Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Keti BALLHYSA: Nuk kam arsye të pendohem për asgjë

by

Flet violinëçelistja dhe moderatorja Keti Bashhysa: Penduesit janë të tjerët/

Albert Z. ZHOLI/

Keti është jo vetëm një ndër instrumentistet më të mira në violonçel, por ajo në fillimet e para të jetës artistike ishte një ndër moderatoret më të mira të TVSH. Këtë radhë ajo vjen në qytetin e saj të Durrësit me një recital krejt ndryshe, një recital specifik të titulluar “Mëkatarja”. Për titullin, i është referuar pjesës me një akt të Dino Buzzati Jago. Duke qenë se Jago është simboli i së keqes dhe e keqja hyn tek mëkatet, ajo zgjodhi “Mëkataren”. Në këtë recital Keti alternoi muzikën me teatrin, duke përcjellë me plot finesë një risi muziko-teatrale për spektatorin durrsak.

Një recital me një titull bombastik “Mëkatarja”. Përse ky titull?

 Për titullin, i jam referuar pjesës me një akt nga Dino Buzzati Jago. Duke qenë se Jago është simboli i së keqes dhe e keqja hyn tek mëkatet, unë zgjodha “Mëkatarja”.

Ju vetë keni bërë mëkate dhe donit të faleshin me anë të këtij recitali?

Të gjithë jemi mëkatarë. Unë bëj mëkate çdo ditë. Edhe të shkelësh një milingonë është mëkat. Problemi qëndron, sepse njerëzit joshen nga mëkati. Kurse mua më josh ai momenti kur i lutem Zotit të më falë për mëkatet e mia.

Koncert recital, por dhe një pjesë të Buzzatit me babanë tuaj, pra muzikë dhe teatër, e kujt ishte kjo ide?

Ideja që të alternoj muzikën me teatrin, ka qenë e imja që në krye të herës. Ndjeja se mund ta bëja mirë, duke qenë se më pëlqen aq shumë teatri, duke qenë se babin tim e kam ndjekur që fëmijë dhe teatri më magjepste, mendova ta provoj. Ja shpreha babit këtë dëshirë, u çudit pak, por më përkrahu, si gjithmonë…  i miri babi. Aktrimin në skenë, e nisa me një monolog nga Dario Fo, për të ardhur tek Jago i Buzzatit. Gjithmonë duke punuar shumë me profesionistë dhe duke patur ndihmën e madhe të babit tim.

Mendonit se mund të dështonit si aktore?

Unë kur kam dëshirë të bëj diçka, e mendoj gjatë dhe në gjërat që i dua shumë, nuk e mendoj kurrë dështimin. Ku ka dashuri dhe punë nuk ka dështim. Unë nuk di të dështoj në gjërat që bëj.

Kush ishte regjisori i koncertit recital?

Kam bashkëpunuar me regjisorë të ndryshëm. Dikush e ka bërë punën me dashuri dhe pa kushte, dikush tjetër është penduar gjatë rrugës dhe si pasojë e kësaj, punën regjisoriale e ka vazhduar im atë. Edhe në Mëkatarja, përveç si aktor, babi punoi dhe për regjinë. Dua të ndalem pak këtu… . . të jesh artist, së pari duhet të jesh njeri, jo gjallesë, NJERI. Unë çdo ditë e më shumë shoh shumë gjallesa dhe pak njerëz… . dhe kaq pak artistë.

Ku ishte pjesa më e vështirë e koncertit-teatër dhe si e kaluat?

Momenti më i vështirë ishte aktrimi me aktorin Cen Bashhysa tek Jago. Të aktrosh me një aktor si Ceni është përgjegjësi e madhe. Pastaj, të aktrosh me babin është kaq emocionuese… teksa ndjen në çdo moment që ai përjeton emocione të forta për mua. E shihja në sytë e tij, e ndjeja në frymëmarrjen e tij. E gjithë ekzistenca e tij më thoshte: Jepi, ti je më e mira.

 Në këngë u interpretuan nga repertori i Etta James dhe poezi nga Bodler. Si erdhi ky kombinim. Kush ishte frymëzues në këtë drejtim?

Kënga e Etta James dhe poezia “Thesari Im” nga Baudelaire ishte një kombinim fantastik. Repertori është gjithmonë zgjedhja ime. Edhe kënga edhe poezia janë mesazhe të forta dashurie. Mua më pëlqen shumë ky mesazh. Dashuria. Kjo ndjenjë më frymëzon.

 A është e vështirë të bashkëpunosh me babanë në art? 

Të bashkëpunosh me babanë në art është e vështirë, e bukur, e brishtë, privilegj. Është një duo aktor-baba, që mëson shumë dhe këto mësime të falen me profesionalizëm dhe dashuri.

A u realizua objektivi juaj me këtë koncert recital?

Në çdo performancë timen, objektivi është të përçoj emocion tek publiku. Është ai emocioni i bukur që po i mungon çdo ditë e më shumë njerëzve në këtë realitet që jetojnë. Unë dhe bashkëpunëtorët e mi përçojmë emocion.

Si reagoi publiku dhe cila ishte pjesa ku ai duartrokiti më shumë?

Kësaj here, publiku më përloti. Duartrokitjet nuk ndaleshin dhe sytë e tyre plot admirim… . Të gjitha pjesët më janë duartrokitur. Loja në violonçel, kënga, poezia, aktrimi, të gjitha. Unë përjetova emocione të forta sepse unë dhashë emocione të forta.

Ku ishte e veçanta e këtij recitali, në dallim me recitalet e tjerë?

E veçanta e këtij eventi ishte aktrimi me babin në skenë. Unë po aktroja me një super aktor, i cili prej 45 vitesh ka dhënë shumë shpirt në atë skenë. Trio e fagotëve me solist të mirënjohurin Pirro Sota ishte një risi në eventet e mia. Kolazhi i luajtur me mjeshtëri prej tyre u pëlqye shumë. Veshjet e mia, stiluar dhe punuar nga kostumografja e talentuar Enkelejda Medolli, u pëlqyen shumë. Make up-i punuar me aq shumë dashuri nga qendra estetike Zoi, u pëlqye shumë. Shoqërimi në piano nga i talentuari Orges Mema ishte aq në sinkron me lojën time në cello. Pra, shfaqja u pëlqye në çdo moment. Kjo ndodh kur në bashkëpunim ka disiplinë dhe dashuri. I falënderoj.

Mendoni se një femër mund të arrijë në violonçel suksese, sa edhe një mashkull?

Qoftë mashkull apo femër në violonçel, nëse loja funksionon me ndjenjë, suksesi është i garantuar. Por më joshëse duket një femër në violonçel.

Cilat janë problemet e femrave sot?

Problemi i femrave sot mendoj se është sjellja e meshkujve. Duke qenë se meshkujt sa vjen dhe po bëhen aq të brishtë, ja kanë lënë burrninë femrave. Po has shpesh meshkuj-femra dhe femra- meshkuj. Keq…

Të jesh pedagoge sot, sa e vështirë është dhe pse?

T’i mësosh një instrument të vështirë si violonçeli, brezit të sotëm nuk është e lehtë. Cello do shumë punë, përpos dhuntive që duhet të kesh. Mirëpo këtë problemin e disiplinës në punë, duhet ta dinë mirë prindërit e fëmijëve, pastaj fëmijët.

