Anthony Athanas – Dielli

ANTHONY ATHANAS, NDERI I KOMBIT DHE KRENARIA E KOMUNITETIT SHQIPTARO-AMERIKAN

July 9, 2013 by dgreca

RESTORANTI ANTHONY’S PIER 4 NUK ËSHTË MË/

Nga Frank Shkreli/

Ne Foto: Anthony Athanas me Presidentin Xhon Kennedy/

Mediat e Bostonit në Shtetet e Bashkuara njoftojnë se restoranti i famshëm i Bostonit dhe për një kohë të gjatë ikona e restoranteve në Amerikë, Anthony’s Pier 4, do të mbyllet përgjithmonë muajin e ardhëshëm. Restoranti Anthony’s Pier 4 Pier 4, ishte hapur në vitin 1963 nga Anthony Athanas, afaristi dhe patrioti i dalluar i komunitetit shiptaro-amerikan. Anthony Athanas ndërroi jetë në vitin 2005, në moshën 93 vjeçare.

Historia e tij ishte e një jete që është quajtur ”ëndërra amerikane”, e realizuar me punë të rëndë dhe dedikim. Ish-Senatori Xhin Kerry i shtetit Masaçusets dhe tani Sekretar I Shtetit Amerikan ka thënë për emigrantin shqiptar nga Korça se, “Antoni Athanas jetoi ëndrrën amerikane dhe për asnjë minutë nuk harroi se nga kishte ardhur. Me një prejardhje të thjeshtë nga Shqipëria, Antoni mundi të realizojë ëndrrën e çdo emigranti duke punuar dhe arritur të bëhet një institucion kombëtar”. Ai ishte larguar nga vendlindja e tij Korça në vitin 1911 dhe emigroi në Shtetet e Bashkuara në moshën 4 vjeçare për tu bashkuar me babain e tij i cili ndodhej në Amerikë. Antoni ishte ndër të parët shqiptarë që zbriti në Amerikë. Nga nevoja për të bërë jetesën dhe i detyruar të punonte, ai largohet nga shkolla në moshën 13 vjeçare dhe punon ditë e natë, shtatë ditë në javë në restorante të ndryshme, ndërsa përpiqej të mbledhë një grusht dollarë për të blerë restorantin e tij të parë në vitin 1938, për 1800 dollarë. Ndërkohë, Antoni hapë edhe restorante të tjera por në vitin 1961, ai blenë një truall buzë ujit dhe hapë restorantin që e pagëzon me emrin e tij Anthony’s Pier 4, një restorant ky që mbrenda një kohe të shkurtër u bë i njohur jo vetëm në Boston, por edhe në mbarë Amerikën. Për një kohë të gjatë ishte ndër pesë restorantet më të suksesshme në Shtetet e Bashkuara, të ardhurat e të cilit gjatë viteve 80-të, arrinin në 12-milionë dollarë në vit, më shumë se çdo lokal tjetër i këtij lloji. Sipas njërit prej djemëve të Antonit, në kulmin e suksesit të restorantit, mbi 600-veta shkonin aty për drekë dhe rreth 3000-veta për darkë, ndërkohë që shpesh duhej të prisje deri në dy orë për të hyrë brenda.

Është e qartë se Anthony Athanas ishte shumë i suksesshëm si afarist dhe u bë i njohur në të gjithë Amerikën si pronar lokalesh. Si i tillë, Antoni kishte mundësitë të njihej me personalitetet më të shquara amerikane të politikës, kulturës dhe botës së artit, që kishin dëgjuar për famën e restorantit të tij, dhe të cilin ata e frekuentonin shpesh. Provë për këtë janë fotografitë e renditura në mur në lokalin Anthony’s Pier 4, përfshirë emërat më të njohur të elitës politike të Bostonit, të shtetit Massaçusets dhe mbarë Shteteve të Bashkuara. Aty, ndër të tjera, janë fotografitë e Antonit me personalitete si Frank Sinatra, Elizabeth Taylor, Xhon Kenendy, Riçard Nikson, Henry Kissinger, Alfred Hitçkok, dhe dyzina të tjera figurash të dalluara nga fusha të ndryshme të jetës amerikane. Megjithëse u largua nga shkolla në moshën 13 vjeçare për të punuar, për të siguruar jetën e vet dhe të familjes, Antoni Athanas, falë zgjuarsisë së shqiptarit, ai gjatë viteve ka shërbyer edhe si lektor shumë popullor i ftuar nga universitetet më të dalluara të Amerikës, si Harvard Buisness School, Cornell University e të tjera.

Megjithë famën dhe sukseset në botën amerikane, Anthony Athanas mbeti përgjithmonë një patriot, i cili punoi vazhdimisht për të mirën e shqiptarëve në Shqipëri, Kosovë e kudo. Për dekada me radhë, Anthony Athanas ishte njëri ndër figurat kryesore të organizatës pan-shqiptare Vatra. Antoni nuk e zhvilloi punën e tij patriotike, as për nam as për para, pasi ai i kishte të dyja, por si atdhetarët e gjeneratës së tij, ai e bëri këtë vetëm e vetëm se kishte ndjenja të thella atdhetare, duke mos kursyer asgjë kur vinte puna tek Shqipëria dhe shqiptarët. Agim Karagjozi, një bashkohas i Antonit dhe ish-kryetar i Vatrës, ka thënë në një intervistë për Zërin e Amerikës, me rastin e vdekjes së Antoni Athanas se, “Ai kishte një krenari dhe ndjenja të thella shqiptare, prandaj e gjente kohën, sado i zënë që ishe. Kishte dhe kapacitetin financiar dhe moral që t’i kushtohej Vatrës, e ndjente këtë si detyrë.” Për më tepër, vazhdon Agim Karagjozi, “Antoni Athanas ishte trashëgimtari i Nolit në Vatër, ishte ai që i siguroi jetën Vatrës për shumë dekada.”

