ju tregoj – Dielli

JU TREGOJ SE SI E CELËM SHKOLLËN E VITOMIRICËS(ARBNESHIT)

May 17, 2016 by dgreca

NGA REXHEP DEDUSHAJ, PEJË/

Këto ditë e vizituam shkollën fillore “7 SHTATORI” të Vitomiricës( ARBNESHIT), ku biseduame me zv.drejtorin e kësaj shkolle z.Xhavit Gashi.Mes të tjerash Gashi na tha:,,Së bashku me drejtoreshën e shkollës Draga Babaciq kemi arritur ti vemë punët për filli në një masë të madhe..Në shkollë këtë vit i kemi të rregjistruar 835 nxënës.Prej tyre 500 shqiptarë e 280 boshnjakë …E të tjerët romë,hashkalinj etj. Me ta punojnë 58 mësimdhënës ,që të gjithë të diplomuar përvec muzikantit.Ndërtesa ,një pjesë e saj e ndërtuar që nga viti 1936,e pjesa tjetër është e re.Kemi klasa të bollshme për momentin dhe funksionon edhe biblioteka .

Me këtë tablo binte në sy se gjendja ështe nje pasqyre e strukturës së popullsisë në fashat.Vërtetë,Vitomirica – një fshat në mes të Pejës e Drinit të Bardhë, ishte e banuar me kolonist serbo – malazez të instaluar aty që nga vitet e 20 -ta të shek.kaluar.. Pas rënies së xhelatit Rankoviq,në vitin 1966 një pjesë e këtyre kolonve i shitën pronate e veta të vetquajturve atëbotë, Muslimanëve ,sot boshjnakëve .E dalëngadalë filluan të depërtojnë edhe shqiptarët ,që nuk dihej numri i tyre gjer në regjistrimin e popullsisë në vitin 1971.

Gjatë atij rregjistrimit unë dhe studenti,Ferid Gjikolli arritëm ti rregjistrojmë 70 shtëpi shqiptare në Vitomiricë.Ndërsa në atë të vitit 1981 u rregjistruan 1100 shqiptarë.gjë që krijoi mundësinë për hapjen e paraleleve në gjuhën shqipe edhe në shkollën e atij fshati.

Vërtetë ne kishim kërkuar shkollë shqipe edhe më parë aty por ishte gjë e pamundur ta arrinim.Vido Knezheviqi – drejtor i atëherëshëm atje,i gjuante kërkesat tona në shportë,pa i rregjistruar fare.

Në fillim të vitit 1982 një delegacion nga shkolla e Trebaviqit shkuam të protestonim te Sadik Ukella,sekretar i Arsimit në Pejë,pse i kishte dërguar të hollat për ndërtimin e shkollës tonë nga Treboviqi në Vitomiricë.Gjë që e kishte imponuar situata politike në vend.Sadiku na premtoi se do ti hapin paralelet shqipe në Vitomiricë e ta zvoglonte numrin e nxënësve në Treboviq dhe më angazhoi ti mblidhja nënshkrimet e shqiptarëve të Vitomiricës për kërkesë për hapjen e shkollës. I mblodhëm 43 nënshkrime,e përpilova listën e nxënësve që shkonin nëpër shkollat fillore në Novo Selle,Ozrim,Treboviq,e Pejë. dhe ia dërgova Sadikut.Kërkesën ma shtypi në makinë gaz.Hajdar Mekaj.Sadiku kërkesën e dërgoi në 7 drejtime.Komitetit të LKJ,Kuvendit Komunal,Sindikatave,Lidhjes Socialiste,Entit Pedagogjik,dhe Shkolles e Bashkësisë Lokale në Vitomiricë.

Eksplodoi rasti si një bombë.Reaguane shumë keq serbët por edhe muslimanët e Vitomiricës.Ishte koha kur serbët pretendonin ti mbyllnin shkollat shqipe edhe në Prishtinë -pas demonstratave të vitit 1981 e jo të celnin shkollë në Vitomiricë- në MALLA MOSKVA sic e quanin ata .,, Nëse hapet ajo shkollë këtu,unë do të dorzoj librezën e partisë ,, -që e kishte që nga lufta,deklaronte Vidna Rakoceviq.

Pas shumë mbledhjeve në fshat e në komunë ,u muarr vendimi që shkolla të hapej. Në fillim klasat e larta e pas dy vitesh edhe të ultat- meqë ishte në Sigë shkolla 4 klasëshe.

Me 7 shtator 1982,në oborrin e shkollës fillore në Vitomiricë,për herë të parë në historinë e këtij fshati,u tubua një numër i konsiderueshëm i nxënësve shqiptarë.

Me rekomandimin i BVI se arsimit në Pejë,si tepricë teknologjike shkova edhe unë në atë shkollë.Drejtori serb më priti mirë.I mblodhëm nxënësit bashk me AFERDITA PELAJ ,që kishte dhënë gjuhën shqipe në paralelet serbe më parë,dhe i ndamë në dy paralele.Me kl.e V e Vi punoi AFËRDITA PELAJ, e me kl.VII e VIII punoi REXHEP DEDUSHAJ.

Të nesërmen,,ishin grumbulluar aqë shumë nxënës shqiptarë në oborr sa që i trembën mësuesit shovenistë sllavë.Drejtori më urdhëroi ti lëshoja në shtëpi deri të hënën ( meqë ishte e premte ) pasi s,kishim arsimtar..Sipas tij të hënën do ti kishim të gjithë.Atë ditë në mbrëmje,u mbajt një mbledhje e jashtëzakonshme e kolektivit .Gjë pa më thënë arsimtarët shkije s’lanë duke më fajsuar se gjoja unë i kisha sjellur ,, nxënësit irredentistë shqiptarë ,, aty.Në fund orët e mia ia dhanë Qerim Berdynajt, meqë ishte puntor i asaj shkolle në Sigë e unë u ktheva në shkollën e Treboviqit.

Duke u falenderuar organeve të arsimit në Pejë,dhe vet mësuesëve që punonin aty puna shkoi për mrekulli gjer në shtatorin e vitit 1990 kur shkijet i përzunë nxënësit shqiptar nga ajo shkollë dhe ata e vazhduan punën nëpër shtëpitë private se në cdo vend tjetër në Kosovë.

Andaj,sështë e drejtë të mos shënohet në historikun e asaj shkolle data 7 shtator 1982.Dita kur ka filluar punën për herë të parë shkolla shqipe aty.Mos shënimi i kësaj date historike i siellë këto pasoja.

Sllavët thonë se Shqiptarët janë vendosur në Vitomiricë vetëm pas Luftës së Kosovës,me që ska pasur shkollë shqipe më parë aty.Atëherë del se ati fshati ,, sllav -tash po thonë Boshnjak duhet ti njihet statusi i komunës etj,etj.

Të shpallet komunë Boshnjake Vitomirice me më shumë se 70 % Shqiptarë.Të futet një pykë sllave në mes të një krahine shqiptare.

Nuk thuhet kot. Historia që harrohet, medoemos përsëritet. I ftoj kolegët e mi në Shkollën e Vitomiricës që mos ta harrojnë historinë e asaj shkolle dhe të atij fshati.Janë 8 gjenerata nxenësish që disponojnë me dëftesat e asaj shkolle.Janë me dhjetra mësues ,disa punojnë edhe sot aty,qe me qefin në gji -sic thot populli ken shkuar përcdo ditë ,e kanë dhënë mësim aty e sot as s,iau pranojnë atë sakrificë.Po thuhet se shkolla shqipe në Vitomiricë ka filluar më 7 shtator 1990.O ZOTI IM,-thone amerikanet!…

VALENTIN VEIZI: JU TREGOJ PSE LASHE SHQIPERINE PER AMERIKEN

April 21, 2016 by dgreca

Flet kompozitori dhe instrumentisti Valentin Veizi: Cesk Zadeja vinte në Konservator me një biçikletë të prishur, në kohën e demokracisë/

-Kurse politikanët shqiptarë, që “të pa brekë i gjeti dreka dhe milionere i gjeti darka” shëtisin me makina luksoze

* “Pyes lotin” dhe “Larg urrejtjes”, dy këngët që kanë zënë çmime të para në 1996-97, kënduar nga Elsa Lila

-Në vitin 1999 mu dha qytetaria amerikane me motivacionin: “I huaj me aftësi të jashtëzakonshme”

-Poemën muzikore “Triumfi i Lavdisë” e kam bërë në shenjë respekti për të vrarët e sulmit terrorist, më 15 prill 2013 në Boston

-Vepra u luajt për herë të parë nga orkestra simfonike e RTV shqiptar, nën drejtimin e dirigjentit italian Leonardo Quadrini, më 8 prill 2016

– Pjesëmarrja ime e parë në festival i përket vitit 1987 me këngën “I ri gjithmonë”, kënduar nga Telemak Papapano

– Kam bashkëpunuar me Petrit Lulon, Ludmilla Baballëkun, Alma Hyskja, Irma Libohovën, Robert Aliaj, Nertila Koka, Kozma Dushi

-Për sa i përket poetëve janë, Xhevair Spahiu, Ismail Kadare, Dritëro Agolli, Rudolf Marku, Jorgo Papingji, Lasgush Poradeci, por më shumë me Arben Dukën

– Në Shkurt të vitit 1998 në Varna të Bullgarisë organizohet festivali “Discover 98”, ku në (d. m. th Elsa Lila) me tre këngë të kompozuara nga unë morëm çmimin e parë

Nga Albert Z. ZHOLI/

Fillimi i krijimtarisë së tij s’ka ditë apo muaj të veçantë. Krijimet e para (këngët e para) i përkasin adoleshencës në qytetin e lindjes, Kuçovë (Qyteti Stalin në atë kohë), ku me kitarën e tij jo vetëm merrte pjesë si instrumentist në aktivitet e shumta të asaj kohe, por edhe shkruante këngë për ato aktivitete si festivale fëmijësh, anketa muzikore apo koncerte të ndryshme. Pra këto janë këngët e para të Valentinit. Kuçova ka pasur një jetë shumë të gjallë artistike me muzikantë shumë të talentuar dhe të përkushtuar. Ishte fëmijë i vogël atëherë dhe dëgjonte Zef Leken që luante piano, Gaqo Terpinin kitare, Luto Hasanin e Nito Lalen fizarmonikë dhe ëndërronte e thoshte me vete:- “A do të arrij unë një ditë të bëhem muzikantë si këta”? Ishin modeli dhe frymëzimi më i mirë për të. Ka punuar deri vonë me muzikantin e talentuar Dhimitër Druga, pra kanë qenë pikërisht këta artistë, të cilët nxitën dëshirën e tij për tu bërë muzikantë.

Kur e keni kompozuar poemën simfonike “The Triumph of Glory”. Ku është luajtur për herë të parë dhe çfarë të nxiti për këtë vepër? Kush është mesazhi i saj? Si do ta përkthenit në shqip atë?

