork, ku komiteti do të kishte selinë e përhershme, si edhe një mbështetje më të madhe të qeverisë amerikane dhe të lobit shqiptar atje. Kryetari i Komitetit, M. Frashëri dhe anëtarët e tij, A. Kupi, S. Kryeziu, Z. Pali dhe N. Kota, u pritën nga Kryetari i Komitetit “Europa e Lirë”, (themeluar më 1 qershor 1949), Joseph Grew dhe më pas edhe nga zëvendësndihmës i sek.Shtetit Amerikan, Levling Thomson. “Ishte një nder i madh dhe ne ishim shumë të kënaqur, meqenëse askush nuk na kishte ftuar në Foreign Office, kur ishim në Londër, – shkruante Said Kryeziu – duhet ta kuptonit gjendjen tonë. Ishim njerëz të humbur dhe të braktisur, disa prej nesh të sapodalë nga kampet e refugjatëve. E ngriti shumë moralin tonë pritja prej një përfaqësuesi të Qeverisë Amerikane. Kjo na jepte të kuptonin se do të bëhej diçka për të çliruar vendin tonë”.

Në një pritje në Washington për nder të Komitetit “Shqipëria e lirë”, ku ndodheshin personalitete të larta amerikane dhe të organizatës “Evropa e lirë”, Mid’hat Frashëri, në fjalën e tij, ndër të tjera, tha: “Shpresojmë që t’i japim zemër popullit shqiptar në rezistencën e tij kundër tiranisë së egër komuniste dhe të ndihmojmë për të organizuar shqiptarët jashtë Shqipërisë, që ajo të ketë ndihmën e tyre të plotë në këtë luftë. Populli në Shqipëri, duhet ta dijë se kundërshtimi i shtypjes komuniste është i përbotshëm dhe se fuqia e kombeve të lirë, si dhe forca e institucioneve ndërkombëtare po shtohet dita-ditës”.

Mirëpo ndodhi fatkeqësia e papritur.

. Më 3 tetor 1949, ora 9.25 në hotelin Winthrop të New Yorkut, Mid’hat Frashëri vdiq papritur. Sipas të dhënave të shoqëruesit që i rrinte pranë në atë çaste dhe sipas ekspertizës mjekoligjore, rezultoi që vdekja iu shkaktua nga një infarkt i miokardit.Por nuk iu bë ekspertiza mjeko-ligjore.

Ekziston edhe një variant i vrasjes (shkaktimit të infarktit nëpërmjet ilaçeve apo gazit nëpërmjet agjentëve të KGB-së). Kim Philbi, agjent i dyfishtë, i cili kishte qenë në Londër në shtator të vitit 1949, kur ishte shpallur Komiteti “Shqipëria e lirë”, ndërkohë që ishte nisur në atë kohë për në SHBA, mendohet se mund të ketë vepruar bashkë me agjentët e fshehtë të KGB-së, mbi Mid’hat Frashërin për ta asgjësuar, ashtu siç kishin vepruar edhe mbi disa personalitete të tjera antikomuniste të Lindjes si Stefan Bandera, Lev Rebet, Georg Markov.

Në mbështetje të këtij varianti të vrasjes është edhe shqetësimi i madh i qeverisë komuniste të Tiranës për themelimin e veprimtarinë e Komitetit “Shqipëria e lirë” dhe të Mid’hat Frashërit. Në një dokument të Ministrisë së Jashtme të Shqipërisë, shkruhet:

“Në Amerikë është kolonia jonë më e madhe dhe qëllimi imediat i organizatorëve të këtij komiteti, veç zhurmës me radio e shtyp kundër qeverisë sonë, është që të shkëputë koloninë shqiptare të Amerikës dhe ta lidhë me reaksionin… Të merret në shqyrtim dhe të caktohet me hollësi një politikë e jona aktive ndaj kolonisë së Amerikës. Të studiohet një e nga një çdo person dhe të bëhet diferencimi. Midhat Frashëri nuk e fut dot këmbën kollaj në koloni. Po kështu edhe të tjerët. Po këto veprime duhen bërë sa më parë”.( dokumenti i Arkivit të Ministrise se Jashtme nr 13-199, Rezervate, viti 1949)