Antoni Athanas, si bashkpuntor i ngushtë i Fan Nolit dhe Faik Konicës, megjithëse kishte të lidhje të ngushta dhe reputacion shumë të mire me ajkën e shoqërisë amerikane, ai kurrë nuk harroi rrënjët e tija, kurrë nuk harroi Shqipërinë dhe kombin e tij. Është e vërtetë se restoranti i tij frekuentohej nga antarët më të dalluar të elitës amerikane, por Antoni Athanas, si patriot shqiptar që ishte, i mbante dyertë e restorantit të tij gjithmonë hapur edhe për komunitetin shqiptaro-amerikan. Më kujtohet disa herë që kam vajtur në restorantin e tij, me bujarinë e tij, Antoni të bënte të ndihesh sikur të ishe në shtëpinë tënde. Ai të ndeshte dhe të përcillte vet, nganjëherë edhe të shërbente, deri në ditët e fundit të jetës së tij. E tillë ishte atmosfera në restorantin e Antonit, për të gjithë shqiptarët, pa dallim. Ishin të shumëta darkat e drekat, mbledhjet dhe festimet e ndryshme, por njëra nga më të dalluarat ishte festimi i 60-vjetorit të gazetës Dielli më 1969, ku ishin ftuar edhe përfaqsues të Arbëreshve të Italisë. Ernest Koliqi, pjesëtar i delegacionit arbëresh, e përshkruan kështu në revistën Shëjzat, atë që ai quan ”mrekullinë e mikpritjes” në restorantin Pier 4 të Antoni Athanas, njërit, sipas tij, ndër ”shtyllaat e papërkulshme të Shoqatës Vatra”. Koliqi thotë se, “Ky zotni i njerzishëm shtroi ato ditë papra sofra e gostina…dhe me buzë në gaz qerasi të parin e të mbramin, tue ndejë vet në kambë dhe shpesh tue u dhanë dorë atyne që u shërbejshin tryezave. Këtij zotënie i përshtatet njimend fjala derë çelë.”

Në kulmin e punës, nga 800-puntorët që kishte gjithsejt, shumë nga ata ishin shqiptarë të posa ardhur në Amerikë dhe të cilët kishin nevojë urgjente për punë. Më kujtohet se në fillim të 70-ave, Antoni kishte marrë në punë të gjithë familjen e një kunatës time, me të ardhur në Amerikë. I tillë ishte Antoni Athanas. Gjatë dekadave të fundit të shekullit të kaluar, aty janë mbajtur takime me rëndësi të përfaqsuesve të komunitetit shqiptaro-amerikan për të biseduar mbi hallet e Shqipërisë dhe të Kosovës, si dhe për strategjitë për marrjen e masave për të siguruar përkrahjen amerikane për fatet e shqiptarëve, ekzaktërisht ashtu si në kohën e Nolit e të Konicës. Ishte përvoja e hidhur e Antonit — kur si fëmij ai u detyrua nga masakrat greke të shpërngulej nga vendlindja – ajo që e ndoqi gjithë jetën e tij dhe që e bëri atë të punonte me gjithë mundësitë e tija për të drejtat e shqiptarëve kudo. Madje, në moshë të shkuar, gjatë luftës në Kosovë, në vitin 1999, ai i bashkohet një delegacioni të Kongresit amerikan që vizitoi Shqipërinë, Kosovën dhe Maqedoninë.

Antoni Athanas, përveçse ishte një ndër afaristët më të dalluar të Amerikës, ai personifikonte bartësin e atdhetarizmit të frymëzuar nga objektivat e larta të kombit shqiptar. Mund të mbyllet restoranti Anthony’s Pier 4, që ishte krenaria dhe suksesi i tij i madh profesional, por vepra patriotike e Antoni Athanas, njëri prej biznismenve më të dalluar të Amerikës dhe të komunitetit shqiptaro-amerikan, nuk do të harrohet kurrë.

Memories of Fan Noli

May 22, 2013 by dgreca

By Anthony Athanas/

In celebrating the centenary of Fan Noli’s birth we honor a man whom many Albanians regard and revere as their greatest national hero since the legendary Scanderbeg. For those of us fortunate enough to have known him personally it is a time for reflection and remembrance of his historic achievements and contributions he made to my generation as our mentor.

But Noli was more than a great man. He was a warm, vibrant personality who moved in the company of the great world figures yet never lost the common touch. He was truly a man of all seasons – churchman, statesman, politician, author, poet, musician, scholar, orator and father figure to generations who share our heritage.

History, of course, will record his great services in the founding of an independent Albanian Church in America, his efforts to achieve an independent state of Albania, his eloquent performance at the League of Nations Conference and as Prime Minister of homeland. These achievements, however, are but part of the history of the extraordinary man. Noli’s eloquence in pleading Albania’s cause won him many enthusiastic supporters among the great statesmen of the postwar era, notably President Woodrow Wilson. Largely due to Noli’s impassioned pleas, Wilson fought vigorously for the right of Albania and other small nations to determine their own futures. The London Daily Mail, noting Noli’s great skills in diplomacy, hailed as the ablest of Balkan statesmen and suggested that his colleagues in neighboring countries could learn much from him.