Për Poemën muzikore kam punuar me shumë dëshirë dhe përkushtim për shume vite. Vepra u luajt për herë të parë nga orkestra simfonike e RTV shqiptar, nën drejtimin e dirigjentit Italian Leonardo Quadrini, më 8 prill 2016. Ishte pikërisht ngjarja e rëndë që tronditi jo vetëm qytetin e Bostonit dhe Amerikën, ishte sulmi terrorist në 15 prill 2013 në ditën e një evenimenti shumë të rëndësishëm në Maratonën e Bostonit që me nxiti mua të ulem ta shkruaj e t’ia dedikoje këtë vepër heronjve dhe viktimave të kësaj tragjedie. E thënë thjesht mesazhi i veprës është lufta midis jetës e vdekjes, heronjtë e veprës sime janë njerëzit e thjeshtë që përpiqen e luftojnë çdo dite përkrah të mirës dhe kundra se ligës. Vepra titullohet “The Triumph of Glory” që unë do ta shqipëroja “Triumfi i Lavdisë”

Pse erdhe në Shqipëri pikërisht për këtë vepër dhe me këtë vepër?

Unë jam e do të mbetem kompozitor shqiptar, është një kompleks ndjenjash tek unë midis gëzimit të madh që krijimtaria ime luhet në atdheun tim dhe detyrimi shpirtëror që unë ndjej për njerëzit e mi (nuk dua ti quaj publikun apo dashamirësit e muzikës sime.) Pse erdha me këtë vepër? E para për vet mesazhin aktual që ka vepra dhe tjetra, publiku këtu më shumë mua më njeh si kompozitor të këngës, pra vendosa kësaj radhe të paraqitem me një vepër simfonike. Në një bisedë vëren e kaluar me miqtë e mi Shpëtim Saraçin e David Tukicin po i flisja për projektin tim simfonik dhe krahas dëshirës sime ishte pikërisht këmbëngulja dhe impenjimi i tyre që unë të sillja një vepër simfonike. Ata i propozuan dhe i dërguan partiturën dirigjentin Italian, ai zgjodhi dhe vendosi ta luajë premierë Poemën time simfonike me orkestrën e RTVSH.

Si vazhdoi shkollimi juaj dhe cilët janë pedagogët që ju kujtoni me respekt?

Sa për shkollimin tim do ta shtrija në vite të tëra… duke filluar që nga fëmijëria ime në Kuçovë me mësuesin tim të parë të muzikës Luto Hasanin, do të vazhdoja me kompozitorin dhe mësuesin e talentuar Vangjo Nova, në shkollën e mesme, e me pas në Konservator si student i Aleksandër Peçit, që përveçse një pedagog e kompozitor i shkëlqyer unë do të thosha që është edhe një personalitet i muzikës Shqiptare.

Në Akademi cilat janë krijimet tuaja që kanë lënë gjurmë?

Në Akademi natyrisht krijimtaria ime (edhe unë bashkë me të) u bë me serioze, më profesionale. Unë kam shkruar shumë gjëra, por ajo që duhet të veçoja janë disa romanca vokale kryesisht për soprano, krijime të ndryshme instrumentale, do të veçoja variacione për violonçel e piano të luajtura në atë kohë nga i talentuari Renato Ripo. Orkestra simfonike e Institutit të Lartë të Arteve ka luajtur 2 kohë nga Suita Simfonike “Dasmë në Gjirokastër” e shumë materiale të tjera.

Festivalet e RTSH, festa të mëdha të muzikës, kur keni marrë pjesë për herë të parë në Festivalet e RTSH dhe çfarë çmimi morët?

Marrja pjesë në Festivalin e RTSH ishte ëndrra e çdo kompozitori në ato kohë, mos të harrojmë që ishte i vetmi festival i këngës që në kishim e s’ishte kollaj të bëheshe pjesë e asaj gare. . . Me gjithë censurën e vështirësitë e shumta të asaj kohe ja kam dale mbanë me disa këngë. Pjesëmarrja ime e parë në Festival i përket vitit 1987 me këngën “ I ri gjithmonë” kënduar nga Telemak Papapano këngë tëcilës i ndryshuan tekstin origjinal dhe i ngjitën një tekst tematik. Në mos gaboj ka qenë 1989, kënga e dytë pjesëmarrëse “Trashëgimi”, poezia e Lasgush Poradecit pasohet më vonë 1991 me këngën “Ne të dy”, kënduar nga Foell Grillo e Pirro Duka. Sa për çmime nuk bëhej fjalë në atë kohë. Ndryshimi i tekstit të këngës bënte të humbiste dhe melodia apo karakteri i këngës e deri të pamundësia për të bashkëpunuar me këngëtaret më të mirë të asaj kohe.

Me cilët këngëtarë keni bashkëpunuar para viteve 1990 dhe me cilët poetë?

Unë kam bashkëpunuar me shume këngëtarë; filloj me Miga Hysin, Petrit Lulon, Ludmilla Baballëkun, Dhimiter Dushin, Alma Hyskja, Foel Grillon, Irma Libohoven e Vasil Markun, Rubin Matin e Robert Aliaj, Nertila Koka, Gëzim Cela e më shumë me patriotin tim, Kozma Dushi. ( më falni nëse kam harruar dikë). Për sa i përket poeteve edhe ata kanë qenë të shumtë, filloj me autorin beratas Manol Teta, Xhevair Spahiu, Ismail Kadare, Dritero Agolli, Rudolf Marku, Jorgo Papingji, Lasgush Poradeci, kam muzikuar mbi poete të huaj si Robert Berns e Johan Fogl, por me shume e me shume sukses kam bashkëpunuar me mjeshtrin e lirikes Shqiptare poetin Arben Duka.

“Pyes lotin” dhe “Larg urrejtjes”, dy këngët tuaja që kanë zënë çmime të para në 1996-97, si erdhën këto bashkëpunime me Elsa Lilën? Si jeni ndjerë me këto çmime?

Pas viteve ’90, i mërzitur dhe i zemëruar nga censurimi i këngëve të mia në heshtje kisha vendosur mos të sillja më këngë në radio, njëkohësisht ishte koha kur unë shërbeja në Kishën Rilindja në Tiranë, si drejtues i grupit muzikor. Mbi vargjet biblike pikërisht nga 1 Korintasve 13 (epërsia e pashoqe e Dashurisë) shkruaj melodinë e këngës “Pyes Lotin”, me ndihmën e një shokut tim dhe poetes Enerjeta Sinja shkruhet dhe përshtatet teksti i këngës. Ishte viti1996, i ftuar në një aktivitet artistik nga një mësuesja ime në një shkolle 8- vjeçare në Tiranë, më bën përshtypje një vajzë e ndrojtur, por me një zë të veçantë, pa më të voglin hezitim thashë ky është zëri që unë dua dhe i propozoj ambicien time për të marrë pjesë në Festivalin Kombëtar të RTVSH, një propozim “shok” për një fëmije 15vjec, por unë isha i sigurt në ambicien time. Punuan bashkë dhe interpretimi brilant i Elsa Lilës bëri që kënga “Pyes Lotin”, si asnjëherë tjetër në historinë e festivaleve, të radios të fitojë bujshëm të gjitha çmimet e jurive të ngritura. Dhe përsëri një vit më vonë 1997, viti më i mbrapshtë në historinë e vendit tonë, ku njerëzit rrëmbyen armët kundra njeri-tjetrit, mbi moton “Urreni të keqen e dashuroni të mirën”, i propozoj poetit Alqi Boshnjaku këtë ide dhe ai mjeshtërisht shkruan tekstin e këngës “Larg Urrejtjes”, mesazh të cilin e përcjell mrekullisht po Elsa Lila, ku në vlerësohemi edhe kësaj here me çmimin e parë.

Pse dhe si u larguat në SHBA? Ishte një ikje ndryshe, as klandestin, por as me loto, mund ta dinë lexuesit?

Më lër ta sqaroj pak pyetjen tuaj, e kam thënë edhe diku tjetër, në nuk kemi ikur, në na kanëlarguar nga Shqipëria, por ti do thuash si ka mundësi s’ka forcë njeri të largojë nga Atdheu, po ka shumë mënyra për të larguar një artist apo intelektual nga një vend dhe unë s’jam i vetmi, në edhe ju jemi dëshmitarë të trajtimit që i behet një artisti apo intelektuali në Shqipëri, më lër të sjell një shembull, që më ka mbetur në mendje dhe s’e harroj kurrë, kur unë fitova në ‘96 çmimin e par me “Pyes Lotin”, kryetar jurie ishte Cesk Zadeja, i cili pa më të voglin dyshim mbetet një personalitet i fuqishëm në fushën e artit, e thënë ndryshe është “babai i muzikës Shqiptare”, e shikoj profesorin hipur me të njëjtën biçiklete që vinte në Konservator kur jepte mësim, ku në të njëjtën kohë vampirët e politikes shqiptare ata që “të pa brekë i gjeti dreka, e milionere i gjeti darka” shëtisin me makina luksoze, e u bënë ministra e rektorë universitetesh, ku do shkollohej im bir. . . Prandaj i thashë vetes ik, ik! Kështu u largova me dhimbje, por është vendimi me i mirë që kam marrë në jetën time. Unë s’kam ikur as si klandestin e as me loto, unë erdha në nëntor 1998, në Los Angelos si finalist në një festival të kompozitorëve, ku nga 500 pjesëmarrës nga e gjithë bota u zgjodhën vetëm 13 këngë finaliste, e një nga ato ishte kënga ime “Mall”. Pas një viti 1999, mua mu dha qytetaria amerikane me motivacionin: “Alian of extraordinary ability”, që në shqip do të thotë “I huaj me aftësi të jashtëzakonshme”.

Cili është edukimi arsimor i fëmijëve tuaj në SHBA? A jeni kënaqur me ecurinë e tyre?

Jam shume i kënaqur dhe shume krenar për ecurinë shkollore të fëmijëve, Erli (djali) shkollë të mesme ka mbaruar “The Rivers Music School” në Ëeston, Massachusetts një shkolle private me kërkesa shume të larta e serioze dhe është diplomuar në “Duquesne University” Pittsburgh Pennsylvania, si pianist dhe producer me rezultate të shkëlqyera. Ndërsa vajza, Deborah vazhdon vitin e dytë shkollë e mesme, është për 8 vite resht High Honor student, që do të thotë student i shkëlqyer.

Aktualisht, çfarë profesioni ushtroni në SHBA? Si i mbani lidhjet me atdheun dhe aktivitetet muzikore në atdhe?

