Angelo Panebianco-Eugjen Merlika-Evropa-Aleati – Dielli

Nga ANGELO PANEBIANCO-Perktheu:Eugjen MERLIKA/

Në jetën ndërkombëtare mund të haset shpesh në dy lloje problemesh: ata të përballueshëm dhe ata të papërballueshëm. Të parët, ata të përballueshmit mbajnë të zotuar diplomacinë. Për shembull, shumë tani po bëjnë çmos për të arritur një pushim zjarri ndërmjet Izraelit dhe Hamasit. Asnjëri nuk mendon të “zgjidhë” ndonjë gjë: bëhet fjalë për një konflikt të paracaktuar të vazhdojë për pale sa vjet, nëmos për dhjetëvjeçarë. Por problemi është i “përballueshëm”, në kuptimin që ndoshta do të jetë e mundur t’i vihet një arnë e përkohëshme. Ka pastaj probleme të një tjetër natyre, krejtësisht të patrajtueshme. Askush nuk din si t’i përballojë. Në përgjithësi kërkohet të zhvendosen, të shtiret sikur nuk ekzistojnë. Në shpresën që të jetë historia e ardhëshme, në paparashikueshmërinë e saj pëbërëse të zgjidhë nyjet. Edhe sa kohë ende bota perëndimore mund të shtiret se Turqia – një antar i organizatës së saj kryesore ushtarake (Nato-s), nuk është bërë një armike?

Të përmbledhim, në vija të përgjithëshme, faktet. Turqia bën pjesë në Nato që nga viti 1952. Për dhjetëvjeçarë ka qënë pjesë përbërëse e aleancës perëndimore, një shtyllë. Për pasojë ishte dhe aleate e Izraelit. Kishte një marrëdhënie të ngushtë ndërmjet vendosjes së saj ndërkombëtare dhe regjimit të saj të brëndshëm. Turqia bashkëkohore u sendërtua nga Mustafa Qemal Ataturku që e deshi laike dhe “evropiane”.

Qe një trashëgim që ushtarakët, struktura e vërtetë mbajtëse e regjimit turk (edhe në periudhat në të cilat ishte demokracia parlamentare), e mbronin dhe e mbanin gjallë. Laicitet në politikën e brëndëshme, filo – perëndimorizëm në politikën e jashtëme. Pastaj gjërat ndryshuan. Turqia islamike, ajo e katandisur në heshtje ose gati në të nën Ataturkun, u hakmorr duke vënë në një qoshe Turqinë evropiane. Partia islamike, hap mbas hapi, duke shkrehur trashëgiminë e Ataturkut, ka nxjerrë jashtë loje ushtarakët (duke i dhënë shtysën përfundimtare mbas grushtit të Shtetit të 2016-ës) ka ri-islamizuar një pjesë të madhe të shoqërisë. Me ri-islamizimin ka mbaruar perëndimërësia turke. Mund të diskutohet nëse ka ndonjë përgjegjësi Evropa: zjarri pengues kundrejt kërkesës së Turqisë për të hyrë në Bashkimin evropian, sigurisht ka dhënë ndihmesën e vet për të dobësuar dhe poshtëruar turqit evropianë në të gjthë dobinë e Turqisë islamike. Por ndoshta ri-islamizimi ka arsye të shumta e komplekse, nuk është vetëm përgjegjësi e Evropës.

Shënja e parë e ndryshimit të vendosjes ndërkombëtare shkon në vitin 2003 kur, duke qënë në qeveri partia islamike, Turqia, për të parën herë që nga mbarimi i luftës së dytë botërore, i u përgjigj ashpër kërkesës së Shteteve të Bashkuara dhe nuk pranoi t’i lejojë ushtrisë amerikane të përdorte bazat e saj në Turqi për të goditur Irakun e Sadam Hysenit.