By a striking coincidence, Fan Noli was born in the same month as another figure of destiny whose centenary is also being currently observed, Franklin Delano Roosevelt. They were born under vastly different circumstances, one in a modest home in European Turkey, the other in wealth and patrician surroundings of Hyde Park, New York country estate. Yet from these disparate backgrounds each became a champion of freedom.

My first knowledge of Noli came through the pages of Dielli, the Albanian language newspaper, which he had founded in Boston with his fellow patriots. I learned the Albanian language from the pages of Dielli was a small boy at my father’s knee. Father who had left our native village of Trebicka to live in Sofia, Bulgaria, had been caught up quickly in the growing movement for Albanian independence.

A few years later, in this country, he and his four brothers came under Noli’s sway. Each issue of Dielli was an eagerly awaited event in our home as the brothers avidly read the Albanian language articles, a cherished link with the motherland.

Apart from his patriotic writings, Noli was an inspiring figure in the growing Albanian community as founder of the Albanian Orthodox Church of America. From the day he celebrated the Divine Liturgy in the Albanian language at a humble Boston hall in 1908 until the end of his long life, Fan Noli remained the beloved shepherd of his flock.

Noli had two long periods of residence in Boston – from 1906 to 1920 and finally from 1932 to his death in 1965. He loved Boston for many things: the great universities, the museums, the orchestras and theatres, the libraries and the personality of the city and his people. Widely recognized as one of the foremost scholars of his day, his friendships in literary, musical, political and religious spheres encompassed the world.

My personal association with Bishop Noli flowered during the late 1930’s in affairs of our church and the Albanian community at large, especially Vatra, the organization he had founded with others. It was a friendship has left a rich legacy of memories dating from the time I first met him as a shy boy of eight at a service in his humble church located in a third floor loft on Tremont Street, Boston.

I was fascinated by the charisma of this man of immense personal charm, eloquent, persuasive, satirical at times and very witty. His rich oratorical skills thrilled congregation and countless public functions of his times. His presence as a speaker at a banquet, for instance, was certain to increase attendance dramatically. If Churchill ranks as the greatest orator of our times in English then surely Noli was his equal in the Albanian language.

Noli’s life at his austere apartment at 26 Blagden Street was Spartan. The floors were bare of rugs and the furnishing meager. A desk in his living room was his “office” and here he received a constant stream of visitors. He generally padded about in open-toed sandals as he carried on his heavy work, load of religious and scholastic endeavors.

His home was adjacent to Boston’s great Public Library at Copley Square and he shuttled happily across the street days to spend fruitless hours researching material for his voluminous literary output. I recall him telling me once that living in Boston with its rich resources for scholarship was like living in a gold mime. “You don’t take nuggests out every time but there is gold dust everywhere for the taking,” he explained.

His writings brought him praise from the literary greats of the world including novelist Thomas Mann, Sibelius the composer and George Bernard Shaw, the playwright and critic. He sent Shaw a copy of his book Beethoven and French Revolution and took great pleasure in showing me Shaw’s reply. The letter hailed the superb literary quality of Noli’s but noted agnostic went on to lament that the Bishop has devoted his life to religion rather than literature!

As a religious leader he enjoyed the respect of leaders of all the great religions of the world. Long before ecumenism enjoyed its current status, Fan Noli practiced it zealously. Our Orthodox Church was the first national church for Albanians in America but this fact did not deter him from welcoming and aiding Albanians of the Moslem and Roman Catholic faiths when they were setting up their own religious bodies in the country.

He gave warm fraternal greetings and assistance to the Moslem leader, Imam Vehbi, when he came here and similar support to the Albanians prelates of the Catholic Church. Noli was enthusiastic about their efforts and I recall him urging us to aid both groups with material aid and friendship. Noli undertook these interfaith actions because he knew the religious bodies offered a great opportunity to perpetuate the traditions of the Albanian heritage among all segments of our people. It was but one of many such farsighted steps in Noli’s career that set him apart as a man far in advance of his times.

In music, his skills in composing and the range of his knowledge were masterful. He was awarded a degree in music by the prestigious New England Conservatory of Music and was a regular patron of the Symphony and Fiedler concerts in season. On one of the Bishop’s last visits to Pier 4 it was my pleasure to introduce him to my friend Arthur Fiedler, who was at a nearby table. They immediately launched into an animated and lengthy conservation about music. Later, Fiedler confided to me that he had been amazed at the extent of Noli’s musical knowledge.

He took e deep personal interest in the lives of his people. In my case it was often marked by a sincere concern for my business success. At times, when I was planning new projects, he would voice his fears that I might be attempting too ambitious an effort. When I first showed him the site I had acquired for Pier 4 he was worried that the rather dilapidated area of that day could not be transformed successfully. In the following years when it had blossomed into a thriving center of Boston life, he was joyous that my faith in Pier 4 had been justified.

Another memory I cherish is that of his first visit to my present home in Swampscott some 25 years ago. He was struck by its spaciousness and what he termed the elegance of its furnishings. Then, with a smile, he remarked that in the Albanian homeland the churches were most beautiful buildings and the homes were often hovels. Here, he added mischeviously, the homes look like cathedrals and the churches like hovels. I decided then and there that I had better increase my financial support for the Cathedral!

In his later years, Noli retreated from his love of fine food and became a strict vegetarian, a diet he would relax for lobster and other fish if he were dinning in my restaurant in Lynn or Pier 4. At the dinner table, he was a fabulous conversationist, full of delightful anecdotes and reminiscences.