Profesioni im në Amerike është muzikant, kam studion time ku jap mësime private piano, kitare, shkruaj muzike, orkestroj shoqëroj këngëtare në aktivitete të ndryshme luaj vete piano kitare. Unë jam shume i lidhur me atdheun, familja jone udhëton pothuajse çdo vit në Shqipëri, për sa i përket lidhjeve artistike ato janë pak me të rralla, por fakti që unë kthehem me një vepër simfonike do të thotë që lidhja vazhdon.

Si e gjetët Shqipërinë këtë radhë? A i takove miqtë?

Ne na pëlqen dhe udhëtojmë shumë si familje, Shqipëria është pa dyshim një nder vendet më të bukura që unë kam parë (nuk e them këtë nga patetizmi nacional, kjo është e vërtete). Unë kam shume miq e shoke që mezi presim të takohemi së bashku, koha qëunë kaloj në Shqipëri me njerëzit dhe miqtë e mijë është e paharrueshme.

Cilët janë kompozitorët shqiptarë, që ju keni respekt dhe që shkëmbeni eksperienca?

Shqipëria ka shume kompozitore që duhen respektuar do të ishte listë e gjatë ti rendisje, do të nisja nga Zadeja, Harapi, Gaqi, Gaci, Dizdari, Zoraqi Nova, Peci e shume e shume të tjerë. .

Shkolla shqiptare e muzikës, a është e niveleve botërore?

Nuk me takon mua ta bëjë këtë vlerësim, por përgjigja është pak komplekse e do duhej analizuar gjatë, por në do mendimin tim unë do thosha që në kemi patur fatin (flas për brezin tim të paktën) që kemi patur pedagogë jo vetëm të zotë, por edhe të përkushtuar dhe nga shkolla shqiptare kanë dale muzikante shume të mire shume nga ata kane një karriere artistike dinjitoze në botë.

Aktualisht, si do ta cilësonit nivelin e festivaleve në RTSH?

Më ler ti përgjigjem ndryshe pyetjes suaj. Cilësia e një festivali varet nga cilësia e këngëve pjesëmarrëse që do bëjnë festivalin, varet nga niveli i këngëtareve pjesëmarrës. Mos prit cilësi artistike nga një krijimtari e këngëtare pa cilësi, mediokër, afro kompozitore e këngëtare cilësor të kesh mundësi të besh një festival cilësor.

Çfarë roli ka luajtur bashkëshortja juaj në ecurinë si kompozitor?

Vera është gjysma ime me e mire, nuk e teproj po të them se gëzohet me shume se unë për sukseset e mia. Jo vetëm që erdhi vete në koncertin e premierës se Poemës simfonik në Tirane, por pa me njoftuar mua i kishte mare bileta avioni edhe fëmijëve që të bëheshin pjese e gëzimit tim.

****

Si morëm çmim të parë me Elsa Lilën në Varna të Bullgarisë

Në Shkurt të vitit 1998 në Varna të Bullgarisë organizohet festivali “Discover 98″( Zbulimi i 98-ës) midis 14 shteteve të Evropës, për herë të parë Shqipëria përfaqësohej në një festival të këngës ku ne, (pra Elsa Lila) me tre këngë të kompozuara nga unë morëm çmimin e parë, s’kishte bërë vaki ndonjëherë, direkt nga aeroporti kemi dalë live në lajme. Edhe një fakt tjetër, kësaj radhe në një festival tjetër “Voise of Asia”(Zeri i Azise) në Kazakistan 22 shtete pjesëmarrëse Shqipëria përfaqësohet po nga unë edhe Elsa. Kësaj radhe me katër këngë të kompozuara nga unë dhe në kthehemi me çmimin e dytë.

JU TREGOJ PENGUN E BARDH KUPIT

February 23, 2016 by dgreca

Nga Dalip Greca/

Fatbardh Kupi, i vetmi djalë i Abaz Kupit,që mbeti në Shqipëri, nuk pati fat që t’i hidhte një dorë dhe’ të atit. Aktin e te atit e perjeton me krenari. Por sa here troket 7 prilli,brenda vetes ndjene dhimbjen që i shkakton pengu që nuk arriti t’i thoshte atit: ”Babë nuk ligshtohem, nuk pendohem për vuajtjet gjatë 45 viteve nëpër burgje e kampet e internimit. Gjithçka e kemi bërë me vetëdije se ia vlente të vuaje për një babë –hero.”

-Do të doja t’i thosha edhe një gjë tjetër: Baba, e mbajta besën që ju dhashë kur u ndamë….

***

Fatbardhin, djalin e Abaz Kupit, që mbeti në duart e komunistëve së bashku me nënën dhe motrat, e takova kohë më parë. E kishim lënë takimin tek restoranti “Dani’s House of Pizza” , që ndodhet në Kew Gardens në Queens. Kishim zgjedhur enkas, mjedisin ku kishte kaluar kohën më të shumtë të fundjetës së tij, heroi i qëndresës së 7 prillit, babai i Fatbardhit, Abaz Kupi.

Në takim, ishte dhe një i tretë: Ndrec Gjergji, i cili ka qenë shpesh nën shoqërinë e Abaz Kupit. Fatbardhi ishte ulur pikërisht në tavolinën e dytë, tek dritarja, me vështrimin nga rruga dhe dukej i përhumbur tek sodiste peisazhin. Me vështrim të tretur tutje në hapësirë, e gjeta tek hyra pas një vonese në trafik.

– Ja këtu qëndronte Abaz Aga. Vinte në mëngjes në orën 9, pinte kafen, shkëmbente lajmet e reja përmes bisedave me bashkëpunëtorët, aty nga ora 10, dilte shëtitje në parkun e afërt të zonës dhe kthehej rreth orës një të drekës, – sjell në kujtesë kohën e largët, Ndrec Gjergji….

Fatbardhi, ka një ndriçim në sytë e lagur nga lotët, ndërsa në diktofonin tim ruhet tingulli i përvajshëm i atij rrëfimi plot mall për të atin. Kështu ia kam parë atij përherë sytë, të lagur nga lotët dhe të ndriçuar nga një shkëlqim i veçantë. I ndodh kjo sa herë bie fjala për të atin e tij, Abazin. Më kujtohet një moment kur legalisti veteran, Enver Shaska(ndjese paste), solli një kujtim nga Abaz Kupi në kohën e ikjes nga Shqipëria, Bardhit i ndriçonin sytë nga kënaqësia që dëgjonte mire për të atin.

Kur i them se do të shkruaj diçka për vuajtjet e Fatbardhit në burgjet dhe kampet e internimit, ai shqipton një ”Jo” të prerë. Nuk është e para herë që ia bëj këtë propozim, por ai sërish kundërshton prerazi:

-Të lutem, mos e bëj këtë, jam tepër i vogël para atit tim. Gjatë të gjithë jetës kam jetuar me krenarinë e të qenit bir i atij, që i vuri gjoksin luftës në Durrës dhe i priti këmishzinjtë fashistë, me luftë. Vuajtjet e mia janë të vogla para madhështisë së tim eti. Shkruaj për atë, se ma lehtëson dhimbjen dhe mallin….I bindem vendimit te tij.

1- Peter Kemp, Abaz Kupi luftoi si luan kundër gjermanëve

Në tavolinë, para duarve, Bardhi mban librin e britanikut Peter Kemp ”No Colour or Crest”. Ndjehet i lumtur që britanikët kanë arritur ta japin madhështinë e atit të tij, në kundërshtim me historiografinë komuniste, që i mohoi heroit jo vetëm kontributin në luftën kundër fashizmit dhe nazizmit, por edhe qëndresën e 7 prillit.

Bardhi shfleton dhe ndalet diku në faqen 142 të librit të Peter Kemp, ku britaniku shpreh habinë se si Enver Hoxha, edhe pse nuk ishte i pranishëm në luftimet e gjermanëve gjatë sulmit mbi Krujë, i mohonte Abaz Kupit mbajtjen e peshës së luftës në këtë betejë. Për Peter Kemp, Abaz Kupi luftoi si luan për të shpëtuar Krujën e tij të dashur, ndërkohë, shkruan ai, nuk vepruan kështu as partizanët e Haxhi Lleshit, as formacioni italian, që pasi ishte dorëzuar e bashkuar me forcat shqiptare, kishte vendosur të luftonte kundër gjermanëve. Britaniku përdor tamam fjalën “luan” për të përshkruar mënyrën e luftimit të Abaz Kupit në atë betejë. Gjermanët u përpoqën që ta thyenin me artileri, Abaz Kupin, kryembrojtësin e Krujës, por ai qëndroi dhe i udhëhoqi trimat e tij, si hero. Peter Kemp dëshmon nga fronti i luftës. Ai sjell edhe detajin tjetër, atë që gjatë bombardimeve, humbi jetën kunata e Abaz Kupit. Dhe si mund të mos luftonte Abaz Kupi kundër gjermanëve, ku luftonte brenda në shtëpinë e tij? Mbronte jetën e familjes së tij, të atdheut të tij? Ishte në interes të komunistëve për të mos ia njohur pjesëmarrjen në betejë kundër gjermanëve heroit të 7 prillit sepse Enver Hoxha kërkonte t’i radhiste të gjithë nacionalistët në anën e pushtuesve, që t’ia faturonte vetes atributet e çlironjësit dhe tortën e pushtetit nuk pranonte ta ndante me të tjerët. Ishte po ai Enver Hoxha, që në buletinet e “Zërit të Popullit”, shkruante me entuziazëm, se Bazi i Canes, lufton si luan dhe askush nuk mund të nënshtrojë Shqipërinë me heronj të tillë. Mirëpo më pas, kur Mukja tregoi se kush ishin nacionalistët dhe kush internacionalistët, Abaz Kupi u shpall armik nga komunistët dhe ia mohuan luftën.

2- Abaz Kupi, shtyllë e luftës

Abaz Kupit nuk mund t’i mohohen meritat e luftës. Komunistët u përpoqën që ta rrëzonin mitin e tij në Shqipëri por nuk mundën, demokratët duhet të bëjnë më shumë për ta lartësuar figurën e këtij heroi, që i vuri gjoksin armikut.Abaz Kupi nuk është nga ata heronj që ngjiten sot e rrëzohen nesër. Ai me aktin e vet ka fituar përjetësinë. E kishte rrëmbyer pushkën që kur ishte 15 vjeç. Ndërsa në momentin e 6 prillit 1939, kur mori urdhërin, për t’i dalë ballpërballë sulmit të hordhive fashiste në Durrës, ai u fut në historinë e Shqipërisë me të dyja këmbët. Përballë dhjetëramijëra fashistëve ai kishte nën komandë vetëm 500 xhandarë me uniformë të rregullt dhe 500 vullnetarë, që s’ishin gjë tjetër veçse ithtarë të tij. Me këta një mijë luftëtarë e organizoi mbrojtjen e Durrësit, ai që mbretërorët e thërrasin, Gjenerali Abaz Kupi, ndërsa anglezët, heroi shqiptar. Kështu e cilëson David Smiley, kështu e përshkruan edhe Julian Emery tek ”Sons of the Eagle”, po kështu edhe Peter Kemp në librin e tij ”No colour or Crest”.