 Jeni penduar që keni zgjedhur këtë profesion?

Unë nuk pendohem për asgjë që bëj. Edhe një mijë jetë të kisha, po artin do zgjidhja.

A i pret me dashamirësi publiku durrsak evente të tilla? 

Publiku Durrsak di të zgjedhë mes një koncerti profesional dhe atij mediokër. Unë jam e zgjedhura e publikut.

Cilin ose cilët falënderoni?

Përkrahësit e mi që unë i falënderoj pa fund, janë: Bashkim Hoxha, dramaturgu im i preferuar dhe drejtor i teatrit A. Moisiu dhe Hysen Bashhysa, aktori im më i dashur dhe babi im i mirë. Pa harruar publikun tim që më ndjek me shumë dashuri.

VALENTIN VEIZI: JU TREGOJ PSE LASHE SHQIPERINE PER AMERIKEN

by

Flet kompozitori dhe instrumentisti Valentin Veizi: Cesk Zadeja vinte në Konservator me një biçikletë të prishur, në kohën e demokracisë/

-Kurse politikanët shqiptarë, që “të pa brekë i gjeti dreka dhe milionere i gjeti darka” shëtisin me makina luksoze

* “Pyes lotin” dhe “Larg urrejtjes”, dy këngët që kanë zënë çmime të para në 1996­-97, kënduar nga Elsa Lila

 -Në vitin 1999 mu dha qytetaria amerikane me motivacionin: “I huaj me aftësi të jashtëzakonshme”

-Poemën muzikore “Triumfi i Lavdisë” e kam bërë në shenjë respekti për të vrarët e sulmit terrorist, më 15 prill 2013 në Boston

-Vepra u luajt për herë të parë nga orkestra simfonike e RTV shqiptar, nën drejtimin e dirigjentit italian Leonardo Quadrini, më 8 prill 2016

– Pjesëmarrja ime e parë në festival i përket vitit 1987 me këngën “I ri gjithmonë”, kënduar nga Telemak Papapano

– Kam bashkëpunuar me Petrit Lulon, Ludmilla Baballëkun, Alma Hyskja, Irma Libohovën, Robert Aliaj, Nertila Koka, Kozma Dushi

-Për sa i përket poetëve janë, Xhevair Spahiu, Ismail Kadare, Dritëro Agolli, Rudolf Marku, Jorgo Papingji, Lasgush Poradeci, por më shumë me Arben Dukën ­

– Në Shkurt të vitit 1998 në Varna të Bullgarisë organizohet festivali “Discover 98”, ku në (d. m. th Elsa Lila) me tre këngë të kompozuara nga unë morëm çmimin e parë

Nga Albert Z. ZHOLI/

­Fillimi i krijimtarisë së tij s’ka ditë apo muaj të veçantë. Krijimet e para (këngët e para) i përkasin adoleshencës në qytetin e lindjes, Kuçovë (Qyteti Stalin në atë kohë), ku me kitarën e tij jo vetëm merrte pjesë si instrumentist në aktivitet e shumta të asaj kohe, por edhe shkruante këngë për ato aktivitete si festivale fëmijësh, anketa muzikore apo koncerte të ndryshme. Pra këto janë këngët e para të Valentinit. Kuçova ka pasur një jetë shumë të gjallë artistike me muzikantë shumë të talentuar dhe të përkushtuar. Ishte fëmijë i vogël atëherë dhe dëgjonte Zef Leken që luante piano, Gaqo Terpinin kitare, Luto Hasanin e Nito Lalen fizarmonikë dhe ëndërronte e thoshte me vete:- “A do të arrij unë një ditë të bëhem muzikantë si këta”? Ishin modeli dhe frymëzimi më i mirë për të. Ka punuar deri vonë me muzikantin e talentuar Dhimitër Druga, pra kanë qenë pikërisht këta artistë, të cilët nxitën dëshirën e tij për tu bërë muzikantë.

Kur e keni kompozuar poemën simfonike “The Triumph of Glory”. Ku është luajtur për herë të parë dhe çfarë të nxiti për këtë vepër? Kush është mesazhi i saj? Si do ta përkthenit në shqip atë?

Për Poemën muzikore kam punuar me shumë dëshirë dhe përkushtim për shume vite. Vepra u luajt për herë të parë nga orkestra simfonike e RTV shqiptar, nën drejtimin e dirigjentit Italian Leonardo Quadrini, më 8 prill 2016. Ishte pikërisht ngjarja e rëndë që tronditi jo vetëm qytetin e Bostonit dhe Amerikën, ishte sulmi terrorist në 15 prill 2013 në ditën e një evenimenti shumë të rëndësishëm në Maratonën e Bostonit që me nxiti mua të ulem ta shkruaj e t’ia dedikoje këtë vepër heronjve dhe viktimave të kësaj tragjedie. E thënë thjesht mesazhi i veprës është lufta midis jetës e vdekjes, heronjtë e veprës sime janë njerëzit e thjeshtë që përpiqen e luftojnë çdo dite përkrah të mirës dhe kundra se ligës. Vepra titullohet “The Triumph of Glory” që unë do ta shqipëroja “Triumfi i Lavdisë” ­

Pse erdhe në Shqipëri pikërisht për këtë vepër dhe me këtë vepër?

Unë jam e do të mbetem kompozitor shqiptar, është një kompleks ndjenjash tek unë midis gëzimit të madh që krijimtaria ime luhet në atdheun tim dhe detyrimi shpirtëror që unë ndjej për njerëzit e mi (nuk dua ti quaj publikun apo dashamirësit e muzikës sime.) Pse erdha me këtë vepër? E para për vet mesazhin aktual që ka vepra dhe tjetra, publiku këtu më shumë mua më njeh si kompozitor të këngës, pra vendosa kësaj radhe të paraqitem me një vepër simfonike. Në një bisedë vëren e kaluar me miqtë e mi Shpëtim Saraçin e David Tukicin po i flisja për projektin tim simfonik dhe krahas dëshirës sime ishte pikërisht këmbëngulja dhe impenjimi i tyre që unë të sillja një vepër simfonike. Ata i propozuan dhe i dërguan partiturën dirigjentin Italian, ai zgjodhi dhe vendosi ta luajë premierë Poemën time simfonike me orkestrën e RTVSH. ­

Si vazhdoi shkollimi juaj dhe cilët janë pedagogët që ju kujtoni me respekt?

Sa për shkollimin tim do ta shtrija në vite të tëra… duke filluar që nga fëmijëria ime në Kuçovë me mësuesin tim të parë të muzikës Luto Hasanin, do të vazhdoja me kompozitorin dhe mësuesin e talentuar Vangjo Nova, në shkollën e mesme, e me pas në Konservator si student i Aleksandër Peçit, që përveçse një pedagog e kompozitor i shkëlqyer unë do të thosha që është edhe një personalitet i muzikës Shqiptare.

Në Akademi cilat janë krijimet tuaja që kanë lënë gjurmë?