Was he a happy man? I think he found happiness in the ongoing growth of his church and the increasing prosperity of the Albanians who came to the new world. Most of all, his happiness probably came from the filial respect which his people showed him. Of course there were unhappy periods when there was controversy in church or community affairs or reverse in the long struggle for Albanian independence. Yet he held firm to his ideals and principles in good times and bad. One could not ask more.

At times a controversial figure, he sometimes created his own difficulties. Often, however, those who disagreed with him found later that history had vindicated his earlier judgements. His contributions to our people were enormous. They remain forever a proud memorial to Fan Noli.

This man, short in physical stature, was a giant in intellect and integrity. One hundred years after his birth, Noli’s brilliant flame burns brightly. For those of Albanian heritage who believe in the sacred cause of freedom to which he devoted his life, it will never flicker or die.(Dielli arciv and “Flamurtari i Kombit – 1882 – 1982”, f. 126-129)

Captions: From leftto right:ThanasChristo, Vehbi IsmailiImam, Fan Noli, Baba Rajab, Anthony Athanas, Boston 1959

REKUIEM PER ANTON ATHANASIN, IKONA E BOSTONIT

May 21, 2013 by dgreca

Nga ROZI THEOHARI/Boston/

Ishte pasditja e së premtes së 20 majit 2005, kur, me telefon,mikja ime amerikane Ann Negri më lajmëroi se Anton Athanasi kishte ndërruar jetë. Hapa emisionin e lajmeve lokale në TV dhe u përballa me fotografinë e të ndjerit: Antoni i ri, me një kostum blu, shik, me një buzëqeshje të çiltër, me dy vetullat e zeza kaleshe, karakteristike për fytyrën e tij dhe dy sy depërtues. Spikerja përsëriti disa herë lajmin: “U shua Anthony, “Albanian restaurateur”, themeluesi i Antony’s

“Pier 4”, përfaqësuesi i veçantë dhe i respektuar i njërit prej brezave më madhështorë të komunitetit të qytetit të Lynn-it e të Bostonit, i cili dikur tha: “Hard work” (puna e vështirë) e ndërtoi këtë vend (Amerikën)”… Ai luftoi tre vjet me sëmundjen e Alzheimer-it deri sa ajo e mundi…”

Një ndjenjë nderimi, krenarie, përzier me ngashërim me përshkon trupin. Qëndroj disa minuta në dritare, ku përballë, në krye të një masivi shkëmbor në breg të oqeanit, pronë e familjes Athanas, ngrihet hijerëndë e luksoz një nga restorantet e tyre të dëgjuara, “Anthony’s Hoëthorne-by-the sea”, në Sëampscott. Dallgët e bardha të oqeanit afrohen me radhë njëra pas tjetrës e godasin butësisht muret-kështjellë të ndërtesës, si të sjellin ngushëllime për humbjen e të zotit.

Sjell ndër mend një ditë vjeshtë të 1994-s, kur qëndroja e hutuar dhe e mahnitur në hollin e restorantit “Pier 4” në Boston, e vështroja për herë të parë atë luks e mirëqenie e s’më besohej se gjithë ai kompleks aristokratik ishte pronë e një bashkatdhetari.

-Hë, moj shqiptarkë, ke ardhur edhe ti të kërkosh punë?

U ktheva menjëherë dhe u ndodha ballë për ballë me zotin Athanas, i cili po buzëqeshte plot mirësi: “- Kemi vende të lira vetëm në kuzhinë, por aty është punë e rëndë për ju gratë…”

Në fillimin e viteve ’90, emigrantët e parë shqiptarë iu turrën industrisë kulinare. Restorantet e Antoni Athanasit hapën dyert dhe punësuan dhjetëra djem e vajza shqiptare.

-Unë jam gazetare, – i thashë shpejt e shpejt,- dëshiroj të marr një intervistë nga ju…

Ai më tha “Mirë se erdhe”, toku dorën me mua e më ftoi të uleshim në një kolltuk pranë vatrës gjigante ku digjeshin dy gërxhele.

-Dëgjo këtu…, prej nga të kemi?

-Nga Korça…, jemi të dy patriotë!

-Unë jam patriot me të tërë shqiptarët…, por dije se nuk kam kohë…, i kam edhe minutat të numëruara.

Ai bëri të ngrihej, unë e sulmova me pyetje.

-Më vjen keq, të thashë s’kam kohë.- Ai me përshëndeti me mirësjellje dhe ngjiti me nxitim shkallët ku e prisnin dy kameriere.

Po atë vjeshtë, për festen tradicionale të 28 Nëntorit u mblodhën shqiptaro-amerikanët e Bostonit, si çdo vit, të kremtonin Ditën e Flamurit në “Pier 4”. Sallat dhe interieret e restorantit ishin zbukuruar me flamurë kombëtarë e drita shumëngjyrëshe, të cilat feksnin dukshëm në sfondin blu të oqeanit përtej vetratave. Tek ngjitja shkallët e shtruara me kadife vishnje, më zuri syri zotin Anton Athanasi, i cili po mbante me zor një tavolinë të madhe, i ndihmuar edhe nga një kamerier. Ne të ftuarit që vinim për herë të parë, mbetëm gojëhapur tek shihnim atë skenë. Iu afrova zotit Anton e I pëshpërita: “Nuk u gjendka një kamerier tjetër për këtë punë?