Pra, vendimi i qeverisë shqiptare ishte qe Mid’hat Frashëri të mos e fuste këmben në koloninë shqiptare në SHBA, pra tek Panfederata atdhetare “Vatra” Ky veprim asgjësimi ndaj Mid’hat Frasherit duhej bërë sa më parë, thuhet në këtë dokument të Ministrisë se Jashtme, e cila kishte marrë urdhrin.

Masat që mori Sigurimi i shtetit Shqiptar ishte në radhë të parë bashkëpunimi me KGB sovjetike, qe kishte forcë të vepronte edhe ne SHBA. Mendohet se me ndërmjetësinë e Kim Filbin qe ishte emëruar titullar në Ambasadën britanike ne SHBA dhe të agjentëve rusë në SHBA, u bë e mundur zhdukja fizike e M.Frashërit, qe ishte shpallur person i rëndësishëm nën mbrojtjen e shtetit amerikan ( Kohët e fundit ka nisur edhe një hetim i shtetit amerikan për vdekjen e dyshuar të Mid’at Frashërit)

Trupi i Mid’hat Frashërit u varros me nderime në varrezat Ferchff në New York, ku e ka edhe sot varrin. Një varr i thjeshtë, i sheshtë e në mes të barit, me mbishkrimin e vetëm: “Mid’hat Abdyl Frashëri- 1880-1949”. Fjalën e lamtumirës e mbajti Nuçi Kotta në emër të Komitetit “Shqipëria e lirë”. Bënë homazhe personalitete te SHBA dhe të organizatës “Evropa e Lirë”.

Vdekja e Mid’hatit ishte një goditje e rëndë për kombin dhe kulturën shqiptare. Një nga njerëzit e shquar kulturës, që e përjetoi më dhimbje, ishte edhe albanologu Zef Valentini. Në letrën që i dërgonte studiuesit dhe publicistit të njohur, Tajar Zavalani, më 30 tetor 1949, i shkruante se Mid’hati qëndronte me lart se kushdo tjetër për nga kultura historike, ndjesia e traditave, drejtpeshimi filozofik.

Është e habitshme, që lajmi i vdekjes së Mid’hat Frashërit, arriti së pari, ndofta në mënyrë të nëndheshme, në burgun e Burrelit, ku ishin mbyllur mjaft nga bashkëpunëtorët dhe ithtarët e tij. Një ndër ta, poeti Kudret Kokoshi, krijoi me mend dhe ua kumtoi të burgosurve politikë një sonet, jo me tingëllime elegjiake apo mortore, por me nota optimiste dhe përjetësie:

Në dhé të huaj larg Shqipes me gjak lagur,

Që Ti me ankth kaq shum’ e dashurove,

Në dhé të largët prej fatit i përflakur,

Atdheut të vuajtur jetën i dhurove.

Baba i kombit, ndër beteja plakur,

Ti zemrat tona me ideal i ngrohe

Rrugës së jetës sonë të përgjakur,

Në terr, Promethe, ti na ndriçove!

Ndër male e fusha nga veriu në lindje,

Gjëmon jehona e thirrjes shpëtimtare:

Vrapo, vrapo Shqipëri për në Rilindje,

Vrapo nën dhé, se na prin Mid’hati!

Falanga e kombit po vërshon me bindje,

me idet’e Lumos, pa u trembur fare.[1]

HISTORIANI XHUFI DHE KAMPI I PËRQËNDRIMIT I TEPELENËS.