Në një letër që Abaz Kupi i dërgonte pas luftës, Ministrit të Jashtëm britanik Anthony Eden, rezistencën e tij gjatë luftës e përshkruan me fakte, që komunistët u përpoqën t’ia mohonin. Rezistencën ndaj sulmit fashist në Shqipëri ai e përshkruan kështu: ”Kur anijet e armikut arritën pranë molos, i lashë fashistët të zbrisnin në tokë, madje dhe të na afroheshin nja 200 metra. Atëhere dhashë urdhër që të hapej zjarr kundër tyre. Kështu në ora 4 të mëngjesit kishte filluar një betejë e vërtetë. Gjatë këtyre luftimeve, të tre sulmet e tyre të njëpasnjëshme i zmbrapsëm, duke i detyruar agresorët që të ktheheshin e të futeshin sërish nëpër anijet e tyre. Gjatë sulmit të katërt, armiku, duke vënë në përdorim të gjithë mjetet dhe forcat e tij luftarake që dispononte, u përqëndrua në një sulm të përgjithshëm kundër krahut tonë të djathtë. Në këtë mes, ne, duke mos i patur mjetet e nevojshme gjatë 6 orë luftimesh të përgjakshme dhe të pandërprera, qemë të detyruar që të tërhiqeshim. Duhet thënë se gjatë kësaj kohe, artileria jonë goditi rëndë dy nga anijet e armikut, ku ushtarët e tij ishin të grumbulluar aty ngushtë, me ç’rast armiku humbi aty qindra të vrarë. Në këto rrethana u largova nga vendi im dhe dola në Jugosllavi, ku u takova me kolonelin Oacly Hill dhe oficerë të tjerë britanikë, kolegë të mi, me të cilët kam patur shumë raste bashkëpunimi”.

Abaz Kupi nuk do t’i rreshte përpjekjet e tij për të organizuar qëndresën antifashiste. Heroizmi i tij nuk përfundon në Durrës. Në vitin 1941 së bashku me kolonelin anglez Hill, Gani Kryeziun dhe Abaz Kupi dhe çeta e tij, rihynë nga Jugosllavia në Shqipëri për të vazhduar luftën. Drejtimi ishte për në Shkodër. Pas përpjekjesh në Tropojë arritën që të mbërrijnë deri në Bogë. Kapitullimi i Jugosllavisë bëri që të ktheheshin mbrapsht dhe të qëndronin në malet e Gjakovës. Koloneli Hill preferoi të qëndronte me Gani Kryeziun, ndërsa Abaz Kupi u fut në thellësi të Shqipërisë për të organizuar rezistencën kundër fashistëve. Abaz Kupi u bë tmerr për milicinë fashiste, e cila angazhoi më shumë se 2 mijë forca për ta kapur atë. Numri i luftëtarëve që e pasonin Abaz Kupin shtohej çdo ditë.Ai ishte një ndër faktorët kryesorë të luftës, ishte një ndër shtyllat që mbante rezistencën. Në vitin 1943, forcat e tij rrethuan një batalion të armikut në Burrel. Rrethimi ishte një darë e shtërnguar fort, që nuk e lëshonte armikun, të cilit iu nis për ndihmë nga Tirana një tjetër regjiment i armatosur rëndë. Forcat e Abaz Kupit e rrethuan edhe këtë regjiment, i cili u ngujua shumë kohë në malet e Matit.Fashistët lanë në këtë rrethim 300 të vrarë. Edhe forcat e tjera që nisën okupatorët nga ana e Qafë Shtamës për t’i ardhur në ndihmë të rrethuarëve lanë pas shumë të vrarë e të plagosur.

Një tjetër betejë kanë zhvilluar forcat e Abaz Kupit, tri javë më pas në Suç të Matit. Vërtetë që pat të vrarë e të plagosur nga radhët e tij, por armiku pas beteje publikoi në buletinin e luftës 170 të vrarë nga radhët e veta, kurse pjesa tjetër u dorëzuan. Pas kësaj forcat fashiste bënë reprezalje në Mat, ku dogjën më shumë se 2 mijë shtëpi të përkrahësve të Abaz Kupit.

Kur kronikat e betejave të Abaz Kupit morën jehonë edhe jashtë Shqipërisë, aleatët çojnë në shtabin e tij majorin anglez Niel. Së bashku përgatitën planin për t’u marrë gjermanëve Krujën. Lufta zgjati tre ditë dhe gjermanët pësuan humbje të mëdha. Në ditën e tretë mbërritën përforcime të shumta naziste, dhe Abaz Kupi i tërhoqi forcat në lartësitë e maleve.

Më pas në shtabin e tij mbërrijnë gjenerali Davies bashkë me kolonelin Nikols. Pas bashkëbisedimit vendosin që të rifillojnë luftimet guerrilje. U hartua edhe një projekt i përbashkët për të shtrirë rezistencën në Dibër, Kosovë dhe në të gjithë Shqipërinë e Mesme. Gjenerali Davies dhe majori Nikols do të shoqëroheshin nga Abaz Kupi në këtë axhendë. Fatkeqësisht ky projekt nuk u realizua sepse gjenerali kishte rënë në përpjekje dhe qe zënë rob, ndërsa Nikolsit i kishin ngrirë këmbët. Abaz Kupi çoi në ndihmë të Nikols një skuadër trimash dhe arriti ta tërhiqte nga malet e Matit. E vendosi në shtëpinë e një miku të tij dhe u mor vetë me mikun anglez, duke i siguruar të gjitha kushtet dhe gjetjen e kirurgut për operacionin e këmbës, por mjerisht Nikols nuk e përballoi dot, ai vdiq dhe u varros pranë shtëpisë të një miku të Abaz Kupit. Në vijim të ngjarjeve të luftës në shtabin e Abaz Kupit mbërriti një tjetër anglez, koloneli Bill Maclin. Në bashkëpunim me të Abaz Kupi vendosi të merrte përsipër luftën guerrilje në një front të gjërë nga Kosova në Pogradec.

Në dispozicion të kolonelit Maclin, Abaz Kupi vuri një çetë të madhe me 300 luftëtarë, duke vënë në krye të tyre një kolonel të sprovuar dhe të birin, Petrit Kupi. Gjithçka përballohej financiarisht nga vetë Abaz Kupi. Kjo çetë, e ndihmuar edhe nga oficerët anglezë ka kryer shumë akte sabotazhi për të paralizuar pushtuesin. Një aksion të bujshëm përbën hedhja në erë e urës së Gjoljes dhe shumë aksione kundër gjermanëve gjatë bregut të Detit, ku u sulmuan kolonat gjermane, u dogjën makina dhe u vranë gjermanë. Abaz Kupi nuk i mori premtimet që i dhanë aleatët dhe e përballojë luftën me financat e veta, madje siç shkruan Julian Amery, ai mbajti dhe misionin anglez. Abaz Kupi priti zbarkimin e aleatëve, por më kot, zbarkimi nuk u krye siç premtohej. Në këto kushte, në marrëveshje me kolonelin Maclin, majorat Amery dhe Smiley, ai vendosi që t’i shpërndante forcat e veta dhe të largohej nga Shqipëria. Me vete mori dy djemtë, Petritin dhe Rrustemin, ndërsa më të voglin, Fatbardhin e lë për të pasur në kujdes familjen e mbetur.

3- Besa dhe pengu i të birit

Fatbardhit i kujtohet si tani takim i fundit me të atin, i cili e kishte thirrur dhe i kishte përcjellë vendimin, që sapo kishte marrë:- “Unë po iki për pak kohë. Ti Bardhi shko në shtëpi dhe qëndro pranë nënës dhe motrave”. Bardhi, që ende nuk e dinte vendimin e ikjes, e ka pyetur, po pse duhet të kthehem në shtëpi? Unë s’jam fëmijë… Qetë-qetë, i ati i është kthyer me fjalë të matura:”- Ato kanë nevojë për mbrojtje dhe unë po ta besoj ty këtë detyrë sepse kam besim”. Pas kësaj, i ati, kishte nxjerrë një letër, dhe i kishte kërkuar që të nëshkruante aty një deklaratë bese se nuk do t’i braktiste kurrë nënën dhe motrat; . Pa e kuptuar mirë se ç’po i kërkohej, djaloshi 17 vjeçar ia kthen:

– “Kur të mërzitem, do të iki ndonjëherë se s’mund të rri gjatë në shtëpi me gratë”.

Ati këmbënguli që s’duhej të lëvizte pa i ardhë lajmërimi prej tij dhe të kujdesej për nënën dhe motrat, Dudinë, Hyrien dhe Bukurinë. Madje i kërkoi që ta firmoste besën përmes deklaratës dhe të jepte fjalën e burrit.

Letra pasi u firmos nga i biri, u palos në katërsh dhe babai e futi në portofol.

Letra kishte vetëm një fjali, kujton Bardhi:

”Nuk largohem nga familja pa më lajmëruar baba”….

Poshtë firma.

Kur erdhi në Amerikë, pasi shkoi dhe qau gjatë mbi varrin e babës, Bardhi pyeti nëse dinte ndokush gjë për atë letrën që baba mbante në portofol, por mjerisht nuk ia gjeti gjurmët.

Kjo e ka ligështuar Bardhin dhe ende vazhdon të pyes ata që kanë qenë afër tij nëse ka kush dijeni për atë copëz letër, që e mbajti lidhur shpirtërisht me atin e vet gjatë kohëve të vëshitira në qelitë e ftohta, në galeritë e vdekjes, apo gjatë vuatjeve të pafundme nëpër kampet e internimit.

4- Kur e provokonin për të atin

Kur Abaz Kupi kishte marrë rrugën e largimit nga atdheu dhe kapërcimin e detit Adriatik, fati i Bardhit ishte parashkruar për vuajtje.

Por le ta ndjekim fatin e tij. Për pak kohë Fatbardhi që ende nuk i kishte mbushë 18 vjeç, përfundon në radhët e partizanëve. Historia ndodhi kështu:Abaz Kupi ishte bërë vëllam me babën e Gjin Markut. Familjen e Gjin Markut e ka mbajtë Abaz Kupi për shumë kohë. Madje ai e ka çuar Gjin Markun në shkollë dhe i ka dhënë përkrahje. Pasi kishte ikur Abaz Kupi, Gjin Marku në krye të Divizionit të gjashtë partizan mbërriti në Shkodër. Shkoi dhe takoi nënën e Bardhit dhe i kërkoi që ta merrte të birin me vete. I tha nënës:- Bardhin po e marr me vete se nuk i dihet se ç’ndodh me të. Është djal i ri. Kam firkë se po e lashë këtu me ty, atë ose do ta vrasin ose do ta burgosin. Dhe Bardhi hyri në rreshtat e divizionit duke pasur mbështetjen e mikut të familjes, komandantit të divizionit.

