*Mesazhet qe vijne nga njeri prej apostujve ë shqiptarizmës/

*Autoqefalia e kishes ortodokse është domosdoshëmri, duan apo nuk duan grekët/

Debatet e bëra në Përmet para ca kohësh për problemet e shtëpisë së kulturës dhe tendencat alla greke për uzurpimin e saj në emër të kishës me nxitje Janullatosi dhe greke, po aq sa edhe debatet për heqjen e portretit të Presidentit të Republikës nga institucionet, ka krijuar një klimë të veçantë të padëshirueshme. Në këto kohëra të trazuara për ne shqiptarët që gjithnjë nuk kemi marrë hakën tonë si në troje dhe në vlerësimet nga Europa, kemi lënë pas dore ato përpjekjet e bëra nga figurat e nderuara të kombit që bënë Rilindjen Kombëtare të shekullit 19 me Abdyl Frashërin, Samiun dhe Naimin dhe të tjerë, po aq sa edhe Fan Nolin që bëri autoqefalinë e kishës sonë ortodokse.

I kemi lënë në hije, sepse kështu e deshi koha e tranzicionit, por në fakt jemi në një shekull të ri për të cilin ne shqiptarët themi se duhet të bëhemi faktori më solid për përparimin tonë si komb, por edhe në drejtim të vendosjes së autoritetit të figurave që janë pjesa më e nderuar e këtij kombi. Ne flasim se Ismail Qemali u bë theleuesi i shtetit shqiptar, por jam i bindur se themelet e këtij shteti i hodhën rilindasit në bashkëpunim të Jugut me Veriun, të Toskëve me Gegët. Kështuqë pasadhësit e tyre, siç është Mit’hat Frashëri, i cili aq shumë bëri për këtë vend dhe mendimet e tij dhe thëniet e tij në kohë për qëdnrimet eddnryshme që mbahen sot, ato duken sikur janë thënë enkas për këtë kohë të re. kur ne sot bëjmë veprime dhe xheste antidemokratike, ne i japim më shumë argumenta antishqiptarëve për të na u kundërvënë siç kanë bërë grekët dhe serbët.

Nëse diktatori Hoxha që nga ardhja në pushtet hoqi portretet e personaliteteve që i bënin nder kombit me këshillat e jugosllavëve, po aq shumë edhe u retushuan figura të tilla edhe nga fotografitë për t ëkënaqur shijet primitive të Enverit, roikthimi në po të njejtat veprime na risjell në kohën e së shkuarës, kur edhe Europës dhe Amerikës i thamë ndal duke bunkerizuar diktaturën. Koha pret shqiptarët si gjithë Europa dhe jo qeverisje kudnër Europës që gjithnjë na tërheq veshin për paudhësitë q ëbëjmë.

***

Kur vjen puna tek qëndrimet e sotme të Janullatosit dhe klerikëve të tij me ndihmën dhe yshtjen e Greqisë zyrtare, Mit’hat Frashëri është sa i vërtetë aq edhe racional, kur ai në Athinnë, në datë 7 nëntor 1925, i jep një informacion të detajuar lidhur rreth bisedimeve të tij me autoritete të larta të shtetit grek, pikëpamjet e tyre të gabuara për ortodhoksët shqiptarë, numrin dhe karakterin etnik, çështjen e shtimit të shkollave greke për minoritetin, kundërshtitë për autoqefalinë e kishës shqiptare.

Çfarë thotë Mit’hat Frashëri, fjalët e tij duket sikur janë shkruar edhe për këtë johë :

“Z.Ministër! Si vazhdim ne telegrafi im i 4 Ct, relatif me konvensionin për nënshtetësinë dhe tendenca që çfaqetë në Ministri Helenike për të bashkuarë këtë çështje me atë të shkollavet greke:

Më 3 Ct, vajçë ne Drejtori Gjeneral të kuvendonj se amiral Haxhi Qiriakoja si axhami dhe provizor nukë mirretë me punët e zyravet. Kisha një tok sende për t i thënë, midis të tjerave ajo e Maxhar Dinos, e pesë fëmijëvet shqiptarë në Konicë që (veç shtëpivet) u kanë marrë dhe drithët e arësë. Për Maxharin më dha fjalë se të nesërmen do ta thëresë vetë ta pyesë dhe të kupëtojë punën. Edhe me të vërtet kështu bëri. Që me 4 Ct, Maxhar Dinoja u la i lirë në Athinë duke u detyruarë që të paraqitetë çdo ditë në polici. Për Koniciotët më dha fjalë se do të shkrojë në Konicë. Për punën e konvensionit më tha se do jipetë një afat i ri, po shtoj, edhe Shqipërija nukë mban zotimet e saj, dhe duke thirurë Z.Kolokotroni çeli çështjen e shkollavet greke. I thashë se po bisedonj jo zyrtarisht, me qenë se nuk kam no një autorizim, as që Qeverija ime më ka bërë no një komunikim gjer më sot.