April 11, 2018 by dgreca

1 uran Butka

NGA URAN BUTKA/ Me deklaratat e tij në media, historiani Pëllumb Xhufi tjetërson të vërtetën historike dhe lëndon të gjithë të përndjekurit politikë të Shqipërisë, në mënyrë të veçantë ish-të internuarit në kampin e Tepelenës, por provokon e lëndon edhe gjithë shoqërinë e shëndoshë shqiptare.

Fillimisht dua të theksoj se përveç dënimeve politike pa gjyq dhe me gjyqe të montuar ndaj kundërshtarëve politikë, duke i dënuar me varje, pushkatime e burgime të renda, regjimi komunist dënoi edhe familjet e tyre, pra pleqtë, gratë e fëmijët duke i mbyllur në kampe përqëndrimi apo kampe internimi, ku u dhunuan dhe vdiqën me mijra të pafajshëm, sidomos fëmijë, gjë e përbën një krim kundër njerëzimit.Në vitet e para të diktaturës, u ngritën kampet e përqëndrimit për familjet “reaksionare”, kampe të rrethuar me tela me gjëmba dhe të ruajtura nga ushtria, si kampi i Krujës (1945) ku vuajti çnjerëzisht edhe familja Butka, më pas edhe kampi i përqëndrimit në Kamëz, Berat dhe në Tepelenë. Mandej, u hapën në mjaft rrethe si Lushnjë, Fier, Vlorë, Cërrik, Kuç etj edhe kampet e internimit të punës së detyruar, edhe këto kampe të izoluara, ku të internuarit punuan si skllevër për gjysmë shekulli me radhë.

Kampi i Tepelenës ishte një kamp përqëndrimi i tipit Stalinist, i ngjashëm me ata të nazizmit. Përgjegjës i kampit ishte Xhaferr Pogace, deri në vitin 1952. Përvec privimit të lirisë ( që Xhufin nuk e shqetëson fare, sepse nuk ka thënë asgjë për krimin e privimit të lirisë ndaj njerëzve të pafajzëm, grave dhe fëmijve dhe robërimit të tyre të paligjshëm), u ushtrua një dhunë e tmerrshme morale, fizike, psikogjike, por edhe forma te tjera te torturës si mungesa e ushqimit, epidemitë e pa mjekuara, çnderimi i vajzave dhe grave të internuara, mungesat e veshjeve, fjetja në çimento apo dërrasa, vdekjet për shkak të kushteve jonjerëzore etj( ndërkohë që historiani Xhufi flet për një jetë jo aq te keqe në kampin e Tepelenës, gjë që përbën një fshehje të së vërtetës dhe lustrimin e krimit komunist).

Në një dokument për kampin e Tepelenës, thuhet: “Në kampin e internimit të Tepelenës kemi një sasi njerëzish që janë pothuaj krejt të zhveshur pse janë nga veriu dhe se kanë një kohë të gjatë që rrinë në kampe, u duken mishrat” shkruhet në raportin e datësë 30 korrik 1951 të degës së kampeve dhe burgjeve. (Arkivi i MPB, F.50,v.1951,D.420).

Nuk janë rastësore, siç mund të mendojë kush, deklarimet publike të Xhufit për Kampin e përqëndrimit të Tepelenës. Ai e ka shprehur dhe mbajtur këtë qëndrim negativ përgjatë gjithë këtyre 25 vjetëve, duke glorifikuar kriminelët komunistë dhe duke përbaltur viktimat e atij regjimi, duke i mbetur besnik të shkuarës komuniste, formimit të tij gjenetik dhe ideologjik, ashtu edhe historiografisë komuniste.