Ai, sa më pa, u kujtua për intervistën e ma preu: – Jemi jashtëzakonisht të zënë…, kanë ardhur shumë të ftuar…, duhen tavolina…

Duheshin tavolina të tjera e të tjera çdo vit që festohej 28 Nëntori në “Pier 4”, sepse njerëzit vinin mizëri në atë manifestim madhështor në mjediset e restorantit modern, me ushqim të bollshëm e të zgjedhur, të pritur me dashuri e respekt nga zoti e zonja Athanas.

Një vit më vonë, në një ditë nëntori, tek i bija ziles së telefonit të sekretares së “Pier 4” për të rezervuar biletat e festës, m’u përgjigj një zë burri:

– Mos fol anglisht, – më tha,- e kuptoj qe je shqiptarkë.

Ishte zëri i Anton Athanasit. Ai pyeti për emrin tim dhe sa bileta doja.

– Më falni, zotëri, po pse u dashka të merreni ju edhe me

listën e të ftuarve?!…

– Sepse sekretarja ka shkuar në bankë dhe unë po qëndroj te telefoni deri sa ajo të kthehet.

Ai qeshi se më njohu nga emri e duke u shfajësuar më tha:

– Tashti, po deshe, bisedojmë, se jam në qetësi…por bjeri shkurt.

Unë u stepa për një çast. Nuk më ndodhej pranë as letër, as laps. Para se ta merrja veten, ai filloi të fliste ngadalë e me humor e u ankua se u shmangej intervistave të gazetarëve, të cilët shpesh i “vidhnin” kohën.

E pyeta në e mbante mend ditën e parë të ardhjes në Amerikë dhe ai m’u përgjigj: – “Po.”Anton Athanasi e pa Statujën e Lirisë për herë të parë në vitin 1915, në moshën 5- vjeçare.

“A u menduat shumë kur niset biznesin e parë?”, – e pyeta.

“Amerikanët përdorin një shprehje të ngjashme: “Kur e bën ai, pse të mos e bëj edhe unë?” Kjo ishte shtytja e parë…Kur e ke filluar punën pa frikë, kur e ke marrë në sy dështimin dhe kur nuk kënaqesh nga ajo që ke arritur, vazhdo…vazhdo… se e ke rrugën të hapur”, -u përgjigj ai.

“Pse ju zgjodhët pikërisht biznesin e restoranteve?”, – e pyeta.

“ Sepse është rruga më e lehtë të fillosh një biznes, – u përgjigj ai, – merr me qira një lokal, fillon të blesh ushqimet, të gatuash e t’i tregtosh. Më vonë, me fitimet e blen lokalin dhe zgjeron biznesin. Italianët dhe grekët që kishin filluar para nesh, na dhanë një eksperiencë të mirë.”

“ Ju përmendët zgjerimin e biznesit, kaq shpejt arrihet ai?”

“Ai nuk arrihet kaq lehtë…Dëgjo tani…mund të bëj një krahasim me çfarë thotë Bibla…Ju mund të ndërtoni një shtëpi mbi rërë shumë shpejt, por të ndërtosh një shtëpi mbi shkëmb ka vështirësi, do mund, lodhje. Po kur vjen tufani, shtëpinë e rërës e shkatërron dhe e hedh tutje, ndërsa shtëpia mbi shkëmb qëndron e paprekur… Unë nuk punoj shkel e shko e vetëm për të sotmen…Unë “ndërtoj mbi shkëmb”, punoj e lodhem shumë e mendoj për të ardhmen…”

“Babai im, – i thashë,- kur është larguar nga Shqipëria për në Amerikë ka udhëtuar pothuaj në të njëjtën kohë me ju dhe në të njëjtën rrugë, nga Korça në Pire, Greqi, me kuaj e më tutje me vapor. Edhe ai punoi rëndë e bleu një restorant në Detroit…Gjithë jetën më ka ngacmuar kureshtja sesi do të jetonim, sikur të na kishte marrë edhe ne babai në Amerikë…”

“Ndoshta sot nuk do të mbaje në dorë penën, por thikën në kuzhinën e restorantit,” – tha ai me humor.

U ngjetha kur mendova se edhe familja jonë do të kishte kaluar rrugën e mundimshme e me plot të papritura të familjes

Athanas, prej ditës së mbërritjes në “tokën e premtuar.” Prindërit e Antonit u vendosën në qytetin Nju-Bedford dhe gjetën punë në një fabrikë pambuku me një pagë të ulët, ndërsa Antoni i vogël ndihmonte xhaxhanë të shiste fruta e perime me një karrocë që e shtynte me dorë në Fanueil Hall, aty ku sot ngrihet Quincy Market.

“Nëna ime, – psherëtiu Antoni, – qysh në vogëli më kishte mësuar të isha punëtor, nikoqir e t’ua kaloja moshatarëve.

Babai, Simoni, ishte këmbëngulës të mos e kaloja kohën kot.

Më jepte një shportë me banane e më thoshte: “Po nuk i shite të gjitha bananet, mos më hajde në shtëpi.” Unë vrisja

mendjen si të veproja. Zija vend në të dy anët e urës ku kishte kalimtarë më shumë dhe arrija t’i shisja të gjitha. Kështu më

mbetej pak kohe e lirë të kthehesha në shtëpi e të kryeja detyrat e shkollës.”