Në Akademi natyrisht krijimtaria ime (edhe unë bashkë me të) u bë me serioze, më profesionale. Unë kam shkruar shumë gjëra, por ajo që duhet të veçoja janë disa romanca vokale kryesisht për soprano, krijime të ndryshme instrumentale, do të veçoja variacione për violonçel e piano të luajtura në atë kohë nga i talentuari Renato Ripo. Orkestra simfonike e Institutit të Lartë të Arteve ka luajtur 2 kohë nga Suita Simfonike “Dasmë në Gjirokastër” e shumë materiale të tjera. ­

Festivalet e RTSH, festa të mëdha të muzikës, kur keni marrë pjesë për herë të parë në Festivalet e RTSH dhe çfarë çmimi morët?

Marrja pjesë në Festivalin e RTSH ishte ëndrra e çdo kompozitori në ato kohë, mos të harrojmë që ishte i vetmi festival i këngës që në kishim e s’ishte kollaj të bëheshe pjesë e asaj gare. . . Me gjithë censurën e vështirësitë e shumta të asaj kohe ja kam dale mbanë me disa këngë. Pjesëmarrja ime e parë në Festival i përket vitit 1987 me këngën “ I ri gjithmonë” kënduar nga Telemak Papapano këngë tëcilës i ndryshuan tekstin origjinal dhe i ngjitën një tekst tematik. Në mos gaboj ka qenë 1989, kënga e dytë pjesëmarrëse “Trashëgimi”, poezia e Lasgush Poradecit pasohet më vonë 1991 me këngën “Ne të dy”, kënduar nga Foell Grillo e Pirro Duka. Sa për çmime nuk bëhej fjalë në atë kohë. Ndryshimi i tekstit të këngës bënte të humbiste dhe melodia apo karakteri i këngës e deri të pamundësia për të bashkëpunuar me këngëtaret më të mirë të asaj kohe. ­

Me cilët këngëtarë keni bashkëpunuar para viteve 1990 dhe me cilët poetë?

Unë kam bashkëpunuar me shume këngëtarë; filloj me Miga Hysin, Petrit Lulon, Ludmilla Baballëkun, Dhimiter Dushin, Alma Hyskja, Foel Grillon, Irma Libohoven e Vasil Markun, Rubin Matin e Robert Aliaj, Nertila Koka, Gëzim Cela e më shumë me patriotin tim, Kozma Dushi. ( më falni nëse kam harruar dikë). Për sa i përket poeteve edhe ata kanë qenë të shumtë, filloj me autorin beratas Manol Teta, Xhevair Spahiu, Ismail Kadare, Dritero Agolli, Rudolf Marku, Jorgo Papingji, Lasgush Poradeci, kam muzikuar mbi poete të huaj si Robert Berns e Johan Fogl, por me shume e me shume sukses kam bashkëpunuar me mjeshtrin e lirikes Shqiptare poetin Arben Duka. ­

“Pyes lotin” dhe “Larg urrejtjes”, dy këngët tuaja që kanë zënë çmime të para në 1996­-97, si erdhën këto bashkëpunime me Elsa Lilën? Si jeni ndjerë me këto çmime?

Pas viteve ’90, i mërzitur dhe i zemëruar nga censurimi i këngëve të mia në heshtje kisha vendosur mos të sillja më këngë në radio, njëkohësisht ishte koha kur unë shërbeja në Kishën Rilindja në Tiranë, si drejtues i grupit muzikor. Mbi vargjet biblike pikërisht nga 1 Korintasve 13 (epërsia e pashoqe e Dashurisë) shkruaj melodinë e këngës “Pyes Lotin”, me ndihmën e një shokut tim dhe poetes Enerjeta Sinja shkruhet dhe përshtatet teksti i këngës. Ishte viti1996, i ftuar në një aktivitet artistik nga një mësuesja ime në një shkolle 8- vjeçare në Tiranë, më bën përshtypje një vajzë e ndrojtur, por me një zë të veçantë, pa më të voglin hezitim thashë ky është zëri që unë dua dhe i propozoj ambicien time për të marrë pjesë në Festivalin Kombëtar të RTVSH, një propozim “shok” për një fëmije 15vjec, por unë isha i sigurt në ambicien time. Punuan bashkë dhe interpretimi brilant i Elsa Lilës bëri që kënga “Pyes Lotin”, si asnjëherë tjetër në historinë e festivaleve, të radios të fitojë bujshëm të gjitha çmimet e jurive të ngritura. Dhe përsëri një vit më vonë 1997, viti më i mbrapshtë në historinë e vendit tonë, ku njerëzit rrëmbyen armët kundra njeri-tjetrit, mbi moton “Urreni të keqen e dashuroni të mirën”, i propozoj poetit Alqi Boshnjaku këtë ide dhe ai mjeshtërisht shkruan tekstin e këngës “Larg Urrejtjes”, mesazh të cilin e përcjell mrekullisht po Elsa Lila, ku në vlerësohemi edhe kësaj here me çmimin e parë. ­

Pse dhe si u larguat në SHBA? Ishte një ikje ndryshe, as klandestin, por as me loto, mund ta dinë lexuesit?

Më lër ta sqaroj pak pyetjen tuaj, e kam thënë edhe diku tjetër, në nuk kemi ikur, në na kanëlarguar nga Shqipëria, por ti do thuash si ka mundësi s’ka forcë njeri të largojë nga Atdheu, po ka shumë mënyra për të larguar një artist apo intelektual nga një vend dhe unë s’jam i vetmi, në edhe ju jemi dëshmitarë të trajtimit që i behet një artisti apo intelektuali në Shqipëri, më lër të sjell një shembull, që më ka mbetur në mendje dhe s’e harroj kurrë, kur unë fitova në ‘96 çmimin e par me “Pyes Lotin”, kryetar jurie ishte Cesk Zadeja, i cili pa më të voglin dyshim mbetet një personalitet i fuqishëm në fushën e artit, e thënë ndryshe është “babai i muzikës Shqiptare”, e shikoj profesorin hipur me të njëjtën biçiklete që vinte në Konservator kur jepte mësim, ku në të njëjtën kohë vampirët e politikes shqiptare ata që “të pa brekë i gjeti dreka, e milionere i gjeti darka” shëtisin me makina luksoze, e u bënë ministra e rektorë universitetesh, ku do shkollohej im bir. . . Prandaj i thashë vetes ik, ik! Kështu u largova me dhimbje, por është vendimi me i mirë që kam marrë në jetën time. Unë s’kam ikur as si klandestin e as me loto, unë erdha në nëntor 1998, në Los Angelos si finalist në një festival të kompozitorëve, ku nga 500 pjesëmarrës nga e gjithë bota u zgjodhën vetëm 13 këngë finaliste, e një nga ato ishte kënga ime “Mall”. Pas një viti 1999, mua mu dha qytetaria amerikane me motivacionin: “Alian of extraordinary ability”, që në shqip do të thotë “I huaj me aftësi të jashtëzakonshme”. ­

Cili është edukimi arsimor i fëmijëve tuaj në SHBA? A jeni kënaqur me ecurinë e tyre?

Jam shume i kënaqur dhe shume krenar për ecurinë shkollore të fëmijëve, Erli (djali) shkollë të mesme ka mbaruar “The Rivers Music School” në Ëeston, Massachusetts një shkolle private me kërkesa shume të larta e serioze dhe është diplomuar në “Duquesne University” Pittsburgh Pennsylvania, si pianist dhe producer me rezultate të shkëlqyera. Ndërsa vajza, Deborah vazhdon vitin e dytë shkollë e mesme, është për 8 vite resht High Honor student, që do të thotë student i shkëlqyer.