Si historian, Pëllumb Xhufi, e ka të ngulur në ndërgjegjen e formimin e tij konceptin komunist për historinë, politizimin e skajshëm të saj, metodën e përjashtimit e damkosjes të rivalit politik dhe të urrejtjes klasore. Edhe në debatet që po zhvillohen këto ditë në shtyp, Xhufi i sulmon ata qe e kritikojnë apo ata që kanë mendim ndryshe me etiketime që s’janë të denja për një historian, apo në etikën e një intelektuali, i etiketon neofashistë, revanshistë etj. Bie fjala, studiuesit Agron Tufa, i cili me të drejtë e kritikon me argumente sjelljen enveriste të Xhufit, ky e akuzon sikur Tufa i referohet burimeve nga Beogradi!? duke aluduar djallëzisht se diçka e lidhka A.Tufen me Beogradin!? Teoritë komuniste të konspiracionit.. Kjo është sa perfide aq edhe e paturpshme. Të nxjerrësh dhe të përdorësh dokumente historike arkivat e Beogradit, Stambollit, Athines etj, nuk ka asgjë të keqe për një studiues. Aq me tepër akuza e Xhufit: “A thua të jetë thjesht afiniteti me gjuhët dhe kulturën sllave?”

Historiani Xhufi ngatërron me qëllim politikën me kulturën e popujve, qoftë edhe të popujve sllavë (rusë, kroatë sllovenë, serbë, bullgarë etj) Kulturat lidhin, forcojnë dhe fisnikërojnë kombet, paqen, miqesine dhe bashkëpunimin ndermjet tyre. Elitat politike dhe shtetërore janë gjë tjetër.

Të parët e Agron Tufës, patriotë, kanë luftuar kundër pushtuesve serbë për të mbrojtur Dibrën nga vandalizmat e ushtrisë e te politikes serbe, por kanë luftuar edhe kundër nazifashizmit (gjyshi i tij ishte partizan) , ndërkohë që babai i tij, Isuf Tufa, antikomunist është dënuar dhe burgosur në burgun e Spacit, sepse nuk i ka shërbyer regjimit Komunist, si të parët e Pëllumb Xhufit.

Në mungesë të kundërshtimit me argumentre historikë, P.Xhufi e sulmon Agron Tufën“Se ai gënjen si derri” (argument vulgar). Apo fyerjet ndaj studiuesit Kastriot Dervishi, të cilin e quan fshatar etj. K.Dervishi punon vetem me dokumentin arkivor, nuk flet ai, por flasin dokumentet, që boton K.Dervishi dhe që i djegin Pëllumb Xhufit.

Ai thotë se ka konsultuar dokumentet amerikane të CIA-s per kampin e Tepelenes të datës të 29 majit 1953 dhe pohon publikisht:

“Kampi i Tepelenës ishte ndoshta kampi më i mirë ndër kampet e tjera, kampi i Maliqit ka qenë shumë më i keq, e thonë dokumentet, ato që kam parë unë, amerikane. ..”

Së pari, historian Xhufi nuk e njeh fare historinë e kampeve dhe burgjeve te regjimit komunist. Fakti që ai ngatërron kampim e internimit të Tepelenës me burgun e Maliqit, është sinjifikativ. Në Maliq ishte një burg me të burgosur politikë, që punonin per tharrjen e kënetës, ashtu si burgu i Spaçit, apo i Batrës, ku të burgosurit punonin për te nxjerrë bakër apo krom.

Së dyti, detyra e historianit është të konsultojë e ballafaqojë disa burime. Xhufi ka zgjedhur vetëm një burim, atë që i intereson, ndonëse thotë se ka lexuar disa dokuente amerikane, mirëpo vetëm mbi një dokument abuzon për të nxjerrë dhe publikuar të pavërteta. Ka dokumente të tjerë, por ka edhe dhjetra dëshmitarë, që kanë vuajtuar dhe i kanë shpëtuar vdekjes, që kanë dëshmuar për ferrin e kampit të Tepelenës.( Lexo dëshmitë e ish te internuarit në Kampin e Tepelenës, Aziz Ndreu, botuar tek “Zërat e Kujtesës”, apo “Kalvari tragjik i grave të internuara dhe të burgosura”, shkruar nga e internuara në kampin e Tepelenës, Fatbardha Saraçi, apo albumin “Në rrathët e Ferrit” (Botime ë Institutit të studimeve të Krimeve të Komunizmit për kampin e Tepelenës) etj, midis të cilave rrëfime tragjike per gratë e internuara në Tepelenë: Vera Dema, Kadrie Cami, Vashe Kola, Hyrie Dosti, Gjyste Ndoci, Tefta Mesini,(Çapo), Mrika Gjikola, Gjela Gjikola dhe qindra grave e vajzave të tjera , që humbën prindërit dhe fëmijët në kampin famëkeq të Tepelenës. Edhe varret nuk i kanë gjëkundi. Vetëm eshtrat e dy vajzave të vogla: Prena dhe Dila Gjikola, tw varrosura para 55 vjetësh në kampin e Tepelenës, u gjetën nga nënat e tyre Mrika dhe Gjela Gjikola, u nxorën prej andej dhe u varrosën në tokën e tyre, në Selitë të Mirditës.