Anton Athanasi e ka pas dashur shumë të ëmën dhe ka vazhduar ta kujtojë e ta respektojë pas vdekjes se saj. Në një nga zyrat e tij është i varur në mur portreti i Evangjelia Athanasit. Ai dëshironte të ndërtonte në Shqipëri një spital të madh me emrin e nënës së tij…

Antoni e përmend nënën e tij edhe për diçka tjetër. Ai ka deklaruar para gazetarëve e vendeve publike se ishte pikërisht nëna e tij, e cila e solli farën e kosit me vapor nga fshati Trebickë dhe ai e cilëson: “Our Culture”. “Ne shqiptarët e sollëm në Amerikë farën e kosit!”…Ishte tharmi i vendlindjes, ishin traditat e familjes shqiptare që, duke udhëtuar mbi Atlantik, fillonin të hidhnin rrënjë pak nga pak në kontinentin e ri.

Në moshën 13 vjeç Antoni e la shkollën e gjeti punë në një fabrikë të Bedfordit. Detyra e tij ishte ndezja e sobave me dru e qymyr për zyrat e shefave, punë të cilën, siç thotë ai, e kishte kryer edhe në shtëpi tok me motrat e vëllezërit. Ai punonte 7 ditë në javë e shpinte në shtëpi 12 dollarë. Më vonë ai punoi si “busboy” dhe kamerier në një nga restorantet e dëgjuar të qytetit. Ai ishte i pari shqiptaro-amerikan që punonte në atë restorant dhe kur u kthye në shtëpi nga dita e parë e punës u duartrokit nga njerëzit e familjes dhe miqtë.

Pesëdhjetë vjet me vonë në një fjalim mbajtur në Fanuiel Hall, para më tepër se 400 pjesëmarrësve ai tha: “Në qoftë se ju mendoni se jam i suksesshëm tani, ju duhet të më shikonit mua atëherë.”

Në moshën 14 vjeç ai punonte si pjatalarës, por një grevë e gjatë punëtorësh e dobësoi ekonominë e Bedfordit, kështu Antoni lëvizi në Nju- Jork, ku punoi tek restoranti i xhaxhait tjetër. Aty Antoni kreu të gjitha llojet e punëve që ka një restorant, përveç punës në zyrë, për të cilën ai nuk e vrau mendjen shumë gjatë veprimtarisë së jetës.

Dhe erdhi një dite kur ai, me kursimet e fituara, hapi vetë në Nju-Jork një restorant të vogël 45-vendësh me punësim për dy vetë counter-service. Por ky hap i rëndësishëm në jetën e tij u ndërpre shpejt, sepse për fat të keq, i vdiq i ati dhe u detyrua të kthehej sa më parë në Bedford. Djali 20-vjeçar punoi në Nju Bedford në fillim si kamerier e më vonë kryekamerier, duke e ndihmuar familjen me 3.000 dollarët e tij të kursyera.

…”Kisha një shok të afërm, – përfundon Antoni, – ishim të dy korçarë e moshatarë, quhej Vasil. Me të shpesh i qaja hallet e i flisja për projektet që kisha në kokë. Një dite shkuam në plazh, të dy ishim djem të rinj, na pëlqente noti në oqean…

Duke qëndruar shtrirë në rërë, me sytë nga qielli, i thashë Vasilit se dëshiroja të hapja në Lynn një lokal të vogël “Hot Dog”. Ai e pëlqeu mendimin tim e më inkurajoi…”

Lynni është i përmendur si qendër industriale pranë Bostonit dhe si një qytet me popullsi të madhe emigrantësh.

Banorët e parë kanë qenë anglezë, më vonë erdhën irlandezë, italianë, francezë-kanadezë, grekë, armenë e të tjerë, të cilët punonin në fabrikat e këpucëve. Antoni i kishte rënë lapsit se hapja e një “Hot Dogu” pranë këtyre fabrikave do të kishte xhiro të madhe e do t’i sillte fitime të mëdha. Ai nuk e la dëshirën ta mundonte për një kohë të gjatë, por e hapi një lokal të tillë në Lynn. Biznesi po i shkonte mirë, por nuk vazhdoi veçse disa muaj. Ishte koha e depresionit ekonomik, që përfshiu gjithë Amerikën, lokalet e dyqanet falimentonin shpejt dhe pronarët i shisnin me çmime fare të ulëta. Antoni, me intuitën e tij të tregtarit që s’e gënjeu kurrë, e shiti shpejt “Hot Dog”-un dhe bleu në ankand restorantin më të bukur të Lynn-it.

Këmbëngulës për të ngritur një restorant me pamje tërheqëse dhe “first-class”, me 1938 ai hapi restorantin Anthony’s Hawthorne ne downtown Lynn. Hawthorne ishte mbyllur në kohën e depresionit ekonomik, por i krijoi mundësinë Antonit i cili gjeti atë që kërkonte për dy-tri mijë dollarë. Por në mbarim të vitit të parë Athanasi fitoi 23.000 dollarë. Në fillimin e viteve ’50 Anthony’s Hawthorne u bë restoranti me kapacitet më të madh me vendulje në gjithë Massachusettsin, me një fitim me shume se një milion dollarë në vit.

Duke iu referuar kronikave, Athanasi, megjithëse punonte 7 ditë në javë e gjente kohën të merrej edhe me aktivitet patriotik duke marrë pjesë në konferencat e mitingjet që organizonte kryesisht “Vatra” dhe organizata të tjera të diasporës. Ai ndjehej krenar kur takohej me bashkatdhetarët

dhe mësonte për sukseset që kishin arritur në biznes, në përvetësimin e një profesioni apo në graduimet universitare.