Por ndoshta viti në të cilin ndryshimi i vendosjes ndërkombëtare, si pasojë e ndryshimit të regjimit të brëndëshëm dhe ri-islamizimit të shoqërisë turke, u bë më i dukshëm ishte 2010: sulmi izraelian mbi një anije turke që, zyrtarisht dërgonte ndihma humanitare palestinezëve (por që, simbas izraelianëve, kishte dhe armë) lajmëroi botën se ishte në zhvillim një përmbysje e aleancave. Mbaronte marrëveshja dhjetravjeçare ndërmjet Izraelit dhe Turqisë. Dobësimi i vazhdueshëm i aleancës turke me perëndimorët përputhej (në mënyrë koherente) me një ndryshim frontesh nga ana e turqëve edhe në Lindjen e Mesme. Mbaronte aventura properëndimore e dëshëruar nga Ataturku, fillonte ajo neo – otomane.

Sot Turqia luan në të gjitha tryezat e mundëshme. Fakti që vazhdon të jetë antar i Nato-s i lejon të mbajë në ruajtje perëndimorët. Në të njëjtën kohë mban marrëdhënie të ngushta me Putinin (me të cilin është shemër në garën për ndarjen e Libisë). Në sajë të këtyre marrëdhënieve mund t’i lejojë vetes të sfidojë (deri tani me sukses) atë Nato në të cilën bën pjesë. Siç e tregoi kur theu solidaritetin atllantik duke blerë raketa nga Rusia. Është financuese e madhe, së bashku me Katarin, i Vëllezërve Myslimanë. Erdogani luan kundër Arabisë Saudite dhe Egjyptit, duke synuar drejtimin e botës sunite, gjë që nuk e pengon të gjejë pika takimi e mirëkuptimi me Iranin shiit, si në këtë çast (por jo që sot) në mbështetje të Hamasit.

Kush mendon se sidoqoftë veprimi turk ka të bëjë vetëm me Lindjen e Mesme e nuk prek Evropën, gabohet rëndë. Së pari sepse ajo që ndodh atje ka pasoja edhe këtu. Mbështetja turke radikalizmit islamik në Lindjen e Mesme nuk mund të mos na përkasë edhe neve. Nëse Mesdheu do të ndahet qëndrueshmërisht ndërmjet turqëve e rusëve, do të jenë duar të ndryshme nga ato evropiane (dhe armike t’Evropës), që do të kenë kontrollin mbi burimet jetike energjetike dhe mbi rubinetat që rregullojnë valët mërguese.

Për më tepër, veprimi turk dhe dëshirat e Erdoganit i kalojnë kufijtë e Lindjes së Mesme, siç kanë treguar tensionet ndërmjet Turqisë e Greqisë për kontrollin mbi burimet e gazit në Mesdheun lindor. Siç dëshmon edhe ndërhyrja masive në zonën ballkanike, ku Turqia kombinon investime ekonomike dhe indoktrinim fetar.

Ende nuk është e gjitha. Mendoni ndeshjen shumë të fortë ndërmjet presidentit francez Emmanuel Macron dhe diktatorit Erdogan. Turqia këtë herë provon me të tjerë mjete. Dy herë (me rrethimet e Vjenës të 1529 dhe të 1683), perandoria otomane kërkoi rrugën për të mësyer Evropën. Tani Turqia kërkon të rrisë ndikimin e saj politik në kontinent duke financuar xhamitë që sponsorizojnë islamin më radikal, për të kushtëzuar nga përbrënda Vëndet evropiane.

Ndonjëherë, siç u tha, është historia, në paparashikueshmërinë e saj, që zgjidh nyjet të cilat njerëzorët nuk dijnë si t’i përballojnë. Ndoshta (kushedi?) Turqia evropiane, edhe se e goditur ashpërsisht nga ajo aziatiko – islamike, shpejt a vonë do të ngrejë kokë. Megjithë “kurën” Erdogan Turqia mbetet një shoqëri e ndarë, kaluar mes Evropës dhe Azisë. Nëse dy Turqitë do të kthehen për t’u ndeshur, kjo do të ketë sigurisht pasoja dhe ndikime edhe në politikën e jashtëme t’atij Vendi. Ndoshta do t’i a zvogëlojë synimet, ndoshta e bën më pak agresiv si në Lindjen e Mesme si kundrejt Evropës. Nëse ti nuk mund të nxjerrësh gështenjat nga zjarri, duhet të shpresosh që t’a bëjnë ata që disa quajnë Providencë e disa Fat.