Aktualisht, çfarë profesioni ushtroni në SHBA? Si i mbani lidhjet me atdheun dhe aktivitetet muzikore në atdhe?

Profesioni im në Amerike është muzikant, kam studion time ku jap mësime private piano, kitare, shkruaj muzike, orkestroj shoqëroj këngëtare në aktivitete të ndryshme luaj vete piano kitare. Unë jam shume i lidhur me atdheun, familja jone udhëton pothuajse çdo vit në Shqipëri, për sa i përket lidhjeve artistike ato janë pak me të rralla, por fakti që unë kthehem me një vepër simfonike do të thotë që lidhja vazhdon. ­

Si e gjetët Shqipërinë këtë radhë? A i takove miqtë?

Ne na pëlqen dhe udhëtojmë shumë si familje, Shqipëria është pa dyshim një nder vendet më të bukura që unë kam parë (nuk e them këtë nga patetizmi nacional, kjo është e vërtete). Unë kam shume miq e shoke që mezi presim të takohemi së bashku, koha qëunë kaloj në Shqipëri me njerëzit dhe miqtë e mijë është e paharrueshme.

Cilët janë kompozitorët shqiptarë, që ju keni respekt dhe që shkëmbeni eksperienca?

Shqipëria ka shume kompozitore që duhen respektuar do të ishte listë e gjatë ti rendisje, do të nisja nga Zadeja, Harapi, Gaqi, Gaci, Dizdari, Zoraqi Nova, Peci e shume e shume të tjerë. . ­

Shkolla shqiptare e muzikës, a është e niveleve botërore?

Nuk me takon mua ta bëjë këtë vlerësim, por përgjigja është pak komplekse e do duhej analizuar gjatë, por në do mendimin tim unë do thosha që në kemi patur fatin (flas për brezin tim të paktën) që kemi patur pedagogë jo vetëm të zotë, por edhe të përkushtuar dhe nga shkolla shqiptare kanë dale muzikante shume të mire shume nga ata kane një karriere artistike dinjitoze në botë. ­

Aktualisht, si do ta cilësonit nivelin e festivaleve në RTSH?

Më ler ti përgjigjem ndryshe pyetjes suaj. Cilësia e një festivali varet nga cilësia e këngëve pjesëmarrëse që do bëjnë festivalin, varet nga niveli i këngëtareve pjesëmarrës. Mos prit cilësi artistike nga një krijimtari e këngëtare pa cilësi, mediokër, afro kompozitore e këngëtare cilësor të kesh mundësi të besh një festival cilësor. ­

Çfarë roli ka luajtur bashkëshortja juaj në ecurinë si kompozitor?

Vera është gjysma ime me e mire, nuk e teproj po të them se gëzohet me shume se unë për sukseset e mia. Jo vetëm që erdhi vete në koncertin e premierës se Poemës simfonik në Tirane, por pa me njoftuar mua i kishte mare bileta avioni edhe fëmijëve që të bëheshin pjese e gëzimit tim.

****

Si morëm çmim të parë me Elsa Lilën në Varna të Bullgarisë

Në Shkurt të vitit 1998 në Varna të Bullgarisë organizohet festivali “Discover 98″( Zbulimi i 98-ës) midis 14 shteteve të Evropës, për herë të parë Shqipëria përfaqësohej në një festival të këngës ku ne, (pra Elsa Lila) me tre këngë të kompozuara nga unë morëm çmimin e parë, s’kishte bërë vaki ndonjëherë, direkt nga aeroporti kemi dalë live në lajme. Edhe një fakt tjetër, kësaj radhe në një festival tjetër “Voise of Asia”(Zeri i Azise) në Kazakistan 22 shtete pjesëmarrëse Shqipëria përfaqësohet po nga unë edhe Elsa. Kësaj radhe me katër këngë të kompozuara nga unë dhe në kthehemi me çmimin e dytë.

Personazh/ Flet gazetarja dhe moderatorja e TVSH, Elona Paja

by

“Mini-Mini Show”, një emision i veçantë për fëmijë/

-Sot bëj krahasimin me brezin e fëmijëve të para 13 viteve/

– Ata atëherë ishin më të drejtpërdrejtë dhe më naivë në pyetjet që u bënin të ftuarve. Ishin me më pak komplekse/

– Ky brezi i sotëm, i cili i di të gjitha që në bark të mamit ka dhe një vetëkontroll/

– Dikur pjesa më e madhe e të ftuarve i përkisnin fushës së politikës, sot ata i kemi lënë mënjanë/

– Një femër e pavarur ekonomikisht, do të thotë një femër, e cila nuk do të durojë më dhunën në shpinën e saj/

Nga Albert Z. ZHOLI/

Elona Paja mbetet një ndër gazetaret e suksesshme që ja ka kushtuar krijimtarinë e saj dhe performancën televizive fëmijëve dhe vetëm fëmijëve. Një vajzë kërkuese ndaj vetes, korrekte dhe me vizion. Mini-Mini Show ka startuar për herë të parë në vitin 2003. Një format që në atë kohë rezultoi i suksesshëm. Më pas ai vazhdoi deri në vitin 2009. Tashmë, Elona, vendosi t’i rikthehet këtij emisioni, sepse nevoja për të patur një emision për fëmijë nuk ndihet vetëm në TVSH, por në të gjitha kanalet televizive. Këmbëngul gjithmonë, sepse fëmijët janë e ardhmja dhe si e ardhme, ata meritojnë të kenë hapësirat e tyre, vëmendjen tonë dhe t’i drejtojmë e t’i edukojmë siç duhet.

– Kush janë të veçantat e këtij emisioni dhe cilat janë risitë në këtë këndvështrim të ri?

Sot bëj krahasimin me brezin e fëmijëve të para 13 viteve me sot. Ata atëherë ishin më të drejtpërdrejtë dhe më naivë në pyetjet që u bënin të ftuarve. Ishin me më pak komplekse. Ky brezi i sotëm i cili i di të gjitha që në bark të mamit ka dhe një vetëkontroll. Shpeshherë ata kanë informacion edhe më shumë se ne të rriturit. Risitë ketë radhë janë të shumta,duke nisur që nga personazhet e ftuar të cilët vendosen përballë fëmijëve. Dikur pjesa më e madhe e të ftuarve i përkisnin fushës së politikës, sot ata i kemi lënë mënjanë. Ftohen personazhe, për të cilët vetë fëmijët kanë interes, por njëkohësisht në përzgjedhjen e tyre ne përpiqemi të mos i japim shikuesit një emision argëtues(natyrisht edhe për këtë mendojmë,por si qëllim i fundit),por një Mini Show edukativ dhe informativ.

-Si ndiheni në këtë emision dhe cilat janë përgatitjet dhe vështirësitë për realizimin e tij?

Le të themi qe ndihem mirë. Është formati im dhe e bëj me shumë dashuri. Puna me fëmijët më jep mjaft kënaqësi. Natyrisht që të hysh në botën e tyre dhe të fitosh besimin e tyre është e vështirë, por po e fitove ketë besim ti ja del mbanë. Vështirësitë janë të shumta në TVSH por mbështetja dhe përkushtimi i stafit me te cilin punoj, bën që në fund të ditës të gjitha të harrohen.