Së treti, Xhufi thotë se në kampin e Tepelenës ishin internuarit e familjeve te diversantëve dhe kriminelëve te Veriut, ndërkohë që në atë kamp ishin të internuar edhe nga Jugu, një grup familjesh të deklasuara nga Dukati i Vlorës apo nga Konispoli etj. Xhufi justifikon internimin e familjeve për shkak të të arratisurve politikë, kundërshtarëve të regjimit, pra justifikon ndëshkimin e të pafajshmëve, fëmijve dhe grave, një krim makabër i regjimit komunist që është në kundërshtim flagrant me të drejtat dhe liritë e njeriut; por Xhufi mohon edhe nje te vertetë që në kampin e Tepelenes u internuan edhe familje që s’ishin lidhje me të të arratisurit apo “diversantët”, si familja Vasija ( Gjosho Vasijas) nga Shkodra, familja Mulleti nga Tirana ( si nëpunëse e Mbretërisë, e të tjera familje të quajtura “reaksionare”, pra, gra pleq e fëmijë të pafajshëm, për të cilët historiani Xhufi nuk ndjen asnjë keqardhje humaniste dhe nuk thotë asnjë fjalë për vuajten e tyre absurde, apo per pushtetin totalitar komunist, që i torturoi mizorisht.

Historianin Xhufi e shqetëson pa masë perpjekja per evidentimin e krimeve te komunizmit, sic rekomandon edhe Asambleja e Këshilit të Europes, e tërbon edhe projekti per ngritjen e nje muzeu ne vend te kampit te Tepelenës, projekt që e quan “antikombetar, që demonizon qëndresën antifashiste, reabiliton kolaboracionizmin dhe fashizmin, barazon Enverin me Hitlerin!?” Vetëm nje i sëmurë mendor dhe psiqik mund t’i thotë keto!

Së katërti, po të lexosh raportet e tjera të CIA-s por edhe dokumentet e tjerë të arkivave shqiptare e të huaja, rezulton se në kampin e Tepelenës janë përdorur metoda barbare dhe tortura çnjerëzore, të projektuara nga E.Hoxha dhe klika e tij kriminale.

Për dokumentin e CIA-s të vitit 1951, që jep zbuluar krimet e regjimit komunist në kampin e Tepelenës, Xhufi pretendon se ky dokument është përpiluar nga jugosllavët dhe e akuzon A.Tufën si prosllav!? dhe që përçan veriun me jugun ( z. Xhufi, ishte regjimi komunist që i ndante dhe i përçante shqiptarët, apo jane nostalgjikët e Enver Hoxhës, ata që i përçajnë dhe lëndojnë edhe sot dhe jo Agron Tufa)

Po japim për ilustrim një dokument tjetër për P.Xhufin dhe lexuesit, Raportin e Qeverisë Amerikane, paraqitur në OKB në shkurt 1955, ku ndër të tjera thuhej për kampin e Tepelenës:

“Gjon Pjetri, një djalë 12 vjeç nga Oroshi i Mirditës, i cili kaloi në Jugosllavi më 13 gusht 1951, është një prej banorëve të kampit të përqëndrimit në Tepelenë, i cili ka dhënë një dëshmi grafike mbi jetën në kamp, ku ai qe internuar me gjithë familjen e tij…Megjithëse fëmijë, ai i provoi në kamp të gjitha vështirësitë e një të rrituri. Ai tha se në kamp kish një mijë njerëz, shumica pleq, gra dhe fëmijë, gjithashtu merrnin si ushqim “një copë të vogël bukë misri dhe një lloj supe në të cilën rastësisht gjeje ndonjë fasule”. Ai tha se shumë njerëz flinin mbi çimento, mbi policët nuk i lejonin të merrnin batanije kur arrestoheshin. Uria, papastërtia dhe keqpërdorimi në kamp shkaktuan vdekjen e shumë njerëzve , njoftoi fëmija. Ai mbante mend me hollësi një dhomë të errët dhe të ngushtë që mbante disa qindra fëmijë dhe të rritur, të cilët ishin të prekur nga turbekulozi, sëmundjet e lëkurës dhe sëmundje të tjera. Djali tha se policia i torturonte shumë nga bashkëjetuesit që ishin të pazotë për punë dhe se njerëzit e sëmurë nuk vinin të vizitoheshin te doktori i kampit, mbasi si zakonisht ai u thoshte se nuk kish shpresa përmirësimi. Edhe të sëmurëve u duhej të shpinin dru në kamp dhe kjo qe një punë e lodhshme edhe për të rriturit e shëndoshë, se pylli ishte 12 km larg kampit. Asnjë nuk guxonte të mos vinte në punë – tha fëmija; të afërmve e prindërve të tij nuk u lejuan të mungojnë një ditë nga puna për tu kujdesur për të bijën e tyre të sëmurë dhe vajza e vogël vdiq pa nënën e vet , që nuk mund të bënte diçka për atë.

Një nga deklarimet e shumta të dhëna nga ish-banorët e kampit të përqëmdrimit të Tepelenës, është dhënë nga Mustafa Hoxha, një klerik mysliman, i cili qe internuar në këtë kamp më 1949 dhe që iku në Jugosllavi në fillim të vitit 1953. Në fillim Hoxha u internua në kampin e Turanit në Tepelenë, ku kishte 2.800 burra, gra dhe fëmijë. Jeta e kampit ishte e padurueshme, banorët merrnin nga 550 gramë bukë misri të papjekur mirë dhe asgjë tjetër. Ata hanin bar dhe kafshë të ngordhura. Kjo solli si rezultat përhapjen e një epidemie në kampe 7-8 vdekje të përditshme, shumica fëmijë. Një nënë nga Elbasani tha Hoxha, humbi 5 nga 6 fëmijët e vet brenda 6 muajve. Kur u çua kampi në Tepelenë gjendja u bë më e keqe. Hoxha mori pjesë në funeralin e 318 myslimanëve dhe gjatë 20 muajve të internimit të tij në kamp, vdiqën 1.200. nëpunësit e kampit një ditë vendosën të heqin varrezat nga një fushë afër kampit për tek ura e Bençës. Sipas kësaj banorët, burra e gra u detyruan të gërmojnë varret e atyre që sapo ishin varrosur dhe t’i rivarrosnin në vendin e ri. Ky veprim i dha shkas hapjes së një epidemie të re dhe shkalla e vdekjes në kamp u rrit. Kushtet e punës në kamp ishin tmerruese, njofton Hoxha. Shumë banorë pavarësisht nga kushtet ndërmjet tyre, duhet të mbanin në kurriz gjysëm metër kub dru nga një pyll 5-6 kilometra larg nga kampi. Të tjerët po nga ajo distancë mbanin material për 70 shtylla për tek ura e Bençës. Nëpunësit e kampit ishin të pamëshirshëm në detyrimin e banorëve, të përballonin punën prej skllavi. Dënimi kundër të pabindurve ishte i egër. Dënimi më i zakonshëm ishte lidhje e individit me tel të fortë, derisa ti takonte kockat dhe pastaj mbyllej në një qeli për një kohë të pacaktuar.