Kupëtova se:

1. Greqija beson që në Shqipëri ka dyqind e tridhjetë mijë ortodoksë-grekër, prej të cilëve vetëm 300 janë shqipëtarë, që duanë Shqipënë; të tjerët janë grekër dhe duanë greqishtenë;

2. Se kisha Shqipëtare duhet të jetë autonome dhe jo autokefale;

3. Se ortodoksët shqipëtarë duanë mprojturë prej Greqisë;

4. Se Z.Ahmet Zogu ka bërë zotime për këtë punë kur ishte në Beligrad;

5. Se tani duhetë që edhe Shqipërija të bëjë një marrëveshje, një konvension për këta sende me Greqinë.

Me një fjalë Zoti Ministrë, Greqija kërkon të lozë përkundrejt Shqipërisë atë rol që ka lojturë Rusi e Carëvet përkundrejt Tyrqisë së Sulltanëvet. Refutova pretendimet e Ministrisë Greke, po, me qenë se ishte bërë vonë, prëmë vajta dhe pashë Kolokotronin, në zyrë të ti. Biseduamë afëro një orë e 15 minuta. I dhashë të kupëtojë se çështja e Minoritetevet, me qenë se kemi 20.000 grekofonë, në Shqipëri nukë duhet të përdoretë si veglë politike, se kështu ka qenë edhe teori e Greqisë (me anë të delegatit të saj Politis) në Shoqëri të Kombevet, më 1924;

Se, me ingjerencën që po bën Greqija në Shqipëri, po çel udhën për ingjerencën sllave në Maqedoni;

Se, as në Poloni s ka më shkolla ruse, as në Maqedoni shkolla bullgare, as në Rumeli Orientale shkolla greke, as në Rumani shkolla greke, as në Çekosllovaki shkolla gjermane për sllavët;

Se, Shqipërija po mban me të hollat e saja shkolla greqishte për grekofonët, jo për hatërin e Greqisë, po për hatërin e Shoqërisë së Kombevet, me qenë se çështja e Minoritetevet ka të bëjë me S.d.N dhe jo me Greqinë;

Se, Greqija duke u përzjerë me punët e brendëshme të Shqipërisë, do të bëhetë shkak që të ftohenë të dy Shtetet dhe mbase Shqipërija të kërkojë një mik tjatrë;

Se, Shqipërija nukë do të permetojë që një Shtet i huaj të përzihetë në punët e saj të brendshme;

Se, Z.Ahmet Zogu, edhe në ka bërë no një premtim si njeri privat në Beligrad, ky premtim s ka të bëjë me qeverinë Shqipëtare.

Sa për kishën, për të cilën Z.Kolokotroni thoshte që është gati të verë në shërbim tënë ndërhyrjen e tij, i thashë se Shqipëria është gati të çojë një komision në Patrikanë, ku Patriku të vendosnjë se do ta njohë autokefale, gjë e cila duhet t i vijë mirë edhe Greqisë që është shtet ortodoks, dhe jo të jemi të varurë nga patrikana e cila sot është nënë influencën tyrke me qenë se Patriku vetë dhe gjithë parësi e Fanarit janë nënështetas tyrq. Si mbarova këto kuvendova, si pa dashurë, e suallmë fjalën mbi situatën e Shqipëtarëvet në Greqi; mbi shtrëngimet që vuajnë; mbi mënyrën me të cilën qeverija greke i ndalon që të rrojnë, ose i shtrëngon që të ikënë; mbi programin sistematik që ndiqetë nga ana e qeverisë qendrore greke për këto sjellje, me gjithë deklaratat e bëra në Lausanne dhe në Genevë; mbi të përzënët e 35.000 Shqipëtarëvet të Kostur dhe Fllërinës; qysh tani ata të mjerë vijnë në Shqipëri. Edhe konkludova: Padyshim gjëja më e mirë për Shqipërinë do të jetë të përzërë ata të 20.000 grekofonë që janë në Delvinë; po prapë Greqija do të na ketë hua edhe nja 40.000 frymë të tjera, me qenë se gjer më tani, janë përzërë me pahir, me dru dhe të rahurë, më teprë se 60.000 Shqipëtarë.

Argumentet e mija e impresionuanë Z-in Kolokotroni. Po këto fjalë dua që t ja them sot ose nesrë, edhe Z-it Pangalos, edhe Z-it Kaftanxhogllu, edhe Ministrit të ri që u emërua die. Sot ose nesrë do të kem një bisedim të gjatë me zheneral Kondulin, mbi të cilin do të bënj një raport të veçan. Ju lutem, passi të studiohetë ky raporti im, të më rrëfehetë kthielltazi pikëpamja e Qeverisë sënë. Ju lutem prapë të mbahem në kurent të demarshevet, kërkesavet dhe pretendimevet që bën Ministri grek, do verbalisht do me nota. Do të qe fort nevojë që të më komunikohenë mua kopjet e notavet ose teksti i bisedimevet.

Pranoni, ju lutem, Zoti Ministër, të falat e mia me nderim”.

***

A mund të thotë kush tjetër më shumë se çfarë ka thënë e trajtuar realisht dhe shqiptarisht një pinjoll i njerëz prej familjeve më shërbëtore ndaj kombit si gjithë Frashëllinjtë dhe gjithë ata që bënë gjithçka për kombin.

Ndoishta akademikët tanë të nderuar do të duhet të jenë në lartësinë e duhur për të risjellë në kujtesën e kombit burrat e shtetit si Mit’hat Frashëri që i bën kombit ato shërbime që nuk po i bëjnë sot qeveritarët tanë të rinj dhe që fatkeqësisht ua hoqën portretet dhe ua fshehën veprat. Kur ne harrojmë figurat e nderuara dhe veprat e tyre të lartësuara, detyrimisht që në mes tonë do të futen Janullatosit dhe grekët, serbët dhe “viçët” e tjerë të antishqiptarizmit.

Përgatiti : Hyqmet ZANE