– A mendoni se emisione të tilla duhet të jenë të vazhdueshme në të gjithë stacionet televizive?

Sigurisht që po. Ka tentativa të vazhdueshme por janë të vogla. Më shumë këto tentativa i shoh si show për të korrur sukses me pafajshmërine e fëmijëve. Fëmija është fëmijë dhe ka kohë të rritet. Ne natyrisht e kemi për detyrë tu përgjigjemi të gjitha pyetjeve të tyre,por jo ti shtyjmë ata të sillen si të rritur. Atë ç’ka mbjell- Atë do të korrësh

-Cilët janë bashkëpunëtorët tuaj më të afërt në këtë nismë, sa të bukur po aq dhe të vështirë?

Sa mirë që ma bëre këtë pyetje. Së pari ekrani i shenjtë i Televizionit Shqiptar,i cili në 18 vite pune aty nuk më ka braktisur kurrë. Së dyti unë kam një regjisor të talentuar i cili si puna ime ka një jetë që merret me fëmijët e ai quhet Artur Dauti. Pa gazetaren dhe koordinatoren e këtij formati Nevila Hoxha (Islami) nuk besoj se do t’ja dilja dot mbanë e vetme. Dhe pastaj dy njerëz të dashur për mua, operatori Arben Ametlli dhe mjeshtri i zërit Kristaq Kristo, të cilët më durojnë edhe kur jam e mërzitur, edhe kur jam me nerva (qesh).

-Pse zakonisht femrat janë më të pranueshme në realizimin e emisioneve të tilla?

Këtë se’ di. Ndoshta, sepse gjuhën me të cilën u flitet fëmijëve vetëm ato e njohin. Instinkti i nënës…

-Mendoni se femrat shqiptare e kanë gjetur veten dhe respektohen si moderatore në televizione?

Përderisa në një pjesë të mirë të formateve televizive e drejtojnë femrat natyrisht që po. Në ato formate që kërkohet gjuhë më e ashpër e mbulojnë shumë mirë meshkujt. Megjithatë një gjë mund ta them me siguri. Femrat janë shumë të zonjat në punën që bëjnë dhe u besohet. Me femrat vështirë se mund të bësh kompromise.

-Po në emisione të tjera, femra a është po aq premtuese sa në ato për fëmijë?

Sigurisht. Ju keni emisione politike që drejtohen nga femrat, edhe në botë. Emisione me tema të forta sociale, ekonomike. Femrat janë shumë të zonjat dhe dinë t’i çojnë punët deri në fund. Egoizmi që i karakterizon i bën më të forta.

-Cilat janë problemet e femrës shqiptare sot?

Së pari, dhe më kryesorja mendoj është pavarësia ekonomike. Që këtu nisin të gjitha problemet. Një femër e pavarur ekonomikisht do të thotë një femër e cila nuk do të durojë më dhunën në shpinën e saj, nuk do t’i trembet divorcit, do të dijë të ngrejë zërin për të drejtat e saj etj.

-Në emisionin tuaj a ndikon politika dhe në fakt a duhet të ndikojë?

Aspak. Gjatë këtij sezoni gjeja e parë që ramë dakord njëzëri ishte të mbanim larg politikës fëmijët. Mjaft më me personazhe politikë se na kanë ardhur në majë të hundës. Natyrisht që herë pas here ata bëhen kuriozë dhe e pyesin të ftuarin por detyra e një televizioni publik është të merret me edukimin dhe informimin e tyre. Ndonjëherë më ndodh t’i ngacmoj me humor se me kë parti janë ata dhe aty kuptoj që ata janë partizanë të bisedave të prindërve në familje. Këtu kuptoj që në familjet tona flitet më shumë për politikën, sesa për hallet tona të përditshme.

– Po filmi për fëmijë, a është në nivelet e duhura dhe a ka rëndësinë e duhur sot?

-Unë sapo kam përfunduar një serial me 20 seri për fëmijë, “Dadoja e pallatit tonë”. Ndërkohë që kam rinisur seritë e reja të tij. Filmat për fëmijë janë të paktë. Natyrisht që duhen buxhete por mendoj që edhe skenaristë që shkruajnë për fëmijë janë me kokrra. Në një të ardhme kemi për të patur, por kjo e ardhme sot që po flasim më duket e largët.

“Soprano, Arlinda Morava një mbrëmje shqiptare në Bukuresht

by

-Nuk do ta besoja që në Aeroportin e Bukureshtit dhe në ekranet e Avioanele Tarom posteri im me flamurin shqiptar ishte prezent kudo/

-Për herë të parë Bukureshti pati një mbrëmje madhështore shqiptare/

Nga Albert Z. Zholi/

Me sopranon shqiptare Arlinda Morava kam zhvilluar disa intervista. E qetë, e dashur, me një zë melodioz, ajo të befason me arritjet, por dhe me modestinë. Ajo ka krijuar familje në Bukuresht me një artist rumun, por ka një marrëdhënie të shkëlqyer me atdheun që ajo nuk e harron kurrë. Fëmijët e saj i sjell vazhdimisht në Shqipëri pasi ajo ftohet vazhdimisht në evente të rëndësishme në TOB, por edhe në raste festash apo pushimesh. Asnjëherë nuk mundohet ta fshehë origjinën përkundrazi e thotë me plot gojën që “jam shqiptare”. Më datën 3 mars në sallën e madhe të Teatrit Kombëtar “Ion Luca Caragiale” i Bukureshtit. Ajo zhvilloi mbrëmjen gala “Soprano, Arlinda Morava ju fton në një mbrëmje shqiptare” ku kishte të ftuar të luanin bashkë me të vetëm artistë shqiptarë. Në këtë aktivitet artdashësit e vlerësuan të magjishme interpretimin e sopranos së njohur Morava, e cila jeton prej vitesh në Bukuresht, Rumani, Protagonistët kryesorë të këtij aktiviteti ishin sopranoja Arlinda Morava dhe Orkestra me artistët shqiptar të drejtuar nga Maestro Lorec Radovani: Klejda Tare (soliste-piano), Nevila Kalaja (violinë), Arian Paço (violinë), Klara Bregu (violinçel) dhe Arben Basha (kontrabas). Për vetë rolet e saj ajo është quajtur “Sopranoja lozonjare” pasi rolet që ka luajtur, janë role shumë komike, lozonjare, si pjesët e Moxartit, operetat e Shtrausit, apo rumunë si Alexandru Petrescu që është më i miri apo tipik për pjesë lozonjaresh. Jo më shumë se tre vjet më parë, ajo mori në Rumani çmimin VIP me rolin e Papagenës tek “Flauti magjik” i Moxartit. Dhe pse të lindur dhe të rritur në Rumani dy djemtë e saj flasin shqip.

Ju ditët e fundit korrët një sukses, që nuk e imagjinonit as vetë me koncertin “Soprano, Arlinda Morava ju fton në një mbrëmje shqiptare”. Vetë si do ta komentonit këtë natë tepër mbresëlënëse, tërësisht shqiptare në Teatrin Kombëtar “Ion Luca Caragiale” të Bukureshtit?