“Corriere della Sera”, 20 maj 2012

Përktheu Eugjen Merlika

ENga **ANGELO PANEBIANCO/**
**Perktheu:EUGJEN MERLIKA/**
            Është e paarsyeshme të përcaktohet si absurd mëtimi i “sovranistëve” për të rivendosur një sovranitet të plotë kombëtar duke ngushtuar këndin e hapjes së Vëndit të tyre ndikimeve të jashtëme e, në të njëjtën kohë, të lihen mbas dore pasojat e këtyre ndikimeve të jashtëme, të ndërlidhjeve ndërkombëtare, mbi të tashmen e mbi t’ardhmen e të njëjtit Vënd.I përkthyer dhe i vënë në lidhje me rastin italian, do të thotë se për të bërë çfarëdo hipotezë të mënçur mbi fatin e 5 Yjeve dhe të Legës, por edhe të kundërshtarëve të tyre të mbrendshëm, duhet para së gjithash të vërehet kuadri ndërkombëtar, bota që na rrethon. Mbi të gjitha duhet pyetur mbi t’ardhmen e Shteteve të Bashkuara. Vlen për hegjemonitë (si ajo amerikane) ajo që vlen për perandoritë. Nuk kuptohet asgjë se çfarë ndodh në rrethinat nëse nuk kuptohet se çfarë po ndodh në “qendër” (perandorake apo hegjemonike). Në 2020 do të zhvillohen zgjedhjet presidenciale amerikane. I favorizuar edhe nga ecja shumë e mirë e ekonomisë, Donald Trump-i a do të fitojë një mandat të dytë? Apo (por hamendja është më pak e mundëshmja e të gjithave) një kandidat i shprehur nga krahu më radikal i partisë demokratike do të arrijë emërimin e do të mundë Trump-in?
            **Apo, së fundi, presidenti aktual mund të thyhet nga një demokrat më qëndrësor (Joseph Biden ose njëri si ai)?** Si evropianë e si italianë argumenti na përket. E ardhmja jonë do të varet në shkallë të gjërë nga përfundimet e atyre zgjedhjeve.
            **Si rastësia sot e gjykuar si më e mundëshme (rizgjedhja e Trumpit) aq edhe ajo më e pamundëshmja (fitorja e një demokrati radikal) do të ishin për Evropën, lajme shumë të këqia.** Trump-i do të plotësonte veprën e tij të tronditjes së institucioneve bija dhe (shtylla) të sistemit të shumanshëm të dëshëruara nga Shtetet e Bashkuara mbas luftës së Dytë botërore. Nato do të dilte me eshtra përfundimisht të thyera. Evropianët, shumë më tepër konsumues se sa prodhues të sigurisë që nga fillimi i mbasluftës, do të gjindeshin të zbuluar, pa mbrojtje. Dhe Bashkimi evropian do të pësonte goditje shumë të forta: për të qëlluar “armikun” (tregtar), Gjermaninë, Administrata amerikane (e mbështetur edhe nga kryeministri i ri britanik, Boris Johnson) do të bënte gjithshka për t’i vënë evropianët njërin kundër tjetrit. Në mbarim të një mandati të dytë të Trump-it, shumë mundësisht shprehja “Perëndim” nuk do të kishte më asnjë kuptim politik.
            **Por as edhe fitorja e një kandidati radikal nuk do të ishte një ogur i mirë për evropianët.** Sepse e majta amerikane (flas , natyrisht, për radikalët, jo për traditën wilsoniane demokratike) është me prirje izolacioniste dhe po aq armiqësore sa Trump-i kundrejt shumanshmërisë.
            **Rizgjedhja e Trump-it ose fitorja e një demokrati të krahut skajor do të ishin lajme shumë të mira për sovranistët evropianë.** Sfilitja në rritje e lidhjeve ndëratllantike dhe shtimi i dasive në fushën evropiane janë kushte të rëndësishme për të fuqizuar besueshmërinë dhe peshën zgjedhore të sovranistëve në kontinentin e vjetër.