Në fjalimin që mbajti në Festivalin shqiptar të Bostonit, në maj 1975, Anton Athanasi midis të tjerash tha: “…E quaj veten krenar që jam shqiptar…ka shumë gjëra për të cilat i jam mirënjohës dhe e falenderoj vendlindjen time…E quaj veten të privilegjuar që jam rritur “në pëqirin e nënës”, në familjen time që më edukoi sipas zakoneve e traditave shqiptare… E quaj veten me fat që kam njohur bishop Nolin, Faik Konicën e patriotë të tjerë, të cilët filluan Rilindjen e dytë të Shqipërisë… Ideali i tyre ishte vëllazërimi i shqiptarëve pa dallim feje e ideje… gjë për të cilën ndihmoi edhe Katedralja e Shën Gjergjit e drejtuar nga At Noli…” Me tej A.Athanasi përgëzoi punën e madhe dhe aktivitetin që kryente “Vatra”

dhe “Djelli” për të krijuar komunitetin shqiptaro-amerikan dhe institucionet e tij, për të edukuar grupin etnik të shqiptarëve, me qëllim që gjithsecili të bëhej një qytetar i mirë amerikan. Dashuria dhe krenaria për atdheun e tij e afroi Antonin me “Vatrën” në krye të së cilës qëndroi për disa vite.

LEGJENDA “ATHANAS”

Në zonën e Bostonit, nëse i thua një amerikani “jam

shqiptar” ai ta kthen: “Si Anthony?”. Kaq familjare e

popullore janë bërë pesë restorantet e tij “Athanas”, sa ky

emër sot është bërë mit. Në pronësi të familjes Athanas sot

janë: Anthony’s Hawthorne në Lynn, i cili është hapur me

1938; Hawthorne-by-the Sea ne Swampscott, i cili u hap me

1947 dhe sot është zgjeruar me Anthony’s Pier 4 Café; The

General Glover në Marblehead, i cili është hapur me 1957;

Anthony’s Pier 4 ne Boston Harbor, i cili është hapur me 1963;

Cummaquid Inn ne Cape Cod, i cili është hapur me 1975. Në

të gjithë restorantet, sot janë të punësuar rreth 800 punonjës.

Qysh prej fillimit të viteve ‘90 një numër i madh

kamerieresh janë emigrantë shqiptarë, të cilët Antoni i zgjodhi

sipas aftësive, paraqitjes profesionale dhe shkathtësisë.

Klientët shqiptaro-amerikanë, të cilët frekuentojnë restorantet

e familjes Antoni gjithmonë e kanë ndier veten si në shtëpinë

e tyre duke komunikuar shqip me kamerierët dhe punonjësit

e tjerë të shërbimit, aq me tepër nga kostumet e tyre jelek e

xhaketë të kuqe e pantallona të zeza që i përngjajnë flamurit

tonë. Gjatë aktivitetit të restoranteve në dekada, Antoni i jepte

shumë rëndësi paraqitjes së mirë fizike dhe sjelljes së

kamerierit. Tregojnë se pranë derës së kuzhinës së restorantit,

ai kishte varur një pasqyrë të madhe e poshtë saj shënimin

me gërma të mëdha: “Në qoftë se nuk dukesh mirë, mos dil

jashtë nga kjo derë!” Kamerieri, i ngarkuar me pjatat në

tabaka, duhet të shihej në pasqyrë para se t’i shërbente klientit.

Ndoshta ky duket një detaj i vogël, por edhe ai ka kontribuar

në rritjen e fitimeve të restoranteve “Athanas”. Me këtë

përpikmëri e disiplinë kanë punuar edhe djemtë e tij.

Restorantet e familjes sot administrohen nga katër djemtë

e Antonit, Anthony Jr., Michael, Robert dhe Paul, të cilët u

rritën bashkë me biznesin. Ata janë impenjuar në të dy sektorët

e lokaleve, në atë të pasmin, kuzhinën dhe në atë të përparmin,

zyrat. Ata filluan si “busboy”, kamerierë dhe arritën deri te

pozicioni i menaxherit. Vëllezërit biznesmenë punojnë si një

skuadër e vetme, që të çojnë më tej nderin dhe lavdinë e

familjes Athanas.

Ndërtimi i “Pier 4” në Boston Harbor, një“vaporrestorant”,

ishte një ëndërr e Anton Athanasit, e cila filloi

qysh në vitin 1959 kur ai bleu sheshin e një hekurudhë të

vjetër në një vend të shkretë të Bostonit. Por sot aty ngrihet

madhështore ndërtesa e një restoranti me famë jo vetëm në

Amerikë, por edhe në të gjithë botën. Ndërtimi dhe

kompletimi i lokaleve dhe interiereve përfunduan në vitin

1963. Antoni e përuroi restorantin disa ditë para se të ndodhte

vrasja tragjike e presidentit amerikan Kenedi dhe kjo u ruajt

në memorien e amerikanëve.

Në vitin e fillimit të funksionimit të restorantit “Pier 4”,

Antoni, me zgjuarsinë e vet, ftoi për darke falas të gjithë

shoferët e taksive të Bostonit, duke i thirrur edhe për kafe sa

herë u binte rruga andej. Ky gjest u pagua mirë: shoferët

filluan të sillnin me taksi klientë të cilëve u propozonin të

kalonin një ditë të mahnitshme në një restorant akoma të

padëgjuar mirë, aty ku klientët me të vërtetë mbeteshin të

kënaqur e filluan të propagandonin këtë vend. Vit pas viti

“Pier 4” u bë një magnet që tërhiqte yjet e kinematografisë,

median e televizionin, udhëheqës politikë dhe kremtime

festash nga e gjithë bota. Ne vaporin-restorant janë vendosur,

i pari flamuri shqiptar dhe më tej flamurë nga e gjithë bota.