Është e vërtetë që më datë 3 mars 2016 kam organizuar një event shumë të madh, ku edhe interpretova këtu disa pjesë. Ky event u zhvillua në Bukuresht me artistët shqiptare të drejtuar nga maestro Lorenc Radovani, soliste në piano Klejda Tare, Nevila Kalaja, Arian Paco, Klara Bregu dhe Arben Basha. Eventi titullohej “Soprano Arlinda Morava ju fton në një mbrëmje shqiptare”. Eventi u zhvillua në teatrin kombëtar të Bukureshtit ku u përkrah edhe nga ambasadori Ilir Tepelena. Të ftuar ne këtë event ishin trupat diplomatik, si edhe personalitete te elitës Rumune. Pati një sukses shumë të madh dhe jehona e këtij koncerti akoma vazhdon. Për herë të parë u ndjeva edhe më shumë krenare që jam shqiptare dhe artiste e vendit tim, pasi rrugët e Bukureshtit ishin mbushur me Posterin tim dhe flamuri Shqiptar zbukuronte ekranet dixhitale dhe rrugët e Bukureshtit po ashtu. Nuk do ta besoja që në aeroportin e Bukureshtit dhe në ekranet e avioanele Tarom posteri im me flamurin shqiptar ishte prezent në disa vende të dukshme dhe kjo më jepte kënaqësi pafund. Mediat rumune e theksuan si një event unik këtë mbrëmje. Për mua ishte kënaqësi e dyfishtë që arrita të bëja një event të tillë dhe të kisha një sukses kaq të madh, së bashku me miqtë e mi artist. I falënderoj pa masë për magjinë që krijuam. Për herë të parë Bukureshti pati një mbrëmje madhështore shqiptare.

Pra arti bashkoi shqiptarët dhe rumunët pa asnjë dallim, madje natyrshëm sikur të njihen prej vitesh…?!

Bota pa artin është si një kopsht pa lule, pasi përmes artit njeriu dhuron dhe përcjell emocione të fuqishme bashkimi, vëllazërimi, miqësie, harmonie. Është kënaqësi të dalësh në këtë skenë gjigante me pjesë nga Mozzarti, Shtrauss, Rossini, Puccini, Verdi, Lehar si dhe T. Bredicianu që janë kompozitorët e preferuar të mitë. Ky koncert u zhvillua në një sallë madhështore që më ka bërë të ndihem prej kohësh si pjesë integrale e Operës Rumune, opera me shumë tradita në kohë.

Kur keni dhënë shfaqje për herë të fundit në Shqipëri?

Kam qenë e ftuar vitin e kaluar në Tiranë nga maestro Fatos Qerimaj, drejtori artistik i festivalit “Flauti magjik”, ku u realizua një mbrëmje Gala. Në këtë festival, interpretova me tenorin e njohur Kastriot Tusha.

Ju organizoni dhe një projekt në Rumani, në lidhje me profesionin tuaj?

Po, në Rumani organizoj projektin “Shqipëria tokë legjende”, aktivitet që organizohet me institucionet të ndryshme rumune dhe që kam gjetur një mbështetje jo të pakët.

Rumania ka një traditë më të madhe se ne, në opera?

Rumania është një vend i madh me 6 opera… Rumania ka një traditë 200-vjeçare në drejtim të operës, pra është një nga vendet me histori. Po them atë çka njoh dhe lexoj, se rumunët janë muzikantët ndër më të mirët në botë pas rusëve. Ata kanë traditë shumë në opera mund të themi që është një ndër vendet më e dashuruar me operën sigurisht, pas Italisë, Anglisë apo Francës. Rumania të jep shumë shanse në fushën e muzikës. Janë artdashës, dashamirës që të vlerësojnë n.q.s ke merita. Kanë edukatë, me elegancë dinë të të respektojnë dhe nuk ka kurrfarë shenja racizmi.

Keni një bashkëshort rumun, ndiheni e realizuar?

Besoj se po. Kam një bashkëshort artist, i cili më kupton dhe më mbështet. Në shumë drejtime ai më del në krah. Ndihem një femër e respektuar që gjej mbështetje. Nuk e di si do të isha me një bashkëshort shqiptar…. (qesh).

Histori Sportive: “Duel në xhungël”