Kujton se provokimeve dhe ngacmimeve, që i vinin, u përgjigjej sy më sy. Kur oficerët madhor i thonin se Kadri Hoxha do ta kap dhe do ta vrasë babën tënd ose do ta sjell të lidhur këtu duarlidhur, ai qëndronte gjakftohtë. Por kur provokimet shtoheshin me pyetje të tilla: Po ti çdo të bësh kur ta vrasim babën?

Ai u përgjigjej: Po vranë babën tim, unë o Enverin, o Koçi Xoxen do t’i vras!

Duket si kokëkrisje…Ishte reagimi i një 17 vjeçari, i rritur nën legjendat e trimërisë të të atit.

Nuk i ndoqi gjatë gjurmët e partizanëve. Ndërkohë që Divizioni i Gjin Markut kapërceu në Vishegrad, Bardhi i sëmurë rëndë u shtrua në spital. Pasi u shërua mori raport mjeksor për paaftësi shëndetsore. Mirëpo raporti duhej firmosur në Korpusin e Shkodrës. Shkoi në komandë, ku gjeti Shefqet Peçin dhe Beqir Ballukun.Pa firmën e tyre s’mund të lirohej, do ta cilësonin dezertor. Sekretari ishte krutan, daja i Sami dhe Gani Kupit, kushëririt të tij.Ai ia përgatiti lejen në bazë të raportit, të cilën duhej ta firmoste ose komandanti ose komisari. Kur hyn në zyrë, Shefqet Peçi e provokon për babain duke ia sharë. Bardhi ia kthen dhe debati ashpërsohet. Hyn në mes Beqir Balluku, i cili shmangu sherrin. Ia mori raportin dhe ia firmosi duke i bërtitur fort:Hajt ik tani!

– Këtë burrëri e bëri Beqir Balluku, nuk e di nga se u nis, por unë nuk ia harroj, më shpëtoi se Shefqeti ishte ekstremist dhe gjaksor, e kujton atë incident të vështirë.

5- Arrestohet si armik i popullit

Fatbardh Kupi është një ndër ata që i kanë bërë qëndresë diktaturës. Ai provoi qelitë e hetuesisë dhe burgjet në një moshë të re. U burgos dy herë, dhe u internua për 30 vjet, por nuk u thye. Nëse ndokush do t’më kishte detyruar të nënshkruaja për bashkëpunim, sot nuk do të isha gjallë, as unë, por as ai që do të kishte arritë t’ma merrte firmën,thotë me vështrim të kthjellët.

Fatbardhi e provoi internimin që në kohën e pushtimit fashist, pas rezistencës së Abaz kupit. Fillimisht në Himarë, më pas në Itali. Diktatura komuniste nuk mund t’i ofronte një jetë të qetë, përkundrazi e futi nëpër dhëmbzat e diktaturës. Ai qëndroi dhe e sfidoi atë.

Po si erdhi arrestimi i parë?

Kishte rënë Gjermania, Luftës së Dytë Botërore i kishte ardhë fundi. Filluan festimet edhe në Krujë si në të gjithë Shqipërinë. Bardhi kishte të gjithë arsenalin e armatimeve në shtëpi, ende s’kishte filluar aksioni i çarmatimit të popullsisë. Ai kujton se si zbrazeshin armët dhe hidheshin bomba sa i gjithë qyteti tronditej nga shëprthimet. Mirëpo gjashtë bomba nuk plasën dhe përbënin rrezik për banorët. Ushtarët filluan t’i gjuanin për t’i plasur. Nuk po plasnin dot nga që nuk arrinin t’i godisnin. I thotë një krutani që kishte pranë, a ma jep pushkën? Ai ia jep dhe Bardhi merr shenjë. Në çdo gjuajtje plaste një bombë. I plasi të gjashta.

Ai që i dha pushkën thirri fort:- S’ka mor vlla, është me xhins kjo punë. Shtëpi pushke Kupi! Lisi nën lis mbin!

Kjo dikënd xhelozoi dhe në këto rrethana erdhi arrestimi i parë i Bardhit. Ishte 9 qershor 1945, kur përfundoi në qelitë e torturave.

Prokurori në aktakuzë e akuzoi se kishte mobilizuar popullin në radhët e Legalitetit, kishte bashkëpunuar me rininë e ballit, ishte në radhët e armiqve të popullit. E dënoi Petrit Hakani. Nënën dhe motrat i internuan në kampin e Tepelenës, i cili njihet mirë për kushtet çnjerëzore, sa ndryshe thirrej si kampi i vdekjes. Vdekja rrëmbeu shumë jetë të pafajshme në atë kamp shfarosës.Bardhi i përballoi me stoicizëm vuajtjet e burgut. Pasi kreu dënimin e internuan në Porto Palermo, një tjetër ferr i diktaturës. Pas 6 muajësh kthehet edhe ai në kampin famkeq të Tepelenës, ku qëndroi një vit.

Kur e pyes se çfarë i ka mbetur në kujtesë nga Tepelena, përmes trishtimit shqipton vetëm një fjali:”Kur merrnim tasin me supë pastronim krimbat edhe pastaj e hanim atë që mbetej.”

Në kujtesë sjell rastin, kur një nënë këmbëngulte që të qëndronte në kamp një ditë të ftohtë dimri, të mos shkonte në punë, se kishte vajzën të sëmurë, por polici e tërhoqi zvarrë dhe e detyroi që të shkonte në punë. Të shkretës i mbeti koka pas. Kur u kthye vajzën e gjeti të vdekur.

Pas Tepelenës Bardhin e internuan në Çorovodë, Skrapar, në një kamp me tela me gjemba dhe atje. Aty punuan si skllevër.

Kalvari s’ka të mbaruar. Kudo ku ndërtohej, çonin “bijtë e armiqëve”. Më pas e dërgojnë në fabrikën e tullave në Tiranë.Pas heqjes së kampeve me tela i dërguan në kampet fushore të Myzeqesë. Në fillim në Pluk. Pas kësaj e internuan në një kamp brenda burgut në Radostinë, ku e mbajtën deri në vitin 1958, më pas erdhi internimi tjetër në Kuç. Kur u hap sektoi i ri internimit në Gradishtë e internuan atje familjen.Më vonë internuan atje dhe Bardhin.

Për herë të dytë u arrestua me 1981.Arrestimi erdhi pa asnjë shkak. U akuzua pse ishte shprehur se Partia e Enverit ia ka mohuar të drejtat babait Abaz Kupi, që ka luftuar kundër armiqëve të Shqipërisë. Kaq mjaftonte për ta dënuar për agjitacion dhe propagandë kundër partisë dhe pushtetit. Ai kujton gjyqin e montuar. Dëshmitarët fallso, të cilët kur ai doli nga burgu të penduar qanin dhe i kërkonin ndjesë.

Si tani i kujtohet, kur njëri prej dëshmitarëve, G V, i tha se poshtërsia më e madhe në jetën e tij ishte dalja dëshmitar i rremë në gjyqin kundër Bardhit, por e kishin detyruar. I gjithë gjyqi ishte i montuar. Atëherë i kishin bërë ekspertizën e një hartimi që kishte shkruar Bardhi në shkollën e natës. Në atë hartim shkruante për vjeshtën, stina ku binin gjethet. Dhe natyrisht që akuzohej se aludonte për rrëzimin e pushtetit.

U dënua me 10 vjet burg. Kaloi kohë të vështira në burgun e Ballshit. Më pas do të provonte Qafë-Barin, Bulqizën etj.

6- Me kujtimet për të atin

Edhe në çastet më të vështira të jetës Fatbardh Kupi është ushqyer nga madhështia e veprës së atit të tij. Kujton nga burgimi i parë: “Kur isha në burg më thërret Patër Anton Harapi. Eja ti djali i Abazit luajmë një shah bashkë! Në fakt ai luante shkëlqyeshëm, shahun, por edhe unë e kisha qejf.

Ngrihem dhe shkoj në qelinë e tij dhe bëj gati gurët e shahut. Kur ishin vendosur gurët dhe loja ishte gati për të filluar, Patër Anton Harapi, më thotë:Nuk të kam thirrë për të luajtur shah vërtetë, por të thirra që të them se ke pasë një baba trim e të mençur. Përpiqu t’i ngjash!”

Atëherë Bardhi, e pyet:-e keni njohur babain tim?

Ai i qe përgjigjur:” Si jo! E kam takuar. Para se ta takoja për të parën herë, mendova se po takoja thjesht një kaçak, nga ata luftëtarët që thjeshtë dinë të luftojnë dhe aq. Por, pas takimit, u ndjeva shumë i gëzuar se kisha takuar një njeri mendjehollë, të mençur. Që kur e nxirrte fjalën e mendonte gjatë, por nuk i binte në tokë!”

Këtë bisedë Bardh Kupi e ruante si një hajmali brenda shpirtit të vet, edhe kur e torturonin apo e provokonin, dhe ajo i jepte kurajo. Ndjehej krenar që një euridit si Patër Anton Harapi ishte ndarë me mendimet më të mira nga takimi me atin e tij. Pas shembjes së komunizmit, studiuesi Uran Butka, i kishte thënë Bardhit se të njëjtin mendim ia kishte shfaqë edhe Lef Nosit, Patër Harapi. Bardhi sërish u ndje mirë sepse tashti këtë opinion të Patër Antonin e kishte nga dy burime.

Ish shokët e burgut, Lek Mirakaj dhe Esat Çoku e portretizojnë Bardhin të pathyeshëm në vuajtjet e diktaturës.

– Ai ruajti emrin e mirë të babës së vet. Vetëm një karakter i fortë mbetej i pathyeshëm para torturësve të pashpirtë,-thotë Lek Mirakaj.