**Një tjetër histori do të ishte si pasojë e fitores së Biden-it ose të një tjetër qëndërsori si ai.** Evropa (përfshirë Gjermaninë) do të kthehej përsëri të quhej në ashington aleatja e zgjedhur, partnerja e domosdoshme. Do t’ishte përsëri e lejuar të mendohej se “Perëndimi” nuk është vetëm një vjetërsirë, një kategori politike e së shkuarës.
            Kush ka një koncept përcaktues të proçeseve historike mendon se nuk mund të bëhet asgjë: Amerika është futur pakthyeshmërisht në një fazë rënieje (relative), një fazë në të cilën fuqija e saj e hershme shkon drejt një zvogëlimi energjik. Kur fuqia hegjemone fillon të pakësohet, ajo pushon  së mbështeturi ende “shumanshmërinë”, më konkretisht t’i ofrojë aleatëve të saj “të mira publike” (siguri ushtarake, qëndrueshmëri monetare, liri të shkëmbimeve tregëtare, etj) në shkëmbim të pranimit të udhëheqjes së saj. Kombëtarizmi i Trump-it (“secili për vete”) do t’ishte një shprehje e kësaj prirjeje. Nëse ka arsye kush mbështet këtë tezë, atëherë nuk mbetet veçse të ndërgjegjësohemi se jemi të zhytur në telashe deri në grykë. Për më shumë se një shtatëdhjetëvjeçar  Evropa ka patur paqe, qëndrueshmëri demokratike, zhvillim ekonomik. Nuk qenë dhurata të zbritura nga qielli, qenë (dhe janë ende) pasojat e një tërësie të kushteve ndërkombëtare. Nëse nuk do të jenë më këta kushte çfarë do të ndodhë me paqen, qëndrueshmërinë demokratike, zhvillimin ekonomik?
            **Është e drejtë të përfytyrohet që Evropa do të rifillonte të ndahej**. Siç ka bërë gjithmonë para mbarimit të luftës së Dytë botërore. Do të rritej në kontinentin e vjetër ndikimi i fuqive autoritare (Rusia, Kina). Në krye të pak dhjetëvjeçarëve, do të mbetej fare pak nga Evropa që njohim.
            **Për fat interpretimet përcaktuese të historisë nuk janë domosdoshmërisht më të pranueshmet**. Rastësitë, rrethanat, shpejtojnë ose ngadalësojnë (e ndonjëherë madje prapësojnë) prirje të tilla në veprim. Në Washington, qoftë edhe për një frymë, për një grusht votash, mund të riformohet një udhëheqje përsëri në dobi të shumanshmërisë. Në një rast të tillë pasojat mbi Evropën do të ishin të rëndësishme, e ndoshta mjaft të shpejta.
            Doli e gënjeshtërt teza e mbështetur gjatë në mjediset kundëramerikane evropiane, simbas së cilës pakësimi i “kapjes” së Shteteve të Bashkuara  mbi Evropën do t’i jepte evropianëve lirinë e dëshiruar për të përsosur integrimin e Kontinentit.Ka ndodhur krejt e kundërta: pakësimi i lidhjeve ndëratllantike ka ecur me të njëjtin hap me krizën e Bashkimit. Mund të mendohet se nëse ato lidhje mund të forcohen edhe Bashkimi do të ketë dobi. Salvini, Di Maio, Conte, Zingaretti, Berlusconi, etj.. Për domosdoshmëri profesionale kronistët politikë arsyetojnë “sikur” fati i Vëndit të ishte krejtësisht në duartë e aktorëve politikë lokalë, shumë (a pak) të rëndësishëm për çastin. Dijmë që është kështu vetëm në një pjesë shumë të vogël.

            “Corriere della Sera,  gusht 2019       E përktheu Eugjen Merlika

EVROPA DHE ALEATI I DOMOSDOSHËM