by

PERSONAZH/ Flet gazetari sportiv, opinionisti sportiv, Uvil Zajmi: Ja si u përjetua në Shqipëri ndeshja e shekullit midis dy boksierëve, Kasius Klei dhe Xhorxh Foreman/
Më 30 tetor të 1974, në Kinshasa të Zaires u zhvillua ndeshja sportive e konsideruar, si më e madhja e shekullit/
E kanë quajtur “Duel në xhungël”, takimin e boksit Klei-Foreman/
-Kryesisht në Tiranë, kishte kureshtje dhe ankth. Aq më shumë si do të ndiqej ai takim./
-Dëshira për ta parë ishte e madhe, por mundësitë minimale. Kjo për faktin, se jemi në vitin 1974, kulmi i tensioneve e situatave politike./
– Zotëronte një heshtje, njerëz të shtangur, të kufizuar dhe frikë/
– Kanalet televizive të Rai-t ishin mbyllur, lejoheshin vetëm lajmet e mbrëmjes së orës 8, pastaj sinjali hiqej/
-Nuk kishin dalë akoma “kanoçet” e famshme/
– Jo të gjithë kishin televizorë, me prodhimet e UEM të markës “Butrinti”, “Dajti” apo “Iliria”
-Shqiptarët e kanë parë atë takim dhe gjithçka iu besua televizionit italian, atij jugosllav
-Pas orës 22 e 30 minuta në të njëjtën frekuencë “te 10-ta quhej” ,por me antenë horizontale nga veriu, mundësohej shikimi i Rai 1 nga një transmetues në Mal të Zi
– Pas orës 10:30 në errësirë thuajse të gjithë shqiptarët janë ngjitur në tarracat e pallateve duke ndryshuar drejtimin e antenës
– Ka qenë ditë e martë dhe ndeshja fillonte në orët e para të mëngjesit, kohë e keqe me shi.Shumë njerëz u futën nëpër shtëpi tek njëri-tjetri, për ta parë në grup para orës dhjetë, duke mos rënë në sy/
– Komenti ka qenë i telekronistit italian, Paolo Rozi, i famshëm në të tilla evenimente/
– Për atë takim flitej edhe në burgje, kampe internimi, çdo familje/
Nga Albert Z. ZHOLI/
Pikërisht më 30 tetor të 1974, në Kinshasa të Zaires është zhvilluar ndeshja sportive, e konsideruar më e madhja e shekullit, ajo midis dy boksierëve Kasius Klei dhe Xhorxh Foreman. Ndonëse vitet kalojn, në çdo 30 tetor opinioni sportiv botëror i rikthehet gjithmonë asaj sfide pa kufi, si në atë ditët tetori të një gjysmë shekulli më parë. Po në Shqipëri si është pritur e ndjekur ajo përballje titanësh? Si i kujton sot Uvil Zajmi, opinionist, gazetar sportiv, ato orë të para të së martës të 30 tetorit të vitit 1974?
Zajmi, si u përjetua në Shqipëri kjo sfidë sportive?
-Kryesisht në Tiranë, kishte kureshtje dhe ankth. Aq më shumë si do të ndiqej ai takim. Dëshira për ta parë ishte e madhe, por mundësitë minimale. Kjo për faktin, se jemi në vitin 1974, kulmi i tensioneve e situatave politike. Zotëronte një heshtje, njerëz të shtangur, të kufizuar dhe frikë. Natyrisht që për takimin flitej kudo, në punë, shkollë, rrugë me miq e shokë. Por kanalet televizive të Rai-t ishin mbyllur, lejoheshin vetëm lajmet e mbrëmjes së orës 8, pastaj sinjali hiqej nga një mekanizëm në qendrën e antenave të Dajt. Pra, vështirësia ishte e madhe, ndonëse pasioni dhe dëshira qëndronte mbi kufizimin dhe frikën për ta parë.
Si u pa takimi?
-Ndonëse jo të gjithë kishin televizorë, me prodhimet e UEM të markës “Butrinti”, “Dajti” apo “Iliria” shqiptarët e kanë parë atë takim. Nuk kishin dalë akoma “kanoçet” e famshme, dhe gjithçka iu besua televizionit italian dhe atij jugosllav. U informuam se ndeshja do të transmetohej nga Rai, dhe ky kanal mund të shihej, pasi TVSH mbyllte transmetimet. Zakonisht pas orës 22:30-të në të njëjtën frekuencë “te 10-ta quhej”, por me antenë që duhet detyrimisht ta drejtoje horizontalisht nga veriu, mundësohej shikimi i Rai 1 nga një transmetues në Mal të Zi. Pas orës 10:30 në errësirë thuajse të gjithë shqiptarët janë ngjitur në tarracat e pallateve duke ndryshuar drejtimin e antenës, për ta drejtuar nga “10-ta”(Ende nuk funksionojnë zhurmuesit). Ka qenë ditë e martë dhe ndeshja fillonte në orët e para të mëngjesit, kohë e keqe me shi. Shumë njerëz u futën nëpër shtëpi tek njëri-tjetri për ta parë në grup para orës dhjetë, duke mos rënë në sy. Problem ishte dhe drita e banesës, gjë që u zgjidh duke i vënë një batanije dritares. Deri në orën 4 të mëngjesit kur fillonte transmetimi është qëndruar pa lëvizur e bërë zhurmë, duke luajtur me letra e pirë duhan. Pastaj me zë të ulët e në heshtje është ndjekur sfida. Kujtoj që komenti ka qenë i telekronistit italian Paolo Rozi, i famshëm në të tilla evenimente.
Pse nga Tirana në Durrës, Krujë apo në Mal të Dajtit?
-Për të garantuar mundësinë e shikimit të sfidës, secili kishte programuar i vetëm apo me miq, mënyrën si do të vepronte. Kujtoj miq e shokë, me reokupacionin më të madh se ku do e shinin takimin, në kërkim të një vendi dhe televizori që siguronte sinjalin. Një pjesë e madhe e rinisë kanë udhëtuar në Durrës, me trenin e fundit, pasi qyteti bregdetar jepte mundësi, nuk kishte pengesa për të parë direkt Italinë. Por, një pjesë kanë marrë rrugën për në Krujë, pasi lartësia e qytetit garantonte më shumë se çdo vend tjetër shikim të kanalit italian. Po kështu edhe në Mal të Dajtit, në ato shtëpi ku kishin televizorë, kanë qëndruar gjatë natës mjaft kryeqytetas.
Si e kujtoni përballjen?
-Donim që të fitonte Klei, edhe pse Fereman pas triumfit të paparë ndaj Frezer në 71 ishte si një mal para tij. Para takimit u kënduan himnet e Amerikës dhe të Zaires, Klei me të bardha, ndërsa Foreman me të kuqe. Ajo që dinim ishte se Klei duhet ta shtynte takimin sa më shumë për ta lodhur, pasi Foreman flitej se ishte boksier olimpiadash, pra nuk duronte më shumë se tre katër raunde. Dhe ashtu ndodhi. Pas disa raundeve, Foreman dukej i lodhur pa forcë, kjo në raundin e 6 e 7. Në të tetin, në fundin e tij, Klei shfrytëzoi një moment në këndin e ringut duke e goditur shpejt dhe saktë direkt në fytyrë, për ta shtrirë në tokë. Ka qenë një moment shokues për të gjithë të shihje Foreman në tokë, pa mundur të ngrihej më as pas 9 sekondave të numërua nga arbitri. Kujtoj se nga specialistët ndeshja u cilësua si një ndër takimet me strategji taktike më të studiuar deri në atë kohë, me një plan taktik të jashtëzakonshëm të aplikuar nga Klei dhe stafi I tij. KLei demonstroi një forcë fizike dhe interpretim inteligjent të paparë deri në atë kohë në boksin e tij.
Pas ndeshjes, cili ishte reagimi?
-Impakti post sfide kaq enë imadh jo vetëm në Tiranë. Fundi, mbarimi i ndeshjes dhe dalja nga shtëpitë si klandestinë, në orët e para të mëngjesit, pa shkuar në shtëpi, ndonëse pa gjumë gjithë natën i janë drejtuar lokaleve, një kafe me fërnet, dhe pastaj në punë e shkollë. Komentet ishin të zjarrta në ndërmarrje, kudo të gjithë ata që e kishin pasur privilegjin për ta parë, por edhe ato që nuk kishin mundur. Në mbrëmje rrugëve, në bulevard kudo vetëm për atë takim flitej. Edhe në burgje, kampe internimi, çdo familje për atë ndeshje ka diskutuar, ndonëse informacioni nuk ishte i madh, vetëm çka merrej nga radiot e huaja, apo ndonjë kanal italian apo jugosllav. Ndërsa shtypi shqiptar asnjë koment. Simpatia për Klein ka qenë e madhe për shqiptarët, si një ndër boksierët simpatikë, argëtues, me një stil modern të boksuarit, jo agresiv, një boksier i bukur elegant.
E kanë quajtur evenimenti sportiv i shekullit, pse?
-I tillë ka qenë ai takim, ajo ndeshje. Nga vigjilja, zhurma, fama e dy boksierëve, kureshtja, para dhe post takimi. Edhe pse informacioni ishte i pakët, gjithçka në lidhje me atë përballje është marrë nga radiot kanalet e huaja me një pasion të jashtëzakonshëm nga shqiptarët për të pasur sa më shumë të dhëna për këtë takim. Kam mendimin se asnjë eveniment tjetër sportiv, si në shekullin e kaluar, por edhe këtë aktual që jetojmë nuk ka mundur t’i kalojë përmasat dhe limitet për zhurmën, famën dhe interesimin si ajo sfidë.
Keni parë dorezat e Kleit?
-Më është dhënë rasti të takoj, të njoh apo të jem prezent në evenimente të rëndësishme sportive. Por kur kam parë dorezat e Kleit, me te cilat është ndeshur ndaj Foreman kam ndjerë emocion të madh. Janë pikërisht ato, të atij takimi të ruajtura me shumë kujdes në Muzeun Historik të Amerikës, në Uashington. Janë ngjitur me xhaketën e Bob Dylan. Qëndron, i vështron dhe menjëherë të vjen në kujtesë dhe ne që e kemi jetuar e dimë mirë çfarë ka qenë ajo ndeshje. Sa herë që vjen ky fundtetori më rikthen tek natë magjike dhe kujtesa më dërgon në Kinshasa, Zaire, tek Foreman, Ali, televizori “Butriniti”, dhoma, shokët, si ajo mbrëmje, ai mëngjes i ftohtë, i asaj të marte 30 tetori i 1974. Mbetet unikale, e paharruar për shumë breza.
Ndeshja e quajtur “Duel në xhungël”
-E kanë quajtur “Duel në xhungël”, takimin e boksit Klei-Foreman, pasi i tillë ka qenë dhe mbetet. Është zhvilluar në Stade Tata Raphael, në Kinshasa Zaire në prani të 60.000 spektatorëve, në një ring të improvizuar, sfida ka qenë e vlefshme për titullin kampion bote në peshën e rëndë, në kategoritë ËBC dhe ËBA midis kampionit në fuqi Xhorxh Foreman dhe ish-kampionit Muhamed Ali, i njohur si Kasisus Klei. Foreman vinte me një bilanc të frikshëm: 40 ndeshja asnjë humbje, ndër të cilat 37 me KO. Ndërsa Ali, në 44 sfida kishte fituar 32 me KO duke humbur 2. Me një shtatlartësi të njëjtë, 1.91 cm dhe peshë trupore, Foreman 220 dhe Ali 216 kg. Mbetet një nga takimet më historik të boksit, sfidë kjo e zhvilluar në 30 tetor të vitit 1974, në Republikën e Kongos. Kasius Klei, ish kampion që kërkonte revanshin në këtë peshë, për tu bërë i dyti boksier pas Floid Paterson që rifitonte titullin. Kjo përballje ka edhe një moment tjetër historik që është e lidhur me të parin takim të organizuar nga maniaku Don King. Ai arriti të bindë dy boksierët Ali dhe Foreman të nënshkruajnë kontrata të ndara, duke i premtuar që çmimi do të ishte 5 milion dollar, ndonëse ai nuk e kishte këtë shumë, por arriti ta mbledhë nga sponsor e publiciteti që iu bë sfidës. Foreman ishte kuotuar si superfavorit nga Bookmakersat, kur Klei vinte pas humbjes shkaktuar nga Frezer në Mesdison Square Garden, në vitin 1971. Takimi filloi në orën 4 të mëngjesit për t’u transmetuar direkt për pasionantët sportivë në Amerikë, Europë dhe është ndjekur nga një shifër rekord teleshikuesish. Muhamed Ali kishte fituar simpatinë e publikut të Zaires, që gjatë takimit i këndonte “Ali bomaye” (Ali vrite), që më vonë u bë shumë popullore. Por, duhet thënë se gjatë takimit shumë të pranishëm luteshin që Foreman mos ta “vriste” Ali, kaq e sigurt ishte fundi i përballjes edhe për faktin se goditjet e shpejta e të forta të Ali nuk konsideroheshin më të rrezikshme për masën trupore dhe fizike të Foreman. Pas takimit, Foreman e pranoi humbjen duke deklaruar se e kanë helmuar para ndeshjes, duke akuzuar gjithashtu Ali dhe stafin e tij për trukun e lojës së litarëve duke lejuar boksierin e tyre të mbështetej mbi to për të amortizuar goditjet e Foreman. Pas disfatës së Kinshasë, Foreman kaloi një periudhë të gjatë depresioni edhe nga zbulimi, se familja e tij kishte vënë bast për fitoren e tij, një situatë financiare nga e cila ai doli me vështirësi. Shumë vite më vonë ka pranuar se në Kinshasa, Ali fitoi se “të paktën atë natë ai ishte më i fortë”.
Cilët ishin dhe çfarë bëjnë sot?
-Cassius Marcellus Clay Jr, lindi me 17 janar 1942 në Luisville, në Kentucky mori emrin e të atit, Cassius Marcellus Clay Sr, me profesion piktor dhe mësues në këtë fushë, ndërsa nëna e tij Odessa Lee Grady Clay (një afro-amerikane , angleze, irlandeze pak italiane) ishte shtëpiake. Kleit iu rekomandua të merrej me boks nga një polici Luisville, Joe E. Martin që e ka takuar kur ishte 18 vjeç, pasi i kishin vjedhur biçikletën dhe pasojat që kishte marrë vjedhësi prej grushteve të. Polici e këshilloi menjëherë të përgatitej duke e dërguar në palestrën Columbia, ku u evidentua talenti i tij që shoqërohet me një karrierë brilante, duke filluar nga medalja e artë në Olimpiadën e Romës, 1964, në peshën gjysmë të rëndë. Atë vit, kalon profesionist duke mundur Lamar Klark për KO. Në boksin e tij Ali, u dallua në lojën e këmbëve, atë dinamike, reflekset e shpejta në goditjen e kundërshtarëve në finalizim të sulmit. Pastaj takimet e paharruara ndaj Frezer, Evanxhelista, Shavers, Spinks, Norton, Horms, deri tek takimi I fundit më 11 dhjetor 1981 kundër Trevor Berbick që humbi me pikë pas dhjetë raundeve. Në këtë ndeshje Ali u shfaq në lëvizje shumë i ngadaltë dhe trajner i tij Angelo Dunde vuri re se ai fliste më ngadalë se zakonisht, që ishin simptomat e para të sindromi Parkinsonit. Në jetën e tij ai u martua katër herë dhe ka shtatë vajza dhe dy djem.