Praktikisht nuk kishte parashikime për kujdesin mjekësor në kamp, një doktor vizitonte kampin vetëm me intervale të largëta dhe banorët nuk guxonin të kërkonin kujdes mjekësor, nga frika e reprezaljeve.

Ata që dërgoheshin në spitalin e Gjirokastrës kurrë nuk ktheheshin, zhdukeshin, një dëshmi tjetër mbi kushtet në kampin e Tepelenës qe dhënë nga Gjyste Ndoci, një grua e re shqiptare. Sipas saj, ajo së bashku me fëmijët, Zefi 9 vjeç, Deda 6 dhe Lulja 5 vjeç, ishin arrestuar pas dezertimit nga ushtria të burrit të saj. Në kundërshtim me faktin se ajo ishte shtatzënë, policia e trajtoi brutalisht në zyrën e Sigurimit të Koplikut. Më vonë ajo dhe fëmijët e saj u çuan në kampit e përqëndrimit në Tepelenë. Atje, ajo dhe fëmijët e saj, u mbyllën në një barakë të madhe dhe të pisët, ku shumë banorë vuanin nga sëmundje të ndryshme. Ajo qe e detyruar të punonte pa marrë parasysh kushtet e saj fizike. Pas tre muajsh lindi një djalë në barakë, fëmijë i cili vdiq pas 6 muajsh për shkak të pakujdeshmërisë dhe sëmundjeve. 3 ditë pas vdekjes së fëmijës, ajo dhe fëmijët e saj, u urdhëruan të shkojnë në këmbë në një kamp tjetër në Gjirokastër. Rrugës djali i saj Dedë vdiq dhe vetë asaj i duhej të hapte varrin në anë të rrugës , ndërsa policët që e shoqëronin, e çnderuan. 4 ditë pas arritjes së saj në kampin e ri, djali më i madh Zefi vdiq gjithashtu nga sëmundja. Abedin Zeqiri që ishte një banues i kampit të përqëndrimit, para se të arratise në Jugosllavi më 1952, njoftonte se Xhafer Pogaçe, drejtor i këtij kampi, kapte me zor çdo ditë një nga femrat e bukura që banonin aty. Policët që shërbenin në kamp kanë përdorur keq çdo vajzë të bukur në kamp.

Regjimi i sotëm shqiptar, krijoi sistemin e kampeve të përqëndrimit menjëherë sa mori pushtetin në fund të 1944-s…Si rregull, njerëzit nga veriu dërgohen në kampe në jug, sidomos në Tepelenë, Himarë (Porto Palermo), Fier, Berat etj. Ndërsa njerëzit e jugut internohen në Krujë, Burrel, Kamëz, Valias, Cërrik dhe vende të tjera në veri. Aty nga 15 shtatori 1947, ish kryeministri Enver Hoxha pranoi qenien e kampeve të përqëndrimit. Në një fjalim të madh të mbajtur në Shkodër ai deklaroi se elementët kundërshtarë ishin të internuar në kampe të tilla. Nga fundi i 1949-s pas vrasjes së Bardhok Bibës, ministri i Brendshëm Mehmet Shehu, ndërmori një varg të madh internimesh. Në një ekspeditë ndëshkimore, në këtë krahinë ai hoqi rreth 400 veta nga krahina për në kampet e jugut” (AQSh,Fondi 14, Dosja 176 Strukturë, viti 1955).

Po e mbyllim me fjalët e profesorit Sami Repishti nga ShBA: “Në lidhje me Pëllumb Xhufin dhe deklaratat e tij, unë mendoj se ai asht nji figurë tragjike, simbol i mendjeve te mbylluna, i paaftë me dalë jashtë rrethit vicioz, ku e ka hedhë fanatizmi i tij, rezultat i indokrinimit në shoqëni dhe në familje”