– Bardhi është njeri fisnik. Në burg ka qenë shpesh në rrezik. E kanë provokuar jo pak herë, por ai nuk ka rënë në kurth. Ka pasë provokatorë, që i propozonin të arratiseshin nga burgu, por Bardhi heshtëte, madje as nuk shkonte që t’i denonconte. Me intuitë e kuptonte se ishin të futur dhe nëse ai i hynte asaj aventure, plumbat e prisnin.(Dielli-arkiv)

Ju tregoj Gjirokastren dhe Ismail Kadarene ne vitet e gjimnazit

January 22, 2016 by dgreca

Nga Illo Foto/New York/
Profesori Agron Fico, me njofton se Gjirokastra, qyteti i manxuranes, do te festoi , me 28 Janar , tetedhjetvjetorin e birit te saj te dashur,Ismail Kadarese,laurantit te urdhrit francez “Legjioni i nderit” . Me kete rast fatlum do te formuloj disa nga kujtimet, per bashkenxensin e kater viteve te gjimnazit, ne periudhen 1950-1954.Do te ndalem ne mjedisin qytetar, ku eshte rritur Ismaili dhe ne shkollen ne gjirin e te ciles u brumos si poet dhe nga ku evoloi ne shkrimtar te permasave boterore.
Gjimnazi ishte dhe mbeti shkolla solide e arsimimit.Gjimnaze kishin vetem, Tirana, Shkodra, Korca , Gjirokastra.Gjimnazin e Gjirokastres e ngriten nga themelet Franko-svicerianet, 92 vite me pare . Kane mbaruar kete gjimnaz , deri me sot,mbi 10.2 mije maturante, aq sa ishte popullsia e qytetit ne 1938 . Eshte ndertese e studjuar ne projektim, per akustike, optike , kalitje fizike , qe ploteson qellimin e edukimit komleks te nxenesve dhe pune normale te mesusve .
Hyrja, ne gjimnaz , behet ne dy shkalle , qe mbajne te rrethuar nje hapasire te gjere dhe te larte sa dy kate te godines . Nje hyrje e tille , nxenesit i mbush me fryme dhe mesusit jane ne gjendje , me nje veshtrim te monitorojne gjithe vargun e nxenesve , qe hyjne dhe dalin. Kur nxenesi hyn i vetem , ose nje grup i vogel , krijon pershtypjen se shkolla po i bie mbi koke. Ndjen nje marramendje te shtirur . Eshte autoriteti i shkolles, qe e qorton per te mos hyre i pa pergatitur mire . Kur kalon katin e dyte , mjedisi i shkolles te mirpret me drite . Shkolla di te perkedheli nxenesit sistematike . Behet fjale , per nje zgjidhje didaktike-inxhinerike perfekte, nepermjet ndertimit, gati 100 vite perpara .
Koridoret jane te gjere, plot drite, bejne rezonance dhe nuk mund te flasesh me ze te larte . Ne klasa dhe laboratore , rrine ulur deri shtatqind nxenes . Me te gjithe oborret, trualli , nuk besoj se ze me shume se tetqint meter katror . Siperfaqe e dobishme, perdorur rigorozisht me matematike . Ndertimi shkencor te edukon me force te embel.
Shkollat e mesme, ne Amerike jane te ngjashme, deri ne identike me gjimnazin e Gjirokastres . Nje bashkebisedusi im , me tha se shkollat amerikane ngjajne si keshtjella . Me dolli aty ku desha.
Ashtu jane dhe ashtu duhet te jene, ja prita une.
Nenkuptohet qe jeta posht tyre eshte nen pushtetin e dijes . Ketu hyn dhe siguria. Prindi e dorzon femijen ne nje keshtjelle, qe presupozohet e pa mposhtur . Gjimnazet e hershme e japin projektin tipik shkencor te shkolles. U zgjata per gjimnazin , sepse sa here lexoj ndonje gje per Ismailin , Gjirokastren dhe shoket e shkolles , ne sfond te kujteses vendoset gjimnazi i famshem i atij qyteti te kulturuar dhe historik.
Unikja e Varoshit, qe mbaroi Ismaili, si e gjithe Gjirokastra, kishte mesues te apasionuar . Gjimnazi mblodhi nxenes nga e gjithe Shqipria , sepse kishte te bashkengjitur nje konvikt , normal per kohen , me rreth 200 vende . Per Drejtorin e shkolles te qenit konviktor ishte garanci , qe vije nga familje me perberje te mire politike , e lidhur me luften . Per biografi dhe ambicje te semura u demaskuan publikisht shume nxenes dhe 3, prej tyre ( Ilia Tereska , Barjam Zyberi , Thanas Dhespa ) u burgosen , me akuza te stisura nga Sigurimi famekeq . Barjami vdiqi ne burg . Zjarri i luftes klasore mbahej i ndezur edhe midis femijve.
Cila ishte gjendja social –ekonomike e Gjirokastres , ne kohen , kur vijonte gjimnazin Ismaili ?
Statistikat per popullsine dhe siperfaqen gjografike , tregojne se rrethi renditet i katerti malor , ne 26 rrethe . Me gjith kete konfiguracion gjografik te brishte , popullsia fshat-qytet, ka jetuar ne nivelin mesatar te Republikes , ne mos me mire .
Lagjet periferike te qytetit merreshin me bujqesi dhe blegtori , jo ne menyre amatore , por me bujq dhe blegtore te shquar per kualifikim . Trasporti brenda qytetit behesh me kafshe ngarkese dhe me hamej . Qafen e pazarit nuk e kalonin lehte makinat . Komunikimi me rrethet fqinj ishte rrethanor . Kerkesat per te udhetuar drejt Tiranes , ishin shume me te larta se kapaciteti transportus i dy autobuzve , qe niseshin nga Sheshi i Cercizit . Duhet te shkruaje emrin , ne zyren perkatese dhe te prisje radhen , me gjakftofesi . Rruga per Tirane , rreth 240 Km. kryej per mbi 10 ore , duke pershkruar rrugen ushtarake te pa asfaltuar , qe gjarperonte ne kurrizin e malit te Tartarit, per te vijuar rrugen fushore Vlore – Tirane, 130 Km .
Bashveprimi me fshatrat e rrethit kishte krijuar nje tradite shume funksionale , per furnizim te ndersjellte . Keshtu ndothte dhe me qytetet fqinj . Ky nderveprim shmangte nevojen e transporteve te renda, qe ishin te kushtushme . Realizohej me harmoni dhe precizion koperimi nderqytetes .
Si kudo ne vend , vepronte sistemi i trisketimit , qe plotesonte minimumin jetik familjar . Mallrat bliheshin vetem ne lagjen, ku banoje, perfshire dhe buken e perditeshme . Kudo dukeshin plaget e luftes .
Mjedisi banus shkelqente nga pasteria dhe mirmbajtja . Kjo situate higjenike ishte identike edhe ne shumicen e shtepive te fshatit .
Ishte koha , qe sapo u ndertua ujsjellesi i qytetit . Perdorej pjeserisht edhe uji i sterrave . Per aq sa kam shetitur une , nuk kam pare as sot mjedise familjare , te pastra sa odate gjirokastrite . Ne Gjirokaster vazhdon jetesen nje popullsi , qe ka ditur te organizoi jeten ne menyren me racionale te mundshme , duke u mbeshtetur kryesisht ne burimet e brenshme natyrare dhe energjite e banorve, ku perfshihet dhe kurbeti .
Jeta mesimore –edukative ne gjimnazin “A. Zeneli “ zhvillohej brenda nje rregulloreje te studjuar dhe strikte . Autoriteti i nderteses plotesohej nga autoriteti i trupit pedagogjik te perfaqesuar nga Drejtori . Ne kete gjimnaz , kane pas dhene mesim personalitete te arsimit shqiptar . Permand pak prej tyre : Cifti Luigj dhe Arta Gjoni ( Franja ) , Thoma Papapano , Hysen Zavalani , Rustem Buzo , Fejzi Dika, Vehbi Bala , Mikel Koka , rusja Papkova etj . Te tere mesuesit e donin shume Ismailin , jo vetem se ishte i urte dhe i sjellshem , por sepse e dinin, qe lodhej shume .
Autoret , qe botonin libra, ne Shqiperi , ne ate hark kohor, ishin te numuruar . 17 vjecari nga Gjirokastra , Ismail Kadare botoi afer e afer , dy vellime me poezi nga me te frymezuarat e poetikes kohore shqiptare. Ishte eveniment i madh i kohes . Kjo pune , kerkonte angazhim te madh mendor dhe fizik per nje nxenes me ngarkese maksimale me mesimet ditore , por jo per Ismail Kadarene , qe kalonte adoleshencen , duke u kalitur si shkrimtar i famshem . I perballonte me sukses dhe humor te tera ngarkesat . Jeta ne klase dhe pas mesimit , me shoket, e clodhnin dhe i perteritnin energjite . I pelqente humori , gazmoret , improvizimet e ndodhive serioze te mesimeve . Nuk e gjeje kurre te ngrysur dhe te pa motivuar . E kishte te domosdoshme pozicionin ” afolio” te mendjes dhe shoket ja krijonin kete mundesi , ne c’do bisede, jasht mesimit .
Drejtori i gjimnazit , ishte i plotfuqishem dhe shprehte vullnetin e shtetit . Komiteti i Rinise luante rol paresor ne mardheniet midis nxenesve keshillit pedagogjik dhe Drejtorit . Organizata e Partise nuk kishte ndonje rol , sepse kishte shume pak antare . Kreret e komitetit te rinise i kishin veshur vetes nje autoritet , qe dhe vet e dinin se ishte i pa merituar dhe fallco. Nuk di ndonje rrast , qe aktivistet politike te shkollave te jene bere shkrimtare ose shkencetare te shquar . Kane qene kamardare , qe kane skopjuar rrugeve te jetes.
Sejcili mesus kishte autoritetin e tij , por mundoheshin te identifikonin autoritetin me ate te Komitetit te rinise . Te tera keto autorite ishin te rendesishme per mesimin, edukimin ,disiplinen . Autoriteti i tyre ishte i vendosur nga lart dhe u imponohej nxenesve dhe mesusve me mbledhje te gjata , denime , demaskime politike .
Anekdotat per ta nuk kishin te sosur . Dikush nga nga klasa paralel, hapi fjalen se Sekretari i komitetit te rinise , nxenesi K. B. mbante kobure . Drejtori i konviktit, A. V. qe varej nga shkolla, nuk e hoqi kurre koburen nga brezi . Merret me mend sa biseda me humor mund te riprodhohen per ngjarje te tilla . Humor behesh edhe per mesusit, kryesisht ne oret e fiskultures dhe mbasdrekeve tona gazmore .
Autoriteti tjeter i shkolles , Ishte autoriteti i Ismail Kadarese . Autoritet i heshtur, jozyrtar , i vendosur nga vete nxenesit dhe shumica e mesusve, pa suport shteteror . Ai nuk dilte ne presidiume dhe as nuk bente diskutime te zjarrta , ne mbledhjet e rinise . Ai ishte i perkishtuar mesimeve me korrektese dhe vijonin te botoheshin shkrimet e tij , qe shquheshin , per elegance dhe lirizem te rralle . Te rralla ishin firmat nga Gjirokastra , qe dukeshin ne faqet e gazetave te Tiranes. Kritika letrare ishte e rrepte dhe vigjilente edhe ndaj cilesise artistike te c’do shkrimi, qe botohej .
I tere shtypi i kohes ishte i nderuar kur botonte shkrimet e ketij te riu, qe po sfidonte te tera firmat tradicionale te shkrimtarve me mjeker . Fliste publiku , flisnin personalitetet , flisnin nxenesit ane e mbane vendit. Ishte bere poeti me i dashur i rinise . Vete autori heshte brenda modestise proverbiale . Nuk kishte nevoje t’i behej rekllame krijimtarise se tij . Shqiptaret e njohen nga shkrimet ne gazetat letrare , qe ishin me te lexuarat dhe shume popullore .
Ne propocion me heshtjen e Ismailit , rritej autoriteti i tij , brenda gjimnazit . Nxenesit dhe pjesa me e rendesishme e mesusve , syte i mbanin nga autoriteti i heshtur dhe ne rritje i Kadarese . Fama e tij po perhapej si llave vullkanike , qe nga Gjirokastra ne Tiranen e kultures , shkences dhe letersise; kudo ne Atdhe . Rinia shqiptare e etur per liri gjeti te vepra e Kadarese optimizmin dhe shpresen , per jeten me cilesore , nepermjet ndryshimit , qe duhet ta kryente vete . Vepra e Ismailit , nenkuptonte nje jete tjeter , jasht kufive te shtetit te izoluar nga Bota .