George Edëard Foreman, kampion olimpik dhe dy herë kampion bote në peshën e rëndë, me një stil të një boksieri goditës, gjithçka bazuar në forcën fizike të grushtave të tij që pak boksierë kanë mundur t’i rezistojnë. Pa taktikë të mirëfilltë, pak lojë më këmbët, sulmonte e godiste duke fituar pa problem ndeshjen, pa i dhënë asnjë mundësi kundërshtarëve. Por stili i tij, në të njëjtën kohë e vinte në vështirësi ndaj boksierëve inteligjentë nga pikëpamja taktike, si Klei, që me kalimin e raundeve duke shmangur goditjet e tij, e bënte të humbiste sigurinë, forcën duke e nervozuar në maksimum. Big George, ka një karriere të gjatë, madje në moshën 46-vjeçare u shpall kampioni më i vjetër i botës në historinë e këtij sporti duke mundur me KO Michael Moorer, duke rifituar titullin botëror, pasi e kishte humbur 20 vjet më pare me Klein. Baba i 10 fëmijëve, 5 djemtë e tij quhen të gjithë George: George Jr, George III, George IV, George V dhe George VI. Tre më të mëdhenjtë kanë nga një pseudonim: “Monk”, “Big Ëheel” dhe “Pak George”. Ai është aktualisht një sipërmarrës dhe pronari i “George Foreman Grill” që me shumën prej 250.000.000 $ ajo është një nga më të pasurat në botë. Ajo që veçohet, qëndron në faktin, se midis tyre ekziston një miqësi e madhe dhe në rastin e marrjes së Premio Oskar, gjatë shfaqjes së dokumentarit “When We Were King”, lidhur me ndeshjen në Zaire, Klei i goditur nga sëmundja e Parkinsonit pati vështirësi të ngjitej në podium, por u ndihmua të ngjisë shkallët pikërisht nga Foreman.