Muret e hollit të restorantit janë të mbushura me fotot e

vizitorëve të famshëm te “Pier 4”, përfshirë edhe Elisabet

Taylor, Mery Griffin, John Carson, Don Rickles, Joe DiMaggio,

Judy Garland dhe Wayne Nweton. Elita e politikanëve të

Bostonit e kanë “Pier 4” si vendin e takimeve, sidomos gjatë

fushatave të zgjedhjeve e vizitojnë senatorë e kongresmenë.

Aty janë organizuar gjithashtu qindra kremtime festash

kombëtare shqiptare dhe takime të tjera të rëndësishme të

diasporës shqiptaro-amerikane të mbarë Amerikës,

veçanërisht në festat e Nëntorit.

Që prej vitit 1963 dhe deri me 1981 të ardhurat vjetore

të “Pier 4” arrinin deri në 12 milionë dollarë. Me 1984 në këtë

restorant servireshin afërsisht 700.000 porcione ushqimi për

çdo vit dhe u cilësua restoranti i 50-të më i suksesshmi në

Amerikë. Për 40 vjet Anton Athanasi ka qenë një figurë e

spikatur në organizatat kulinare lokale dhe nacionale. Ai ka

fituar një numër gradimesh, çmime dhe fletë nderi përfshire

dhe “Silver Plate Aëard” nga “The International Foodservice

Manufacturers Association”. Antoni Athanas, themeluesi dhe

presidenti i restoranteve elegante të familjes, është një ndër

personalitetet më të shquara të biznesit në Boston. Athanasi

është ngritur shkallë pas shkalle për t’u bërë modeli i Amerikës

në industrinë e restoranteve, duke personifikuar realizimin e

ëndrrës amerikane.

Me 1967 “Pier 4” në Boston u cilësua një ndër restorantet

më të mëdha të Amerikës dhe Anton Athanasi u nderua, duke

fituar “The Golden Door Award of the International Institute

of Boston”dhe “Business Executives Dining Award” për tre

vjet rresht. Anton Athanasi shërbeu edhe si president i “The

Massachusetts Restaurant Association” dhe si anëtar i bordit

të “The National Restaurant Association”, i cili me 1976 u

cilësua me emrin e “biznesmenit më të mirë të vitit.” Por me

humorin e tij, Antoni përsëriste gjithnjë shprehjen proverbiale:

“Unë jam aq i mirë sa ç’është gatimi im i fundit…” Lista e

çmimeve dhe dekorimeve të fituara prej tij është pa fund. Ai

u nderua me “Honory Doctor of Bussiness Administration

degree” nga Southeastern Massachusetts University me 1977;

“Diploma of Honor” nga National Institute for the Foodservice

Industry me 1983; “Honorary Doctorate degree” nga

International Institute of Culinary Arts, ne Massachusetts;

“The Lifetime Achievement Award” nga Mass. Hospitality

Association me 1999; si dhe nga dhjetëra organizata e

institucione të tjera, ku zoti Anton mban një vend nderi. Deri

në ditët e fundit të qëndrimit të tij në “Pier 4” ai punonte ditë

për ditë, 7 ditë në javë, në ditë të zakonshme arrinte në

restorant rreth orës 10, kurse në ditët e festave në orën 7 të

mëngjesit dhe qëndronte aty tërë ditën. Në fundjavë punonte

deri në orën 12 të natës. Ai inspektonte lokalin e madh të

kuzhinës çdo mëngjes para se të vinin punonjësit e tjerë. Në

intervistën dhënë një gazetari Athanasi tha : “Çlodhem me

atë që bëj. Shkurt, çlodhem duke punuar. Po e lë punën të le

jeta—kjo është filozofia ime.”

Në kulmin e lulëzimit, në vitet 1960-70 “Pier 4” u bë vendi

ku mblidheshin kastat e fuqishme të politikës, politikanë,

bankierë, gjykatës, sportistë, yje të kinematografisë dhe festime

të ndryshme. A.Athanasi, një “multi-milioner”, që i fitoi

paratë me mundin e djersën e tij, jo të dhuruara ose të

trashëguara, përmendte gjithnjë me humor udhëtimin mbi

një gomar të vogël, në moshën 5-vjeçare, si fillimi i rrugës për

të ardhur në Amerikë. Ndërsa shumë vjet më vonë, kur ngiste

makinën e tij “Mercedes”, thoshte: “Një makinë nuk është

ndonjë gjë speciale për mua, është diçka, një mjet, që të çon

këtu-atje e kaq. Por, dreqi ta hajë, të mbaron punë më shpejt

se një gomar!…”

“Unë mendoj se ai ishte pionieri dhe një shembull për ne

të gjithë, ai bleu vendin e “Pier 4”, që asnjeri nuk do të

dëshironte ta blinte dhe ishte i vetmi që mendoi sesi do ta

ndryshonte atë mjedis, vetëm me fantazinë e tij… Aty

vendosej fati i tij ose, më mirë, atë e udhëhoqi fati… Njerëzit

vinin e drekonin tek ai si të tërhequr nga një ëndërr, vit pas

viti. Rastiste që bujtësit prisnin edhe dy orë e gjysmë për të

zënë një tavolinë. Ai tërhoqi jo vetëm vëmendjen e Amerikës,