Gjimnazi , ishte nje fidanishte , ku ishin rritur personalitete , qe bene emer ne profilet e tyre si shkencetare , inxhinjere , mjeke ,shkrimtare, profesore . Keta e perkrahnin dhe e propogandonin vepren e Ismailit. Permend disa prej tyre : Dritero Agolli , Agim Shehu , Kleanth Koci , Ylvi Vehbiu , Dhimiter Munxuri , Agron Fico , Jorgo Bulo, Vedat Shehu, Kristian Bukuroshi, Sofokli Krongo , Mevlan Kabo , Mersin Zeko , Vllasi Janopullo etj . Sejcili prej tyre , ne jete , krijuan nje linje te tyre te punes , ku edhe fenomeni Kadare bashkudhetonte .
Kur erdhi ne klasen e pare te gjimnazit , djali bukurosh me syze , u homogjenizua shpejt dhe natyrshem me mjedisin e ri shkollor , klasen e I – B . Ismaili ishte i bere i njohur si autor poezish dhe proza te shkruara jo vetem ne shtypin e femijve “Pionieri” , por ne te tera gazetat qendrore letrare.
Biseda e pare e shokeve te rinj , ka qene per reportazhin e tij , “ Nje dite ne Kanine “ . Pushimet verore ai i kishte kaluar ne kampin e pionerve te Vlores dhe kishte shkruar , per Vloren , por dhe kete reportazh , qe ishte proze qe rrithte embel , e frymezuar , qe te rrembente.
E kishim lexuar perpara se Ismaili te vinte ne klasen tone . Prisnim te na jepte spjegime te hollesishme per vepren e tij , sic bejne rendom shkrimtaret . Ai u pergjigjej thate pyetjeve tona dhe shkrimin e konsideronte nje frymezim te zakonshem, kalimtar . Ashtu kot . Gjerat jane te thjeshta dhe te njohura . E veshtira nuk njifet , ndersa e pa njohura ende nuk duket ne orizont .
Ismaili e ka pasur bezdi te flasi per vete . E vleresonte veten shume me pak se opinioni , qe e ka rrethuar . Ai di te shkruaj artistikisht dhe kaq . Kjo pune nuk e lodh as ate , as lexusin e tij , qe e ndjek autorin e dashur hap pas hapi .
Ne i komentonim c’do mengjes shkrimet e tij , qe na pelqenin shume, jo vetem per ate se ishin te bukura por dhe per faktin , qe i kishte shkruar , shoku yne , qe ndante me ne shqetesimet e jetes rinore te nxenesit . Fizikisht e kishim ne klase autorin e “Frymezimeve djaloshore“ , vellimi me i lexuar nga rinia e kohes. Nuk dihej sigurisht kush e donte me shume njeri tjetrein , shkrimtari rinine e vendit , apo rinia e vendit shkrimtarin .
Klasa , ishte nje cerdhe e ngrohte , ku Ismaili rrethohej me dashuri te pa kufishme nga 28 shoket dhe dy shoqet , qe mbeten njerzit e dashur per njeri tjetrin , ne te gjithe jeten .
Pergjegjsit e klasave zgjidheshin me mirkuptim nga nxenesit dhe ndryshonin rrenjesisht nga karakteri i antarvet te Komitetit te rinise, detashmenti i Partise . Te dy paralelet tona kishin pergjegjesa klase dy djem te guximshem , te urte, te pjekur perpara kohe dhe te shkelqyer ne mesime . Kishin aftesi drejtuse dhe dinin te benin kompromise . Ne klasen “ A” pergjegjes ishte Polo Mihali , ndersa ne klasen tone , pergjegjes ishte Llukan Gjidede .Nuk u ndryshuan te kater vitet .
Lluka bashke me Arten, mesusen kujdestare , krijonin ne klase nje mjedis bashkepunus dhe te ngrohte . Ne klase e ndjenin mire veten dhe ata , qe gabonin dhe ata , qe u detyruan te mos e conin deri ne fund misionin e nisur te nxenesit . Mesuse Arta e ruante me xhelozi autoritetin e klases dhe te sejcilit nxenes . Na donte si femije , sepse nuk kishte femije biollogjike . Ismaili kishte interes per te gjitha lendet , perjashto matematiken dhe qe per fat, ishte lenda e mesuse Artes . Interes me te madh tregonte per historine dhe letersine, pa mohuar kuriozitetin per te gjitha shkencat . Ai dinte me hollesi jetshkrimet e njerzve te shquar , qe nuk ishin ne tekstet shkollore . Ne biseda dyshe fliste , per Fishten , Koliqin , per Lumo Skendon, Bari Omarin dhe intelektualet e politikes te viteve 30 , qe Diktatura , te denonte , po qe se u zije emrin ne goje .
Llogjiken dhe psikollogjine na i jepte nje mesus shume serioz dhe i distancuar dukshem edhe nga koleget e tij , Mikel Koka , i ardhur nga Durrsi . E paraqiti lenden e llogjikes si me te veshtiren ne rruzullin tokesor . Nuk kenaqej nga pergjigjet e as nje nxenesi . I erdhi radha Ismailit te ngrihej ne drrase . Pyetjes se mesusit , po thuaj nuk ju pergjigj fare . Me sa dukej, nuk e pat lexuar librin , por foli per tema llogjike te pa njohura nga ne, te klases . Mikeli nuk e fshehu habine dhe e pyeti , ku i kishte mesuar keto gjera , se ai nuk i kishte thene . Habia e tij u shua , kur Ismaili i renditi disa libra dhe autore , qe kishhte lexuar vetem per problemin ne se na sundon ose e sundojme mendimin e perparuar llogjik . Ismaili te lodhte me bibliografine , qe e mbeshteste c’do fenomen te diskutushem .
Rame rehat me Llogjiken si klase . Shumicen e ores Mikeli debatonte me Ismailin , per probleme llogjike , qe teksti nuk i permendte .
Luigji , mesusi i letersise , ishte ana tjeter e medaljes . Kishte qene dhe ne kolegjin jezuit . Ne spjegimet per Danten , doli nga vetja . Me shume recitonte se fliste . Nuk mbaroi me kaq. Kur u pergjigj Ismaili , per Dante Aligerin , per Propoganda Fiden , per hollesite fetare te kohes dhe per filozofine danteske , Luigji e harroi mesimin e radhes, sepse e donte Danten marrezisht . Nga ky momenet e tutje , Luigji,simpatine e Dantes e shkembeu me simpatine per Ismailin , qe per parafytyrimin e Luigjit , ishte pjekur mendimi , se kish te bente me nje gjeni , qe po lindte ne klasen , ku ai jepte mesime letersie . Bindjen Luigji e beri sunduse , per te gjithe mesusit, ne vitin e trete te gjimnazit. Ismaili e materjalizoi kete ide , me vepren e tij madhore , me trofete qe realizoi dhe te tjera , qe pritet t’i veri ne vend kauza e tij demokratike.
Diskutimet ishin te larmishme brenda dhe jasht klases . Disa thoshin Luigji nuk e njifte Danten sa Ismaili . Te tjere thoshin se e njifte dhe me mire ,por kishte frike se Drejtori e godiste si borgjez dhe jezuit ,” qe helmonte shkollen socialiste me ideollogjite borgjeze” . Keto nuk ishin thjesht hamendseime . Luigji ishte bere disa here problem i Keshillit pedagogjik , dhe ishte kritikuar hapur nga Drejtori , ne mbledhjen e pergjithshme te shkolles ,ku merrnin pjese mesus,nxenes,administrata.
Ismaili na pat thene , se shpenzonte pak kohe , per mesimet ditore , duke cfrytezuar ne maksimum , spjegimin e mesusvet . Shume kohe shpenzonte per gjuhe te huaja dhe lexime jasht shkollore . Mbante mardhenie me Lefter L. Dilo , drejtorin e muzeumi te qytetit dhe me librarin Alizoti , qe te dy ishin biblioteka, qe kishin marre formen e njeriut te gjalle .
Mjafton te sqaroj se Alizoti dinte permendesh te gjithe permbajtjen e librave , qe tregetonte. Ti kapje nje liber , nga rafti cfardo , Ai te spjegonte permbajtjen . E blije librin , pa menduar dy here .
Disa dite te javes , linim takim me shoket , per lojna mbasdreke ne Bashten e Teqese , nje kompleks i improvizuar i lojnave dhe i gjimnastikes. Rrastiste , qe nuk vinte Ismaili . Te nesermen na tregonte se nuk mund te linte pa perfunduar nje liber , qe nuk do te kishte ate interes, po ta nderpriste . Abuzonte mbi kohen e pushimit, te gjumit dhe te lojnave te moshes . I perkushtohej punes , qe ishte bazanmenti kryesor i talentit .
Nuk njifet ndonje rrast i nje gjeniu , qe ka ardhur nga rehatia personale . Ato talente te lindur , qe i ka privilegjuar prejardhia , e kane braktisur rehatine dhe kane zbritur ne rreshtin e njerzve te vuajtur . Keshtu ka ndodhur me lordin Bajron dhe me cifligarin Lev Tolstoi .
Ismail Kadare vazhdon te shkruaj me ritem te larte ne te dy sistemet . Vepra e tij gjeniale lindi dhe u konsolidua ne gjirin e popullit te thjeshte . Umbeshtet nga talenti dhe u rrit nga puna vetjake mbinjerezore . Nuk ka patur nevoje te ndihmohej nga askush.
Ne dedikimin , qe me ka bere ne fletoren time te kujtimve te matures, bashkematuranti Ismail Kadare , midis te tjerave shkruan : “Perpara se te kujtojme , le te jetojme!, qe te mos therrasim me von , sic thirri nje poet : Me kthe rinine ! “ ( fjaline e fundit e ka shkruar gjermanisht ) .
Keto fjali te ngjeshura , metaforike i ka shenuar maturanti 18 vjecar , Kadare , qe e priste dhe realizoi nje veper te madhe , shume dimesionale , ne hapesire , kohe dhe problematike .
Mbas gjimnazit , u ndava me Ismailin dhe u takuam rralle dhe spontanisht , sepse patem vektore te ndryshem jetesore . Ne ish fermen Levan , ku fillova punen , ne vitin 1960 , u njohta me shkrimtarin martir , Astrit Delvina . Ishte i interrnuar , por punonte si ndihmesmjek . Ismailin e kishte idhull . Ishte koha qe une lexoja fare pak . Astriti me paraqiste , ne mbremje , shkrimet e botuara , duke u perqendruar te c’do germe e shkrimeve te Ismailit . Kjo ndodhi deri ne vitin 1961 , kur Astriti u burgos dhe s’u pame kurre me .
Fotografine e Ismailit , me kornize te praruar , e sollen ne dhomen e pritjes , femijte e mi gjimnaziste te gjimnazit Lushnje , ne fillim te viteve 80 te shekullit kaluar . Aty eshte ende , sepse duhet ta percjelli brezi tjeter , qe ka lindur ne Diaspore . Brezat e lindur ne Diaspore e kane shume kollaj te familjarizohen me vepren e Ismailit , sepse gjithkush le te zgjedhi ta lexoi ne nje nga 50 gjuhet , qe eshte perkthyer . Nderi i tyre dhe i Qeverrise shqiptare , eshte te mundesojne , qe Ismaili dhe literatura tjeter shqipe, te lexohen ne gjuhen e Kristoforidhit, te Naimit, te Nolit , te Fishtes.
Arratisja e Kadarese nga Atdheu shenon historikisht fillimin e revolucjonit demokratik shqiptar, qe u finalizua me revolten studentore te dhjetorit 1990 . Franca u be per Shkrimtarin tone , Atdheu i dyte , duke i dhene gjithcka , qe ju mohua ne Atdheun meme. Ai mbeti vetem shkrimtar , perfaqesusi i perjetshm i popullit, ne tranzicionin demokratik te deformuar. Vepra letrare , e vijuar ne France, hedh drite mbi shume ngjarje shqiptare , trojet arbenore , Diasporen, Ballkanin dhe Boten mbare.
Mirnjohje per Francen e paqes, tolerances , shkences , artit , letersise dhe perparimit njerezor !
Illo Foto/ Studjus – NY- 20 Janar 2016

Festivalet Shqiptare në SHBA, 25 Vjet Histori;Tonin Mirakaj: Ju tregoj Festivalin e Parë Shqiptar në Nju Jork

November 6, 2015 by dgreca

nga Tonin Mirakaj/
U mbushën 25 vjet nga “Festivali i parë Shqiptar” mbajtë më 20 Tetor 1991 në Lehman College në Bronx New York, organizue nga Kisha Katolike Shqiptare, në bashkpunim me Ethnic Folk Arts Ceneter, Lehman Center for performing arts dhe Bronx arts Center. Suksesi që u arrit në atë Festival, bëri të mundur krijimin e një tradite të suksesshme, që gjeti përkrahje nga Qendrat Fetare dhe Komuniteti Shqiptar në përgjithësi.Festivali Shqiptar, që nga fillimi u bë një aktivitet kultural,që solli kënaqësi dhe u frekuentue familiarisht nga Shqiptarët, si asnjë aktivitet tjetër. Eshtë kënaqësi të shihen familje komplete me fëmijë, të rinj, të moshuar të gjithë sëbashku, të celebrojnë kulturën, folklorin dhe kostumet kombëtare, nga të gjitha trojet Shqiptare, që me mjeshtëri dhe profesionalizëm, paraqiten në Festival.
Përpara Festivalit të parë, të ftuar nga “Balcan Arts Center”, shqiptarët morën pjesë në “Festivalin e Arteve Ballkanike”, me rastin e 200 vjetorit të pavarësisë Amerikane, mbajtë më 8 Maj 1976, në “Dewitt Clinton High School” në Bronx, New York. Në kët Fesival,përvec shqiptarëve, nga Ballkani merrnin pjesë edhe komunitetet greke, dhe Jugosllave. Shqiptarët ishin shumë të sukseseshëm.Komisioni organizues i shqiptarve, kishte kryetar nderi Mons. Joseph Oroshi te Kishës Katolike, Mr. Abdullah Kaloshi nga Qendra Islame Shqiptare dhe Mrs. Evans J. Liolin nga Kisha Orthodokse.Pjestarët e komisionit ishin gjithashtu nga te tri qendrat. Dhjetë vjet më vonë, grupi i kërcimtave “Rozofati”, perfaqësoi Komunitetin Shqiptar në “Harbor Festival” që u mbajt në New York, me rastin e 100 vjetorit të “Statutit të Lirisë”, nga 4 deri më 6 Korrik 1986, ku mirrnin pjesë grupe nga më se 120 shtete të Botës.Edhe kësaj rradhe, ne shqiptarët, ishim të ftuar nga “Ethnic Folk Arts Center”.
Në verën e vitit 1991, në një takim në zyrën e Kishës Katolike “Zoja e Kshillit të Mirë”, dy miq të Komunitetit Shqiptar, që bënë të mundur pjesëmarrjen tonë në dy rastet e përmendura, z. Martin Koenig dhe zonjusha Ethel Raim, sugjeruen që të fillojmë “Festival Shqiptar” më vehte, meqense në atë kohë mendonin se i kishim mundësitë. Administratori i Kishës në atë kohë Dom Rrok Mirdita (sot Argjipeshkev i Tiranes dhe i Durrësit) ndihmësi i tij Dom Pjetër Popaj dhe bashkëpuntorët e tyre, aprovuen këtë ide, dhe zgjodhën një komision për këtë qëllim.
Komisioni filloj përgatitjet pa vonese. Caktoi daten 20 Tetor 1991. Rezervoi vendin në “Lehman Center for Performing of Arts”, identifikoj artistët dhe këngëtarët e komunitetit, siguroi kostumet kombëtare me ndihmën e zonjës Prenda Shala,si edhe orkestrën e nevojeshme.Mungonte eksperienca për organizime të mdha kësisoji, por nuk mungonte dëshira. U pregatit programi i rastit me një paraqitje historike të Shqiptarve në Amerikë, në të dy gjuhët, biografi të shkurta të perfomuesve të rastit, dhe u bënë lajmërimet e nevojeshme në mjetet e komunikimit të kohës.Grupi i kërcimtarve Rozofati filloj pregatitje nën drejtimin e koreografes profesionale, zonjës Shprea Uli, e cila kishte ardhur nga Shqipëria pak kohë më parë.Kjo u ndihmue nga Fran dhe Liza Shala. U vendos që të pregatiten edhe ushqime nga guzhina shqiptare, që të shijoheshin nga pjesëmarresit, Shqiptarë dhe Amerikanë, kështu që nga shitja e tyre mund të paguhet një pjesë e shpenzimeve, që nuk ishin të pakta, nga se hymja në festival ishte falas, pa pagesë.Pregatitja e ushqimeve u bë nga Shoqata e Prindërve, pranë Kishës Shqiptare që kryesohej nga zonja Vera Lekocaj.
Festivali i parë Shqiptar kaloi cdo parapamje, si në pjesëmarrjen masive të bashkatdhetarve, ashtu edhe në suksesin e plotë profesional në fushën folkloristike dhe tradicionale të artistëve popullorë Shqiptar, të cilet ekzekutuen një numër këngësh dhe vallesh shqiptare, nga krahina te ndryshme të vendlindjes s’onë. Moderatorët që drejtuen programin ishin zonjusha Jane Sugarman, profesoreshë e muzikës në Stony Brook college, dhe i riu Shqiptar z.Gjovalin Nikci, që të dy njohës të gjuhës dhe muzikës Shqiptare.Zonjusha Jane Sugarman po pregatiste në atë kohë tezën e doctorates, mbi muzikën popullore Shqipe.
Programi i Festivalit filloi në ora 6 të mbrëmjes. Në sallën kryesore merrnin pjesë më se 700 përsona, ndërsa disa qindra të tjerë u vendosën në sallën e kafeterisë, për të cilët u përsëritën pjesët kryesore të programit.Të gjith i përshkonte një atmosferë kënaqsie dhe gëzimi që dukej se prisnin prej shumë kohe, një aktivitet kësisoji. Akti i parë në program ishte “Kangë mbas krahi”, këndue nga artisti Mark Vulaj. Mbas këtij Zef Lucaj luajti melodi me fyell, dhe një këngë me lahutë. Këngëtarët të tjerë të përcjellur nga orkestra e vëllazërve Krasniqi, i kenaqën të pranishmit me një repertor të begatshëm nga folklori Shqiptar. Valltarët e rinj, të pregatitur pranë Kishës Katolike Shqiptare nga zonja Shpresa Uli dhe zonjusha Liza Shala, i dhanë Festivalit një pamje që mund të krahasohej me festivale në Kosovë dhe Shqipëri. Cdo akt, u duartrokit nxehtësisht nga pjesëmarrësit.
Mr. Bill Aguado, drejtor ekzekutiv i këshillit të Bronxit mbi arte, në mes të programit i dorzoj kryetarit të Festivalit z. Tonin Mirakaj, proklamaten e presidentit të Bronxit z. Fernando Ferrer i cili e shpalli 20 Tetorin 1991,“DITE E SHQIPTARVE NË BRONX”! Ky vlerësim solli duartrokitje dhe krenari për të gjithë.
Në festival merrnin pjesë personalitete të shquara të mërgatës Shqiptare si edhe shumë miq Amerikan. Në mes të të ftuarëve kryesorë, dallohej sekretari i Misionit Shqiptar në UNO, z Sokol Necaj me zonjën.Ishte kohë e tranzicionit në Shqipëri, dhe pjesëmarrja e z. Necaj paralajmëronte ndryshime që mirëpriteshin nga të gjithë.
Programi përfundoj me këngën “Shqipëri o Nëna ime”, këndue nga të gjithë përformuesit dhe
pjesëmarrësit në këmbë, në mes duartrokitjesh dhe një gëzimi e kënaqësie, që nuk mbahej mend se kishte ngjarë në ndonjë aktivitet më parë…….
Për realizimin e festivalit të parë, dhe festivaleve që pasuan,janë një numër aktivistësh që kanë bërë të mundur suksesin e këtij aktiviteti, që ka nderue komunitein Shqiptar në Amerikë.Të gjithë meritojnë falenderim dhe mirënjohje,që nuk mund të bëhet në një artikull të shkurtë.Në këtë rast, do permend tre persona: z.Mark Shkreli, z Ismer Mjeku dhe z.Fran Shala.Këta, që prej fillimit, kanë luejtë një rol vendimtar në organizimin dhe suksesin e festivaleve.
URIME DHE SUKSES FESTIVALIT TE 25-te!

Scarsdale,New York Tetor,2015